Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 6, 6 February 1886 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

Ka Makaniapo nma i oili niai, mai ka puhaka o ka l'i Pua Rase a me Kahanuopaineki. S KA MEk I KAPAIA KA Ka liona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana ulu(»a na kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka mea hoi nana i pani ka maka o ka la. Īko lakou lohe ana i ka leo o ko iakou nokii, ua jnoe like iho la lakou i lalo a mihi mai la me ka olelo pu ana inai : E lawe aku iko makou mau ola mamuli o ko makou hana ana aku i kekahi hewa ino loa imua ou e ko makou haku aloha. Me ka leo aloha ke alii opio i pane iho ai, 'E alaae e ko'u mau kokua, a mai kukuli mai imua o'u; ala ae la lakou a hui aloha iho la me ke j alii opio a me ko lakou pokii. A e ike no kakou i ka lakou mau hana kokua i ka kakou kamaeu, a me ko lakou huli ana mahope o Lameka L'uluka. Mahope iho o ko lakou hui aloha ana, ua hoohala ia he niau minute ma ke ka|maiiio ana; a i ka hookuu ana o ka lakou mau kamailio ana, ua huli ae la ua poe nunui nei a nee aku la imua no ke kahua kaua a e kaua hoi no ka hanohano o ko lakou haku nlii opio Lameka i'uluka; a mamua hoi oko iakou haalele ana i ke alii opio, ua pane like mai la lakou : Eko makou haku alii, e hv4 oe iloko o kou hale alii uwila no ka hoomaha ana, a e hookuu mai ia makou e hele imua a e kaua aku ina enemi no kou hanohano; ai ka wa e hiki aku j>i kakou i ka hale alii o Matone, v)ia kou wa e puka mai ai iwaho, a e kau aku hoi ika make maluna oua kupua !a; a'ioha oe.

I ka hookuu ana o ka lakou mau kamaiiio ana, ua hoemaka aku la e heie a a< ie hoi i liuliu, ua hiki aku la lakou i ka paie eono, a īlaila hkou ) luku aku ai i na ano kupua a jxiu, a no ka niana wa j okole loa ua meha, a e waiho mokaki ana hoi na kupua me he aa b, ua i au loa i ka make. Huli aku la no hoi iakou hele, a ao!e 1 liuiiu, ua hoea aku la lakou i ka pale eliuia, e noho uuu*a ia ana e ka puahiohio. I kona ike ana mai ia lakou nei, ua kuupau mai la oia i kona ikaika e hooliio ana » na mea a pau i mea ole, a koe iho ia no lakou neL Ia wa, ninau ae la kekahi 1 kekahi, pehea la e make ai o puahiohio ? Pane aku la ka nunui Polepa, he hookahi wale no mea e make ai o pua'aohio, e kii aku kakou a pani aku i ka puka i puka mai ai oia, a i ka wa e pa t ai, e hopu aku i kooa kino a haehae Hiiīi ae; ua ae mal la no hoi kona mau hanau mua, a hele aku la lakou a hiU i ka liale, a hoomaka aku la la kou e pani i ka puka. A i ka ike ana o pi ahiohio ua paa kona puka, hull hele alu la oia a puni ka hale i wahi m>oa e puka hou ai iwaho, aoie nae he loaa iki Komo aku la hoi ka ounui Polcjo, a hopu aku la i ke kino o pua~ hio a hilii ae k. 1 ka make aui o puaiuohio» ua huū aku la no ia-

