Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 9, 27 February 1886 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

K.i Mukaliiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o k.i l'i Pua Rose a me Kahanuopaineki. K.\ M EA I KAPAIA KA Ka liona o aa manna hai o Arafai i, ':.i n ulupa aa kupua o ka lewa lani a me ua kapna e eoho ana i ka papaku o ka moaaa, o k.> mea hoi oana i pani ka maka o k.i U>. IA LAKOU e nanea ana iloko o ka rumi hookipa o ka hale alii, ua piha ku'i mai la o loko o ka rumi i na ohana alii a pau me ke ake e ike a e lohe hoi i na mea hou o ka huakai a na alii opio me ko laua makuakane. No ko lakou ake nui e lohe la mau mea hou, ua nonoi aku la lakou i ko lakou Moi Kahanuopaineki e hoike mai, a ua hoike mai la no hoi ua olomana nei i ko lakou moolelo mai ka mua a ka hope a hiki i ka make ana o ke kupua Matone, I ka lohe ana o na kanaka i keia mooielo ua haawi ae la lakou he mau ieo hulo hauoll A oiai hoi na'lii a me na makaainana e hauoli ana, ua ku om la ka Ui Pua Rose a pane mai Li me ka 'eo nahenahe olu : E na aiii a me na makaainana aloha, ke kauoha a ke kuahaua ia aku nei no hoi oukou, e ko;r»o ke aupuni holookoa iloke o ka hauoli a hikī i ka piha ana o ka mahina i hookahi a oi, me ka malama pu nae hoi I i ka maluhia a me ke ola o ke kanaka.

I ka lohe ana ona mea a [>au, ua nui loa ko lakou hauoli: ua holo aku h no hoi keia lono a lohe na kuaaina. Iloko hoi o ia mau la e hauoii ana. ua ike u na mahele Naita e hookahakaha ana ma na huina aianui me ka hoike ana i ko lakou ike ma ka lakou hana i hele a jxiu!ehia, a e hauoh ana fca lahui mai o a o.

1 ka pau ana o na la lealea kulaia aupuni, ua hoi iho la ke aupuni iloko o ka maluhia. a iloko no hoi o ia manawa i kupu mai ai ka makemake iloko o ke alii opio Lameka Puluka e hele makaikai ora ika honua a punl A i kekahi ahiahi, ua nonoi aku la oia i kana mau wahine e hookuu mai īaia, e hele oia i ka makaikai honua a e luku hoi i na kupua ino o ka honua a hala loa aku i na papaku o ka hohonu, mamua o kona noho nanea wale iho no; eia nae he ole ka ae mai o kana mau wahine; a 110 ka nui paakiki loa oka laua kane, ua ae mai la laua i ka manao o ka laua lei aloha, a he mea olioli loa keia i ka manao oua opio nei. Eia ka mea hopo hopo, wahi a Mahinakauahiahi; ina |)aha oe e haalele mai ana ia maua, nawai auanei la maua e malann ? Pane aku la ka laua kane : Ke hoonoho nei au ina nunui he 16, e noho a e kiai iko olua maluhia, a pela pu hoi o papa, na lakou hoi olua e malama. Nolaila, i ko'u la e haalele iho ai ia olua, e noho olua me ke aloha o kekahi 1 kekahi; a pela olua e noho ai me ka maikai a hiki i ko'u hoi ana mai. Puai mai la na huaolelo aloha mai ka Ui Wilela mai rae na waimaka e hiolo ana ma kona mau papalina a pane mai la : Ke ike nei ( e ia maua ua pili paa ko'u aloha i ko'u hoa nei, a aole no paha maua e hana 1 kekahi mea kue ia maua iho; hookahiwale iho no, o ko maua auamo aku i ke aloha wela nou e ka maua kane i kou wa e haalele mai ai ia maua, a noho kokoolua iho hoi i kahi o kakou: Aloha no.

