Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 21, 22 May 1886 — Unnumbered Page
This text was transcribed by: | Alvin Pai |
This work is dedicated to: | William "Willy" Kahaneli Pai JR. & Jeanette "Jan" Elaine Kamaile Kakalia Pai |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
No ka Makahiki...................$2.00
No Eono Mahina..................1.00
-----KUIKE KA HULA-----
Poaono Mei 22, 1886.
He mau Hoike Kula
E hoike ana ke kula Kaikamahine o Kawaiahao ma ka auina la Poakolu, la 2 o June maloko o ka luakini o Kawaiahao. E hoomaka ana ka hoike i ka hora ekahi me ka hapalua o ka auina la. A i ke kakahiaka o ka Poaona, la 5 o June e hoike ai ke Kula Kahanapule e hoomaka ana i aka hera eiwa maloko o ka luakini o Kawaiahao. I ka hora ehiku me ka hapalua o ke ahiahi a ia Poaono e weheia ai na hapa haiolelo o ia kula, ma kahi no i hoikeia ae la maluna.
I Aha Kuka no ka Lehulehu.
O kekahi o na hemahema a makou e hoomaopopo nei iwaena o na makaainana o Honolulu, o ka loaa ole o kahi kupono e hoakoakoa pu ai a kaka pu no hoi no na kumuhana ano nui e pili ana i ka pono o ka lehulehu. Oiai e akoakoa ana no hoa o ka Hale Ahaolelo i keia a me keia kau, e ulu mai ana na kumuhana ano nui. A o kela mau kumuhana, ua pili i ka pono o ka lehulehu. Ua kuleana e noonoo a e hoopuka i ko lakou manao no ia mau kumuhana. He oiaia ua hamama na kolamu o na nupepa no ua kalai manao ana e pili ana i na pono o na makaainana. Aka, ha hape uuku wale no o na manao naauao o ka lehulehu i komo iloko o na nupepa. He lehulehu wale o na manao naauao i kukaia a kamailioia iwaena o na makaainana, aka aole i hoopuka loa ia imua o ke akua, no ka loaa ole o ke alanui e puka aku ai.
Ina e loaa kekahi hale nui a akea ma ke kulanakauhale nei, kahi e akoakoa ai ka lehulehu i na wa kaawale, e like me ka hora hoomaha o ke awakea a me na ahiahi no hoi mahope o ka pau ana o na hana o ka la. Eia iwaena o ka Hui Poola he poe ike i ka noonoo a he akamai i ka noonoo no na kumuhana e waiho nei imua o na kau ahaolelo o ka aina; he mau manao waiwai ko lakou ke hoopuka ia. Aka, i keia wa ao’e e loaa i ka lehulehu ka waiwai o keia mau manao. Ina pae e laoo kekahi hale kupono, kahi e akoakoa ai no makaainana, a kamailio kela a me keia maluna o na kumuhana o ka la, malalo o ka hoomalu pono ana a kekahi Lunahoomalu a me ke kakauolelo, alaila he mea maopopo e loaa ana kekahi kum hoomalamalama hou o ka lehulehu e pomaikai ai ka aina. Ua like ka noonoo o ka lehulehu ke huipuia a hoopukaia me he punawai la e ho aiai ana a e hoomaemae ana i ke kina holookoa o ka lahui.
Mai manao kakou eia wale no i na lunamakainana ka naauao a me ka ike i ke kalai manao, a me ka hooponopono aupuni. Ke manao nei makou ina e loaa kekahi aha kuka nui o na makaainana, iloko o na wa e like me keia, aole e nele ka hoopuka ia o na manao hoomalamalama, e kokua ana i ka noonoo o ka poe kau kanawai, a e hoopuka wiwo ole ana i ko lakou mau manao ma na hana a pau o ke aupuni, a me na mea a ka ahaolelo e hana aku ai, a me na kumuhana e ae no hoi e pili ana i ke ola o ka aina a me ke ola o na makaainana maluna o ka aina.
Ma ka Hale Mele.
I ka po Poaha nei i hoomaka ai o Prof. Anderson, ke Kupua nui o ka Akau i kana mau hana hoikeike akamai imua o kekahi anaina nui ma ka Hale Mele. Ua pioloke ke anaina me ka hauoli no na mea pohihihi i hanaia mai imua o na maka.
