Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 10, 6 March 1886 — Page 1

Page PDF (1.86 MB)

This text was transcribed by:  Loretta Ching
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXV, HELU 10.   HONOLULU,  POAONO,  MARAKI 6, 1886.

NA HOOLAHA KU

@ R. KAKELA.

@O A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hoolaio  Palapala.

tf.

@ ROSA. (AKONI.)

@O A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hoolaio Palapala.

KEENA HANA:  Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

DILLINGHAM & CO.

Kau Mea Kuai Lako Hoo

@anui  Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA!   ANA AINA!!

KEENA HANA; Aia ma alanui Moi, koko loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.  tf.

 

@  P. HANAAUMOE.

@A Loio a he Kokua ma ke Kanawai ina na Aka Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

Loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

CHAS H PULAA.

@A LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakou, Ko@ala Akau, Hawaii. 200@ -tf.

 

CECIL BROWN.

LOIO   A HE KOKUA MA KE KANAWAI

@ he Agena Hoolaio Palapala no ka @o.

Kupuni o Oahu

KEENA HANA:  Helu 8 alanui Kaahumanu-

tf.

 

W. A. KINI

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA; Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu.     tf.

 

W.C. AKANA (KALAUKI.)

@e Mahele a  Unuki-olelo ma ka olelo Pake me ka olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi @ hana in a Palapala Kuai a Hoolimalima @ pela aku mawaena o na Pake a me no kanaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke ana i ka @@@poe Haaliiiamanu. 2010-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lako kuhulu hale @ na ano a pau, a me na me ne pono a pau @o ka hale.

Kihi Alanui Moiwahine me Papu.  tf.

 

RICHARD F. BICKERTON (PEKEKONA.)

1.OIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA; Helu 27 alanui Kalepa

tf.

WILLIAM AULD.

Puna Hoolale Palapala Kepa Pauhana no ka Apana o Kona.

KEENA HANA; Ma ke Keena Wai o Honolulu   tf

 

JOSEPH WILLIAM KELIIKOA.

He loio a he kokua, a he pale a he keo ma ke Kanawai.  E loaa no au ma ke Keena @ J. M. Poepoe, kihi o na Alanui Alii a Animi, Honolulu. Ua hiki no hoi ke hana in a Palapala pili Kanewai o kela me keia ano.               1yr.

 

KE KAUKA IAPANA

Mr. m. Goto.

He Kauka no ka mai lepera, na mai e pili ana i ka ili o ke kanaka, ka mai kaokao,  etc. etc. etc.

KEENA HANA- Aia ma Kapalama, mauka pono o kahi noho o ka Hon. J. Keau.

NA NURA HANA {Hora ia a ka 5 p@@u.

Na La Saba@@hora @ A @@ iu @@@@-1yr

 

J. A. MAGOON, (Makuna.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona.

tf.

 

JAMES M. MONSARRAT. (MAUNAKEA.)

1.OIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

H e Luna Hoolaio Palapala.

E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoa ie ma ka moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA: alanui Kalepa.    tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

 HE  MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLEKLO HAWAII.

Keena Hana ma Alanui Kalepa, Honolulu, ma Ewa iho a ko Keena Kuai Buke o ha Papa Hawaii.  1yr.

Ulesia S. Kalani,

KA UMIKI’MAMALIMA O NA

Peresidena o Amerika,

KA MEA I KAPAIA

Ka Alihikaua kaulana loa iloko o ke Kaua Huliamahi Kuloko o ka Akau me ka Hema.

KE KAUAI MEKIKO

 

 He nui na leo hoomaikai e pahola ana iloko o ka puali kaua i ka wa a Kalani i hoi mai ai mai kana huakai lawe kauoha ia Kenela Twiggs no ko lakou mau lako kaua.  He mea kupanaha ke olelo ae, alole oioa i loaa i kekahi u@a mai ka enemi mai, oiai aia iaia ka lakou mau poka kahi i ki ai.

 Ua komo o Kalani in a kaua a pau iloko o Mekiko, koe ke kaua o Buena Vista.  I ke kulanakauhale oia o Mekiko i kona wa i haulehia ai:  a nana hoi i huki ae i ke hae aupuni o Amerika maluna o na kaupoku o ka hale alii, a o ka hiki ana mai hoi ia i ka hopena o keia kaua ana.  Noloko mai o keia kaua i lilo mai ai kela wahi e kapa ia nei i keia Manawa ia Amerika, oia hoi o Kaleponi Lalo a me Nu Mekiko.

