Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 18, 1 May 1886 — Page 1

Page PDF (1.82 MB)

This text was transcribed by:  Leina
This work is dedicated to:  Alice Kaʻohiki Akuna Kuloloio 1914-2003

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXV, HELU 28, HONOLULU, POAONO, MEI 2, 1886 NA HELU A PAU, 2074.

 

HOOLAHA KUMAU

 

KAKELA

HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala

             tf.

 

@ (AKONI.)

HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala

@:  Ma ke Keena Loio Kuhina,

            tf.

 

@NGHAM & CO.

@u Mea Kuai Lako Hoo

@nni Papu, Honolulu.

 

@ANK PAHIA

ANA AINA!  ANA AINA!!

@ HANA:  Aia ma alanui M@, koko

@ Uwapo o Hooliliamanu.    tf

 

@ HANAAUMOE.

@ a he Kokua ma ke Kanawai ma na

@ha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

@ no au ma Puna, Hawaii.

 

@ H PULAA.

@ HE KOKUA MA KE KANAWAI

loaa no au ma Honomakau, Ko-

@kau, Hawaii.      2001-tf.

 

@ BROWN.

@ A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

@ HANA:  Helu 8 alanui Kaahumanu

            tf.

 

@ A. KINI.

            LOIO, LOIO, LOIO.

@ HANA:  Helu 15 Alanui Kaahu-

@, Honolulu.                              tf.

 

@C. AKANA (KALAUKI.)

@ a Unuhi-olelo ma ka olelo Pake

@ olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi

@ na Palapala Kuai a Hoolimalima

@ aku mawaena o na Pake a me na

@ Hawaii.  E loaa no au ma ke Kee-

@ 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke

@ uwapo o Haaliliamanu

                                    2010@

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

 

@ papa a me na lako kukulu hale

@ a pau, a me na @ pono a pau

@ hale.

@ Alanui Moiwahine me Papu.  tf.

 

@CHARD F. BICKERTON.

            (PEKEKONA.)

@ HE KOKUA MA KE KANAWAI

@ HANA:  Helu 27 alanui Kalepa.

                        tf

 

WILLIAM AULD.

@ Hooiaio Palapala K@

            no ka Apana o Kona

@ HANA:  Ma ke Keena Wai o Ho

@                    tf

 

@SEPH WILLIAM KELIIKOA.

@, a he kokua, a he pai@, a he koo ma

@Kanawai.  E loaa no au ma ke Keena

@ M. Poepoe, kihi o na Alanui Alii a

@, Honolulu.  Ua hiki @ hoi ke hana

@ Palapala pili Kanawai o keia me ke-

@                                            1 yr.

 

KE KAUKA IAPANA

@r. M. Goto.

Kauka no @a mai lepera, na mai e pil

i kaili o ke kanaka, ka mai kaokaoi

                        etc. etc. etc.

@ HANA--Aia ma Kapalama, mauka pono o

@ o ka Hon. J. Keau

@HORA HANA  Hora 1 a ka @ p.m.

                              Na la Sa@ hora 8 a @

                                                            @

 

THOMPSON, [KAMIKANA]

LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

@eena hana maluna o ka Hale Po-

@ o Kamapela, (Campbell's Block,)

@ helu 8 me 9.  Puka komo e huli

@ la i ke Alanui Kalepa, Honolulu

 

L. CHASE. (KEIKI.)

Mea Paikii kaahele ma na moku-

@  E hanaia no na kii me ka maikai a me

@eu pu no hoi.  E paiia no na kii nui a lii

@ ka makemake o na makamaka.

 

H. MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

@ ALE HANA:  Helu 11 alanui Nuuanu.

 

@OHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO

@ERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

 

@ Hana ma Alanui Kalepa, Hono-

@, ma Ewa iho o ke Keena Kuai Buke

@ Papa Hawaii.                     1 yr.

 

KA MOOLELO KAAO EERIA O KE KEIKI ALII

ROMURA.

(Ka Puuwai Liona,)

Ka mea i kapaia, ka Opuu Rose o na kihapai me ka Punwai o kona Lahui, a o ka Manu Aeto hoi o na Kualono a me na Ululaau anoano o Alegeria; he Iwikani no na au i hala,

Ka Hookalakupua o ka Makakila.

