Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 10, 6 March 1886 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui l'ua Rose a me Kahanuopaineki. KA MEA I KAPAIA KA Ka liona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana i ka papaku o ka moana. oka mea hoi nana i pani ka oiaka.o ka la.

HAU I.E aku la lakou ma kekahi keena nui kahi i hoomakaukauia ai o na mea ai, a noho like iho la na mea a pau ma ka papaaina, a hoomaka īho lae hoonuu i na mea ai, na mea inu, ahe nui wale aku. Oiai na opio e noho pu ana ma ke poo o ka papaaina, a e hene ana hoi ka laua aka; aka, leha aku la nae ke koa opio maluna o na mea a pau e nanea ana i ke kuhinia o na mea ai. A oiai oia e hoomau ana i kona nana ana, ike aku la oia i kekahi mau kanaka kino nunui e nulikaa ana i ka laua mau pahikaua, me ka haka pono ana mai o ko laua mau maka ma-

luna o ua opio nei me ka inaina, a hoomanao ae la keia ona alii powa paha kela e niiii mai la i na pahikaua; a iaia i ninau aku ai i ka ui, ua hoike mai la ua kaikamahine alii nei, oia no. Hoomaopopo koke iho la ka opio e ulu mai ana he haunaele mawaena ona a me na alii powa ma la po, nolaila, ua inu oia i

na mea inu me ka noonoo nona iho, oiai ua akaka iaia ke ano o ua mau alii powa la; aka aole oia i makau a hopo iho no laua.

1 ka pau ana o ko lakou paina ana, ua huli hoi aku la )ako j no ka rumi 1 hookaawale ia no na mea lealea, a ia wa no i kani mai ai o ka leo o na mea kani, a o ka hoomaka koke no ia o na hana lealea. Oiai na mea a pau e hula ana, ua hui pu aku !a na kaukau alii e hauoli, a ua kii roai la no hoi ke kaikamahine alii i ka kakou kamaeu opio, a hele pu aku la e huia meia, a ua piha lealea na mea a pau. lloko o ka' m\nawa a ke kamaeu Lameka Puluka e huia pu ana me ke kaikamahine alii, aole keia i hoopoina no na alii powa, aka. ua loaa no iaia he manawa e hakiio aku ai no laua, a he mea maopopo kana mea i koho mua ai, oiai kekahi alii }K>wa e ku ana ma kekahi kihi o ke pakaukau ana e inu pu ana me kona kokooiua aiīi {x>wa, ka paa ana hoi i kina pahikaoa ma kekahi linia aoke [koikaua ma kekahi lima, a o kona mau

heleheiena hoi, ua hoike mai ia ika inaina wela iloko o kona puuwai. I kunm hoi e ike maopopo loa ai ka kakou koa opio i kona ano, hoohuli ae la oiai kona hoa hula, oia hoi ke kaikamahine aiii, a hookokoke aku la ma kahi a ua mau powa nei e inu ana. No kekahi mau kai na wawae ko ua mau opio nei hooniniu ana e like rae ke ano mau oia hana lealea, aia hoi i poha mai la kekahi leo kalakala ika i ana mai : E kela wahi keiki aiwaiu i lapuwale, ano kou wa e hoakaawale ai f" loe iho mai ke kaikamahine a}ii ae, a mea hoi a'u i ake loa ai me a'u oia e hula pu ai; a 1 ole oe e hookaawale i keia manawa mai ka ui ae, e kau koke aku no au i ka hoopai weliweli maluna ou, a e hoi uhane aku oe i kou wahi i hele mai ai. Ika lohe ana ona mea a pau e hula ana, ao ka eueu o Arabia pu no hoi kekahi i lohe la Ieo; ai ka huli ana aku a nana ma kahi oua leo Ia i pa-e mai ai, ikeia aku la kekahi alii powa e lele ana io a ianei, imua a i hope. me ke kowaliwali ana i k.ina pahikaua a puni kona kino, me ka hoopuka mau ana i na huaolelo hailiili no ka kakou opio, me ka o ana mai i kana pahikaua imua o Lameka Puluka a ani ae la me ke kuhikuhi pu ana aku ika nuka me he mea la e hookuke mai ana

ike alii opio e hele iwaho. Ona mea a pau i lohe a i īke maka i keia mau olelo ake alii powa, ua kau ko lakou weli me ka makau, a o ko lakou minamina no keia keiki kanaka ui, he mea hiki ole ia lakou ke kokua aku iaia ina e ulu mai ana ka haunaele mawaena o ke alii powa ame ka epio malihini, o pau loa lakou i ka make i ua alii powa nei.

