Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 14, 3 April 1886 — HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU, [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU,

Ka mea noaa ka Mana Kopaaah» loa maloaa o na Hakn o ka poalla me sa Uhaae ino o ka po, ka mea i oleloia "K« Jti oke oia a me ka make man loa " &c. &c.

OlAl hoi ka kakou kamalei alii e nee la ma ke ala anuenue, ua mai la o mua i ka lehulehu o na enemi e makemake ana e hoop;o mai ia ianei aka, aole hiki ia lakou ke lalau mai iaia, oiai ua uhi paapu loa iho la ke ao a o ae la na ialapa uila a puni ke ao, a na ia mea i hoemi hope aku ia lakou, aka, aole nae lakou i haalele mai i ka hahai ana mai ia ianei, e hoike ana i ko lakou inaina iaio. O keia mau mea ka mea nana i hooi loa ae i ka pioloke ana o ka manao o ka Ui Ealekile Mudj, ua pii ae la ka enaena o kona inaina wela a ninau ae la oia i kona kahu hanai: Pehea la ke ano o keia mau mea a pau a kaua e ike nei a maihea mai nei lakou i hele mai nei ? O lakou nei kau i hai mua aku ai ia oe oiai kaua ma ko kaua home, ua hele mai nei lakou mai na pe'a mai o keia mau wahi a pau malalo iho nei o kaua a ua hele mai nei lakou me ka manao e hookau i ka make maluna 0 kou kino e kuu milimili. Mai maoe, e hoolana i kou manao. Ma ia manawa koke no i kona lohe ana ia mau olelo mai kona kahu hanai mai i ! poha ae hoi mai kona kino ano e ae. |ua hulili koke ae la kona mau maka 1 me ka inaina wela, a hoopuka ae la i ! kona manao: E hookuu ae oe ia'u mawaho ou, e ku ae au a e haawi aku i ka uku e like me ko iakou makemake. Mahae ae la ka punohu ao, a kuemi iki aku la ihope, a ku ae la ke kamaalii Baiekile Muka me kona mau oiwi kilakila, a ike mai la ka lehulhhu o na lekeona iaia, lelepau mai la lakou maluna o iaj nei me ka manao e hoopoino i kona | ola makamae, a o kahi hapa o iakou o ka poe i uae aku ai i ko lakou poe hoa aloha, ua hoolai malie mai la no lakou ma kahi e a hea mai la lakou me ka i mai: E hookaawale ia makou kau I poe kauwa mawaho ae o kou inaina, E malama i ko makou mau ola iloko ! o makou nei kau mau kauwa.

Oiai lakou la e lulumi la maluna o ka eueu o ka lewa, me ka manaolana poho iloko o ke kuhihewa nui, ua poha mai la kona leo nui weliweli. I hele mai nei anei oukou e ukali r»u me a'u ma ka'u huakai ike makua, a 1 ole i hele mai nei anei oukou e hookau i ko oukou inaina palaualelo maluna o'u nei ? Pane mai la lakou: I hele mai nei makou e hoopokole i kou mau la, a e uhaki i kela olelo ino e i ana, U E noho alii ana ka oe maluna o makou." Ina pela wahi ana: Eko ana ia mau olelo a pau, a e ike no oukou, e hoolilo koke no au i ko oukou mau kino i mau paka ua e haule ana ma ka ili o ka honua, a e hana koke ana au ia mau mea maluna o ko oukou mau kino. No keia mau olelo i hooulu loa ae ika enaena o ko lakou inaina, ke hele la a ku ka huelo i ka lewaanuu a lele lokahi mai la maluna o ianei; a ha aku la oia me kona waha a kahe ae la ka luaipele me ka weliweli nui maluna o lakou, a lohe ia aku la na leo uwe e hea mai ana: E ke keiki alii o ka lewa, e ola makou malaloo kou-malu, a e hoolilo mai oe ia makou i mau kauwa nau a mau aku, a e hana no makou i kou makemake. Pane aku la ka Eueu o ka lewa, Ua hala ka manawa no oukou, ua puka ka hoopai mai kuu waha aku.

1 ka pau ana o leana mau olelo ia lakou, aia hoi, he manawa pokole, ua like me he paka ua la no ka hooilo ko lakou mau kmo make e helelei la raa ka honua, a i ko lakou hauleana ma ka honua, ua lilo koke ae la ko lakou mau kino i hau paa e uhi ana maluna o ka ili o ka honua. No ke* ia mau mea, ua ike mai la no ko lalo i keia mea, a pane ae la ka Moiwahine Ane Bela: O keia mau mea a pau ft kakou o ike nei, he mau kino make keia o na tausani legeona i hele ae la e paio me ke keiki alii o ka lewa oiai oia e iho mai nei ma kona huakai ike makua, a ualukuae oia ia lakou me ka ha ana o kona waha. Oiai ke keiki alii Baretile Muda e anai la i kona mau enemi, ua hooki ae la oia i ka luaipele me ka ha ana 0 kona waha, a lilo koke ae la i aheahe o ke kehau e nehe malie ani i ka lewa. A o ka poe i uao mua ai 1 ko lakou mau hoa i lilo aku i mau luahi na ka make, ua hoopakeleia ae la no lakou mai kona inaina mai. hele mai la iakou imua o ke aiii Baretiie a hoomaikai aku la iaia me ka i ana: Nanl wale ka mana o ke keiki aiii o ka lewa, ka Moi hoi o na kupua a ipau o ka lewa a me ka aina, ka mea