O Lutanela Coppee, he hoa kula no Kalani ma West Point, e hai ana oia i kekahi mea e pili ana no Kalani i keia kaua o Mekiko, a oia iho keia:---

 “He kanaka kau lio Akamai o Kalani, a he lio maikai loa kona e holo ai.  Ke hoomanao nei au i kekahi kanaka Paniolo he ano hoa’loha me Kalani iloko o ia mau la,---ua noi aku oia iaia e ae ma ii kona lio nana e hooholo i ua auwina la la;  aka, ua pane mai la oia in a hoa’loha mahope iho,--“Ua knalua loa au aole paha e hiki i kela kanaka Paniolo ke hooholo i ko’u lio, aka, aole au i makemake e kamailio aku iaiai pela, o manao mai oia ua aua au i ko’u lio?  O ka mea i ike ia mahope iho o ke kau ana o ke Paniolo, ua puiwa ka lio a ua kiola ia keia Paniolo a make loa oia ma kahi i haule ai.”

 E hai ana kekahi aliikoa i kekahi mau hana e ae a Kalani, a oia keia penei:---

I kekahi la, ua hele aku la oia e ike ia Kenela Huwada, iloko o ke Kakela o Chepultepec.  O kahi hoolulu o na koa o keia Kenela, aia lakou i lalo loa o ke Kakela me na pa lepo kiekie e hoopuni ana mawaho.  Holo aku la o Kalani a mawaho o ka pa lepo nui, holo poai puni ae la oia no elua Manawa, aole he wahi laau e hikii ai o kona lio mawaho, nolaila, hooholo ae la ua Kalani nei e iho pu no oia me kona lio ilalo oke Kakela, aka, o ke alanui pii pohaku e iho ana, he ano neinei loa ia  e hiki aku ai i ka puka ilalo.  Hiki aku la oia i ka ipuka, lele iho la ilalo, a nakii aku la i ke kaulawaha o kona lio i ka ipuka, a ia wa o Kenela Huwada i puka mai ai iwaho a pane mai la ia Kalani:  “E ka Lutanela, peha i hiki mai nei kou kio i keia wahi?”  “Iho mai no hoi ilalo nei,” wahi a Kalani.  “A pehea oe i manao ai e hiki o eke puka aku iwaho/”  “Kau ai a pii aku iluna.”  O keia wale iho la no kana mau pane  e pili ana i kana mau ninau, a i ka pau ana o ka laua kamailio ana, kau hou ae la ua Kalani nei maluna o kona lio, a pii aku la oia iluna o ke alanui pii pohaku e like me kona iho ana mai.

 O keia na haaina mua loa i loaa ia Kalani no mea e pili ana i ke kahua kaua, a noloko o keia huakai i Mekiko, i hoomaikeike ae iaia iho i kona kulana koa no kekahimaukaua ma keia mua aku.  O na alakai nui o na puali, he lehulehu o na leta i hoouna ia ia ke Keena Kaua ma Wasinetona e pili ana i ka wiwo ole o na koa, a mailoko ae o ia heluna nui, ua maholo loa o Kenela Lee i ka wiwo ole o Kalani i kana huakai lawe kauoha ma ke kahua o Monetere.  Ua hai aku oia ike Kuhina Kaua,---e pii aku ana o Ulesia Kalani i kekahi kulana kiekie loa ma keia mua aku,---a he mea haohao ke olelo ae ma keia wahi,---o Kenela Lee e mahalo nei ia Kalani oiai oia he Lutanela i ke kaua i Mekiko, he iwakalua makahiki mahope mai o ia wa, ua haawi pio mai la o Lee iaia iho ia Kalani opio iloko o ke kaua huliamahi o ka Akau me ka Hema.

Ma keia wahi kakou e hoopau ae ai i ke kamailio ana no kona mau la opio i Mekiko, ua hoi mai oia a i kona home ponoi ma Ohio, a e kamailio koke kakou i ka hoomaka ana mai o ka uluaoa o ke kaua huliamahi, a ilaila hoi kakou e ike maka ai i kea no nui o ka Kalanialakai ana in a pualikoa wawae o Ilinoe a paniku aku i ke kulanakauhale o Vicksburg, a oia iho keia malalo nei:

 

KE KAUA HULIMAHI.

