Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 7, 13 February 1886 — NUHOU O MOLOKAI. HELU EKAHI O MOLOKAI NUI A HINA. [ARTICLE]

NUHOU O MOLOKAI.

HELU EKAHI O MOLOKAI NUI A HINA.

(A'akauia no k( Kuokōū.)

Aole e nele ka makeinake o ko makou poe heluhelu ke iohe i kahi mau mea e piH ana i ka holo balota o Kapaehaole a me Kakina ma ka mokupuni o Molokai, kahi a kua i puka mai nei. He niau moho wiw ole a ikaika laua nei ma ka aoao o na makaainana* He mau kanaka i kue ikaika loa ia e ke Kuhina e kulai Halo, me na hana kolohe a kona mau paalalo» aole nae i hikl Mahope iho o ko laua haawi ana aku i ko laua ae i na makaainana o Molokai e hoio lunaooakaainana no ko iakou apana, hiki aku Ja ka paiapaii a Kipikooa ta laua, e papa ana aok taua e hele i ka apana o Kalawao e hooikaika no

ko laua balo:a. He mea ka la e hoo-1 pHikia ai ī ke oia o ka j»oe «ahi a j ua Kuhina nei. iho nse o ko ke kuhma papa ana ia iaua aole e hele i Kalawae, hoouna aku la ua o Kipikona i kona elele i kahi o ka poe roai me na pahu kini he lehuiehu, a nie ke kauoha e koho ko laila poe ia Kupihea me Nakaieka, aoie ia Kapaehao!e a me Kakina. Aole nae iaua neī i manno e hoolofce t ka leo o ke kuhina, heie no laua mamuli o ka pono ona makaainana. A i kekahi la 'noomaka iaua e iho iiaio o ka pali, ma ke aia e hiki ai i Kaiawao no ka iaua hana mawaena o na makaainana oia mau asna. Heie aku nei laua a hiki ilaio, a malaio aku o ka |>aii, ina ke alanui e hiki aku ai i kauhaie, haiawai aku ia laua me kekahi makai maiuna oka lio. Heie inai ua makai nei a kokoke, a ninau niai ia i ka iaua hana. Pane aku nei o Kakma ma, e heie ana maua e hui pu me na kanaka o keia wahi no ka hoio baiota. Pane mai la ka makai, malaiia iho no oiua a hoi aku, huii hoi ano ; ua kauohaia au aole e ae ia oiua e komo i ke kuianakauhale. Pane aku la no hoi o Kapaehaole : "Aohe maua i heie mai 110 ka hoi ihope, i hele inai nei no maua no ka heie imua." Maikai ka pane a keia kanaka ou, e Molokai. Ia wa huhu iho la ka makai, u hoomaka e hoopuka i na olelo ino. Pane aku ia o Kakina : "He aianui au puni keia, aohe maua 1 komo hewa i ko hai kuieana, ke hele pono nei no maua ma ke alanui me ka maiuhia, a ina oee keakea mai he hana kahi e hanaia aku ai maluna ou, eka makai." Ika iohe ana o ka makai i keia mau oielo, huii ae ia oia. a iieie aku la laua ma ke aianui. Mahope mai o iaua ka makai kahi i nuku heie mai ai, a e hoino ana no ko laua wiwo ole. Heaha la auanei ko laua mea e wiwo ai ? No ka mea, ua ike iaua aia ka pono ma ko laua aoao. Ma ia hope iho, aoie i emo, holo nui aku ia ua makai nei mamua a na kauhale o kanaka, ama iahope īhoikeaku ia iaua he puulu kanaka nui e heie mai ana. Eia ka ua kii aku nei ka makai i poe kokua iaia ma ke pale ana aku ia Kapaehaole me Kakina. Eia nae Ika hiki ana 0 ka makai i kauhale a kahea i na kokua, iohe aku la. na niea a pau, eia ae o Kakma ma ke hele niai nei, a e hele aku ana na makai e kue a pale aku. Emooie ka iaha ana o keia lono a puni ae la ke kulanakauhale, a hele mai ia ka ahakanaka nui e ike i na mea e hanaia ana mawaena o Kakina ma a me na makai. Ika hele ana mai oua poe makai nei, me ka iehulehu 0 ka aina mahope o lakou, a haiawai me na moho elua o na makaainana, koke mai ia ke poo o na makai, oia o Simeona, e hoopaapaa me Kapaehaole ma, ia wa lele mai la kekahi kanaka he makai oia mamua i hoopauia e Kipikona no kona ae ole i kekahi mau hana kumakaia 1 kona lahui, a hoomaka oia e hoopaapaa me Simeona, a e kokua ana ma ka aoao o Kakina ma. Liio aku la na laua a elua ka hana, a he ku nana wale aku no hoi ka Kakina ma a me ka lehulehu, he anaina nui o na kane a me na wahine. Wili ae la ka laua mau puupuu me ka ikaika loa o na olelo, a o ke ku wale aku no koe o na ihu o laua. Ke nana aku oe, me he mea la 0 Welinekona a me Napoliona e hoouka kaua ana maluna o ke kahua kaua o Watalu, o Simeona ma ka aoao o ke Kuhina, a 0 kona hoa paio hoi ma ka pono o na makaainana. Ua liuliu ka laua hoouka kaua, alaila hoomaha iho la, meha ae la ke anaina a pau. Manao iho la o Kakma me kona hoa aohe wa