naka i hanaoia ma ka ilt o ka ho&ua, a i poniia maiwaena mai o na keiki a ka* he nani hoi kou lokomaikai i waiho mai oei i ka hann ola iioko o makou o kau pee kauwa. E mau aku no ka ihiihi o kou inoa, ka nui o kou ikaika a me kou maua kupaianaha loa a i na wahi a pau o ka lewa a me na weielau o ka honua. I ka pau ana o ka lakou kai ana ia ianei, ua panai pu aku la |ke kama alii Baretile Muda: Ke hoo- [ kuu laelae aku nei au ia oukou, e hele hoi oukou me ka māluhia, a o ka mea auanei e ala kue maiana ia ou kou ma ko oukou aiahele, na'u aua nei e haawi aku ia lakou i uku kupono no ka lakou mau hana. Hoopau ae la oia 1 kana kamailio ana ia lakou a hookuu aku la oia ia lakou, a hele aku lakou me ka olioli.

I ka pau ana o kana mau kamailio ana me na kupua o ka lewa, paneae la kona makua hanai Hitegela: Nani wale ka nui o kuu mahalo nou e kuu milimili, i ka hoopai ana i ka mea i hewa 110 ka make, a i ka mea i peno no ke ola, a he keu no hoi a ka nui o kou mana i oi ae imua o ko'u

a oia no ko'u mea i aua ai ia oe a hele pu no kaua, i ike ai au i kau hana imua oUa poe e ala kue mai ana ia oe ma ke ala kahi au e hele ai e like iho ia me keia a kaua i ike pu ae nei. Nolaila, ua pau ke kaua, e uhaele kaua ano. Uhi hou ae la ka punehu ao maluna o ke keiki aiii Baretie, a mouo aku la i ko laua ala heie o ka hale alii ka pahu hopu.

Oiai laua nei e hoolai nei ma ka lewa a kokoke i ka hale alii, ua ku raaiie iho la ka pnnohu ao i kahi hookahi. Ike ae la ko lalo i keia mea kamahao e kau pono nei maluna pono o ka haie alii, hooho ae lakou me ka i ana: O ke keiki alii paha keia o ka lewa e kau nei maluna pono o ka hale alii' Ua holo pu aku ia no hoi kahi poe o hikou no ka haie aiii me ka ma nao e komo aku iloko e ninau no keia mea i ka Moiwahine Ane Beia, aiea, ua kiai paa ia mai ia ka maluhia oka hale alii, aole kekahi mea e komo iloko a hiki i ke komo ana oke keiki alii Baretiie iioko o ka haie alii, a ua haawiia mai la no nae ke kauoha e i ana: E noho na makaainana a pau me ka maluhia, no ka tnea, eia ka Moi opio ke kau pono nei maluna o kakou, oka mea hoi 1 hai mua ia aku ai mamua ia oukou, aole nae e īke ia aku ana i keia manawa, aia no oia iloko o keia punohu ao, a o kona mea no ia nana i malama mai nei, he mana kupaiahaha kona ame ka ikaika iua ole; a ke kauoha pu ia aku nei no hoi, e hoi na meā a pau, e hoi oukou pakahi a pau a e noho me ka ohumu ole, a o ka mea e ohumu a hoopuka paha i kekahi olelo īno nona, e ike mai ana no oia, a nana no e haawi aku i ka uku no ia kanaka.

I keia manawa i hoi aku ai ka ohana aiii īloko o ka hale alii e hoaliiia ana e ke kaumaha, a me ke aloha makua i ke keiki a o na kaikuaana hoi i ko lakou pokii; aua koe aku la ka Moiwahine Ane Bela mawaho o ka hale alii.

I ka punohu ao e kau la ma ka lewa iluna o ke anuenue, ua o ae la ka uiia a hoohakui ae la ka hekili no elua manawa wale no; a hoomaka iho la e iho iiaio, a kau pono ae ia mamua pono o ka hale alii; i keia wa i pii ae ai ka punohu a kiekie a uni pu ae la i ka hale alii. I keia manawa i loheia aku ai na leo e ninau ana, Auhea la ke keikialii ? He punohu ao wale no keiaL

I ka punohu ao e uhi paa ia i ka hale alii, ua ku aku la o Baretile Muda me kona nani nui, me ka ike oleia mai e ka poe e kuku aku nei mawaho o ka hale alii, aka o ka ohana alii wale no; ua hele mai ia kona makuakane aiii Hitegcla Muda me ke eehia, a o ke alii wahine Juriana ua waiho maule aku la oia iialo, o ka ui Ane Bera wale no ka i hele mai ma kahi a ke keiki alii Muda e ku ana, a ia wa i hoopuka aku ai kona makuakane i keia mau huaolelo me na waimaka e hiolo ana : E kuu lei alii o ko'u mau la kanikoo—a hele aku la a puiiki ae la ma na wawae o kana keiki aloha, a uwe ae la me ka leo nui a hapai ae la i ka laua keiki iluna a komo aku la iloko o ka hale alil Ala ae la ka Moiwahine mai kona waiho maule ana me ka naau e hakukoi ana i ke aloha keiki, uwe ae la ia me ka leo nui, hele aku la a apo ae la i ka lima o ka iaua keiki a honi aku la, a īa wa i hookuu ae ai lakou i na kipona hoonipo a ke aioha welawela. (AoU i pau,)