I ke kokoke ana rnai o ka manawa e haalele iho ai o ke alii opio i kona home, ua paneeia mai la hepapaaina i hele a iuluii i na mea ai ono, a pela ke alii opio i hoopiha tho ai i kona houpo lewalewa; a ika maona ana, ua liuliu ae la keia nona iho, oiai he po keia wa ona e hele aku ai ma kana huakai; a i ka makaukau ana, ua kau ae la oia maluna o kona lio a heo aku la, ao ka hora 12 ponoi loa no hoi ia. Haalele iho la hoi ua opio nei i kana mau wahi ne iloko oka pouli oka po, a aia hoi ke luaiele ia la e aloha. Oiai hoi ua |opio nei e lele ana iloko o ka lewa, ua loaa mai la oia ina makani pnahiohio o ka lewa e alai mai ana i kona alahele, aka, ua hookaawale koke īa lakou e ka mana o ua opio la, a ua laelae hoi kona ala e hele aku ai. Ama ke kakahiaka nui poniponi, kau hoolai ana keia ma luna o ke aupuni o Peresia; a no kona ake nui e lohe a e ike hoi i na mea hou 0 ia aupuni, nolaiia, hoemi iho la oia i ka lele ana o kona lio aku iho la i ka honua, ma kahi kokoke i kekahi holele me ka ike ole ia mai. Holo aku la oia a niki i ka hotele, a i kona hui ana me ka haku hotele, ua ninau aku la oia ma paha he rumi kaawale kekahi o ia hotele nona e noho ai, ua ae mai ia no hoi ua haku nei, a no ko ianei kanaka ui i 01 ae mamua o kekahi poe e ae o ia wa hi, (oiai o na maka wale no o ua opio nei ka haku hotele e ike, a koe hoi kona nui kino ua paa i ke kapa kila.) Ia Lameka Pu'uka e nanea ana me ka haku hotc'e i kc kamailio, ua ninau ak .i la ua opio nei ina mea hou oia kuianakauhale, ua hoike mai la no hoi ua haku heule nei : O ka mea hou ano nui o keia aupuni» apopo, e hoo~ kuku ai na alii powa o ke kuahiwi ma na mea kaua, a o ka mea o laua e ianakila, alaila, e lilo ke kaikamahine alii a me ke aupuni o Peresia nei, a oia auanei ka Moi inaluna oke aupuni holo okoa o Peresia neL I ka lohe ana o Lameka Puluka i keia mau olelo a kona hoaloha, ua paue aku la oia ■ Ina peb f ua laki ioa au i ko'u hiki ana mai nei mamua o ka ia hookuku o ua mau aiii powa la; a nolaila, apopo, o ee aua nei ka Moi o keia aupuni, a nau auanei e wawahi ka maluhia o ua kaikamahine nel A {)ehea, wahi aka opio, he kaikamahine ui no ia ? Ae, oka ot hookahi paha keia okaui a puni o Pere sia nei a'u i ike, a aoie no paha om !ua e like ai a puni keao hoiookoa;a o kau i oleio mai uei e liio ana oia ia'u ame ke aupnai, he inau olelo hoohenehene paha ia. A ina oe e makemake e ike iaia, o ka hora 120 keia la e hiki mai ai oīa ia aei, a maanei e paina ai kona

am.i -iwake.i iloko o na manawa a pau/ A mai hea uui nei oe i hele mai ncij? Mru na apana kuaaina m.ii nei o Pen?nei; wahi a ke alii 05Ke hoo aku nei au 1 ko 1 ano, a nie he h he naita wha oe mai ke kuahiwi mai. a ke hoike iuai nei hoi kou kuiana naua ma kou kapa kilaea he mau r»iliona da!a [>aha ke kumukuai ? Ae, wahi a ke alii opio. A ke hauoli nei au i ka ike ana i keia mea hou, a hoi aku au a hoolaha aku t keia mea hou ma na kuaama. Oiai 00 laua e kamailio ana, komo ana ke kaikamahine alii rae kona mau ukali. Haalele iho la ka haku hotele i ka kakou kamaeu, a kauoha mat la e kali oia a hiki i ka manawa e k&ni mai ai o ka hele, alaila konao aku oia iloko 0 ka rutm aina a ke kaikamahine alii e paina ai. Wehe ae la hoi ua opio nei 1 kona ka{)a Kil», a komo tho la i kona keonimana me ka huna ana hoi 1 kona mau hoailona alii, a ua huna loa aku ta hoi keia i kana mau mea kaua me ka hoonoho pu ana aku i mau kiai nana e malama. I kona lohe ana i ke kani o ka bele, hoomanao ae la oia i ka olelo kauoha a ka haku hoiele, a hele aku la i me ka malie. A i kona komo ana aku! iloko, ike aku ia keia ua piha o loko o I ka rumi 1 na maka hai\ohano, a ike pu aku la no hoi oia i ke kaikamahine ahi; komo aku la oia a haawi aku la i kona j hoomaikai ana imua o ke kaikamahine alii, a noho ilio la ma kona wahi i haavvi mai ai, a oia no hoi ka hope loa i koni(j aku ai. Ia manawa no i kaulo-

na pono mai ai ua maka ona mea a pau maluna oka kakou kamaeu opio, ahe mea eke ohohia oko lakou manao a me ka makemake i ka ui lua ole o keia keiki, a he kulana alii hoi kona ano; a aia pu no hoi na onohi uliuli o ke kaikamahine ahi ke haka pono mai la maluna o ka kakou kamaeu opio.