 

            HEAHA ka mea hou a kuu haku i hiki mai ai o keia kakahiaka, i pane aku ai ka na@a i ka elele.  Mai kapa mai ia'u he haku nou, oiai, aole i kupono ia olelo no'u, no ka mea, o ke kanaka e lawe ana i na kauoha ma ke ano elele aole ia he haku.  Owau ke kapa aku ia oe he haku no'u, oiai ma o kou hanohano la i hooouna ia mai ai au e lawe i keia leta.  Wehe ae la ka elele i ka leta a haawi aku la i ka naita Faroma, a heluhelu iho i na mano a pau ma ua leta nei.  I ka pau ana o kana heluhelu ana, pane aku la oia i ka elele e hiki aku ana au i ka manawa i kauoha ia mai ai no ka hooko ana i na olelo o keia leta.  Me ke kuhihewa o ka naita Faroma na ka Moi io mai keia leta, eia ka aole.  Na Sepa ka puuwai lokoino, ka mea i oleloia mahope mai, "O Sepa ka puuwai eleele o Edoma, a o ka lima koko lokoino o na ululaau o Silimera."

            Huli ae la ka elele hoi, a ku iho la no hoi ke kanaka opiopio Gileada ma kona wahi mau, a o ka naita Faroma hoi huli hoi aku la oia no kona kakela nani no ka manawa hope loa; oiai, aole oia i moeuhane mua e halawai mai ana kona hopena me ia, a o kona ike hope loa ana keia i na paia nani o ke kakela Welesele i kaulana ia mau la mahope mai no na naita koa wiwo ole he umikumamalua i noho haku ia e ke kanaka opiopio wiwo ole Gileada o ka maka ihe.

            I ka naita i komo aku ai ma ko laua rumi, oia no ka wa a ka bele aina i kikeke mai ai no ke kahea ana mai e hoomakaukau na niho i ka lakou hana, a ua loaa like ia leo kahea i na paahana a pau e ku makaukau oukou e ia ka hana ua hiki mai kona makana.  Puka hou aku la ka naita no ka rumi aina a maloko o ka rumi hookipa i hui aku ai me kana ipo nohea Lausekila, a mai laila aku laua no ka rumi aina.  I ka pau ana o ka paina ana, ua puka aku la laua a ma ka rumi e huli pono ana i ke kulanakauhale alii, malaila laua i noho iho ai hooluolu.  Hoike aku la ka naita Faroma i ke kauoha a ka Moi ia ia maloko o ka leta no ia ahiahi e hele aku ai no kekahi hana.

            He mau hora okoa i hala ae ia laua ma ia rumi, a o ka hana nui a ka naita ia wa, oia kona hoike ana aku i ka moolelo o Rinesi ka Ui kaulana o na waonahele o Zina i ke aupuni o Arabia Peselia "kona lawe aihue ia ana e kekahi mabu hapa kino kanaka i nohoa@i ia e ka ikaika lua ole a me ka mama palena ole i ike ole ia kona wahi i noho ai a ua manaoia no ke kai mai oia, a i ole ia no ka lewa paha."

            Ua nui no hoi na kaikamahine alii ana i aihue mau ai, a ua hoala ia na puali o ka poe naita e hopu aku iaia, aka he mea makehewa wale no ia mau hana ana.

            O ke aupuni o Moroko, oia kekahi o na aupuni i like me kekahi mau aupuni e ae, ua lawe ia ka hooilina o ko makou aupuni nona ka inoa a makou i makahehi nui ai i moiwahine no ko makou aupuni o Vaseti kona inoa.  I ka la ona i lawe ia aku ai, he la ia no na kanaka a pau i huliamahi ae ai no ke kue ana aku i ua pakaha ino la, a owau a me koʻu pokii kekahi iloko o ia poe no ka hoopakele ana mai iaia, aka, aole i loaa iki ka mea a makou i paio aku ai, ua pau loa na kanaka i ka lukuia e kela mabu.

            Ua koe mai maua me kahi poe kakaikahi a ua aneane ae nei e 20 makahiki i hala.  O Rinesi oia ka ui kaulana iloko o ia mau la; aka ua aihue ia aku oia a lilo e kela mabu ino nui wale, a ua hoolahaia no hoi o ka mea e loaaʻi o Rinesi a pepehi hoi i kela mabu, e lilo iaia ua kaikamahine la a e noho Moi oia no Arabia a pua.