 

 Ma ka la 12 o Aperila, M. H. 1861, ua kipoka ia aku la o Fort Sumter e na poe kipi,ka poe hoi i olelo ae,---e kukulu ana lakou i aupuni hou, i Moi hou, a e kapaia hoi ko lakou mau puali---na puali kaua hui o ka Hema.  O keia mau hana a ka aoao Hema e hapai nei i ke kipi iloko o ke aupuni, a me ka hookauwa ana in a kauwa kuapaa me ke kuai ana i ke kino kanaka, oia na minute i ala ae ai na kanak aloha aina a pau, a wela ko lakou mau puuwai iloko o kela minute no ke kipoka ia ana a me ka hoohaahaa ino loa ia ana o ko lakou hae e ka enemi.  O Peresidena Linelona, e noho ana ma ka noho Moi o Amerika, kukala ae la oia maloko o kekahi kua haua kaua, e noi ana in a kanaka aloha aina a pau, e komo ae iloko o na laina kaua,---i kanahiku kumamalima tausani koa kuikawa, a e maki aku i ke kanua o ka hookah koko.

 O kahi kauhale o Gelena, kahi hoi a Kalani e noho ana, e holoholo ana na kanaka ma o a maanei me na leo o ka pihoihoi no keia kukala kaua a ka Peresidena, a o ka noonoo wale no iloko o lakou, i kanaka nana e lawe aku lakou imua o ke kahua kaua, a oia ka Kalani i puana ae ai:

“Ua kuhi au, ua pau ko’u komo ana i keia hana he oihana koa, no ka mea, aloe au i hooholo i ko’u manao, i koa wale no ka’u hana o keia mua aku.  Ua hoonaauao mai ke aupuni ia’u, a mai iaia ma i loaa mai ai ia’u na haawina o ka naauao, nolaila, ina ua makemake ke aupuni ia’u e hoohana aku ma ke pale ana i ka enemi,---ke haawi mua ae nei au i ko’u ae,---nona wau in a wa a pau, a e kokua ana au i ke kukala kaua a ka Peresidena ma ka hoao ana e hapai i ka hookumu ana i kekahi mau puali koa kuwaho.”  (Aole i pau.)

 

KA MOOLELO KAAO O

LAMEKA PULUKA.

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui Pua Rose a me Kahanuopaineki.

 

KA MEA I AKPAIA KA

 

 Ka liona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana ana i ka papku o ka moana o ka mea hoi nana i pani ka maka o ka la.

 

 HAULE aku la lakou ma kekahi keena nui kahi i hoomakaukauia ae o na mea ai, a noho like iho la na mea a pau ma ka papaaina, a hoomake iho la e hoonuu in a mea ai, na mea inu, a he nui wale aku.  Oiai na opio e noho pu ana ma ke poo o ka papaaina, ae hene ana hoi ka laua aka; aka, leha aku la nae ke koa opio maluna o na mea a pau  e nanea ana i ke kuhina o na mea ai.  A oiai oia e hoomau ana i kona nana ana, ike aku la oia i kekahi mau kanaka kino nunui e milikaa ana i ka laua mau pahikaua, me ka haka pono ana mai o ko laua mau maka maluna o ua opio nei me ka inaina, a hoomanao ae la keia o na alii powa paha kela e mili mai la in a pahikaua; a iaia i ninau aku ai i ka ui, ua hoike mai la ua kaikamahine alii nei, oia no.  Hoomaopopo koke iho la ka opio e ulu mai ana he haunaele mawaena ona a me na alii powa ma ia po, nolaila, ua ino oia in a mea inu me ka noonoo nona iho, oiai ua Akaka iaia kea no o ua mau alii powa la; aka aole oia i makau a hopo iho no laua.

