Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 14, 3 April 1886 — KA MOOLELO KAAO EEHIA O KE KEIKI ALII ROMURA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO EEHIA O KE KEIKI ALII ROMURA.

(Ka Puuieai Liona.)

Ka mea i kapaia, ka Opuu Rose o oa kihapai me ka Punwai o kona Lahui, a o ka Manu Aeto hoi o na Kualooo » me oa Ulolaao aiioano o AJegeria; he Iwlkam no na au i hala,

Ha Hookalakupna o ka Makakila. Ehiki mai no ia mau hoailona a pau a'u e hoikeike aku nei imua ou e ka Moi a imua hoi o oukou e ka ohana alii i kona la e hanau ia ai.

Eia hou, o ka manu au i ike ai e lele mai ana maluna o ka piko o kekahi mauna, e hoike mai ana ia e imiia ana ke ola o ke keiki alii e make e na kupua a pau, oiai, akahi no a loaa ka mea nana e hoonioni i ko lakou mau poo mai ko lakou moe lealea ana. Nolaila, ke noi aku nei au ia olua e ae mai olua 1 ka mea a'u e noi aku nei la olua, oia keia: Na'u auaneī e haimi i ke keiki muli loa a'u i hoakaka hope aku nei ia olua me ka ike oleia nae e na mea a pau, a rac olua pu no hoi kekahi aole olua e ike ana i kona mau helehelena mai ko'u wa e lawe aku ai iaia mai o olua aku a hi hi i ka piha ana o kona mau makahiki i ka umikumamalima, oia ko olua la e ike mai ai a me na makaainana a pau o ke aupuni nei iiia. Ua ae anei olua i keia manao o'u a ! u i noi aku nei la olua, aole paha ? wahi a ka Moneka i ninau aku ai iala iia-

la wa ku ae la ka Moiwahine iluna a hoopuka ae la i kona mau manao hooko imua o ke anaina a!ii e like hoi me

ke noi aka Moneka, penei: "0 na mea a pau au i hoike ae nei ka mua a ka hope o ua moeuhane la, ke hooiaio Jo& aku nei au ia mau mea a pau oia no kuu moeuhane/" O kono: i noi mai nei ua hookoia ia, e like me

ka mea au i ike ai he pono ke hanaia. 0 na manao a pau o ka Moiwahine i ho ike ae nei, pela no hoi ko ka Moikane manao i pane mai ai. #

A holo ka olelo na ka Moneka e hanai keiki alii, ua pane hou mai la ua Hesana nei ika i ana mai : No ko olua ae ana mai e na Moi me ka maikai na'u e hanai ike keiki alii, nolaila, ke kauoha aku nei au ia olua i keia mau olelo a o ka olua la e malama ai me ka poina ole. Mai hoohuoi hoi ike keiki i ka la e hanau ai, oiai e kli mai ana au a lawe aku iaia me ka ike ole o na mea a pau, o kakou wale iho no ke ike; a penei olua e hana ai : Ika wa no e hemo mai ai 0 ke keiki, mai oki olua i ka piko, aka, e awili ae ike keiki me ka iawe a me na mea a pau me kekahi kawele maikai ioa, alaila hoo iho iloko oka hinai, ama keia puka makani e hookuukuu iho ai oe (Rabona) īaia me kekahi kaula mawaho 0 ka pa 0 ka hale alii nei, a hiki ika wa e loaa ae ai īa'u. A ike oe ua loaa ia'u, e oki oe i ke kaula me ka pahi, ao ke koena i koe o ke kaula, e malama loa oe ia mea a kanu pu aku me ke koko o ka hanau ana o ka Moiwahine.

Ika pau ana oia mau mea, alaila e kau iho oe i hoailona ma keia puka aniani nei i kaula ula i hooluu ia ike koko, he hoike, ma keia puka i hookuu ia ai ke keiki alii maloko oka hinai. A 0 kela koena kaula 1 koe me ke kojkoo ka hanau ana oka Moiwahine, e lawe oe a e kanu maloko o kou kihapai e ulu ia ana e na pua ala like ole o ka honua ma kae o kekahi auwai, a hala na la ehiku, e hele aku ai oe e ike, a ma oe e ike i kekahi mea e kupu ae ana, alaila, e manao iho oe ua pomaikai, a e malama loa oe a hiki i kou wa e ike iho ai he mea e waiwai ai oe a me kau poe mamo mahope ou. Ika piha ana ona makahiki ehiku, mai ka hanau ana o ke keiki, e kukulu oe i haIe alii nani loa, i ehiku makahiki e ku- j kulu ai a e hana ai a paa, mai hoopili mai i kekahi laau e, aka, i Alemuga wale no ka laau e hana ai a paa.