            Na ia hoolaha i kono mai ia maua e hele e ao i na ike a pau o ka oihana naita, a ua nui na aina a maua i ao aku ai me ka loaa pu mai o na ike ia maua a o ia ike ka maua i manao ai e noho alii ana maluna o ua mabu ala.  Aka aole loa oia i ike hou ia a hiki mai i keia la a'u e hoike aku nei ia oe; a oiai hoi ua make e kuu pokii me ke kupauaha o kona make ana, nolaila, ua ae aku au e lilo i kauwa nau.  He moolelo maikai maoli keia o@ i hoike mai nei ia'u, ua lohe iki no au i ko'u mau makua; aole nae i maopopo loa ia laua wahi a Lausekila i pane mai ai.  Aole i liuliu iho, kani ole-ole hou mai la kahi bele aina, o ka hora 12 keia.  E iho aku no ka rumi aina i pane aku ai ka naita Faroma i kana alii wahine, ua iho like aku la laua me ko laua kuikui lima ana.

            Oiai laua i noho iho ai ma ka papaaina e nuu ana i na ono e muu ana i mua o laua a hiki i ka pahu hopu; ua haaawi mau aku no ua Faroma kaulana n@i i na hoonanea i mua o kana lede ia laua e paina la maluna o ka papaaina.  Hala hope ae la na minute paina, he wa ia no ka naita e noonoo ana no ke kauoha mai ka moi ole wale mai.  Oiai oia e nalu ana, hele aku la oia ma ke keena o ka bele e holo ana ma kahi o ke kahu lio, huki mai la oia i ke kaula no ekolu manawa, a kani aku la ka bele ma kekahi aoao no ekolu manawa  Ua maopopo aku la i ke kahu lio nona keia kauoha, nolaila ua komo awiwi iho la oia i kona aahu, a hele aku la e huki i ke kaula o ka bele ma keena o ka haku Faroma e kali ana o ka pane ia aku.  Huki mai la oia i ke kaula no akahi manawa wale no a kani aku la no hoi ka bele ma kela aoao i hookahi ke ana, he hoike ana ia no kona ae aku i ke kauoha a kona haku.  Maopopo iho la i ka naita Faroma e hiki mai ana ke kahu lio, puka aku la oia no ka rumi hookipa kahi a kana ipo nohea e nanea mai la.  Aole i liuliu iho, hoea mai la ke kahu lio Iakakina, a pane aku la ka naita iaia penei:  I kauoha aku nei au ia oe e hele aku a palaki aku ia Dome kuu milimili i lio no'u e holo aku ai i keia ahiahi e hooko i na kauoha ma keia leta.  E makaukau na mea a pau mamua o ka hora ehiku o keia ahiahi, a i ka wa e makaukau ai na mea a pau, e pane hou mai oe ia'u no na mea i koe.

            Hoi aku la ka elele a hooko aku la i na mea a pau i kauoha ia aku ai iaia.  I ka hoea ana mai i ka hora i olelo ia, ua hookani aku la oia i ka bele a panai pu mai la no hoi ka haku naita Arama, me ke kauoha ana aku e hiki hou mai.  Aole i emo hoea mai la ke kahu lio.  Ua makaukau anei na mea a pau?  Ae, wahi a ke kahu lio, E hoi aku oe a hookau iho i na eke ili a e lawe pu aku me keia mau mea a'u e haawi aku nei ia oe, a ho-o iho iloko, a e alakai aku i ka lio no ka puka gula a hoea aku au.  Ae, i pane hope mai ai ke kahu lio, a huli ae la hoi no ka hale lio.

            O ka naita i kela hora, ua kahiko ae oia i na kahiko a pau o ka oihana naita o Asuria i mahalo nui ia hoi e na aina o ka hikina.

            Ua hoike mai no hoi ke kulana o ua haku naita ala i kona kulana kilakila maopopo.  I ka makukau ana o na mea a pau, ua huli ae la ka naita Faroma e muki hope loa i na papalina nohea o kana aloha (wahine), a iho aku la no kahi a ka lio e ku ana me ka makaukau e lawe aku i kona haku aloha maluna o kona kua no ka manawa hope loa.

            I ka hoea ana aku o ka naita Faroma ua kau ae la oia a holo pololei aku la ma ka puka pa i kapaia "Beleera," kahi a ke kanaka opiopio Gileada e ku ana.  Ua kapaia kela puka no ka hookahuli mau ia o na ano a me na helehelena o ka mea e kiai mau ana malaila i na wa a pau, a o ke pena hoi e loli mau ana i na wa a pau.  A ua hoopahaohao mau ia na kamahele, e kaalo ana ma na alanui.

