Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 11, 13 March 1886 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

Ka Makahiapo raua i oiii jnai, mai ka pahaka o ka Ui Pua Rose a me Kah.muopaineki. KA MLA I KAPAIA KA Ka liooa 0 na maana hui o Arabia, ka naita oaaa afopa □& irapaa o ka iewa lani ameoa kupaa t ooho ana i ka papaku o ka moaaa, o ka mea hoi nana i paoi ka maka o ka la. IKA ike ana mai o na mahele Naita oua powa nei ua haulehia ko lakou haku alii powa i ka Naita malihini, hoouna mai la ko lakou pukaua nui i kekahi mau Naita o ua powa nei e kii mai i ko lakou haku a e hoihoi aku iloko oko lakou halelole; aua hookoia aku no hoi keia kauoha me ka hikiwa* we, a aia hoi ke hoihoi ia la na apana kino oua powa nei. Ia wa koke no, poha mai la ka leo oka o-le aka pukaua nui o na powa, aia hoi, oili mai la ua mau Naita la o ke alii powa he 86,000, a e hulali ana hoi ka lakou mau pahikaua i ka malamalama o ka la, me ka hoopuka pu ana hoi me na huaolelo kupono ole. Poha mai la hoi ko lakou īnau leo o ka inaina : A mahope oe ike e keia wahi keiki lapuwale, e like me kou pepehi ana i ko makou haku, pela auanei o« e alualu aku ai ma kona meheu iloko ona sekona pokole loa. Me keia mau huaolelo ana powa i panai aku ai ke alii opio i keia wahi olelo : Aia no ia ia oukou.

Aoie i pau pono ae na huaolelo a ke kamaeu opio, ua lele like mai ua poe powa nei rae ka manao e hopu pio i ke alii opio. A iloko no hoi oia manawa i kuu pau aku ai ua opio nei i ka holo o kona lio imua pono o na enemi, a he imo ana na ka maka, halawai aku la kana hauna pahi me ka maka mua o na powa, a aohe hoi o lakou ahailono ua pau loa ika make, a pela pu no hoi kona lio e peku ana e hehi ana, aua palekana hoi ke alii opio ma keia mau hana a kona lio. Ama kona ala hele, aole he mea hookahi i lanakila imua ona, a hiki 1 kona oili ana aku ma kekahi aoao, aka, he mau heana o na powa a me ka moanawai koko o ko lakou mau kino ke lana ana maluna o kona kahua eku ana. Huli hou aku la oia i hope a hoomaka hou aku la e luku i na enemi me ka #eliweli nui.

A oiai no hoi ua opio nei e hoomau ana. i ka nee ana imua me ka luku ana īna enemi, aia hoi, halawai aku la oia me kona mau Naita e luku ana ina enemi, ma ka hoike ana aku oka nunui Polepa ika hoailona pilikia maluua oko lakou haku opio, ai ko lakou hui pu ana, aole loa he wahi 1 manuheu oko lakou haku opio, a ikuwa ae' ia ko lakou mau leo hauoli i ka lewa, a! huli aku la e luku i na powa; aole hoi i j hala he hapaha hora, ua pau loa iho la Ika hapa nui ona powa a mahuka aku !la hoi kekahi poe a e lawe ana i ke kino o ko lakou haku no ko lakou home kuahiwi, a oia hoi ka panina hope loa o keia kaua ana. I Ika pau ana o keia hakaka ana, huli ! hoi aku la ka ohana alii ame na makaikai no ko lakou mau home iho; a o Puluka hai, ua hoi pu aku la no oia me kona mau Naita mahope o ka huakai; a oiai hoi lakou nei e hoi nei me ka hoolohilohi ana mahope loa. A oiai ke hookokoke aku nei ka huakai no ka hale alii, oia ro ka manawa i hoi ae ai na Naiia o ua opio nei iloko o ko lakou aupuni pahikaua me ka ike ole ia. ■ Holo aku la ua opio nei a hui pu aku la me ka ohana alii, a komo nui aku la iloko oka pa alii. Ika lele aoa

