Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 11, 13 March 1886 — HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU, [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU,

Ka mea nona ka Mana Kupanaha loa maluna o na Haku o ka poali a me na Uhane ino o ka po, ka mea i oleloia "Ke Ki o ke ola a me ka make mau loa" &c. &c.

Ika lohe ana o ka Moi Hitegela i ka manao o kana aliiwahme, ninau aku la oia ; He mea nui loa no ka paha keia au i īke ai ? Ae, wahi a kana aliiwahine. Pane hou aku la kana alii-kane : Eia no imua o kaua kekahi kaikamanine opiopio, a he ikt* kilokilo no hoi kona, a ke manao nei au hiki paha iaia ke hoakaka mai i ke ano ame ka hiohiona oia mau mea, oiā hoi kela kaikamahine opio ui nana e malama nei ka hua o ko kaua mau puhaka a pau wale ae nei i ka nunui. Ina peln, e kii koke aku ano, i pane ae ai kana aliiwahine. No keia mau huaolelo i pa-e mai mai kana Moiwahine mai, ua kii ia aku la ua kaikamahine nei e kekahi elele. I kahi elele i hiki aku ai ika hale o ua kuhikuhi puuone nei a kikeke aku la ma ka puka iwaena o ka po, ua ninau mai la kela : Heaha keia ? I hoounaia mai nei au iou la no ka makemake o ke alii ka Moi e ike ia oe i keia po, no kekahi hana nui, a ke kah ia la o kou hiki aku. Ika lohe ana o ua iwa kuhikuhi puuone la i keia leo kauoha o ke aumoe, ua hoomakaukau ae h oia iaia iho no ka heie ana ika hale alii. Aole i iiuliu ko laua hele ana aku, hiki aku la oia ma ka puka owaho loa o ka hale alii; ku iho la oia malaila a e noonoo iki ana no kekahi mau minute pokole, a komo loa aku )a iloko oka hale alii. I kona hiki ana aku imua o alo alii, nana aku la keia rna na wahi a pau, e a ana na kukui ona waihooluu hke ole, ua piha hoi i na makaainana, na ohana alii, a me ka poe koikoi a hanohano oka aina. Ike aku la oia i ka.Moi o keaupuni me kona mau nanaina kaumaha me ka pilihua, a aole hoi kana aliiwahine. Hele loa aku la keia a ma kahi kokoke loa imua o ka Moi, a kunou haahaa aku la me ka hoalu iki ana iho, a„pane aku la : Eke alii, e ola mau loa oe. Heaha ka makemake o kuu mau haku i ae īa mai ai ka olua kauwa nei e ku imua o kou laahia ame ke anoano oka noho alii i keia po ? O aku la ka Moi i kona koo koo alii gula i hoonani ia me na momi makamae o nakuniukuai kiekie, a pane mai la : I kauohaia aku nei oe no ke kahi hana nui i ili iho maluna o ka Moiwahine i keia la a hiki wale iho la i keia hora o ke aumoe, a mamua iki iho nae o keia manawa koke iho nei, ua ili hou iho maluna ona kekahi mea ano nui loa ana i makeniake ai i mea nana e hoakaka. Ao ke keiki nae iloko o kona opu ua nalowale oia ano. A aole oe a me a'u