            E kuu keiki, i ka wa e kani ai ka hora ehiku; a oia hoi ka wa paikau mau o na puali, e hele aku ai oe e malama i na kauoha e like me ka mea mau.  Ia oukou e akoakoa ai, oia kou wa e hoike aku ai i na kauoha a pau a'u i makemake ai e hanaia, me kou heluhelu pu aku i keia leta a'u i kakau ai no na kuhikuhi, a e hoike aku oe i kuu aloha i na puali a pau.  A i mea e ike mai ai lakou ia oe, ke haawi aku nei au i ka hoku o ke Kea o ke aloha o "Rabona o ke Kapuai Dia."  Ua haawiia ke aloha hope mawaena o laua, a huli aku la ka naita no kona alahele i ke kulanakauhale alii kaulana o Edoma.

            Oiai ka naita ma ke alanui, ke halialia wale mai la no iloko ona na hoomanao no kona pokii aloha i hala aku i ka make ka naita Ilai, a e hoolele mau ia ana hoi kona hauli oiai oia ma kona alahele, a he mea ano e loa hoi ia i ua Faroma kaulana nei.  E hoea mau mai ana iloko ona na hoomanao ana no na hiona hoomaewaewa i kau iho maluna o kona pokii aloha, iaia e noonoo ana no kekahi mea okoa, a me he la e hawanawana iho ana ma kona mau pepeiao keia mau huaolelo eehia.  "O na mea a pau i loaa mai i kou lima e hana ai, e hana oe me kou ikaika a pau, no ka mea, ma ka luakupapau kahi au e hele aku nei a halawai, aole hana, aole noonoo, aole ike, aole ho ia mau hana a pau."

            Ua like keia mau huaolelo me he aka-ku la i mua o ka naita.  Hooho ae la oia me ka nalu ana iho, aole au i moeuhane, aole hoi i pupule, a aole loa hoi i lilo aku na noonoo maikai iloko o'u i hehena, i loaa mai ai ia'u keia mau noonoo pakalaki o ka manawa.

            Ua hoomau aku la ka naita i ka hele ana i mua a komo aku la iloko o ke kulanakauhale i ka wa a ke anoano liula e aneane iho ana e haalele i kona lualai ana maluna o ka ili o ka honua a uhi mai na eheu lipo o ka po.

            E na hoa kuilima pu o keia nanea ilihia, mai ka la hiki i Haehae a ka welo ana a ka la i Lehua, e aui hou ae kakou mahope o ka meheu o ke keiki alii puuwai eleele e hoalii mau ana e like me ka wanana a ka moneka Hesana i ao mai ai i ke Moi.

            I ka hiki ana aku o ka elele imua o ua keiki alii nei, ua hoike aku la oia i ka lono e hiki mai ana ka naita Faroma Arama, ua hauoli koke ae la ua keiki alii la no ka hooko ia o kana mau mea a pau i li'a ai.  I ka hapalua ponoi o ka hora eono, ua kahiko ae la ua keiki nei iaia iho i ka aahu o ka @e kaahele i olelo ia "holoholo liula."  Ua hele aku la ua keiki nei a ma kahi ana i kii mua ai i ka pahikaua a kona makuakane a huna ae la ma kona aoao me ka eleu nui a puka aku la.  Pane ae la ua keiki nei i ka i ana:  E hoao hou ana au ia oe i keia manawa me ko'u mau lima ponoi, a ina e ulia mai keia poma ikai ma o kuu lanakila maluna o keia mau kanaka kaulana, alaila e lilo ana ko'u inoa i mea e kau ia ai ka weli e ke ao holookoa a lilo i mea na lakou e kaao mau ai ma keia hope aku  A ina hoi e ulia mai ka poino maluna iho o'u, a make paha au iaia, alaila, e manao ia kuu make ana, i powa ia au e ia.  A he mea ia na na mea a pau e manao iho ai, ke hakilo nei oia i ke ola o ka Moi a me ka noho alii e lawe