īho o ua opio nei mai kona lio īho, hoihoi ae la hoi kona haku iaia iloko o kona aupuni bukc, a he mea hoop&haohao keia i ka ohana alii a me ka Uhulehu a pau. la lakou i komo aku ai iloko oka bale alii, ua makaukau mai la na mea ai, a haule aku la lakou pa'ma; ai ka maona ana, hoi hou aku la lakou ma ka rurai hookipa no ka hooluolu ana. Ia lakou e naiiea ana, ao ke kaikamahine ah* hoi ma ka aoao oka kakou kakou eueu, ua hoopuiwa ia na mea a

i ke komo ana mai o kekahi kino palwohio; oiai he kino bea he mau wtwae no ka bea, a o kona poo a me na helehelena, kona umauma, he ano kanaka; a o kona mau lipoohiwi be kihikihi, a he nunui hoi a ka launa ole kona mau lima. Hek mai la oia a kokokoke i ke alii opio, kukuli iho !a oia a kolo mai la me na waimaka e hiolo ana ma kona mau (>apa!ina; a pane mai

jia : Eke alii opio ka wiwo ole, ka mea hoi nana e pulumi na kupua ino o ka Sewa. a o ka puukalahala hoi oka poe i leohia ina pilikia, i kii mai nei au ia oe, e kii kaua i kuu kaikuahine, oiai ua la\re aihueia aku oia e ke kupua Milola oke Kai Eleele, ka mea e noho mana ana ma na papaku o ka hoho nu o ka moana, a nona hoi ke aupuni i ILke kona malamalama e like me ka mahina piha; ua hoao au e kii, aole nae e hiki, no ka mea he nui wale na kupua e hele mai ana rae ko lakou mana nui; n olaila, ina he aloha kou ia'u, e hele kaua ano, o lohi loa auanei kaua a lilo e mai hoi ke ola o kuu kaikuahine aloha.

I ka lohe ana o Lameka Puluka i ka hoike a ua kanaka nei, komo aku la ka manao aloha iloko o kona puuwai no ke kaikuahine o keia kanaka kino ano e i lawe aihue ia; ano ke koi ana mai hoi aua kanaka nei i ke kamaeu opio, ku ae la o Lameka Puluka a hoomakaukau iho la nona iho. Ke uwe mai nei ka ohana alii a me ke kaikamahine alii me ka aua pu mai e noho no laua, aka, pane aku la ka kakou opio : I hanau ia mai au e ko'u makua i hoola a hoopakele i ka poe i loohia me na pilikia e like no hoi me oe, nolaila aole au e noho ana. Pane hou mai la ua kaikamahine alii nei : A pehea la ke aupuni ame a'u ? Wahi ake kamaeu opio : No'u ke aupuni, aooe no hoi ka Moi, a ke lawe mai nei au i kuu aikane a oia hoi kau kane a mau loa, a na ka make e hoekaawale i ko olua noho ana; a i keia hora e lawelawe ia ai ka laahia oka mare mawaena o olua.

Huli ae la ua opio nei a kahea aku la i ka haku hotele e hele mai imua ona, a ua hooko mai la no hoi ua haku hote!e nei, a e ku anaoia imua o ke 'lii opio; ame na huaolelo oke aloha ua opio nei i pane aku ai : E kuu aikane aloha, i keia manawa e hooko aku ai au i ka'u i hoohiki paa aku ai imua ou oia hoi e lilo ia oe keia makana nani, a o ka lua hoi o na makana, me a u ia a mau loa, a o keia hoi ke ko ana o ia hoohiki.

Mahope iho o keia, ua mare ia iho la ka haku hotele me ke kaikamahine alii nie ke ano pupuahulu, aua malama ia he wahi paina ma ke ano mama, a i ka pau ana, ua haawi ke aloha hope loa mawaena oke alii opio a me ka ohana alii, a oili aku la ua opio nei i ukali la hoi e kana aikane me kana aliiwahine a me ka ohana alii. Pio aku aku la ua alii opio nei ina ano pio a pau ma ke ano hoonalonalo 1 kahi e hoea mai ai o kona lio, wehe ae la hoi oia i ke kui i omau o kona lio i paa ai, he manawa ole, ku ana oLo Paina Huelo me kona nani nui. Pane iho la oia i kana aikane : E kuu aikane aloj ha, e noho oe me ka makaala loa ma ( ka hooponopono aupuni naauao, oiai he inoa wale iho no ko'u maluna oke aupuni, a o olua no na Moi, ao na loaa a pau oke aupuni nei, eai olua me ka hookoe ole na'u kekahi, aka, e hoomanao mau no'u mai poina, a hiki i ko kakou wa e hui hou ai; haawi hou ke aioha muki me ka ui, a lulu lima pu hoi me kana aikane a me ka ohana a!ii