 I ka pau ana o ko lakou paina ana, ua huli hoi aku la lakou no ka arum ii hookaawale ia no na mea lealea, a ia wa no i kani mai ai o ka leo o na mea kani, a o ka hoomaka koke no ia o na hana lealea.  Oiai na mea a pau e hula ana, ua hui pu aku la na kaukau alii e hauoli, a ua kii mai la no hoi ke kaikamahine alii i ka kakou kamaeu opio, a hele pu aku la e hula meia, a ua piha lealea na mea a pau.  Iloko o ka Manawa a ke kamaeu Lameka Puluka e hula pu ana me ke kaikamahine alii, aole keia i hoopoina no na alii powa, aka, ua loaa no iaia he Manawa e hakilo aku ai no laua, a he mea maopopo kana mea i koho mua ai, oiai kekahi alii powa e ku ana me kekahi kihi o ke pakaukau ana e inu pu ana me kona kokoolua alii powa, me ka paa ana hoi i kana pahikaua ma kekahi lima a o ke koikaua ma kekahi lima, a o kona mau heleheiena hoi, ua hoike mai ia i ka inaina wela iloko o kona puuwai.  I kumu hoi e ike maopopo loa ai ka kakou koa opio i kona ano, hoohuli ae la oiai kona hoa hula, oia hoi ke kaikamahine alii, a hookokoke aku la ma kahi a ua mau powa nei e inu ana.

 No kekahi mau kai-na wawae ko ua mau opio nei hooniniu ana e like me kea no mau o ia hana lealea, aia hoi poha mai la kekahi keo kalakala i ka i ana mai:  E kela wahi keiki aiwaiu lapuwale, ano kou wa e hoakaawale ai ia oe iho mai ke kaikamahine alii ae, ka mea hoi a’u i ake loa ai me a’u oia e hula pu ai; a i ole oe e hookaawale i keia Manawa mai ka ui ae, e kau koke aku no au i ka hoopai weliweli maluna ou, a e hoi uhane aku oe i kou wahi i hele mai ai.  I ka lohe ana o na mea a pau e hula ana, a o ka eueu o Arabia pu no hoi kekahi i lohe ia leo; a i ka huli ana aku a nana ma kahi o ua leo la i pa-e mai ai, ikeia aku la kekahi alii powa e lele ana i o a ianei, imua a i hope, me ke kowaliwali ana i kana pahikaua a puni kona kino, me ka hoopuka mau ana in a huaolelo hailiili no ka kakou opio, me ka o ana ma ii kana pahikaua imua o Lameka Puluka a ani ae la me ke kuhikuhi pu ana aku i ka puka me he mea la e hookuke mai ana i kea lii opio e hele iwaho.  O na mea a pau i lohe a i ike maka i keia mau olelo a ke alii powa, ua kau ko lakou weli me ka makau, a o ko lakou minamina no keia keiki kanaka ui, he mea hiki ole ia lakou ke kokua aku iaia ina e ulu mai an aka haunaele mawaena o ke alii powa a me ka opio malihini, o pau loa lakou i ka make i ua alii powa nei.

 Aka nae, hoomau aku la no ua mau opio nei i ka hula ana, a ia wa no hoi o Lameka Puluka i wehe ae ai in a pihi o kona koloka e huna ana i kona kahiko maloko me ka hikiwawe loa.  Ike hou mai la no kea lii powa aole i hooko ka opio malihini i kana kauoha, ia wa no oia i holo mai ai me ka mama loa, a i kona anehe ana mai e uahu iho i kana pahikaua me ke poo o ka kakou opio, me ka lana o kona manao no ka hooko ia kona iini, aka ua hoohokaia kana hauna pahi, oiai ua lele aku la oia i hope me ka hapai pu ana i ka ui me kona mau lima a hula aku la ma ia wahi;  a hookah no huaolelo i loheia aku mai ka waha mai oka opio malihini imua o ke anaina me ka nahenahe, “e ka ohana alii, e hookaawale.  No keia hoohokaia ana o keia hauna pahi mua a kea lii powa, ua hookui aku la kana pahi i ka papahele, nolaila, huki mai la oia a alualu hou aku la i ka kakou opio oiai no laua e hula ana a uhau aku la i kana pahikaua, aka ua hoohoka hou ia no.  Pii ae la ka inaina wela iloko o ka puuwai o ua opio la, hoike mai la kona mau papalina i k aula lelo i ka huhu, a ia wa i poha ae ai kona leo nui launa ole i ka i’ana mai:  E ka powa o na kuahiwi o Peresia nei, ka mea no n aka puuwai i piha in a hana eleele a pakaha wale i ke ola o na kamahele a me na poe waiwai o ka aina, ua hookau mai oe i kou inaina maluna iho o keia mau iwi opiopio a palupalu loa i helu pu ole ia me oe, aka, ua hoohokaia nae ia mau kuko ana ou no ka o-u ae i ko’u ola e like me kou ano he powa; a oia@ aole oe i ike i ko’u wahi i hele mai ai a me ko’u inoa, ke noi aku nei au e  waiho oe i kau mau mea kaua, a e mihi mai imua o’u no kau mau hana ino i hana iho nei, a i ole hoi pela, o kou ola no ka uku panai, a e hoopokole ia kou ola ana ma keia ao i pau akau pakaha ana i ke ola o na kanaka a me ko lakou mau ohana alii.