Aka nae, hoomau aku la no ua mau opio nei ika hula ana, a ia wa no hoi o Lameka Puluka i wehe ae ai i na pihi o kona koloka e huna ana i kona kahiko maloko me ka hikiwawe loa. Ike hou mai la no ke alii powa aole i hooko ka opio malihini 1 kana kauoha, ia wa no oia i holo mai ai me ka mama loa, a i kona anehe ana mai e uhau īho

i kana pahikaua ma ke poo o ka kakou opio, me ka lana o kona manao no ka hooko ia o kona īini, aka ua hoohokaia kana hauna pahi, oiai ua lele aku la oia

i hope me ka hapai pu ana ikaui me kona mau lima a hula aku la ma ia wahi; a hookahi no huaolelo 1 ioheia aku mai ka waha mai oka opio malihini imua oke anaina me ka nahenahe, "e

ka ohana alii, e hookaawale. No keia hoohokaia ana o keia hauna pahi mua ake alii powa, ua hookui aku la kana pahi i ka papahele, nolaila, huki mai la oia a alualu hou aku la i ka kakou opio oiai no laua e hula ana a uhau aku la i kana pahikaua, aka ua hoohoka hou ia no. Pii ae la ka inaina wela iloko o! ka puuwai oua opio la, hoike mai la kona mau papalina i ka ula lelo oka huhu, a ia wa i poha ae ai kona leo nui launa ole ika i ana mai : Eka powa o na kuahiwi o Peresia nei. ka mea no na ka puuwai 1 piha i na hana eleele a pakaha wale ike ola ona kamahele a me na poe waiwai o ka aina, ua hookau mai oe i kou inaina maluna iho o keia mau iwi opiopio a palupalu loa i helu pu ole ia me oe, aka, ua hoohokaia nae ia mau kuko ana ou no ka o-u ae i ko'u ola e iike me kou ano he powa; a oiai aole oe i ike i ko'u wahi i hele mai ai a me ko'u inoa, ke noi aku nei au e wai ho oe i kau mau mea kaua, a e mihi mai imua o'u no kau mau hana ino 1 hana iho nei, a i ole hoi pela, o kou ola no ka uku panai, a e 1.0 »po kole ta kou ola ana ma keia ao i pau ai kau pakaha ana i ke ola o na kanaka a me ko iakou mau ohana alii.

I ka wa i lohe ai ua alii powa nei i na olelo a ka opio malihini, ka mea hoi nana na hauna pahi palaualelo i hoohokaia e ua opio nei no ekolu manawa, poha hou mai la kona leo me ka inaina : £ kahi keiki hookano, e make koke oe i leeia manawa ano, a uhau mai la i kana pahikaua maluna o ka kakou opio. Me ka hikiwawe loa ke alii opio i hookuu aku ai i ka lima o ke kaikamahine alii, hemo pu aku la hoi kona koloka, a ikeia aku la ke alii powa e lewalewa mai ana ma kekahi lima o ka opio malihini, oiai ua paa loa ka pu a-i o ua powa la t ka opaia e ke alii opia Ku iho la ua opio nei me kona nani kilakila, me kona hoomau no nae i ka upiki ana a kona .mau manamana hio kih i kona enemi; a i kona hookuu ana aku, haule aku U ua powa la he luahi na ka inake. Peia auanei e hookoia ai ko'u inaina maluna o ka mea pakaha

wale, wahi a ke kamaeu opio i pane ae aL Ike mai la ke anaina i keia hiu lehia ana o ke alii powa i ke keiki malihinL, a ia wa i kau iho ai ke anoano eehia maluna o lakou; lohe hou ia aku la ka leo oua opio la i ka pane ana mai : Owai hou o keta anaina eku a paio mai me au ? Owau, owau, wahi a kekahi alii powa i pane mai ai me ka leo nui; aole nae i keia manawa, aka, i ka ia apopo kaua e hakaka ai no ka hanohano o ka mea nana e papahi ka lei alii o Peresia nei, a me ke kaikamahine alii; ua ae aku la no hoi ka opio malihinh a pela i hoopau ia ai na lealea o ia po. Kii ia mai la ke kino make o ke alii powa a lawe ia aku la iwaho, a aole hoi