a pau Kau ae la ua kamaeu opio nei maluna o kona lio, a la wa no i pii mahe ae la oia a kau aheahe iho la maluna o ka hale alii i ukali ia hoi e kona kamaaina a nana auanei e pailata aku ike alii opio, a e Uke no hoi me kona ano kupanaha, j>ela i hiki ai iaia ke lele nona iho; ano ka manawa pokole loa keia kau hoolai ana, ua nalowale koke aku la lakou ma Peresia aku. A oiai na kukuna o ka la e oili ae ana maluna o ilikai, ua hiki aku la laua ma kekahi mokupuni kupanaha īwaena o ka moana, a ua like paba me Nihoa kona nuL Oiai laua e hoomaha ana, pane mai la kona kamaaina : O keia ke aupuni pahaohao o ke kupuna Miiona a o kona wahi hoomaha hoi; a he iS aku aupuni i koe alaila hiki aku i ke aupuni a ua kupua Milona la e noho mai la i ka papaku o ka moana; a o ka puka kahi c komo al aia iloko o kela pali kiekie eku mai la. O keia aina mamua, he ama i piha me na momona a roe kekahi lahui kanaka. a ikawa i noho mai ai o na kupua nei, ua pau loa kanaka i ka ai 19 a neoneo ka aiaa; ake kii nei ua kupua nei i na kanaka e ae o na aupuni mamao, a pela i Iflo mai ai kuu k&ikuahine, oiai aia malaila kona ola; a ina e mau ke o«a ana o keia kuoua ino» e pau loa ana paha na mea o ko'u aupuai ika make, a owau pu aku paha

kekahi e pau i ka ai ia e ua kupua ino nei. A ake alii opio : E hoao no kaua e kii e paio, a ina he nui loa no ko iaia mana, poino no kaua, aka e hoopau kaua i ke kamailio ana, a e pama kaua. Wehe ae la ua opio nei i kana wahi buke kupua, a e like no me kana i hana mua ai ike alualu ana i kahi alopeka pela no hoi keia, ae ku ana kekahi papaaina imua o laua, a hopiha iho la laua i ko laua mau waihona me keia mau mea ai ono loa i hana ole ia e ka lima kanaka.

Pau ae la ka laua paina ana a nalowale aku la no hoi keia mau mea, hoomaka aku la laua e hele no ka puka e hiki aku i kahi o ke kupua Milota; a ia laua i hookokoke aku ana i ka weielau oua pali nei, ike mai la ka manu kiai o ua puk? nei, a lele mai la oia me kona mana e haehae ae ia laua nei me kona nuku oioi a me kona naau maiuu, aka, unuhi ae la ke kanaka pahaohao i kana kakaka īwi Hipopotamu, a oili ka pua a ua hapa bea la, loaa pono aku la ua manu la a haule aku la i?alo oka pali ua make loa. Ai ko laua hiki ana aku 1 ka puka, iho aku la laua ma ke alapii e iho ana īlalo. Hoea aku la laua ma kekahi pani hao a kikeke aku la, aole nae he leo 1 pane mai; palua a pa-kolu ka laua nei kikeke ana, poha mai la kekahi leo nui ika i ana mai: Eku i hai mai owai mawaho. Hemo ka puka. wahi a ka pane a ke alii opio. Hele pela, o make loa oe ia makou. Ia wa, hopu aku la ua opio nei ika puka a kulai aku la, hemo aku la ka puka a loaa aku la na kiai a pau loa i ka make me ka pakele ole o kekahi o lakou. Unuhi ae la oia i kana pahi a hookuu ae la i kona pukaua nui, a kauoha aku la e hele aku oia mamua e luku i ka poe e kue mai ana iaia, a īho pu aku la no hoi lakou. Ike mai la na kupua e noho ana ma na pali, ua lele mai la lakou me na momoku ahi e a ana a me na hao wela, aka, i kumu hoopokole i ka luhi, ua hookuu aku la ke alii opio i kona mana, a oili aku la na elelo manamana oka uwila a hamu aku la ī na mea a pau e loaa aku ana i kona mana.

Pau loa iho la ka hapa nui o na kupua a koe kakaikahi aku la kekahi o lakou, a na lokou 1 holo aku a hai ike kupua Milota, ua pau ko lakou nui i ka niake, a koe kakaikahi aku la lakou mai ko lakou mau enemi mai, eiai he ekolu wale no lakou, ahe mana nae i oi aku iko Miiota. Ai ka lohe ana o ua kupua nei, ua hoouna hou inai la i oia ia lakou e hele hou mai e kaua, a 1 >.okua pu ia me kekahi mau tausani kupua, a hele nui mai la e kaua i ke kamaeu opio ame kona mau hoa. Iloko o keia kaua ana, ua koe aku la elua wale no, aua pau hoi ka nui ika make. Hoi aku la keia mau wahi kupua a hai aku la ike kupua Milota ua pio lakou, a noi pu aku la e haawi pio aku ka pono, i ole ai e pau loa na kanaka i ka make. Pii ae la ka inana oua kupua nei a kauoha ae la i kona pukaua nui e hopu aku i na wahi kanaka hohe ' wale a e okioki ia ko laua mau pepeiao i ole laua e hoopuka hou i kekahi huaolelo e haawi pio aku iaia imua o ka eu ona mauna hui. Anehe mai la ka pukaua oua kupua nei e hopu mai ia laua, huli ae ia nae laua a holo aku 1« imua o Lameka Puluka ma ne ko laua pakele. Hui aku la ua mau wahi kanei me ke alii opio, ahe mea e kona aloha ika laua raau kamailio; hoohiki pu aku la no hoi laua e lilo no Lameka Puluka a mau loa.