I ka wa i lohe ai ua alii powa nei in a olelo a ka opio malihini, ka mea hoi nana na hauna pahi palaualelo i hoohokaia e ua opio nei no ekolu manawa, poha hou mai la kona leo me ka inaina’  E kahi keiki hookano, e make koke oe i keia Manawa ano, a uhau mai la i kana pahikaua maluna o ka kakou opio.  Me ka hikiwawe loa kea lii opio i hookuu aku ai i ka lima o ke kaikamahine alii, hemo pu aku la hoi kona koloka, a ikeia aku la kea lii powa e lewalewa mai ana ma kekahi lima o ka opio malihini, oiai ua paa lo aka pu a-i o ua powa la i ka opaia e kea lii opio.  Ku iho la ua opio nei me kona nani kilakila, me kona hoomau no nae i ka upiki ana a kona mau manamana hao kila i kona enemi; a i kona hookuu anaaku, haule aku la ua powa la he luahi n aka make.  Pela auanei e hookoia ai ko’u inaina maluna o ka mea pakaha wale, wahi  a ke kamaeu opio i pane ae ai.  Ike mail la ke anaina i keai haulehia ana o kea lii owa i ke keiki malihini, a ia wa i kau iho ai ke anoano eehia maluna o lakou; lohe hou ia aku la ka leo o ua opio la i ka pane ana mai:  Owai hou o kaia anaina e ku a paio mai me a’u?  Owau,owau, wahi a kekahi alii powa i pane mai ai me ka leo nui; aole nae i keia Manawa, aka, i ka la apopo kaua e hakaki ai no ka hanohano o ka me nana e papahi ka lei alii o Peresia nei, a me ke kaikamahine alii; ua ae aku la no hoi ka opio malihini, a pela i hoopau ia ai na lealea o ia po.

 Kii ia mai la ke kino make o kea lii powa a lawe ia aku la iwaho, a aole hoi i ikeia kahi i nalowale ai, no ka mea, ua miki mai la kona mau tausani Naita, a lawe aku la i ke kino make o ko lakou haku no ko lakou home kuahiwi.  Ilokoo ka Manawa i lawe ia ai ka powa iwaho, huli ae la ka kakou kamaeu opio imua o ke anaina, aia hoi ike mai la lakou in a hoailona alii o ka opio malihini, ii ho la lakou ia lakou iho:  He keiki alii ka keia opio malihini, a nohea mai la oia i hele mai ai.  Holo mai la ke kaikamahine alii a puili mai la i ka opio nohea, a ia wa no hoi i ikuwa mai ai na leo hulo o ke anaina.  I ke kuu ana iho, ua haawi ke aloha lulu lima, a huli hoi aku la no ko lakou mau home, oiai na hora koli-u o ke aumoe e kahea mai ana e hooluolu i ko lakou mau lihilihi, a pela pu hoi me ka ohana alii i hoi aku ai no ko lakou mau rumi, a hoi pu aku la no hoi ka kakou opio me kana ipo manuahi no ka hooluolu ana.  Aka, o na makua o ua ui nei e hooipo pu nei me ke lamaeu Lameka Puluka, ua noho koke iho la ke kuko me ka makahehi loa no ka ui o ka opio malihini, a wahi a kahi olomana i kana aliiwahine, ina paha o ka kaua hunona keia keiki malihini, ina ua ola na iwi; a he nui wale aku ka laua mau olelo me ka lana o ka mano e hooko ia ana la ko laua makemake, eia ka hoi aole, a o ka haku hotele ka auanei ka laua hunona.