Oiai ua loaa he mea nana e hoonaue i ka puuwai palupalu o ke kaikamahine alii, no na kamahaoo ke keiki malihini, ua hiki ole iaia ke hpokomo hou mai i kekahi mea ai iloko o kona waha no ka hoopiha ana i kona waihona; a no ka hiki ole hoi ke hoomanawai iho i kona iini maluna oke koa opio, ua pane mai la ua ui nei : E ka opio malihini i haiamuia eka nnni kamahaoa'u i ike ole ai ma ko'u aupuni nei, ke kono aku nei au ia oe e hele mai inaanei, a e noho hoi oe ma kuu aoao akau nei. Aka, hoole aku la keia me ka pane an.-i aku me ka huna i kona kulana alii : Kke alii, aole paha i kupono kau kauwa ahe malihim hoi imua ou, ka hele ana aku a noho pu me oe e ke aliiwahine, a ua lawa no paha wau maanei: a hooki iho la ke koa opio i kana mau kamailio ana. Ano ko hele ole aku e like me ke kauI oha aua kaikamahine alii nei, ku ae la ua ui nei a hele mai la a ku iho la ima ko ianei aoao, hopu mai la hoi oia i ka hma oka kakou kamaeu, a hawanawana iho la : Kka opio inaiihini a kuu puuwai i hoohihi ai, e ku ae a hele hoi kaua ma ko'u papaaina, aeai pu hoi kaua i na mea ai i hoomakaukauia. Na keia leo kono ake aliiwahine opio i ka kakou kamaeu i ku ae ai oia a kuikui pu aku ai iaua a noho iho la ma ka papaaina.

Kauoha ae la hoi ua kaikamahine alii nei i kona {>oe kauwa e kiia na mea inu o kela a me keia ano, a e hauoli hoi ke anaina no ko laua ai pu ana ine ke keiki malihini, a ua hookoia keia kauoha, a e ona ana hoi kela a me keia ine ka hauoli palena ole; aka, he wahi kamau oolopu waina hoi ka ua mau opio la. Mahope iho o ka paina ana, ua koi mai la ke kaikamahine alii i ka kakou kamaeu e hele laua i ka makaikai ma na rumi a pau o ka hale hoiele, ua ae aku la no hoi keia, a hooinaka aku la iaua e hele. A oiai (aua e hele ana ma na lumi o ka hotete me ke ku« hikuhi ana a ke kaikamahine alii i ka kakou opio. Pau ka makaikai ana, ua hoohuli ae ta laua » ko laua ala hele no na rumi i ka wekiu. a ia laua i hoea aku ai i ka rumi iluna loa, ua hoomaha iho la ua mau opio nei, a huh aku ia ke alii opio nana t ke kuahiwi, a e kaomi mai ana hoi ke aheahe makani, hu mai la kona aloha i ka aina hanau, a kulu iho la kona mau wa»raaka. Ike mai !a hoi ke kaikamahine aiii i keia haawina kaumaha o kana maiihini, puiii mai )a oia i ka a i o ka kakou eueu a pane iho hu e ka mea nana i kaili aku ke aloha o kuu puuwai nou, heaha la keia au e uwe nei ? Hooie aku la o Lameka Puluka me ka huna ana i ke kumu o kona uwe ana» oia hoi ka hoomanao ana