O ka hana mua, he kii o ke Alii ka Moi i kahaia e kekahi wahi Manakine i a kapaia ka inoa o Zoe, a ua haawiia aku ua kii nei i ke Alii Liliuokalani e noho ana ma ka noho o ke Alii ia wa. Oiai e kahaia anan keia kii, ua hoolealea mai ua Kupua nei i ke anaina ma ka lawe ana i ka wali gula a n@e ka hainaka, i laweia mai na kekahi mau mea iloko o ka hale no ka manawa, a hunaia iloko o kekahi wahi pepa, a paaia e kekahi keiki imua o na maka o na mea a pau; a i ke kani ana o kaawahi pu panapana o ka nalowale loa no ia o ua puolo nei; alaila, loaa iho la ua wahi nei iloko o kekahi pahu i kiia maloko a iloko loa aku no hoi o kekahi mau poki lulii kahi i waiho ai.
Pau ia hoike mai la ua Kupua nei he mau uhi pakaukau elua e paa ia ana ma kona mau lima, luluia mai la ka lole a pau hoea mai la maloko mai o ua uhi pakaukau nei he aniani poepoe i piha i ka wai me ka ia gula, me ka ike ole aku i kahi i hoea mai ai.
He mea hiki ole loa ke wehewehi aku i na hana akamai a pau a keia haole kupua.
Lawe ae nei oia i na pepa uhau i waihoia ma kona lima, a hoola iloko o kekahi wahi ipu me he aniani la a hookauia iluna o kekahi iho metala e paa ana iloko o kona lima, a pii pakahi ae la ua mau pepa nei iluna imua o na maka a pau, a i ke kani ana o ka punalo ae la na pepa---a ike hou ia aku a mahope aku a malalo o kekahi haka i uhiia i ke aniani, a e kau ana no hoi iluna o na oioi o ka hoku. he pa i ipakiia iluna o ke paoa a nahaha liilii, me ka ike pono aku no o na maka, a i huli ae ka hana a nana i ka paia, aia no ua pa nei e kau mai ana aole i naha.
Loaa aku la ka papale o Konuwela (Major Cornwell) ua piha me na lole o ke keiki liilii, a manu a me na mea e ae. Alaila laweia mai la he hale manu liilii imua o ke anaina me ka manu ola maloko, ia oe pae e nana pono aku ana pahela mai la oia la i na lima a ua neo ka hale a me ka manu. Aohe oe e ike aku i kahi i nalowale ai. O keia kekahi o na hana akamai loa a makou i ike ai. Apoia aku la na apana dala e lewa ana iloko o ke ea, a hihia no hoi kahi i ka lauoho, a haole aku no hoi kahi mau apana mai ka ihu aku o kahi poe makaikai, he ohi wale mai no kana iloko o na lima.
O ka mahele elua o na hana o ia po, e pili ana no ka uhane kapua. He pahu nui kai laweia mai imua o ke anaina a kululuia iluna, aia ma ke pani he puka poepoe e like ka nui me ke poo o ke kanaka. Weheia mai la ke pani a nana aku la aohe mea oloko, i ka wa i pani ia aku ai, hoea koke mai la ma ka puka he poo uhane me na lima e hookani ana i ka pila, a kamailio mai la ua uhane nei. Ia wa wehe koke ia ke pani o ka pahu, eia nae aohe mea o loko, ua neo, aole nae oi e ike i kahi i hele aku ai.
O ka hopena o na mea i hanaia ia po, he ie nui loihi; laweia mai la iluna o ka papa a weheia ke poi, alaila komo iho la o Mrs. Anderson (Ka wahine a ua haole nei) iloko a popoi hou ia a paa, alaila pahupahu ia i ka pahikaua a puka loa ma o a maanei o ke ie, aka ia manawa koke no ikeia aku la no ka wahine, Mrs. Anderson, e hele mai ana ma kekahi aoao o ka papahele, a i ka weheia ana o ke poi o ke ie aohe mea oloko. O kekahi keia o na hana akamai loa o ia po, a e hana hou ia ana no hoi i keia po Poaono me kekahi mau mea okoa ae i ike mua ole ia.