 I kea o ana ae, ua hoike mai ka la i kona nani kamahao maluna o ka honua, a ikeia aku la na kanaka e kamoe ae ana no ke kahua hakaka o na moho.  Kani ae laka hora 9, hala aku la ka ohana alii no ke kahua kaua, a e kali ana hoi o ka hoea aku o ka kakou opio me kona mau Naita; a o kea lii powa hoi, aia oia a me kona mau Naita he 86,000 iloko o ko lakou hale lole kahi i kali ai i ka opio malihini, a ua hala loa hoi ka Manawa i hai ia no ka hooko ana i ka mea a ua mau inoho nei i ka malio ai i ka po iho ma ka hale alii.  He oiaio keia lohi loa o kakakou opio, oiai ua holo aku la oia maluna o kona lio no ka ululaau mahope aku o ke kulanakauhale, a ilaila oia kahi i onou aku ai i ke k ii hoopaa ia o kona mau Naita a me kona pukaua nui ka nunui maka kahi, a uwauwa ae la lakou me ka hauoli nui.  Wae ae la kea lii opio he 50 Naita mailoko ae o kona mau Naita pahaohao, a hoi hou aku la ke koena iloko o ko lakou aupuni pahikaua, a o keia poe a pau, he mau aahu kil wale no a i lako pono hoi me na mea kaua, a ua uhi ia hoi ko lakou mau helehelena me na pale kila.  Komo iho la kea lii opio i kona kappa kila hooilina maikona kupunakane mai a uhi iho la kona koloka hele kuahiwi a iho nui aku la noke kahua mokomoko.

Oiai kea lii powa a me kona mau Naita, e kali mai ana o ka hiki aku o ka opio malihini a me kona mau puali Naita, a no ka hala ana o ka Manawa i olelo ia, puka mai la ua alii powa nei a ku ana imua o ka Moi, a pane mai la:  E haawi mai na’u ke kaikamahine alii, a me ka inoa Mo ii keia manawa, no ka mea ua hala ka Manawa i olelo ia; a ua mahuka aku paha keia opppppio no ka makau o make loa oia ia’u.  Pane aku la hoi kea lii me ka leo haalulu o ka makau, E kea lii powa, e kali hou aku kakou no ka hora 12, a i hiki ole mai oia, alaila, ua holo mahuka io no oia, a ua lilo io no nau keia mau waiwai.  Huli hoi aku la ua powa la no ka halelole, a oiai oia e hoomakaukau ana nona iho no ka imi ana i kana mau hauna pahi imua o kona hoa paio, aia hoi, lohe aku la oia i ka uwauwa o ke anaina me ke kahea ana, Eis’e ka opio malihini me kona mau Naita ke holo mai nei;  a pihoihoi ae la ka manao o up powa nei.

 A oiai he hapaha koe a kahea mai ka hora 12, ua komo like mai la lakoua haawi aku la i ko lakou mau hoomaikai imua o ka Moi ma ka maka o ka lakou mau pahikaua; a huli ae la no ko lakou halelole i hookawaleia no lakou.  Oili hou mai la ka kakou opio, a hui aku la me ka Moi; wehe ae la oia i kona uhi maka, a ike mai la ka u ii kana ipo, holo mai la oia a puili mai la i ka a-i o ka kakou koa opio, a muki mai lama na papalina nohea o kana ipo alo ha.  Ku iho la ka kakou opio me ka papaleo pu ana hoi me kana ipo a me kahi olomana; a oia kana i pane mai ai:  Ke hopohopo nei au nou e ka opio malihini, oiai he 86,000 ka nui o na Naita o kea lii powa, a o oe hoi he 50 wale no wahi Naita, a pehea la kou manao?  Mai hopohopo e kuu makua alii no’u a me ko’u mau wahi Naita kakaikahi, aka, e hilinai mai oe a me kou ohana alii maluna o makou, a malia o haulehia ka lanakila ma ko’u aoao, a e loaa hoi ia oe ka noho’na maluhia ina keia mua aku a e hoopau ia hoi na hana pakaha wale maluna o kou aupuni nei.  A no ko’u ano a me ko’u wahi i hele mai ai, e ike koke no oe iloko o na minute pokole loa, a e hoolana hoi i kou manao me ka hauole i kou wa e ike maka ai i ko’u hoailona, wahi a ka opio malihini i pane mai ai; haawi mai la oia i kona aloha ma ke kunou ana, a huli hoi aku la no ka halelole.