kupono e ae no laua, oiai ua ane pau mai kolaila poe e akoakoa ana imua o ko laua alo īa wa, a hoomaka koke iho la laua e haiolelo ia wa. Ua elua paha hora oko laua kamailio ana. Maona aku la ko Kalawao poe i na olelo hoomalamalama a laua nei, a i ka pau ana o na haiolelo, haawiia mai la he mau huro. Huli mai la o Simeona ma ko laua aoao } a haawi mai la i kona lio no Kakina e hoi ai, a haawi ae la kekahi i lio no -Kapaehaole, .a pela laua i hoi ai me ka maalahi a hiki i ka pali, a hoi aku la i luna me ka hooko pono ia o na hana o ka laua huakai i Kalawao.

MA LANAI. I kekahi la iho ua holo ua mau moho nei i Lanai, ka mokupuni o ke Kahuhipa. I kolaua nei hiki ana aku ma keia mokupuni, a halawai aku la me kolaila poe kamaaina, hai mai la kekahi poe, ua kauoha mua ia makou e ke kanaka o Kipikona, ina ka ke hiki mai olua īa nei» aole makou e hookipa aku ia olua, aole no hoi e hoolohe i ka olua mau olelo, a ina he manao ko olua e noho maanei, e moe no ka o!ua nia ke kula aole iloko o ka hale. I ko laua io. he ana i keia mau olelo a pau, aole iaua i pihoihoi. A i ka ninauia ana o ka manao o kolaila poe, kono ae la lakou ia laua nei e hoi pu i kauhale. A iloko o ka hale o kekahi makamaka ua hookipaia !aua me ka maikai; kalua ia ka ai a me ka i-a a at pu lakou a maona i ka lokomaikai o ko Lanai poe hoopilimeai ele. Olelo aku la laua mahope o ka paina ana, apopo pu kakou i Pa!awai, i kahi kaulana o Ziona Hou. O ka noho no keia a kakahiaka, pii pu aku la !aua me na kamaama iluna ia Zīona, i ka mauna hoano o ke kaula o Lanau Ma keia wahi ua loaa ka hale o kekahi makamaka, maluna o kona ku-

leana ponoi, a ilaila kahi 1 hui pu ai na makaainana He hale nui keia e iawa pooo ai na wahi noho no ka poe 1 akoakoa ae. Ika hoomaka ana oka halawai, hele mai ia ke keikī a Kipikena a i ka ipuka o ka haie kiei ae la iioko, a haio ae la roa o a maanei. me he mea

la e heiu ana i na inoa o ka poe i akoakoa ae, a pau kona nana ana, puka aku la oia a ma ka lanai kahi i noho ai a pau ka halawaL Haioielo aku ia o Kakina a me Kapaehaoie, a pau ka iaua kamailio ana, konoia aku la ke keiki a ke Kuhma e kamaiiio, ina ua ike oia ua hewa a oiaio oie paha na o'elo a na moho o na makaainana i hoopuka aL Aohe nae oia i pane mai. Hookahi wale no aianui maikai o Lanai, oia ke aianui mai ka hale aku o Kipikona a hiki i kahakai; aona aia e ae, aohe i hanaia e ka iuna alanui, he mau ala liipa ka na makaainana e heie ai. I ka pau ana o ka hana ma Lanai, aioha mai ia na kamaaina, a oieio mai ia kekahi poe, he makemake 1 ke koho ma ko laua balota, aole hiki, ua like pu iakou me he poe p«ahao ia, ina e hoolohe ole i ke kauoha a ka mea kauoha mai, e hookaumah;na ana lakou a nui ka pilikia.