nei i lo'ne i keia mau mea ano nui ana i makemake ai e hoakakaia. A ke ninau aku nei au ia oe ma kou ano he kilokilo : E hiki ana anei ia oe ke wehewehe ina he mau akaku a me ka hihio ka ka Moiwahine i īke ai i keia po ? A i ole e hiki ia oe, alaila, e iawe koke no au i kou ola'ano me keia kookoo, a aole hoi oe e ike i na heiehelena o ka Moiwahine a me ka iehuiehu o ko'u mau makaainana i keia po. Hookuu iho la oia i kona kookoo ilalo a haka pono tnai ia maluna o ka ui nohea kilokilo. Me ka eehia nui o ua kuhikuhi puuone la, ua ku koke mai la imua ona na | mea a pau e pili ana no ka hihio a ka |Moiwahme, oiai ka Moi e hoopuka ana ! i kaha mau oklo a pau. Ua pane aku ; ia oia me na maka uila o ka inaina, a [ 7 ; me maka aia no kekahi koa puuwai ahi e haka pono ana imua o kona enemi e |iana: Ma ko'u ano he kiiokilo, ke I hoohiki nei au ma kc anoano eehia o j na Moi a mc ka iaahia o ka noho aiii i a me na kapu o kou aupuni, a ma ka'u hoohiki ana, Aole loa e hanaia pe!a kekahi o kau mau kauwa e ke alii, ina he Wde a he keonimana paha ina he kiekie a he haahaa paha, a e kahe kona koko mamua ponoi o ka nohoalii i keia po, a ina pela maiuna o'u nei. oia auanei ka mea nana e hoohaahaa \ ka ihiihi o ka nohoaiii a me ke kaiaunu o kou aupuni; a ke hai aku nei au ia ae e

ke Aiii, a i hana ia pela ma keia hope ak % aU U o kahi au e"ke ahi e nialania nei i ka hanohano o ke aupuni, ka nohoalii, ke kalaunu, na paku s.iHka e kuuwelu nei me na alohUohi o ke gula a me ke daimaoa, he kahua hookahe kokoko me ka weliweli loa, a o ke kiekie auanei o keia mau paia nani a kau kauwu e ike nei. pela auanei ke kiekie o na kino make e hoahu ia ana ma keia kahua a kau kauwa e ku nei i keia hora ano ma keia po, aole auanei e hala kou mau la, e ike no oe ī keia mau mea a pau a f u e hai aku nei imua ou eke AHi ka Moi: aole no he koko e ae ke kahe ana ma keia wahi me he muiiwai la aka o ke koko no o kou mau makaainana mai na paehumu o kou nohoalii a ka mea e noho ana ma ke kae o ke kapuahi, i lohe oe e ke Alii. Mahope o keia manawa, pane aku la ka ui puuwai wiwo ole me ke ake nui e ike a e lohe i ka manao o ka Moiwahine : Eke alii ka Moi, e ola mau loa oe. Auhea la ke aliiwahine ? A ke ma- i kemake nei au e iohe i kona leo, ae: kauoha koke ia na kunina o ke aupuni,; na 'lii, na poe kiekie oka aina, e hoa-! koakoa kokeia ma na paia anoano o! kou hale aiii i keia po. Ma ko'u ma- i

nao a me ka aa o kuu puuwai, mamuli o ka mana kilokilo i loaa ia u, aohe o'u kanaiua no na akaku a me na hihio, ina ma ke aouli a ma na wahi malaio o ke aouli, a ina ma ka lewa a ma ka honua, a malalo hoi o na wai maloko o ka hohonu, na mea e hiki mai ana ma keia hope aku; ano na mea e pili ana ika Moiwahme, ano e ke Alii, ke puana ae nei au me ka manao paa ; Ae: a e hana koke ia. I ioa no a pau ka oleio a ka ui kuhikuhi puuone, kunou mai la ke Alii a hookuu aku la i kona kookoo alii mai kona lima aku, a kahea koke ae la oia i kona alihikaua nui e hoouna kokeia ka lohe i na makaainana a pau o ka poe e hiki mai ana, e akoakoa koke mai i ka hale alii nei i keia po me ke kali ole aku. Ua laha koke ka leo kuahaua o ke alii, a emooie, piha ku'i mai Ia ka hale alii a noho mai la kekahi hapa ma na lanai pohai o ka hale o ke alii me ka naiu ana no ke kumu o keia akoakoa ana mai i keia mau hora o ke aumoe, aia hoi na kukui e aa ana me na waihooluu iike ole, a o ke kahua oka pa ? lii i keia po, me he awakea o kekahi ia lailai maikai. Ua makaukau koke ae la ka Moiwahine no ka hele ana aku e lohe no na mea e hai ia mai ana no kana hihio ina eia iwaena o ka lahui he mea hiki; e hao ana a l, 'ohi ka lau o ke pahili."

