Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 12, 20 March 1886 — HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU, [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU,

Ka, mea noea ka. MaiUi Kupaaah* loi oalua* o iu Hak'j o ka p»:a!i x me u Utuuse um» o ka po, ka mea. i oieiaia " ; Ke Ki o ke oLa a m« ka make maa ioa " &c. &c.

IKEIA wa i hamau ai ke anaina no ka hapa hora, oia ka ke kumu o ka ino nui a lakou i ike al I keia wa no i ku mai ai na mea hoike he nui wale, e i ana, 'Owau, a owau" a pela wale aku, e hoike ana i na mea he lehulehu wale no ka heihei e loaa ka makana lua ole he "heluna moi no ke aupunl" aka, mahope o iakou i ku mai ai kekahi kaj ikamahine ui opiopio me na nanaina o ka mino aka, a pane maila: E na Iii a me ka ohana alii o Belekane nei, E ola mau loa. E ke anaina i akoakoa mai i nei i keia po, Aloha oukou; a e hoolohe mai: Oiai ka Moiwahine e hapai ana i ke keiki ma kona opu, he keikikane no ia; a i ke kokoke ana e hanau, ua uhi mai la ka ino maluna o ka aina a pouli, a ua ike pu ia aku hoi na hoku o ka Iani, a i ka mao ana ae o ka ino, ua hemo aku la ke keiki me ka ike ole ia, a i ka moe ana o ka Moiwahine ma kona wahi moe no ka maluhiluhi. ua ike aku la oia i keia hihio a kakou i lohe ae nei, a o ke keiki ana i ike aku ai o kana keiki ponoi no ia mai kona opu aku, ke kama alii wohi o Enelani nei. A o na anuenue ana e noho ana maluna īho, oia no kona nohoalii: a o ko laua moe ke'a ana malalo iho ona, ma na kukulu eha o ka honua, oia no kona apo ana ae i na kupua a pau malalo iho o kona mana a me kona īkaika, a e hoolilo ia lakou malalo o kona malu; a o kela mau hua ma kona umauma, oia no kona mana me kona ikaika a oia no ke pepehi a oia no ke hoola, a na ka ha o kona waha e mahae a e hoolilo i ka wela o ke ahi i aheahe kehau huihui maikai, a i ka pa kolonahe o ka makanl 1 lapalapa no ke ahi a me ka luaipele; a e hoolilo no ia i na welelau o ka makani i mau elele nana; a ma ka welau o kona manamanahma e hoike ia no na hoailona kupanaha ma ka lewa a ma ka aina malalo hoi o na wai maloko 0 ka hohonu. He mea oiaio loa keia, 1 lohe oukou e na alii a me keia anaina nui i akoakoa mai nei i keia po. A o ka mea e i ke ia ai ka oiaio o keia mau mea a pau a'u e kamailio nei, e kali ka kou a ao keia po a awakea ponoi, e ike ia aku ai oia e hele mai ana maloko o ka punohu ao a noho mai e like me ka hihio a ka moiwahine \ ike ai. A i ike oukou i ka noe e halii paa ana a i na lalapa uila e hoholo ana iwaena o ka pohina uakea, alaila e hoomanao oukou 0 ka hikimua ana ia o kona ike īa ana aku; a e pilipu auanei na kupua a pau a me na alii īkaika o ka lewa na haku a me na uhane ino o ka pouli a e noho alii auanei ka lili palaualelo o ka manao | po-ho. | | Hoopau iho la ka ui kilokilo i kana mau olelo a noho iho la ilalo i panai pu ia me na leo ikuwa o ka hauoli e wawa1 I lo ana ma na paia o ka hale alii, a ke , kokoke aku nei e wehe mai ke alaula o ke ao. Ua lohe pu ia na leo mai o a o e i ana : He oiaio maoli no ka ke kilokilo a he keo maoli no a ka ike kupanaha loa. I ka pau ana ae o ka uluaoa ana o ke anaina, ku mai la ka Moi a hookuu mai la i ke anaina ma ka pane ana mai i kona leo alii: E hoi oukou me ka maluhia, a hoi aku la kela a me keia me ka maluhia ma ko lakou home. Ua apo koke mai la ka ohana alii ia Ane Bela (ka ui kilokilo) a hoi aku la i 1 na hora i koe o ke aumoe, a malaila | i Iuana pu ai me ka ohana alii, a kauoha pu aku la no keia i na Moi o ke au- j ni na makua hoi o ke kamaeu nona keI la nanea a kakou e kuwili nei, i ka wa [auanei e ike ai olua a o ko na aupnni a I pau i ke kamalei alii ma kahi mamao,! 