He hoikeike no hoi kekahi i keia auina la no na lede a me na kamalii.
(Kakauia no ke Kuokoa)
Ua ala mai ka ninau i keia mau la aku nei e pili ana i ka $4000 ukupanee i hookomoia ma ka bila haawina no ke dala a na Iapana paahana, i hoahuia ma ke Keena Waiwai na ke Aupuni e malama. He $28,000 ka nui o na dala ma ka Hoike a ke Kuhina Waiwai, i hookomoia ma ke ano he mau loaa aupuni, a o keia puu dala e pii ana a e emi ana e like me ka hookomoia mai, a me ka unuhiia ana aku, e ka poe nana ke dala. Ma ka Poaono o ka pule i hala aku nei, ua ulu ae ka ninau, a hoohaliia e Ke Lii Loke, a ua pane mai ke Kuhina Kalaiaina a wehewehe mai, he dala keia i laweia e ke Aupuni malalo o ke Kanawai e hoomana i ka Hale Leta e kukulu i Baneko Hooulu Dala. Ua pane mai hoi ke Kuhina o ka na Aina e, ua hoihoi ia aku kekahi o ke Kumupaa $28,000 i hoike ia o ke Kuhina Waiwai he loaa aupuni, a ua hooki ia ke kamailio ui aku o waho aku nei, aia a hiki mai ke Kuhina Waiwai. Ua loaa iki ka maha i ka Aha Kuhina a hiki i ka Poakahi iho nei, a ia manawa, ua waiho ia aku na ninau e wehewehe ponoia mai ai ke ano o keia mau hana, oiai, ua hiki mai ka Loio Kuhina a me ke Kuhina Waiwai. Ua hoole mai ka Loio Kuhina aole lawe ia kekahi o ka $28,000, mai ka Waihona aku. Olelo mai hoi ke Kuhina Waiwai ua komo hou mai kekahi mau dala. Ia manawa ua ikeia ka huikau o Keele-waa, ua hapala ke kea i ka ele o na hana, a ua pohina na hana a ka Aha Kuhina. No keia huikau o ka Aha Kuhina ua mahae o Piliwale ma me Pililua ma, oiai, aohe he kahua a kowa e komo ai kahi olelo, a ua waiho aku ke kokua me ke aki o na kui, amara na pepeiao, a hiki i ka e lima ana e paliana. He hilahila a he ehaeha ko makou naau i ka ike i ka pilihua o na Kuhina i na olelo a ka aoao Kuokoa o ka Hale, a i ke kuhi aku kuhi mai, a he aloha no hoi i ke ahonui o na pepeiao o ka poe e noho iho ana, i piha ole i ke kokuli, i ka hoomanawanui i keia hemahema, hawawa, a ahuwale o na hana a keia Aha Kuhina aihamu. Aka, ua nui no ke aho o na pokii, ka wa i hiki mai ai ka ninau, “o ka poe e palani ana” kau na lima iluna. Ia manawa, me ke aki o ke koi a haikea o na helehelena a kau na lima iluna. Ua pomaikai ka poe paa o na helehelena i na umiumi, no ka mea, aole he ike pono ia aku o na ouli o ka ili, aka, o kekahi poe iho, he ku i ke aloha i ka nana aku, oiai, o kahi e no ia o ka huli hoi ana aku o kauhale. Aohe olelo ana no ka Hoa mai o Hilo, oiai, he papaa palena okoa kana, eia iho o ka poe i kaana ia me ke oka.
I KA manawa i palukulukuia ai ka Aha Kuhina, ua unuunu menemene ole ia na kuhina o ka Moi, e na hoa Kuokoa o ka Hale. Ua pii ae ke kulana o ka Hon. Luke. Dale, Kakina, Kakela. Kikila a me ka poe no o ia aoao a pau, ma ko lakou koho ana ma ke ano kupono, aole nae no ke kapae loa i ka itamu. He maikai no ka naau e kokua ke maikai na wehewehe ana mai a na Kuhina i ke ano o ka makemake o na kumuhan, aka, no ka ne’e maoli no o keia aha kuhina i ka ike hana no ke akea, ua hiki ole ke hoike mai, aka, he mumu mai ka olelo, a he hapala wale no hoi ka kekahi poe iho.