kou nei hele ana, a aole i liuliu, ua hiki aku la hkou i ka [vale eha, i noho mana ia hoi e ka uwiia, a i ka leo wale no o ka nunui Polepa, ua pio ka leo oj ka hekili, ka uwila» ame kekahi mau ! hoailona e ae. I ka pau ana o keia mau mea i ka make, ua hoomau aku la no kkou i ka nee ana iuiua, a aole i liuliu, ua hiki aku !a lakou i ka pale ekolu, ku iho la lakou, a i kunm hoi e pio ai ke ahi, ua iho aku la lakou a hiki i ke kumu o ke ahi, hopu aku !a i na [>auku hao he kanakolu e a ana, a luai aku la lakou i ka wale mai ko lakou waha aku, a pio iho !a ke ahi a ua lilo hoi kona mana i mea ole; a ma kahi oka lua ahi, he muliwai nui aken. a e luluu ana hoi na pua aala o kela a me keia ano ma kae o ua muiiwai la, ahe vi aku hoi oka nani lipolipo o kona wai. Ika pioana oka iua ahi, ua hoomau aku la no iakou i ka nee ana imua, a aole i liuliu, ua hiki aku la lakou ma ka pale elua; a i ka ike ana mai o ka pukaua nui o Matone ia iakou, ua poha mai la kona leo okalakala : Aha ! Heaha ka huaolelo o ko oukou hiki ana mai nei o anei ? £ haawi pio mai ia oe iho imua o makou, a pela hoi me kou mau miliona Naita, a i ole oukou c hoolohe i keia leo, e kau koke aku no makou i ka make weliweli maluna o oukou. Ai ka lohe i ana o ua pukaua nei, ua lele mai ia oia i me kona mau mahele Naita kino hoo- j pahaohao imua o lakou nei, aka ua lilo e nae ke eo o ka luku ana i na enemi i na nunui, a aohe hoi he heluna o ka poe i lele e mai i kinohi, a e waiho ana lakou he luahi na ka make. Aka he mau sekona pokole ka meha ana iho, hoea hou mai la he niiliona Naita a hoomaka koke iho la no ia o kc kaua ana me na nunui, a ua nui no ka hahana o keia kaua ana. A oiai no hoi o I>amtka Puluka mahope aku o kona mau pukaua e hoouka la i ke kaua me na enemi, ku aela ua kamaeu nei ma ka puka o kona hale uwila, a nana aku la i kona mau kanaka e kaua la me na enenii, a i kona ike ana ua hahana ke kaua, kau ae la oia maluna o kona Ik), a holo aku no ke kahua kaua. I kona hiki ana aku, ike mai la kona poe kanaka iaia, oia no ko lakou wa i uwauwa ae ai me na leo hulo no ko lakou haku opio, a hoomakaaku la eluku i na'enemi, a pela pu no hoi ko lakou haku i komo pu aku ai me kona poe kanaka a luku aku la i na enemi me ka weliweli nui, a no na minute pokole, ua pau loa iho la ka hipa nui o na enemi i ka make, a ua auhee aku la hoi ke koena no ka ahai ana iko lakou ola ika pale ekahi kahi hoi o ko lakou haku e noho ana me ka hoomakaukau nui no ke kaua, aua auhee pu aku no hoi me ka pukaua nui o ua Matone nei.

Ma keia wahi i hoomaha iho ai ka kakou mau kamaeu me ko iaua mau pukaua, a paina īho la lakou, a i ka pau ana, ua hoomakaukau iho la iakou no ke komo āna iloko o ka paie ekahi, kahi hoi a ke kupua Matone e noho ana me ka makaukau no ka hoea aku o na enemi imua ona. I ka makaukau ana 0 ua mau kupueu nei, ua kuka iho la lakou 1 ka mea pono, a peia hoi ka kakou kamaeu opio i pane aku ai imua o kona makuakane a me na pukaua o ia--1 ua i ka i ana aku : Ma ko'u noonoo a hooholo ana hoi i ko'u manao, aok pono ia kakou e komo koke e kaua, he ipono paha e kii mua oe e Polepa i kou haku aiiiwahine, aia a loaa mua oia, a)ailū, hoomaka aku kakou e kaua i na enr iii; ina paha auanei kakou e kaua koke aku, lawe tnua ia paha auanei ke o!a o kuu wahine; a nolaila, e kn koke oe e Poiepa i iio haku wahme. Iloko o ka pokole. ua nalowale iho ia ua nunui Polepa nei, a noho iho !a ka olomana mc kana keiki, a me na kaikuaana o ua Poiej>a nei i haia aku la> Otai ua nunui Poiepa nei ma kona ah e kamoe la no ka haie alii o Matone. ua hooiOo ae la oia i kona kino i kaw a!<a, a peb oia i komo laelae aku ai iioko o ua hale nei me ka ike ole ia mai e ua kupua neī a me kona mau kiai. Heie ioa aku ia keia a hiki ma ka lu'iii o Mahinakauahiahi i hoofmi*i a.% aia hoi na luahine ua hiamue loa; a o Mahmakauahiahi hoi, e uwe ana no oia no ka ehx Ha iho U oia i na kahme no ekolu mainawa, aia hoi ua na'owaie ko hua noonoo mai a bua aku, * h wa no hoi oia i hoolilo hou ae ai i kona kino a like me mamua. Ike mai la o Mahanakauahiahi i ka pukaua wiwo oie o kana kane, ua uwe ae la oia me ka ehaeha» a i ke kuu ana iho o kona leo