i kana niau wahine a me kon* hal<? aili nani, a |>ela hoi na kuahiwi e haawe mai nei ma ke kua o ke kuUnakauhale alii o Peresia, ua like loa no me kona mau kuahiwi Huli hoi aku !a laua nei ma n« alanui kikeekee o ka hale holele, e kilohi ana hoi t ka naai o na rumi, a i ko iaua htkt ana aku nu ruaii hope !oi. ua haule aku la laua hooluoki, a pela i hooko uai ka makemake oke kaikanwhine alii maluna o ke kanueu hookaUkupua ona mauna huu a huli hoi loa aku \a no kahi ana ukali oka ui e kali mai la oka hoi aku oko iakou haku. Ia laua nei i hiki aku ai, ua makaukaukau ae la ka huakai alii e huli hoi aku no Ika haie alii oiai ua pau ka hora 5 o ke ahiahi, a ke hoomaka mai nei na eheu |o ka po e uhi mai inaiuna o ka honua. | Ku iho la ua mau opio nei a pane mai |ia hoi ke kaikanuihine alii : Eka opio ! maiihini, eia au ke makaukau nei e hoi I * no ko'u home, ae hoomakaukau 0« | iiou iho mamua o ke kani ana o ka ho- ! ra 7 o keia ahiahi, a hiki mai au, no ka mea, e haawi ana au i na hoohanohano ana maluna ou e ka eha a nei puuwui; haawi na nuiki aloha a huii hoi aku ia ke kaikamahine alii me ka *>ono ole o ka manao. I ka hiki ana aku 0 ua kaikamahine aiii nei i ka liale aiii, ua kauoha aku ia oia 1 na kuene e hoomakaukau koke ia kekahi papaaina nui e iawa ai kekahi heiuna kanaka mahuahua. la wa 110 i hao mai ai na kuke aoie i piha ka hora me ka hapa, ua moa na mea ai a pau, a iiio aku na na kuene ka hoomakaukau ana i ka papaaina, a oiai he hapaha koe kani ae ka hora 7. ua makaukau na mea a pau, a oia ka wa i kono ia aku ai na iuna nut oke aupuni roe na maka hanohano e akoakoa mai iioko o ka hale aiii, a o na alii powa pu hoi kekahi i he ie mai Ika makauknu ponoana, ua kauoha aku la ua kaikamahine nei i kona kaa e hoomakaukau in, a i ka makaukau an 1, kau ae ia ua ui nei ano ka hotele ka i>ahu hopn. Ika hiki ana aku o ke kaa aiii, aia hoi ka kakou ka maeu e noho ana me ka inakaukau, a e alohi ana hoi na kinohinohi o na mea nani maiuna o kona kino, a o kona aahu hoi, kahi i omau ia aku ai o keia mau mea nani, ua like ia me kekahi

imu ahi i pa tausani ia kona enaena; a na keia mau nani i nooi loi ae ika ut a me ka nohea o ka kakou opio kaaj)r,ni honua, a koe no nae kona huike aiu i kona kulana alii, ua huna loa no oia ia mea maioko o kona mau aahu nani. Oiui ke kaikamahine alii i komo aku ai iloko o ka rumi o ka kakou opio, a i kona īke ana aku i kana mahhini, ua hoalii koke iho la ke anoano eehia maluna o kona kino a puni, me ka hiki ole ke hoopuka mai i kekahi huaolelo. A i ka ike ana aku o Lameka Puluka i keia mau haawina maluna oke kaika mahine alii, ku ae la oia a hele mai la, hopu iho ia i na lima oka ui, a huki aku la a noho iho la iluna o noho, a i ka pau ana o ka iaua mau kamailio ana ua liuliu-ae ia laua no ka heie ana aku ika pa ahi. Hopu aku ia ua opio nei i kona koioka he!e kuahiwi a aahu iho la, kaei ?e ia oia i kana pahikaua nu kona puhaka. Puka aku !a iaua iwaho a kau ae la maluna o ke kaa alii, a no ka pa aiii ka pahu hopu. I ko laiu hiki ana aku, !e!e īho ia ke kaikamahine aiii mamua, a mahope atu la no hoi keia. Pii aku ia iaua nei me ke kuikui lima pu ana, aia laua i komo aku ai i kahi a ke anaina e nanea ana, ua hoolaunaw aku Ia keia me ka ohana alu, a ene na maka hanohano a pau, a koe na alii [iewa, aohe o laua makemake e ike i ka kakou opio, no ka liiu e ana o ka !ioohaoohano o ke kaikainahme aiii i ke keiki malihim, a akahi no hoi a mauftofjo ia laua no ke keiki malihim ka keia papaaina a ua ui nei i hoomakaukau ai; a pela hoi ka ui i pane aku ai i kona ohana alii a uie ka lehulehu a pau e akoakoa ana : A/io, ua ike ae nei oukou i ka'u malihini nei, ka niea hoi nc*iu keia papaaina a'u t hoowakauk«tu ai i keia ahiahi, nolaila e hoi kakou no kahi i hoomakaukauia ai ia mau mea, a e aī a e hauoli pu kakou me ia. j ( Aol< i pmu.) Ina e loaa he kowa kaawale o keia aoao w keia pule ae 4 ah&ila e hoopuka ia aku no ka pane a ka Ui Sanaita i ke alii [Ki-wa ma ke ano he mwuhana. A hiki hou mai no i keia helu, %ole t hoea niai oa heirhelena o ka Anela a Mekiko, aia no paha i Mekiko.