No ka Oihana Hookolokolo
Ua loaa mai i ke Kuokoa ka Hoike no na makahiki elua a ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie imua o ka Hale Ahaolelo. Eia iloko o keia Hoike he mau manao e waiwai ai ka lehulehu. He mea pono no hoi i ko makou poe heluhelu ke nana akahele iho i keia mau manao malalo iho, a makou e lawe mai nei no loko mai o ia hoike. Ma kahi e pili ana no na aha hoomalu a me na aha apana, penei na hoakaka ana:
Ua loaa na kumu e hopohopo ia ai, ma kekahi mau Apana, ua oluolu na Lunakanawai i na hana e alakai ana ia lakou i na hana paewaewa, ina no aole i hiki loa aku i ke kipe maolli. Aka, he mea hiki ka olelo pela, a he paakiki loa nae ka hooiaia ana. Aka, ina ma kekahi wahi ua hilinai ole na makaainana i ke ano pololei o ka Aha Hookolokolo kahi a lakou e hele aku ai no na pono o lakou, he hewa keia i ane like kona ino me ka hoomaopopo maoli ana i ka hewa io o ka Aha. Aia a hilinai ia na Aha Hookolokolo, alaila loaa ka maluhia o ka lahui.
Mahope mai o ka makahiki 1882, ua hookohuia na Lunakanawai Apana, e na Kiaaina me ka ninau ole i ko ka Aha Kiekie apono ana.
No ka mea, aole e nele ana ka noonoo ana o ko oukou Aha Hanohano no ka ninau, pehea la e hoomahuahua ia ai ke ano maikai a hoopono o na Aha malalo, ke olelo aku nei au o ka hoihoi hou ana i na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ka mana o ka apono ana o na hookohu, oia kekahi mea e hoomahuahua ia ai o ka maikai. A o kekahi hoi, oia ka hooholo ana i kanawai e papa ana i na lunakanawai aole lakou e lawelawe ma ke ano loio.
Aka, o ka mea kupono loa, oia ka hooholo ana i kanawai e papa ana i na lunakanawai aole e lilo lakou i poe hiki ke kohoia i lunamakaaina no ka Ahaolelo. O ka makemake ma ka aoao o na moho holo balota, no na hanohano o ka noho Ahaolelo, a mamuli o keia makemake, ina i hana oia i na mea e oluolu ai na makaainana iaia, oiai oia e nonoi ana i ko lakou mau balota, he mea keia i maikai ole ai kona hooko ana i kana mau hana lunakanawai.
O ka iini e oluolu ai ka lahui iaia he mea ia e hookahuli ai i ka noonoo a e kono ai i na olelo hooholo paewaewa. Aole no he mea maikai ke ae aku i na lunakanawai e noho ma kahi i piha me na hoowalewale e hana paewaewa. Eia hoi kekahi, ua olelo ke Kumukanawai e mahele ia na Mana Nui o ke Aupuni i ekolu apana okoa, ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai, a me ka Ma na Hookolokolo---a e ku kaawale ia mau mana, a o ka noho ana o na lunakanawai iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai, he kue keia i ka manao o keia kanawai kumu. Aole no e pau ana keia hewa ma ka ae ana i na lunakanawai e waiho aku i ko lakou hookohu ina i koho ia lakou i lunamakainana a i ole ia, ma ke koho ana i hope no lakou e hoopiha i ko lakou wahi, oiai e noho ana ke kau o ka Ahaolelo. He mea pono e hooholoia ma ke kanawai, aole e hiki ke kohoia kekahi mea i lunamakaainana ina he Palapala Hookohu Lunakanawai iloko o ka makahiki hookahi paha mamua ae o ka la koha balota.