uwe, ua ninau koke mai la oia : Auhea o Lameka Pulaka ? Aia no oiei mawaho kahi i k.iU •> ko kaua hoea aku, nolaila e ku a, 3 e hahai mai mahope o r u. Aele e hiki ia'u ke ku iluna. no ka meau.i j>aa loa ko % u mau kapuai wawae i ka hoopaa ia i na kupee hao, wahi a Mahinakaughiahi. me ka wahuaka. Ekuae a e heielei H-ale no kena mau kuj>ee haa

Ku ae !a oia iluna me ka hoomana wanui, aia hot he mea oiaio ka ko laua pukaua mea i hai aku ai, oiai ua heielei na kupee hao mai kona mau wawae aku. Hoopaa aku ia hoi ua nunui Poiepa nei i na luahine me na kupee hao | i hoopaaia ai o Mahinakauahiahi, a na-| kinaki pu iho ia iko iaua mau iauoho! 0 Kekahi me kekahi a hui ae ia na {>001 1 kahi hookahi. Huli aku la hoi lauai nei hele a e nihi ana hoi mawaena o na kiai oke kupua Matone, a e kamaiiio pu ana no hoi laua nei me iakou, aka aoie e hiki la lukou ke ike uiai oiai ua hoohaiike ioa iho la ka nunui ia iaua iho me he mau kaukau aiii la no ke aupuni o Matone, ano u kumu maoj>o po o!e i na kiai o Matone, uahiki ole ia iakou ke ike ona enemi keia. Puka ioa aku ia laua iwaho o ka haie alii, a hele aku ia ma ke aia e hiki aku ai i ka hJe uwiia; aia laua nae i hiki aku ai i ka puka o waiio loa, ua kahea aku ia ka nunui ina kiai e wehe mai i ka puka, aka, ua hooie mai la na kiai, aole eae ia kekahi mea e hemo aku iwaho ma ke kauuha aka Moi Matone. Me ka pane leo hou ole aku o ka nunui , Polepa i kekahi huaolelo, ua hepu aku ia oia ina kiai a haehae iiilii ae la me Ikona mau iinia, a liH> iho iakou i mea joie. | Ika make ana ona kiai, wehe ae la oia i ka puka a hemo iaelae aku ia iaua iwaho. Heie aku ia iaua nei a hiki 1 ka haie uwila, a ia iaua nei i komo aku ai iioko, ua ike koke mai ia o Lameka ka i kana wahine, ahe mea e ka ehaeha o kona puuwai ike aioha, Puiii mai la oia i kana wahine a uwe ku-o ae ia, a peia pu hoi me ka oiomana. I ka mao ana ae o keia mau waimaka, ua huii ae ia ka oiomana a pane mai ia i kana hunona: e kuu kaikamahine aioha, me ka ehaeha o kuu puuwai i ke aloha nou, oiai kou nani ua hala aku, a ke hoike mai nei na hoailona o ka j>oino i kau iho mahma ou; a pehea la kou ma*

nao noka hoopai kupono c hookau aku ai mnluna o kuu poe enenii ? Pane ae la kana hunona : Eko niaua |>a(ni aloha, o ka hoopai au i ike ai h'e kuj)o- - I keia wa no hoi ua olomana iu i i unuhi ae ai i ka omole waiola, a hookulu iho la ma ka piko o ke {>00 o ka* na hunona no ekolu inanawa, aia hoi ua hoi hou mai ia kona nani, ao na maawe kaula hoi e kakau ana ma kona kino, ua auhee aku lakou mai ona aku; | a e noho ana oia me ka nani a me ka |nohea o kona.mau helehelena, 3 me ke kali oie aku i manawa no ke kamaiiio ana, ua hoomakankau mai la na nunui i mau mea ai na ko lakou haku aliiwa hine a haule aku la paina.