i ikeia kahi i nalowale ai, no ka mea, ua miki mai la kona mau tausani Naita, a lawe aku la i ke kino make o ko lakou haku no ko lakou home kuahiwi. Iloko oka manawa i lawe ia ai ka powa iwaho, huli ae la kakakou kamaeu opio imua o ke anaina, aia hoi ike mai la lakou i na hoailona alii o ka opio malihi ni, i iho la iakou ia lakou iho : He keiki alii ka keia opio malihini, a nohea mai la oia i heie mai ai. Holo mai la ke kaikamahine alii a puili niai la i ka opio nohea, aiawa no hoi i ikuwa mai ai na leo hulo o ke anaina. Ike kuu ana iho, ua haawi ke aloha lulu lima, a huli hoi aku la no ko lakou mau home, oiai na hora koli-u oke aumoe e kahea mai ana e hooluolu i ko lakou mati lihilihi, a pela pu hoi me ka ohana alii i hoi aku ai no ko iakou mau rumi, a hoi pu aku ia no hoi ka kakou opio me kana ipo manuahi no ka hooluolu ana. Aka, on\ makua oua ui nei e hooipo pu nei me ke kamaeu Lameka Puiuka, ua noho koke iho la ke kuko me ka makahehi loa no ka ui o ka opio malihini, a wahi a kahi olomana i kana I aliiwahine, ina paha o ka kaua hunona keia keiki malihini, ina ua ola na iwi; a he nui waie aku ka iaua mau oieio me ka lana o ka manao e hooko ia ana ia ko laua makemake, eia ka hoi aole, a o ka haku hotele ka auanei ka laua hunona. I ke ao ana ae, ua hoike mai ka ia i kona nani kamahao maiuna oka honua, a ikeia aku ia na kanaka e kamoe ae ana no ke kahua hakaka o na moho. Kani ae la ka hora 9, haia aku la ka ohana aiii no ke kahua kaua, a e kaii

ana hoi o ka hoea aku o ka kakou opio me kona mau Naila; ao ke alii powa hoi, aia oia ame kona mau Naita he 86,000 iloko o ko lakou halelole kahi i kali ai i ka opio malihini, a ua hala loa hoi ka manawa i hai ia no ka hooko ana i ka mea a ua mau inoho nei i ka malio ai i ka po iho ma ka hale alii. He oiaio keia lohi loa o kakakou opio, oiai ua holo aku la oia maluna 0 kona lio no ka ululaau mahope aku o kc kulanakauhaie, a ilaila oia kahi 1 ooou aku ai i ke ki i hoopaa ia o kona mau Naita a me kona pukaua nui ka nunui maka kahi, a uwauwa ae la lakou me ka hauoli nui. Wae ae la ke alii opio he 50 Naita mailoko ae o kona mau Naita pahaohao, a hoi hou aku la ke koena iloko o ko lakou aupuni pahikaua, a o keia poe a pau, he mau aahu kila wale no a i lako pono hoi me na mea kaua, a ua uhi ia hoi ko lakou mau helehelena me na pale kila. Komo iho la ke alii opio i kona kapa kila hooilina mai kona kupunakane mai a uhi iho la kona koloka hele kuahiwi a iho nui aku la no ke kahua mokomoko.

Oiai ke alii powa a me kona mau Naita, e kalī mai ana o ka hiki aku o ka opio malihini a me kona mau puali | Naita, a no ka hala ana o ka manawa | i olelo ia, puka mai la ua alii powa nei a ku ana imua o ka Moi, a pane mai la : £ haawi mai na'u ke kaikamahine alii. a me ka inoa Moi i keia manawa, no ka mea ua hala ka manawa i olelo ia; a ua mahuka aku paha kela opio no ka makau o make )oa oia īa'u. Pane aku ta hoi ke alii me ka leo haalulu o ka makau, E ke alii powa, e kali hou aku kakou no ka hora u, a i biki oie mai oia, alaila, ua holo mahuka 10 no oia, a ua lilo io no nau keia mau wai~ wal Huli hoi aku la ua powa la no k<« halelole, a oiai oia e hoomakaukau ana nooa īho no ka imi ana i kana mau hauna pahi imua o kona hoa paio, aia hoi, lohe aku la ou i ka uwauwa o ke anaina me ke kahea ana, Eia'e ka opio malihini me kona mau Naita ke holo mai nei; a pihoihoi ae la ka manao o ua powa nei I A oiai he hapah* koe a )(ah«a m&i ka hora u» iia komo like mai b iakou

a haawi aku la i ko lakou mau hoomaikai imua oka Moi ma ka maka oka hkou mau pahikaua; a huli 1a no ko lakou haielole i hookaaw.Ueia no lakou. Oili hou mai la ka kakuu opio, a hui aku la me ka Moi; wehe ae la oia i ko na uhi maka, a ike mai La ka ui i kana ipo, holo mai la oia a puili mai la ika a-i o ka kakou koa opio, a muki mai U ma na papalina nohea o kana ipo alo ha. Ku iho la ka kakou opio me ka papaleo pu ana hoi me kana ipo ame kahi olomana; a oia kana i pane mai ai : Ke hopohopo nei au nou e ka opio malihini, oiai he 86,000 ka nui ona Naita oke alii powa, ao oe hoi he 50 wale no wahi Naita, a pehea la kou nianao ? Mai hopohopo e kuu makua alii no'u a me ko'u mau wahi Naita kakaikahi, aka, e hilinai mai oe a me kou ohana alii maluna o makou, a malia o haulehia ka lanakila ma ko'u aoao, a e loaa hoi ia oe ka noho'na maluhia ma keia mua aku, a e hoopau ia hoi na hana pakaha wale maluna o kou aupuni neL Ano ko'u ano a nve ko'u wahi i hele mai ai, e ike koke no oe iloko o na minute pokole loa, a e hoolana hoi i kou manao me ka hauoli i kou wa e ike maka ai i ko'u hoailona, wahi aka opio malihini i pane mai ai; haawi mai la oia i kona aloha ma ke kunou ana, a huli hoi aku la no ka halelole.