            Aka, i mea e hoihoi ia mai ai ke ola o kuu kahu hanai ka luaui Ramasile, oiai ua haule oia no'u nei, a pela au e make ai nona.  Ia wa koke no huila ae la kekahi mea maamaama e like me ke ahi, ma kahi a ua keiki alii nei e ku ana, me kekahi leo moakaka i pane ia mai.  E kuu Perisa aloha e hele aku, no ka mea, e i ae oia ma ke ala e hiki mai ai i mua o ka Moi.  E wiki!  mai kali, i loaa ai he wa pono nou e hookau aku ai i ka hoopai weliweli maluna ona e like me kona mua, a na'u no e kokua ia oe, a nalowale iho la ua leo wailua nei.  Ua hele aku la ua keiki alii nei ma ka puka ana i hemo ai ma kela po i make ai ka naita Bigeona Ilai, a puka aku la me ka ike ole o kahi koa kiai, a he maalo o ke ano aka kana i ike a nalowale koke no.

            No keia mea, ua hoanoe hou ia ka noonoo o kahi koa kiai, a hoi hou mai la ka noonoo no kela po i make ai ka naita Ilai.  Nolaila, hoopuka hou ae la ua wahi koa nei, e lohe hou ana au i na nuhou kaumaha i kakahiaka.  Aka e hoao ana au e pee maluna o keia kikiki puka a malaila au e hakilo pono ai i na hana a keia kino ike oleia.  A pii ae la keia a noho iho la e kali ana o ka maalo hou mai.

            I ke keiki alii e kamoe ana no ke kumu laau vilou a pii ae la oia a noho iho la maluna o kahi ana i noho mua ai ma kela po kamahao i make ai ka naita a o ke kaikaina ponoi hoi o ka naita Famora e hele hou mai nei ma ke alanui no ka hopena o kona ola.  Aole i liuliu hoea mai la kekahi mea e kau ana maluna o ka lio a i kahikoia me na aahu o ke kulana naita.  Lohe ae la ua keiki alii nei i kekahi leo e halohalo ana i ka i ana mai; e Sepa, e makaukau eia ae oia.  Paa ae la oia i ka pahi kaua ma kona lima me ka makaukau nui; oiai ka naita Faroma i kaa pono ae ai malalo o kahi a ke keiki alii lokoino e kau nei, oia no ka wa i uhau iho ai oia i ka pahi kaua mahope o ke poo o ka naita Faroma me kona ikaika a pau i hiki iaia ke hana a no ka oi no hoi o ka pahi, ua moku pu aku la ka papale a ua loaa aku la kona poo a mahele pu ia ae la, a hehee iho la ka naita ilalo mailuna iho o kona lio a make loa.  Holo awiwi iho la ua keiki nei ilalo a hopu aku la i ke kaulawaha o ka lio, ho-o aku la i ka wawae o ka Faroma iloko o ke keehi me ka awiwi nui a hou aku la i ka pahi a na ia maka pahi i hookikina aku i ka lio e holo me ka mama.

            Huli ae la oia me ka awiwi nui e hoi o loaa mai i kekahi mea a ike ia oia, a o kana e nalu ana ia wa o ke koa kiai, a ina e loaa iaia ma ka puka a ninau mai oia i kona wahi i hele ai a i ole paha ua ike oia i kekahi mea i maalo ae ma ke alanui, alaila e make ana oia ia'u, wahi a ua keiki alii nei, eia ka ua loaa mua ka ike a me ka noonoo iaia la, a ua "kau i ka lani ka holowaa o Hilo."  Awiwi aku la ke keiki alii a komo ana i ka puka pa me ka aloalo ana ma o a maanei, me ka ike ole i ke koa, a komo aku la me ka laelae.

            I ke keiki alii i komo aku ai, ua ike pono loa ke koa kiai i na ano a pau o keiki alii, i hea aku nei la a hoi mai nei.  Eia hoi kekahi, o kela lio e holo pukaka ana me ka mama me kekahi mea mahope, heaha la keia, mea he kanaka la paha aole paha.  Aka, e lohe ana wau i na mea hou o keia kakahiaka. 