A i ka maona ana, ua ku ae ia ka olomana Kahanuopauieki a hoi aku la iloko o kona runn, koroo iho ia oia 1 kona aahu kaua, a hemo mai la oia me ka iawe pu ana hoi i kona nohp koki. a pane aku la i kana keiki : E kuu kei ki, e hoopau i ke kaumaha a e huii ae ia'u i kahi o ke kahua kaua. Pau k*t oleiu ana» a la wa no i.noho ih > ai ka ulor ; iana maluna u kona noho koki, hu kihuki ae ia oia i ke ki no 12 manawa, oili aku la Uua iwaho me ka hikiwawe. a meilio po'oWi aku la no ka hale aiii a no ka manawa pokole loa aia oia e kau hoohi ana maluna o k» puka o ka hakalīi o .\Utone; a aole no boi i liulin tho pili ana kana keiki ma kona aoao me ko lj.ua mau pukaua he 17. l*abu iho la ka oiomana i kana ihe kupua a pane iho me na huaolelo kaukau : E kuu kokua o ka wa pilikia, i keia ia kaua e hoike ai i ko kaua ikaika me ko kaua mana imua o na kupua o Malone, a e luka aku ia lakou nte ka ma ino i»o; no ka mea, e Uke a*c ka nui o ka. e'iaeha i kau aku uialuna o ka kaua | kaīk imahine, peb hoi oe e hoike ai i [kou mana. a me kou ikaika imua o ua | j kupt;a !a. I ka piu amt o kana mau | olelo kaukau, ia wa i om ae ai We o ua ihe »et, a e a u ana hoi ma <» a maanei, a luai aku la hol ob i ka bai pele e hoo|»3u ana i m kiai o XUi* ne, a ke hele U!a»ui la kona mauj [ alelo ahi iloko o ka ha!e aliL. I Na keta sahpa ahi e '' nei la \dko o ka hale alii 0 ke kupua Maione, he mea e kona pui*a, a ho^

manao koke iho b r.o ow, oka cnemt ua hiki mai; a oia hoi kana i jv\ne ae ai : Ke ht\t mai rter ru enemi imua o'n no ka mobai ana iko hkou mau oia īka wini oi o kuu pahikAua, a e hoi i'.hane aku ai lakou i ko bkou aina hanau; a no ka nui kxi o kona huhu, ua lalau koke ac 1 a oia i kekahi kaula e lewalewa ana ma ka paia o kona rumi, a hukihuki iho la no ekolu manawa, w manawa koke no i ku i iho at ka hekili, olap ae la hoi ka uvrila, a no r 2 mana wa o ka hoike ana ae o keia mau hoaiua n\ao ae la; a ia manawa no hoi i oili mai ai na kupua kiai kino o ua Maīoue nei, a june mai la : Eke alii Matone ko makou haku, heaha ka naakemake oke kahea ana ae nei i kau niau kauwa hoolohe nei ? Ua tK>ha koke mai la kona leo nui : K huh aku ko oukou mau maka a nana aku i kahi o kela ahi e<t mai nei, ina na ka ene mi, e paio aku »a lakou me ka hikiwa we. Ika lohe ana o ua jnie kupua nei i keia kauoha ako lakou haku, ua hu&ae b lakou a kas huakai hke aku ia n<> kahi oke ahi ei* ana, a ua hoi aku la hoi ke ahi a ka waha o ka moo delagona a ka eu o Arabia.