1 ke kapoo ana aku o ua opio nei iloko oka hale, oka wa no ia i kani kapalili mai ai ka ole a ka puuku, a i ke kuu ana iho, he mea e ke kau o ka weli maluna oke anaina makaikai, ika ike ana aku i ke alii powa pakaha e oili mai ana maluna o kona lio kaua mailoko mai o ko lakou halelole, a oiai oia e hookikahakaha ana ma ke kahua mo komoko, me ke kowiliwili mau ana hoi

i kana pahikaua ika lewa, a e kahea ana me ka leo nui i kona hoa paio e puka aku iwaho no ka paio ana mc ia. Aka, e kali iho o—e e ka powa o na kuahiwi, ke kali mai la ka manawa no kou hopena. Aole hoi i liuliu loa, poha hou mai la ka leo o ka o-le a ka puuku, a i ke kuu ana iho, ua liuliu ae la ua eueu nei no ka hele ana aku e hui me kona hoa paio; a mamua nae o ko na puka ana aku, pii malii* ae la ka hae kalaunu o Arabia a pulelo ae la ika makani me kona nani kilakila maluna oka pahu hae eku kokoke ana iko lakou halelole, a oia no ka wa a ua opio nei i oili aku ai, me ka ukali pu ana hoi o kona pukuua nui. Huli mai ia hoi laua imua o ke anaina a haawi mai la 1 ko laua aioha, a ia wa i paiakuli ae ai ka lewa me na leo hulo o ka hauoli, no ka mea, akahi a maopopo i na mea a pau, o ke kama a!ii ka keia o Arabia t ka mea nona ka ikaika kupanaha a mc ka inana kupua, a i holo ka weli ma na 1 paia paa o ka lewa a me na kihi eha o ka honua ke lohe i kekahi raea a mau mea paha e puana ana i ka inoa o Lameka Puluka, a akahi no hoi lakou a ike maka.

Oiai hoi ke aiii powa e liki ana a e haanui ana i kona ikaika imua o keana ina, me ka olelo ana e iawe koke no ia īke ola o keia opio ahe iehua mua ia na kona inaina, a he nui a lehulehu waie aku kana mau olelo e kaena ana no kona ikaika. Aka, i kona ike ana mai i ka hae kalaunu o Arabia e puleio ana Ika makani, ku iho ia oia i kahi hookahi, a kuiou iho la kona [kk> ilalo, no ka mea, ua īke mai ia oia, aohe keia he mea e, aka, o ka haku no o na mea

kaua. Oiai oia c noonoo ana no kana raea e hana ai, pane ae la oia me ka haakei : Ua lohe au i kou kaulana no ka ikaika, aka ke hiiinai nei au maluna o ko'u ikaika a me ka oi o ka'u pahikaua, a malia no kou aina aku la no kou ikaika ua haalele aku ia nae oe ia mau mea a pau i kou aina hanau: a i keia Ia e molia ia ai kou ola ma ka wini oi o; kuu pahikaua punahele, a e hoi uhane aku hoi oe i kou wahi i hele roai ai; he kuhihewa loa nae ia manao ana ona pela. A oiai hoi ke aiii opio e hookokoke aku ana i kahi a ke alii powa e hookahakaha ana, i ukali ia hoi e ka nunui Polepa t poha hou mai ta ka leo o ka o-le, aia hoi ua opio nei e ku ana imua o kona hoa paio me kona aahu kila, a o kona koloka hoi e (iaa ia ana e kona pukau«. Hookuene pono iho ua mau moho nei maluna o na lio, na maka e haka pono ana kekahi i kekahi me ka hulīīi o k3 inaiiu, a no ka leo hope loa o ka o-le, ua hui ae h ua mau mo» hu nc% a C uhau aoa kekahi i kekahi; a no ka minuee hookahi, u& loaa pono aku Sa ke alii powa i ka hiuna pahi a k<s alii opio ma kona poohiwi akau a

mahele hapalua ia kona kino, a moku pu aku ta hoi ke poo o kona ho t kc» hauna hookahi a ua opio nei, a haule pahu aku la i ka honua hc luahi na ka make; a he ku niaoh hot i ka nianaonao ke ike aku, oiai na apana elua o ke alii powa e waiho ana, a pela hoi ke poo o kona lio ua haaWle ka piiina me ka pauku kma