Hoomau hou aku lakou elmia i ka nee ana imua, a i ka hala ana o na aupuni hc 12 me ka nui no hoi o na pilikia, ua hoea aku la iakou i ka 13 o na j aupuni o ua Milola nei, a ilaila i haia- i wai aku ai lakou mc na mauna ahi he 1S a me na lua ahi 7. I ka ike ana o ke alii opio 1 keia piiikia, kauoha aku la oia 1 kona hoa'loha Laiana Bea, e noho lakou malaila a oia a me kona pukaua ke komo iloko e kinai ai i ke ahi: a mamuli o ka hoike a kona mau kanaka hou, o ke kumu o ke ahi, no ke kookoo kupua no ia o a i ca wa e paa ai ke poi o ua kookoo nei. oia ka wa e pio ai ke ahi. Hemo ae ia ke koloka o ua opio nei, a haawi aku ia i kona hoa'loha, a unuhi ae la i kana pahikaua a komo aku la iloka Kauoha m,u la kona lio e huki ae i kona hulu a-i a e hooiei aku iioko o ke ahi, a e ioaa auanei ko kaua alahele e hiki aku ai i kahi o ke kookoo al.i o ke kupua Kiiiota; ua houko aku la no hoi ke aiii opio i keia kauoha, a e moole, ua mahae b ae ia ke ahi, a peia iaua i ko-

mo maalahi aku mawaena oke ahi, a aole i huliu, hiki aku la iaua ma kahi o ua kookoo nei e ku ana oiai kona welelau Uoko o ka honua. Ia manawa i komo aku ai ke alii opio i komo aku ai i kahi a moo e hoopuni ana iua kookoo nei, a luku aku la ia laua; luai aku la hoi ka nunui Polepa i ka luai pele maluna o ua mau njoo nei, a lilo ae la i papa pahoehoe. Lalau aku la ke alii opio ike kookoo a kolu iho la i ke poi a paa, huki ae la oia mai ka honua ae, a oia no ka wa i naueue ae ai ke aupuni oke kupua MHola, a he mea hoopuiwa keia i ua kupua nei. Kau hou ae la ua opio nei maluna o kona lio a hele aku la no ka hale alii o Milota. Oili mai la ua Milota nei a ike mai la i ka kakou kamaeu opio, ua kau iho la ke ano makau no ka make e kau aku ana maluna ona, aka me kona ano kupua, ua pane mai la oia me ka marilea nui i kumu e punihei aku ai ke alii opio : Ooe mai la ka ia e kuu haku; eia aku nei ka ia oe ke kookoo o kaua, o ka'u no ia e kakali aku nei ia oe o kou hiki mai, a ua hoohiki paa no au nou ia koukoo a me keia wahi mea mana uuku, eia īloko nei o keia wahi holowaa uuku. Aka mamua oka hoopuka ana aku oke alii opio i kekahi huaolelo, ua hawanawana mai la kona pukaua nui me keia mau hnaolelo : E kuu haku opio, mai puni aku oe i kela mau olelo hoopunipuni, no ka mea, i ka wa e pili aku ai keia kookoo i kela wahi pahu, e ike auanei oe e nalowale ana keia kookoo a hoi hou aku no a pili me iala, a nui aku ko kaua iuhi a me ka alo ana ina pilikia a pau mai kela kupua ino mai.

I ka lohe ana o Lameka Puluka i keia mau olelo a kona pukaua, ua pane aku la ua opio nei me ka leo nui : E ke kupua ino a aihue wale ina kaikamahine nani o na aupuni o ka honua a nie ka lewa, o keia ka hora nou e make ai a e koala ia kou io ike ahi a papaa; manao paha hoi oe kou paniku ana ae nei ike ahi, aole e hiki ia'u ke komo mai ame kuu pukaua nei: a nje kou hoonoho ana ae nei i ko mau wahi moo keiki au i hoonoho ai i mau kiai no kou kookoo, me kou manao e hiki ana ia laua ke hoopio mai i ko'u mau lima a me ke keakea ana i ko'u alahele e hele mai ai. Oiai laua e kamaiho ana, lohe ia aku la ka leo o Laiana Bea a me kona mau hoa e uwauwa ana me ka leo nul Aole i u iho, hoea ana lakou a hui pu iho la me ke alii opio.