 I ke kapoo ana aku o ua opio nei iloko o ka hale, o ka wa no ia i kani kapalili mai ai ka o-le a ka puuku, a i ke kuu ana iho, he mea e ke kau o ka weli maluna o ke anaina makaikai, i ka ike ana aku i kea lii powa pakaha e oili mai ana maluna o kona lio kaua mailoko mai o ko lakou halelole, a oiai oia e hookikahakaha ana ma ke kahua mokomoko, me ke kowiliwili mau ana hoi i kana pahikaua i ka lewak a e kahea ana me ka leo nu i kona hoa paio e puka aku iwaho no ka paio ana me ia.  Aka, e kali iho o-e e ka powa o na kuahiwi ke kali mai la ka Manawa no kou hopena.  Aole hoi i liuliu loa, poha hou mai la ka leo o ka o-le a ka puuku, a i ke kuu ana iho, ua liuliu ae la ua eueu nei no ka hele ana aku e hui me kona hoa paio; a mamua nae o kona puka ana aku, pii malie ae la ka hae kalaunu o Arabia a pulelo ae la i ka makani me kona nani kilakila maluna o ka pahju hae e ku kokoke ana i ko lakou halelole, a oia no ka wa a ua opio nei i oili aku ai, me ka ukali pu ana hoi o kona pukaua nui.  Huli mai la hoi laua imua o ke anaina a haawi mai la i ko laua aloha, a ia wa i paiakuli ae ai ka lewa me na leo hulo o ka hauoli, no ka mea, akahi a maopopo in a mea a pau, o ke kama alii ka keia o Arabia, ka mea non aka ikaika kupanaha a me ka mana kupua, a i holo ka weli ma na paia paa o ka lewa a me na kihi eha o ka honua ke lohe i kekahi mea a mau mea paha e puana ana i ka inoa o Lameka Puluka, a akahi no hoi lakou a ike maka.

  Oiai hoi kea lii powa e liki ana a e haanui ana i kona ikaika imua o ke anaina, me ka olelo ana e lawe koke no ia i ke ola o keia opio a he lehua mua ia na kona inaina, a he nui a lehulehu wale aku kana mau olelo e kaena ana no knoa ikaika.  Aka, i kona ike ana ma ii ka hae kalaunu o Arabia e pulelo ana i ka makani, ku iho la oia i kahi hookah, a luloou iho la kona poo ilalo, no ka mea, ua ike mai la oia, aohe keia he mea e, aka, o ka haku no o na mea kaua.  Oiai oia e noonoo ana no kana mea e hana ai, pane ae la oia me ka haakei:  Ua lohe au i kou kaulana no ka ikaika, aka ke hilinai nei au maluna o ko’u ikaika a me ka oi o ka’u pahikaua, a malia no kou aina aku la no kou ikaika ua haalele aku la nae oe ia mau mea a pau i kou aina hanau; a i keia la e molia ia ai kou ola ma ka wini oi o kuu pahikaua punahele, a e hoi uhane aku hoi oe i kou wahi i hele mai ai; he kuhihewa loa nae ia manao ana ona pela.  A oiai hoi kea lii opio e hookokoke aku ana i kahi a kea lii powa e hookahakaha ana, i ukali ia hoi e ka nunui Polepa, poha hou mai la ka leo o ka o-le, aia hoi ua opio nei e ku ana imua o kona hoa paio me kona aahu kila, a o kona koloka hoi e paa ia ana e kona pukaua.  Hookuene pono iho ua mau moho nei maluna o na lio, na maka e haka pono ana lekahi i kekahi me ka hulili o ka inaina, a no ka leo hope loa o ka o-le, ua hui ae la ua mau moho nei, a e uhau ana kekahi i kekahi; a no ka minute hookah, ua loaa pono aku la ke alii powa i ka hauna pahi a ke alii opio ma kona poohiwi akau a mahele hapalua ia kona kino, a moku pu aku la hoi ke poo o kona ho i keia hauna hookah a ua opio nei, a haule pahu aku la i ka honua he luahi n aka make; a he ku maoli hoi i ka manaonao ke ike aku, oiai na apana elua o kea lii powa e waiho ana, a pela hoi ke poo o kona lio ua haalele ka pilina me ka pauku kino.

 

HE MOOLELO KAAO

NO

Baretile Muda.

KA

HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI

AO

KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU,

 

Ka mea non aka mana Kupanaha loa maluna o na Haku o ka pouli a me na Uhane iao o

Ka po, ka mea i oleloia “Ke Ki o ke ola a me ka make mau loa” &c. &c.