            E na makamaka o keia nanea, eia kakou i ka hoea pono ana i na anuu o na hana weliweli a ke keiki alii Sepa, a ua ko hoi kona manao mamuli o ka hana malu me ka powa ike ole ia, a pela iho la i make ai keia mau koa kaulana nui wale a i kauia ka weli ma na wahi a pau, aka, ua make nae me ka ike ole ia, a he mea nae i kamailio nui ia mahope mai no ka like loa o ka make i loaa mai ia laua; a e ukali aku nae hoi kakou mahope o na moali o ka naita no kana huakai hope loa.  Oiai ka lio i loaa aku ai i ka maka pahi a ke keiki alii i hou aku ai ua owala ae la oia a holo aku la me ka puiwa e kauo hele ana i kela kino kanaka mahope.  O na kanaka e hele ana ma ke alanui, ua ike mai la lakou i keia ho e holo puiwa aku nei me kekahi mea mahope e kauo ia ana.  Na ia mea i hoopuiwa ae i na kanaka a hooho ae la lakou me ka leo nui e kalahea ana i na mea a pau, ua ikeia he mea e like me ke kanaka e kauo hele ia ana e ka lio.

            Oiai ka lio e holo ana me ka ikaika iwaena o na leo e hooho ana a e ninau ana:  Owai la keia kino e kauo hele ia ana me ka weliweli nui a me ka manaonao hoi, ua hele a weluwelu ke poo a maewaewa hoi ke kino holookoa i ka holo a ka lio e kauo ana me kona ikaika a pau.  Ua hoao hou ia aku la na kokua ana me ka hahana me ka nana ole ia o ke ola no keia poino, ua paa aku la ua lio la a wehe ia ae la ke kino kanaka.  I ka wa i hoomaopopo ia ai ua kino kanaka la, eia ka o ka naita Faroma Arama; ua lele ae la ka hanu o na mea a pau iloko oia po ino weliweli nui wale o ka manaonao.  Ua hoopaa ia ke lio maloko o kekahi pa, a o ke kino make hoi o ka naita ua hapai ia aku la maluna o kekahi pakaukau maloko o kekahi hale hookipa.  Ua ikeia aku la na kane a me na wahine a pela na kamalii, e holomoku mai ana ma kahi o ke kino make o ka naita kaulana e moe ana i ka moe eehia.  Ua hoa@ iho la na kaumaha a me ka weli i na mea a pau e ku ana me ka leo ole.

            He mea e ke kaumaha o ke anaina e ku ana i ko lakou ike ana iho i ke kino o ka naita e waiho mai ana me ka manaonao nui, oiai hoi na alina maewaewa e pahola ana maluna o kona kino mai o a o.  Ua hoolimalima koke aku la kekahi haku nona ka hale hookipa i kekahi poe e lawe aku i ka lono imua o ka wahine e ka naita Faroma a me kona ohana, a ua hoouna pu aku oia i ka lono imua o ke alii ka Moi Rabona ia po hookahi no.

            I ka hoea ana aku o ka elele a ka haku o ka hale hookipa i ka puka pa, ua ninau koke mai la kahi koa kiai i ka mea hou a me na leo wawa o na kanaka ma na alanui.  Ua pane aku la ua elele nei, alia au e hoike aku ia oe i ka'u nuhou weliweli a lohe mua ka Moi, oiai nona ka'u huakai i hiki mai la no kekahi mea hou manaonao, a e noi aku ana au i kou oluolu e hoomanawanui a mailoko mai ka lono e loaa ai ia oe.  Ua ae aku la kahi koa kiai i keia, a komo aku la ka elele a lawe ana i ka lono make o ka naita a o ka haku hoi o na naita wae o ka Moi Hiki aku la ka elele imua o ke alii ka Moi Rabona a hoike aku la i keia lono no ka make mainoino ana o ka naita Arama  Ua puiwa koke ae la ke alii a pane mai la; he oiaio anei keia lono au i lawe mei nei imua o'u.  Ma ke alo o Alahe a me kuu uhane, he oiaio wale no keia, a e lilo hoi kuu ola malalo o keia mau mea a'u e hoike nei ia oe e kuu haku ke alii hoi, ua ike pono kau kauwa nei, me kuu hoomao popo i na mea a pau i hanaia.  Hoomaopopo iho la ka Moi i na mea a pau i hoikeia aku la e ka elele he mau olelo oiaio loa no ia a me ka pololei.  E hiki aku ana au i ka hora ehiku o keia kakahiaka; wahi a ka Moi imua o ka elele, a wahi a ka Moi i pane ae ai iaia iho me ka ehaeha nui.  "Mamuli o ka make ana o ka naita Faroma ke kaulana, i hoonele ia mai ai au i ka mea kupono ole nana e malama i kuu aupuni a me ke ola o kuu lahui kanaka, a o kona make ana, oia no ke oki ia ana o kuu lima akau a moku, a ua like no ia me ka hapalua o ke aupuni i nalohia no ka wa mau loa.  No ka mea, ua nalohia oia mai ka maka aku o na mea a pau, oiai aole a hiki i kuu waiwai a pau ke kuai aku a aua iho i kona ola, no ka mea aohe kanaka e ola ana i ike i kona kumukuai, aole hoi e loaa ana ma ka aina o ka poe e ola ana, a ke mihi nei au me ka ehaeha nui maluna o ko'u wahi moe i ka po me ke ao, no ka mea aohe naita i like pu me ia."  Huli ae la ka elele e hoi no kahi o k@na haku a o ka Moi hoi newa ae la oia a huli ae la kona mau maka @a ka paia o kona halealii me ka ehaeha.