I ka wa e paa ai ka hale alii, e kauoha oe 1 na lahui a pau e noho hoa'loha pu ana me oe, e hele mai me na makana he nui loa no ka ike ana i kau keiki muli ioa, ka mea nona ka la i pilihua ai na mea ola a pau o ka honua, oia la eke alii; e malama i keia, a mai hoopoina i kekahi o keia mau mea. Oka inoa 0 ke keiki, na'u no e kapa, a o na keiki mua, na oiua no e kapa na inoa. Nolaila, ua pau, a e hookuu mai ika olua kauwa nei e hoi, oiai he ala loa, a e hui hou no kakou mahope aku. Ia manawa, ku ae la ka Moiwahine a hookau iho la ika lei alii gula ma ke poo oka Moneka, aka, ua hoole aku ia ka Moneka; aole, aka, e malama i keia no na la e hiki mai ana. Ua haawiia ke aloha me na hoomaikai ana mawaena o ka Moneka a me na Moi, a me ka ohana alii. | Huli ae la ka Moneka a iho aku la, |a e hele ana no kahi a kona lio eku ana, a o "ka Rose hoi o ka waonahele" ahe naoi a kilakila kona kulana. Kau ae la ua Moneka nei me ka oni ana o ua Rose nei i o a ianei; a no ka wa hope loa, wehe mai la ka Moneka Hesana me ke ani ana ae Ika papale, ala wa no i hoohuli ae ai i kona lio, ahe pulelo o kona* hulu papaie ka lakou i ike aku, ua 01H aku la ua Rose nei me ka paianehe a nalo aku la me ka htkiwawe loa, ano ka manawa pokole, ua ike ia aku la ke ku o ka e'a o ka lepo a nalo aku la iioko o ka Hpoiipo o na uiu laau e kakai ae ana ma na kualono. A ena makamaka e kulolia pu ana no keia eehia, e waiho ae kakou i ke kamailio ana no ka Moneka Hesana f a e aui hou ae kakou i hope.

I ka hāia ana aku o ka Moneka Hesana, ua hookahaha loa ia ka poe a |»u o ke alo alii, a hoopuka ae la lakou i keia mau huaolelo : He keu kela a ke kanaka kamahao nui wale, a he mau nanaina o ke pahaohao maluna ona. Owai la keia kanaka ? 0 kona inoa io paha ia, aole paha ? Aka, no ka Moi a me ka Moiwahine, ua hooiaio loa īho la laua i na inea a pau i hoikeia mai e ka Moneka Hesana. Hoouna aku la ka Moi i kana elele lawe kauoha e hai aku i ka alihikaua nui a me na ilamuku e hookuu aku i na mea a pa« t hoopaa

ia, a e hoolaha aku hoi ua hoopau ke alii i kema manao luku. Ua hooko ia na mea a pau a ke alii i kaaoha aka ai„ a ke mama !a ua wahi eleie nei i ka ho!o no ka lawe i keia mea hou.

I ka hiki ana aku o keia lono hauoli traua ona mea a pau, ua hoomamaia ae la ko lakeu ra*u puuwai ehaeha no ka hopena poino, aka ua hala ae la ia ao eleeie 0 ka poino, a ke pahola ae la ke ao olino 0 kahauol) maluna o lakou a pau. Ua holo ae la keia lono a puni ka aioa, ahe nuhou kamahao ia ina mea a pau 0 ka aina a puni o Alegeria, a hala loa aku i na aupuni i noho hea loha pu me ia, a ua Hlo ia i la hoomanao no la aupuni a hiki ika hala ana aku o ia au kahiko; a pehea U i keia au hou, ke hoomanao nei no paha, aole paha. Huli hoi aku la kela ame keia i kona hale iho me ka hauoli no keia pakele anx E haalele ae kakou i keia mau hoolauwili ana i muliwaa, a e kamoe poloiei aku ma ke kuamoa 0 ko kakou nanea eehia. He elua makahiki i hala ae, ua ono ae la ka Moiwahine i kekahi Kua Panietclane, a ua hoouna aku !a ka Moi i na elele e hele e imi i ka ono ake aliiwahine, aka aole i loaa iki kekahi htau e hua ana i ka hua, oiai aole ia oka wa hua ona laau oka honuaj he wa ia e opiopio ana na lau # a e muo ana hoi na pua ona iaau a pau oke kihapai Ua hoi mai la na kauwa me ka nele a hoike aku la 1 ka Moi me ka olelo ana, aole he loaa iki he hua maluna 0 na laau a pau o ka waena.