HOl HOU NO MOLOKAI. I ka wa i pau ai na hana a Kapaehaole ma ina Lanai, a hoi hou aku la no ka mokupum o Molokai, aia hoi ua paholaia kekahi lono a puni ka moku, e hopu ia ana laua e na makai a e hookolokolo ia ana imua o ko laila lunakanawai, no ko laua haihai ana i ke kanawai oka Papa Ola ma ka hele mua ana i Kalawao. He lono keia e hopo io ai kekahi jx>e ano hoomaopopo ole i ko lakou mau kuleana oiaio maluna o ka aina. Aka, ua makaukau no laua nei. Ua hauna no hoi keia lono me na hana kolohe a ke Kuhina i hana ai, e like me na pabu kini i hooiahaia e ia a puni ka aina. Olelo aku la o Kaki-1 na i na makaainana, ina e kii mai lakou j e hopu ia maua i ka Poakahi, ua hiki I no; a ina ika Poalua, ua pono no;e hele no maua imua o ka ahahoookoloholo. Aka, ina he manao ko lakou e hopu ia maua i ka Poakolu, ka 1j koho balota, ke hai eia aku nei, aole loa maua e hopuia ia la. Ika lohe ana o na makai a me ka lunakanawai i keia, pihoihoi iho la laua, ame kahi poe e ae, a ua wae hou la he mau makai ku i ka wa, he umikumamalima ka nui, i poe nana e maluhia o na hana kolohe. Ika l.)he ana o Kakina ame Kapaehaole i keia, wae iho la laua i ! mau makai ku i ka wa niu ko laua aoao, I he kanakolu kanaka ui ikaika mai wae-

na ae o na makaainana o ia mokupuni. Hoonohoia aku la keia poe a pati ma kahi e kokoke anaj kahi koho balota no ka Poakolu, me ke kāuoha īa aku, ina e lohe oukou i ko maua hukio, alaila e hele mai oukou.a pau me ka hakalia ole, ame ka makaukau no ka hana. A i ke kakahiaka o ka Poakolu, hoao 10 no na lima lawelawe hoopilimeaai a ke Kuhina e hapai i ka lakou mau hana apuka ika pono kuokoa o na makaainana o Molokai. Hele aku nei o Kakina me Kapaehaole me ko laua poe i kahi o ka pahu balota; aole nae i liuhu hele mai ana ka makai me ka palapala hopu ma kona lima. īa manawa koke iho la no hoi puku aku la o Kapaehaole iwaho a hokio aku la, — kani no hoi ka hokio a ke keiki o Molokai. Ia wa hele emoole mai la keia poe makai o na makaainana, a hele awiwi mai la ike kahua oka 'nana. Ia manawa ua hookomo koke ia ka palapala hopu iloko o ka pahu. Aohe ike hou ia e laua. Eia la ieha ? Ua lele paha i ka pali, a i ole ua au paha ika moana. Aoiie i hoea hou aku ka .palapala hopu imua 9 laua a hiki i keia la Maalahi iho la na hana a pau oka !a. Puka aku la ua niau olali nei, he inau waha olelo naauao hopo ole no na hoa makaainana o kakou oia mokupuni. Pela no hoi i pakele ai ko Moiokai ina hana apuhi a ka poe aloha ole e hoao ana e hooka* huli 1 kona jx>no kuokoa, a me ka hoopio i kona mau uiakaainana malalo o ka auamo hooluhi o ka po€ hoopiiimeaai. Koa no hoi oe, a hanohano no hoi o Molokai Nui a Hma. Paa ia kou pono a paa. Hauie ka li'a aka mea kaih wale.

I nehinei ka ia poni Moi, a ua hoomanaoia hoi ia ia e na puali koa o ke kulanakauhale nei. He hookahakaha hoi ka kahi, he papaaina hoi ka kejcahj, a he ki ma ka hoi ka kekahi, a he ki pukuniahi hoi ka kekahL Maikai no.