1 alaila, me ka naau haahaa e hele aku | I kona makuaine alii ponoi a e kahea ko- j [ke aku ma keia mau inoa ekolu; o kaj Imua, "Ka ui Hikekela;" ka lua, "Ka! weli o ka lewa: 5 ' ke kolu, o ka mea no-l j na keia nanea a kakou e kuwili nei; a i ■ | ko olua kahea ana, e pane aku penei: I ; Ka wohi, ka ui nohea, ke kamalei alii o Enelani nei> ka pua alii a ko maua mau puhaka, a e her ana i keia mau inoa pakahi a pau, a o ka moa i ka wa a olua e hea aku ai, e ike ia ana na ho~ ai iona kupanaha ma ka aina a a ma ka aina, alaiUu oia auanki ka inoa i aeia e kapaia maluma ona, ina aole he mau hoailona kupanaha ma ka lewa a ma ka aina, alaila aoie no oia i ae i kekahi o ia mau inoa maluna ona, alaila, e hele aku wau e hoao, malia paha oia i ka uwalo aku a kana wahi kauwa nei, a i nele mai no hoi i ka u kaukau aku, alaila, o kakou auanei ka lehua mua o kona inaina. Hooki ae !a keia i ka ianei pane ana aku, me ka makahehi nui ia, ua pane koke mai la ka Mowahine Juliana Muda, ano, e ka opio puuwai kuoo, ka mea nona ka ike kupanaha loa i keia po, a ano, ke apo aku nei au ia oe i keia po a miu aku, ke hoike maopopo mai nei

I oe i ka mea oiaio wale no. a nolaila, ua | * i •; t»r.a ko'u ma ka hooko ana aku| i ka'u i hoo&iki ai, oee no ko'u pokii! ponoi raa ke kalaunu o ke aupuni, a e j kapa ia oe tf O kekahi o na Moiwahine j o ke aupum. n Oianei {Hitekela Muda) j ae no ka kaua alii kane. Ke hoopaa a ke hooiaio ioa aku nei au i ka'u hoehiki me ke kali ole aku no ka oiaio o keia mau mea a pau au e hoike mai nei. I ka pau ana o ka olelo ana a ka Moiwahīne, pane mai la kana A!ii kane, M E ka Ui a J u i manao ai e hookahe i ke koko ma keia wahl mamua pono o ka nohoalii i keia po i. hala iho la, ke nonoi aku nei au i ka laahia o kou kino walohia, kekahi o na Moiwahine o ke aupuni nei o Pelekane, e nmini mai i ke kehau o kou hoomaikaiia maluna o'u nei, e kala mai hoi oe 1 ko'u mau hewa a pau a'u i hana aku aj imua ou i keia po aku la mamua o ko u hoopuka ana aku i hookahi huaolelo hou aku. Pane aku Ia ka ui kilokilo ka Moiwahine ku'i o ke awpuni: E ko'u mau haku na alii ma ka nohoalii o Belekane nei, na pua alii hoi mai ko olua mau puhaka mai, e mau aku no ka maluhia o ka aina, na alii na kuhina na luna nui o ke aupuni, na alihikaua a me ka lehulehu o na tausani koa malalo o ko lakou malu, na makaainana o ke aupuni: E mau ka maluhia o ka aina mai o a o, a ke puana ae nei au: Ua kalaia aku oe. Kunou mai la ka Moi a pane mai la: E kekahi o ka'u mau aliiwahine, aole no a'u mea e ae e hana aku ai, oiai o ka inea nana ka hana i hanaia, ua puka ka olelo mai kona waha aku, nolaila ua lilo ia i rula mawaena o ka ohana alii, aole he mea nana e makala ae i3 mau olelo, a he olelo paa loa ia e pono ai e hanaia; o ka'u wale no e pane aku imua ou, e hooko aku ana au ia haawina maluna ou e ka lua o ka'u mau Moiwahine i ka hora 7 o ka po o ka la apopo a e poni la oe imua o na mana nui o ke Aupuni me ka hanohano nui a me ka ihiihi, A ke hooneno iki ae nei ka mea kakau, me he mea la', o kona ake nui no paha ia "E ake a kau pono ae ka la i Makaukiu, i kuleana ai ke ahi o Nualolo me na pali o Haaluea. I ka pau ana 0 ka nu-ne ana a ka ohana alii, ua puka mai la ka la me kona nani nui e alohilohi ana, ua kokoke mai la ka manawa o ka aina-kakahiaka, koele ae la ka hora 8 lehau ae Ia ka j papaaina i na momona i kupaluia, kai aku la ka ohana alii no ka rumi aina e kuikui ana ka Moi Hikekela ia Juriana ma kona lima akau, a i ka ui Ane Bera ma kona lima hema, a o na keiki no hoi e ukali ana no ka rumi ai ka pahu hopu, pau ka hana malaila, huli hoi no ka rumi hooluana, ua hala na hora elua o keia hoonanea ana, pa-ku ae la ka ka hora 10 ua ano e mai la ka malamalama o ka la e ano haula ana, a hoomaka ae la ka hohola ana mai 0 na eheu o ka pouli maluna 0 ke kulanakauhale a me ko ka honua a pau, no ka hapaha hora keia hohola ana o ka pouli, ua mao ae la; aia hoi ka ohu e halii ana i ka īli o ka honua a hala loa aku i ka lewanuu, e o ana a lalapa uila iwaena o ka pohina o ka