No keia nele, kauoha ae la ua Moi nei c lawe mai i kona lio me na pono a pau, a kau ae la oia a me kona mau keiki ponoi, Anela a me Lakela, a hele aku la oia e ike pono i na kihapai, a eia nae, o na lau \rale no a me na opuu pua ka mea i halawai mai me ka ike a kona mau maka. Ua hookahaha loa ia ka Moi no keia nele o kana huakai huli, a hoomaopopo iho la oia, ua hiki moi ke kau a ua hala ae ka hooilo, a o kana huakai hoi, ua hoopakalaki ia. Huli ae ka Moi e hot ana no ka hale alii a ma ke alanui oia i hui aku ai me i kekahi kanaka kuaaina kalewa hua ai o na ano a pau. I kona wa i ike mai ai i ka Moi 1 .ahona, ua pipa ae la oia ma kapa o ke alanui me kana mamaka a me na hinai i piha me na hua ai. Kahea aku la ka Moi i ua kanaka nei e ku iho, aua hooko no hoi ua kanaka nei. Kaalo ae la ka Moi Vclona I,a : bona niamua ona a haawi ke aioha, a ninau aku la ua kanaka nei ; Heaha keia huakai a ke alii i noi roai nei i ke kauwa e ku, a ina he pilikia e kokua no kau kauwa nei in* he mea hiki. Pa« ne mai la ka Moi : Eka hoa'loha. ua loaa anei iloko o kau mau hinai he hua Pamelelane, ke kumu nui o ka'u huakai, a oka mea hoi a ke aliiwahine i makemake loa ai e loaa. Eke alii, he hookahi wale no hua i ioaa mai i kau kauwa nei, a ua pomaikai loa nae ua loaa e ia oe mamua o kona lilo ana aku ia hai no ke kual

ibo )a ke kanaka kaiepa a haawi aku la ika Moi. Heaha ke kumukuai o keia hua au ? wahi a ka MoL Aohe kumukuai; e lawe oe c like me ka makemake. Ninau hou aku la ka Mgi: aia ma ka auao he* o kuu aupuni kou wahi e noho nei, heaha kau hana, a he ohana no anei kou ? Aia iloko liio 0 na ululaau ma ke kapa o ka muliwai Uia e kahe ia ike kai nui o Meditareniana, (Kaiwaenahonua), he haneri miie mai nei aku. O ka'u hana he kanu bau o na ano hua ai z pau o ka honua a nona na eka he tausani ewalu hanen 1 uhi ;>aa ia me na mea ulu o na ano iike oie he nui, a me na mala pua hot e kahibo mau ana i kona nani a ke kamahele e hoohihi ai, he wahine ka'o a me na keiki eiinia e oia nei a me ko'u iuaui hookahi, a ua ioaa ko makou nei oia mai na keneka ona hua ai a'u hoi e kaiepa mau nel

Me keia niau olelo a ke kanaka kale* pa, oa hoopiha loa ia ke alii i ke aioha, a ninau hou aku ta uia, owai kou moa ? O Kaline Kaama, wahi a ke kaaaka kalepa. Kakau iho la ke alii i kekahi palapala a haawi aku fa me ka oielo pu aku : I ka wa au e makemake ai e hele ae ma kuu hale atit, e paa pu me keia [j<alapala; naoao iho )a ua alti ia iioko 0 kona eke Ut a haawi aku la he iwakaiua apana kaia gu l a t a pane hou aku to: Aole keia o ka'u makana ia ot\ aka, e loia no ia oe mahope, a he makana hoi 1 oi aku i keia. Me ka pane ieo o!e aku huii ae ua aiii nei, a holo aku la no ka hale aiii me ka hikiwawe Joa, a o kahi kanaka kalepa hoi t ua huli hoi aku ia oia no kona home ululaau we ka hauoii nui (AeU