 I ke au kahiko loa, oiai ka ino e nohoalii ana maluna o ke aupuni o Enelani, us uhi paapu ia mai la ka honua holookoa e ka ohu, e kokolo ana na lalapa uwila me he mau moa uakea la, a i ko lakou hui ana i kahi hookah ua poha ae la ka leo o ka hekili; e kikiholo ana hoi n paka-ua eloelo o Kulanihakoi, e puapuai ana na mapuna wai o ka honua, e hoonaueue ana hoi ke olai in a kumu o ka honua; o na hoku hoi ma ko lakou mau alahele iho, o na holoholona hoi e pee ana ma na lua a me na ana, a o na manu hoi o ka lewa e pee ana ma na kumu o na pali, oia no ka Manawa e haakokohi ana o Juriana Muda, ka Moiwahine o Enelani, ka wahine a ka Moi Hitegela Muda, i ke kuakoko hope loa oka mea nona keia nanea.  A i ka hala hope ana ae o na hora o kea o, ua auhee aku la keia mau hoailona kupaianaha, a ua nalowale hoi ke keiki mai ka opu aku o ua Moiwahine nei, me ka ike ole ia o ka nalowale ana.  Uhi hou mai la ka pouli maluna o ka aina, a hohola mai la hoi na eheu o ke aumoe, a ua hoopiha loa ia ka lahui me keia mau mea hoopahaohao; a e noho ana lakou me ke kali no ka hopena o keia mau mea, a ina paha no ke ola a ina paha no ka make.  Akoakoa mai la hoi ka hapa nui o na makaainana ma ka hale alii, me ko lakou ike ole he haawina maluna o ko lakou Moiwahine.

 A no ka luhi a me kea no kupilikii o ka Moiwahine, ua pauhia ia aku la oia e ka hiamoe.  Aole nae i liuliu loa kona hiolani ana me Niolopua, halawai aku la oia me kekahi mea kupanaha loa ma ka hihio.  Ike aku la oia i ua mea kupanaha nei ma ka lani, he elua mau anuinue e kau ke’a ana ma ka lewa, a ma ka hui’na iluna pono o laua, e noho ana kekahi keiki ui lua ole, e hoopuni ia ana hoi e ne hoku he 12, a maluna pono hoi o kona poo ka la e kau ana me kona lilelile nui, a ma kona umauma e kau ana na huapalapala i kakauia penei:  “Ke ki o ka make a me ke ola;” a ma ka welau hoi o kona mau manamanalima e poai mau ana kea hi, ka uwila, ka punohu uwahi, &c.  Poha mai la kona leo, a ua like me na pukuniahi he lehulehu i ki ia i ka wa hookah a me ka hekili hoi e a papaaina an ma ka lewa.

 A no keia mau haawina i hoopuiwa i ka Moiwahine, a puoho ae la oia me ka hikilele; a i kona puoho ae la oia me ka hikilele; a i kona puoho ana ae, aohe ke keiki iloko o kona opu, a o kona ano i kela wa ua like oia me ka mea aole i hapai.  Ala loa ae la oia, a aia no hoi kana alii-kane ma kona aoao; hoala aku la oia a pane aku la:  He keu hoi ka mea  apiki, aohe he keiki iloko o kuu opu; a he mea ano e ka’u i ike aku nei ma ka lewa, a owai la auanei iloko nei o ko kaua aupuni e hiki ke hoakaka ma ii kea no o keia mau mea a pau, ina paha oia he kiekie a he haahaa paha; a ina oia he wahine, alaila, e noho pu maua malalo o kou malu a e kapaia maua he mau aliiwahine nau a mau loa, a he mau Moiwahine no keia aupuni; a ina he kane, ke hoohiki nei au maka laa hia o ko kaua aupuni a me ka hanohano o ka nohoalii, e lilo oia i hope ponoi nou, a oia pu hoi kekahi i kuleana i ka noho Moi o ko kaua aupuni nei.

 

 E hoopuka ia aku ana ma keia pule ae he Moolelo hou, a he nani hoi kona i ike ole ia mamua.  Mamuli o ka ulolohi o na kope moolelo paa mau o ka papa i keia mau la, nolaila i hoopiha ia ihoai ka hoonanea o nap o he 1001 “Baretile.”