noe e hoohelelei iho ana na ua kilihune, ka hekili hoi e nu ana ma na ao kaaielewa o ka lani: a i ke kokoke ana e kani ae ka hora 12 o ke awakea, ua kalae ae la na lani, ka la me kona nani nui, aia hoi, he elua mau anuenue e kau ana ma ka lewa, e iho ana ma na kihi eha o ka honua poepoe a mai ke kukulu Akau mai he punohu ao nui e nee mai ana, a i ke kokoke ana ma ka huina iluna pono o na anuenue, ua mahae ae la ka punohu, aia hoi ka Ui kilakila, ka mea nona keia nanea a kakou e hoonipo nei; e ku kilakiia mai ana me na hiohiona o ke eehia, a kai mai la kona wawae imua a kau pono iho maluna pono o ke anuenue, uhala mai la kona iima akau i ko ka honua a pau, haliu pono iho la kona mau maka ilalo, a aia na mea a pau e ike ia la ma ka lewa e like me ka hihio a ka Moiwahine. Nolaila, o ka hana wale no i koe aku o ka ka makuahine, o ke kahea wale aku no i ka inoa ana i ae ai e kapa ia aku maluna o ka eueu o ka lewa, oiai kela e "hoohonua mai la ka ua iluna." Ku ae la ka Moiwahine Junana me ke ano pihoihoi a hoomaka aku la e nee pololei imua, a iaia i hoomaka aku ai, ku mai la kana kamalei alii iluna a hoohakui iho la he hekili īkaika no hookahi manawa me hookahi olapa uwila ana a ku poloiei ae la kona makuahine iluna me kona mau lima e puili ana ma kona umauma, a leha ae la kona mau maka iiuna pono o ka iwa kiani o ka punohu ula, a poha aku la kona leo ma kua, e i ana : E ka wohi, ka ui o ka ka nani o ka punohu ula i ka maka o la, ka pua o ko maua mau puhaka ke kamalei aiii o Pelekane nei, e—e-o mai oe. Aohe ieo, aohe olelo pane i lohe ia, pama io na pea o ka lani, a he neo wale no mai o a o. I keia wa no i hea hou ae ai ka manawa ma ka inoa Kaweliokalewa ma ia [ oleio hookahi no, a e like me ka manaj wa mua, pela no keia. I keia wa hoi i huli ae ai 1 hope a pane mai la 1 ka ui kuhikuhi puuone: Ua hele mai nei au a paupauaho, a j hookahi wale no hoi a u inoa i koe ia e! hea aku ai iaia, a lohe ole mai kela ala-l

| ila e aho no paha wau e mahe maanei j imua o kona alo. E hoon;anawanui hou oe. a ke nia naokna nei au e ae niai ana oia īa inoa au e kahea aku ai; e ku, mai ma&au a mai hopohopo, no ka mea, ke hoike e mai na opua oka lewa ame na o»li o ke anuenue i kona ae, wahi a ka ui kilokilo. oiai hoi ua loh ae !a na waihooluu o ke anuenue i ka wa i haliu hou aku ai ka ui }uriana iluna i pane aku la ma ia olelo hookahi no, we ka hoopuka pu ana i ka inoa hope ioa i hoakakaia ma ko kakou nanea kaniahao. , Aia hoi i ka wa mahope iho o ka mai nawa i kuu iho ai kona ieo haliu iho !a ; kona alo ika honua. Ua ano eae la i ka malamaiama o ka la e hn-ula ana, a j olapa ae la ka uwila, ne-i nakoiokolo 1 ae la ka hekili, e upaipai ana ka honua i me he pepa la } ua hamama na puka wai i o KulanihakoL No ka hspa!ua hora > ka pahola ana o keia ino nui, pa mai la he kikiao makani ikaika mai ka hikina mai e hoauhee ana i ka ino, aole i emo ua kalae ae la na lani, ahu wale ka pae opua ? mao ae la ka pilihua o ko ka honua a pau, ku ae la lakou mt ka manao 1 hauoii e hooho ana me na ieo huro: Nani wale ka mana kupanaha o ke ka- • maiei alii o ka lewa. Pomaikai >vale ka • opu nana ia i hoohanau mai. Oiai. o • ka poe ma kahi mamao aku, aoie iakou 1 i ike iki a iohe iki no na mea a pau e > pili ana no keia keiki a me kona mau • makua. ona uhane a pau e noho ana malaio o ka maiu o ka noho alii o Peiekane ua ike iakou a pau i keia mea • me ka manaoiana o ka ohaoa aiii a me i ka ienuiehu, i haiiu hou aku ai ko la--1 kou mau lena ike iluna, me ka manao ■ e ike hou aku i ka eueu o l:a lewa, aia ka he neo ia, ua hao aku la ka eueu ; nana e ruia na iapaiapa o ke ahi, a e kau na palena no na welau makani, aia aku ia i ka poli ka onohi o Hiiegeia. Ke ninau ake haohao iio ia paha oe e ka mea heluheiu no k%hi i naio ai o ke keiki a me kona mea nana i lawe a hoonoho iaia malaila.