            O na mea a pau o loko o ka pa alii aole loa lakou i lohe i kekahi lono no ka make ana o ka naita Faroma Arama ke kaulana a hiki i ka hora eono o ke kakhiaka.  I ka hiki ia ana ae ia manawa (hora 6), ua haawi aku la ka Moi i ke kauoha i ke alii huki hae e pii e huki i ka hae kii poo deragona, a hiki i ka hapalua like o ka pahu hae hoopaa iho, a e puhi aku i ka o-le ma ka leo kahea o ke kanikau.  Ua hooko koke aku la ke alii huki hae i na kauoha a pau mai ke alii ka Moi Velona Rabona aku.

            I ka wa a ke alii huki hae i puhi aku ai i ka leo kahea o ka o-le ma ke ano kanikau, ua hoopuiwaia ae la na mea a pau oloko ka pa alii me ka hikilele, e ninau aku ana a ninau mai, a oiai lakou e nana pono ae ana i ka hae e hapa ana, ua hookahaha loa ia lahou a manao iho la aia mawaena o na Moi, a i ole mawaena paha o na kuhina a me na kaukau alii o ke aupuni.

            I ka pau ana o na hana a ke 'lii huki hae, iho iho la oia i lalo a hoike aku la i ka Moi ua pau na mea a pau i ka hanaia.  Kauoha aku la ka Moi i ke alii huki hae e lawe aku i na kauoha, oia hoi, e hoike aku oia i na mea a pau oloko o ka pa alii ua make i ka po nei ka haku naita Faroma a o ka mea mua loa ana e hoike aku ai o ka Moiwahine Lavania, a o ke keiki alii aku, a o na mea e ae mahope aku.  E holo aku oe a ma kahi o ka hale lio, e haawi aku i ke kauoha i na mea malaila e makaukau laua e hana i ke kaa o ke alii mamua ae o ka hora ehiku o keia kakahiaka.  Ua hoea aku la ke alii huki hae imua o na mea a pau i kauohaia e lawe ana i na kauoha a ka Moi ia kakahiaka nui poniponi.

            E na hoa, e haalele ae kakou i ke alii ka Moi Velona Rabona, oiai oia ua makaukau no kana huakai@ a e huli ae kakou a nana aku no ka ui Lausekila a me kona mau makua a me na puali naita o ke kakela W@lesela o ka pakaua Sana Berenada.

                                                                                                                                                                                                (Aole i pau.)

 

            E ake a@ e hoi

                        Nae aala o Mahinakauahiahi

            Ke moani liilii mai nei hoi

                        Kahi Ro-mura

 

            Hiki kakahiaka makou imua o oukou i keia la.  Good Morning.

            Haule kakou me na nanea o Lameka Puluka a me ke alii Makaainana Ulesia S. Kalani i keia pule, no ka nui o na keakea.  Aole nae kakou e nele ana i keia pule ae.  Ke hele aku nei o Romura ke alii Puuwai Liona me Baletile Muda ka weli.

           

HE MOOLELOKAAO

NO

Baretile Muda,

KA

HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI,

AO

KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU,

Ka mea nona ka Mana Kupanaha loa ma@

o na Haku o ka p@lia me ua Uhane ino o

ka po, ka mea i oleloia "ke Ki o ke ola

a me ka make mau loa" &c. &c.