I ko iakou kokoke ana aku i kaht o ke ahi, ike aku ia lakau he nuiu kino kan?ka ka keia e ku aku nei imua o lakou iloko o keia pouU o ka po, (eiai he poekele keia wa a ka oloinana e hoike nei i kana mau hana hoopahaohao.) la «a, kahea ae la lakou nie ka leo ui : Eia ke kipi e ! Kia ke kipi, e hopu pioaku a e pcs>ehi aku ia laKou me ka mainoino. Anehe mai ia ua

poe e nei e hopu mai i na kamaeu, o ka wa no ia o ko iaua mau pukaua i U • le like aku ai iuiua o ua (mk* kupua nei 0 M.Uone, uwauwa ae la hoi lakou me na huaolelo e hupai ana i ka inoa o ko lakou mau haku, a luku aku la hoi lakou i na enemi me ka weUweli nui, a ua kokua pu aku ia no hoi o Kahanuojxiineki iko laua mau kanaka, a Ikh>kuu aku la hoi o Limeka Puluka tna alelo manamana oka uwila he 52, a |>ela |>u no hoi me ka olomana, a emoole, ua pau ioa iho la na enemi i make; uwauwa ae la hui na nunui me ka luuoli nui, a e kahea ana hoi lakou me na leo hauoli : Ua pau ! Ua pau ioa lakou i ka make. 1 ka ike ana mai 0 ke kupua Malone ua pau loa kona jvoc kiai ika niake. ua kakali iho la oia i kona maina aao ae, nnlia paha, ua p*.?>flH aku no paha lakou ia lakou iho. A i ka wehe .ipa mai oka pawa o ke kakahiaka, aia na inahele naiia 0 ua kupua Malone nei e ku ana me ka makaukau, a e kali ana hoi o ka puka mai oka olelo kauoha. 1 ka ike ana o Lmieka Puluka ua makaukau na enemi, ua kao.wi koke iho la oia i ke ki i hoopaa ia ai o kona mau mahele naita, a emoole r ku ana lakou a hoomaka nui ae ia e uwauwa me na leo ahm o ka hauoli; kauoha ae U hoi ua opio nei i kona mau pukaua o lako.i na aUikai ona mahele naita, a e like me ka heluna 0 kona mau pukaua he 17, }»ela no ka nui v na mahele nait,i; a i ka makaukau ana, ua kauoha ae ia ua opio nei i kona mau mahele naita e nee aku imua ona enenii, a pela no hoi na enemi; a oiai lakou e kokake ana e hui aku kahi aoao me kekahi, ae la lakou me na ko ahiii, a hoomaka iho la ke kaua una; he oi aku keia o ka hoouka kaua haha-

; na, uo ka mea, he nui na enemi i ma|kei na pukaua oka kakou kanueu, aka aa hke lakou me ka naonao, e ho oi)iha an.i hoi ina kahi hakahak:», aki, |a*jle i hopo iho na ihu kani o ke aupuI m puhikaua; a no.ka hapaha hora keu |kaua ana, ua koe kakaikahi iho U ka heluna o na cnen>i, a ua {ukele aku ia ! hoi ke o)a o kekahi poe ma ka apua; a oke kahua kaua hoi, ua tilo i moanawai koko, a e waiho ana na heana o ka poe enake. ike mai la o Mutonc ua pio kona aoao, kauoha hou ae b oin i kom mau kīai ma kela a awr keia pei o kfna aupuni e hele aku e kaua iut na a ua h«X'k<> ia no ke?/ h-o kaiioha, a nee tuat ta imua o ka kakou kaioaeu, a aie ko laua niau rnal>tb na•:ta, aka ua Uio lakuu i mau puu lehu uuunuH o ka mana o ka uwila ka ksk'*a kamaeu aku, a e waiho bla kukui ana lakou nie ka mainoino» he 1i.r0,hi na ka make —A keia i>«lc ae.

Km mai ka naiua o Lameka Pubka ke hjea aku nei iniua o oukou ena makuniaka heiuhēlu, me na «mo lihiHha a knhi;i»a t ho<tnuu iho ai a !swa; a oiai hoi. he kuhiwia koho bafota ko ka Poakolu nei a he nanea hooni puu} wai hoi kew la. A mai hti»tuL ini i ka alawa iki ana ae i ke Kenela kuu ana o Amcrika.