[ Makaukau na iuea a pau, na alii ma jka noho a!it m kuhma, ka poe koikoi ■\o ka aina, na luna nui oke aupuni A ji ke anaina e nu hookii aea. ku mai la ij ko ke Ahi kuhina kaua a pane mai b : •E na makaainaaa oke a?ii ka Moi, e jo!uoiu oukou e noho me ka maluhia, a |e hoolohe kakou i ke ku:mi o ka akua|koa ana mai nei i keia po, mai ka waha [ mai oka Moīwaiiine no kekahi h-ea [ano nui i iii iho maluna ona i keia po, | a ua makemake ia ina eia iwaena o ouj kou kekahi raea hiki e hoike i ke ano jo ia mau mea, ina he kane a he wahine t paha, a he makana nui ke loaa ana iaia | mai na Moi mal Ike kuu ana iho o | kana mau oielo, ua noho iho la ke ana- ! ina me ka nalu ana no keia mea, Hea- : ha la keia ? | He mau sekona pokole. ua ku ae la \ka Moitrahine Jur;ana mai ka nohoalii ?ae, mamua pono o ke anaina, a pahola ( mai la i kona leo alii: Ena lii, na kujhina, na alihikaua, na poe koikoi o ka j aina, na makaainana oke Alii ka Mo i ' Hitegela Muda, Aioha oukou. Ano, |ua kau īho maluna o ko o-.ikou makūa ihine nei kekahi haawma auo uui ma ka Ihihīo, a ua hoohiki iho wau »na ka laaI hia oke aupuni, in i a iwaena o oukou

he mea hiki e wehewehe mai i ke «no' 0 ka'u hihio, oia pu kekahi kuleana pu ma ka nohoalii o ke aupuni, ina he kane a he wahine paha, ina he kiekie a he haahaa paha. A penei ua hihio nei: Oiai na ehaeha o ka hanau keiki e hoalii ana maluna o'u, ka mo hoi e uhi paa ana maiuna o ka honua, ua maluhiluhi loa ia mai la wau me ka henio ole oke keiki, a pili iho la ko f u mau maka e hooluoiu; aka, ia*u e hoonanea :ana ma ko'u wahi moe, ike aku la wau |ma ka hihio, he eiua mau anuenue ma :ka lewa e kau kea ana m? kekahi ao opua o kekahi maluna o kekahi, a ma !ka huina iluna pono o laua, e noho ana he keiki opiopio ui kupanaha loa, a me kona mau maka ohāoha maikai e haliu mai ana i o'u nei, a nia kona po:> e kau i\na ka la me kona alohilohi nui e iilelile ana i kona ikaika, a ua iike hoi koinaaahu me ka hau aiiii, a ma kona |umauma he niau huapalapala ekauana |he mau huaolelo elike me ka ula o ke |ahi e lalapa ana, i4 Ke Ki oka Make a |me ke Ola," a ma ka welelau o kona ; mau mamanana lima e poai mau ana ke |ahi ame ka uila, ka hekili &c. A paie mai ia kona ieo, ua like me kekahi hejkili e paapaaina ana nia na ao kaaieieīwa o ka lani, aoie hoi au i lohe aku i [kona manao a hikileie e ae la wau me Ika pioo a me ka weliweii nui, aia hoi, aole ke keiki iloko o ko'u opu. Ua nalu iho wau i keia mea nui, me kuu hai ole aku ia ianei (Hitegela) a akahi no oia a lohe elike me oukou i keia po a ua hooholo maua e hai aku imua o oukou, malia paha, aia he mea e ku mai ana a i mai, Owau,