 

            OIAI ke ao e noho alii ana maloko o ka hale lole nui me ke anaina nui hoi e aahuia la e ke eehia nui, a he mau minute i pakelo ae, ua ano lahilahi ae la ke ao a pela i nee liilii ae ai a hiki i ke kalae loa ana ae; aia hoi, na ike ia aku la ke keiki alii Baretile Muda me kona nani hiwahiwa lua ole e noho mai ana maluna iho o ka noho i hoomakaukau ia nona iluna pono o ka anuu mamua pono o ka ohana alii, me kona kahiko alii ihi kapukapu, ke anuenue e pio ana a puni ka nohoalii iluna pono o ka anuu, a mahope pono o ke keiki alii e ku ana ke kupua Hitekela me kona nani nui a me kona mau kahiko o na alii mau ka lewa mai, a ma kona lima ukau e paa ana i ka huhui o na hoku he 12, a ma kona lima hema hoi he pahikaua e alohilohi ana, aole hoi kekahi e hiki e kilohi pono aku i kona mau hiohiona, no ka mea, ua puni kona kino i ka malamalama e alohilohi ana i kona nani, a aia hoi na lalapa uwila e hoholo ana a puni ka nohoalii, a haawi aku la oia i ka pahikaua ma ka lima o kana keiki hanai, a lalau ae la oia me kona lima akau, a i ka paa ana i kona lima ua hoohakui ae la ka hekili no akahi manawa wale no, a noiho la ke keiki alii iluna pono o ke anuenue e pipio ana, a noho iho la ke kupua Hitekela maluna o ka noho o kana hanai i noho mua ai, a pela i hoolai iho ai ke anaina.

            Iloko o keia mau minute kupilikii, aia ke anaina me ke kahaha nui, e nune ana hoi kela a me keia, a aia hoi na kona noii nowelo ana iloko o ka puuwai o na lede opio, a o ka lili hoi me na manao hu-ahu-a iloko o na opio kane.

            I ke anaina e noho nei me ka mahalo nui i ke keiki alii, ua ku mai la ka Moi Hitekela Muda maluna pono o ka anuu ma ka aoao hema o kana kamalei alii me kona makua hanai iwaena hoi o ke anaina nui e ku poai mai ana a pane mai la: E na alii o ko'u aupuni nei, na luna a me na mana nui, na alihikaua a me na Adimamarala hoi, a me ka lehulehu o na tausani koa malalo o ko oukou malu, a me na makaainana hoi a me keia anaina nui hoi i akoakoa mai nei i keia la; --Aloha oukou:  Ano, i keia hora, ke ike nei kakou i ke kama alii i hanauia mai mai ka puhaka mai o ko oukou makuahine, ka Moiwahine Juriana, ka mea i hanauia me ke kamahao a me ka ike ole ia, a me kona kahu hanai hoi, ke kupua Hitekela, ka mea hoi e noho ana maluna ae o na ao kaalelewa a kakou e ike aku nei, ka mea hoi a'u i kauoha aku ai ia oukou a pau e hoakoakoa ia kakou ma keia wahi i keia la, e ike aku oia ia oukou, a e ike mai hoi oukou iaia; nolaila, mahope o ka pau ana o ka'u mau olelo, alaila na ka Ilamuku nui o ka la e hooponopono i na lealea o ka la a mai kona waha mai e lohe ia aku ai na mea a pau e pili ana no na hana o keia la, nolaila e noho kakou me ka maluhia.

            I ka noho ana iho o ke Alii ka Moi ilalo ua noho pu iho la ke anaina iwaena o na leo huro e ikuwa ana a me na mea kani hoi e ho@e ana.  A ku ae la ka Ilamuku nui o ka la a hoomalu mai la i ke anaina; a heluhelu mai la i ka papa hoonohonoho o na hana o ka la:  He kaka pahi; a o ka mea e lanakila ana maiwaena mai o na keikikane, e male no oia me ke kaikamahine a ka Moi; a o ka lua, he oo-ihe; a o ka mea e lanakila ana e haawiia no ka hapakolu o ke aupuni nona a mau aku; a ke hai pu ia aku nei no hoi, aole kekahi e aa e paio me ke keiki alii a kakou e ike nei i keia hora ano; no ka mea, ua ike no oia, aia iwaena o keia anaina nui e noho mai nei, he mau keiki na ka makua hookahi, me na manao like ole iloko o laua, e manao ana, e hoolilo i kona ihiihi kapu i mea ole, aka, ke hai

NANA I KE KOENA MA KA AOAO @