Ke manao nei au o ka lilo ana o na Lunakanawai Apana a Hoomalu i mau Luna Helu a Luna Auhau paha, he mea ia e hoemi ai i ko lakou hooko pono ana i na hana Lunakanawai. Ke manao nei na kanawai o kakou e hooponopono ana i ka helu ana a me ka ohi ana o na auhau, a me na kanawai hoi e hoonoho ana i na Papa Nana Koho Balota, e hookaawale i keia mau oihana a me ka oihana Lunakanawai Apana, aole hoi e hoohui ia i elua o keia mau oihana maluna o ka mea hookahi.
Ma na apana nui o kanaka, kahi hoi o ke ano o ka hana e kau nui ai i na kanaka nona na ao ana a makaukau a me na ano hoopono, he mea pono ke hoonui ia ae ka haawina makahiki. Ina pela e hana ai, alaila, e emi ana ka makemake nui o na lunakanawai e hoomahuahua ia ko lakou loaa mamuli o na Oihana Aupuni e ae, a aole hoi e lilo wale ana lakou i ka hoomalimali a me na hana kipe mai ka lehulehu mai. Aole no he kumu e uku like ia ai na lunakanawai a pau. He pono ke hooponopono ia ko lakou uku i kulike ai me ka nui a me ke ano koikoi o ka hana.
Ma na Aupuni i oi aku ka maikai, ua hanaia na mea e manao ai na luuakanawai, ina lakou e hooko pololei ana i ka @@@ @@ @ @ @@@, he kuipo ia no lakou e hilinai ai e mau ana no ma ka oihana. O keia ka @ula kupono no na hoonohonoho luna aupuni ana ma Hawaii nei. Aole loa no he mea maikia e lilo i mea no moo nui na na lunakanawai, o kona kupono he mea holo balota no ka Ahaolelo, a o kona koikoi maluna o ka poe koha balota o kona Apana, ola na kumu e loihi ai kona noho ana ma ka oihana.
Aole anei he mea pono ke hoohaikiia keia hookohu ana maluna wale no o na poe i maopopo ko lakou ano hoopono, a i hoakakaia ko lakou ike kanawai a kupono no ka oihana, mamuli o na ninaninau ana a no Lunakanawai o ka Aha Kiekie. Ina pela ka hana ana, aole anei ia he mea e loaa ai ka mea a kakou a pau e makemake nui nei,---he papalunakanawai i hiki ke waiho ia ma ko lakou mau lima na pono makamae o ka lahui me ka hopohopo ole?
I keia manawa, aole kanawai no ka nana ana i na moolelo a me na buke helu o na lunakanawai.
He oiaio no, ke hoike nei lakou i ko lakou loaa i ka Luna Hooia, aka, aole he mea e ae e kaohi ai ia lakou.
O ka lakou hoike makahiki i ka Aha Kiekie, no na heluna hihia wale no ia.
AHA KIEKIE.
Iloko o na makahiki elua i hala, he 87 ka nui o na hihia karaima i hookolokoloia e ka Aha Kiekie, i ke 65 o na hihia o ko na makahiki mua elua. O na hihia kivila i hookolokoloia imua o na Jure he 82 ka nui, i ke 83 hihia o ko na makahiki mua. O ka nui o na hihia i kapaeia ke Jure, ua pii aku i ke 92 mai ka 29 o ko na makahiki mua elua.
He 75 ka nui o na hihia i iaweia mai ma ke Kaulike, o keia he 12 i hoopau wale ia, a he 64 i hooloheia, i ke 43 hihia o ko na makahiki mua elua, a he 47 ka nui o na hihia banakarupa, a o keia 7 i hoopau wale ia, i ka 14 i hooloheia iloko o 1882-3.
Ua emi mai na hihia hooponopono waiwai mai ka 262 a ka 241. O na hana o ka Aha Waena ua ano like no me mamua.
O ka huina pau o na hihia kivila (mawaho o na hooponopono waiwai) i hooloheia e ka Aha Kiekie iloko o 1884 & 5 he 553 i ka 369 iloko 1883-3, he pii ana aku he I84. Aka, ua hiki no nae i na Lunakanawai ekolu ke malama i ka hana me ka eleu, aole no he mau hihia i haule mahope.
Ke kono aku nei au i ka hoomaopopo ana o ko oukou Aha Hanohano, i ka pii o na hoopii no ka ona ma ka apana o Wailuku, mai ka 89 hihia i ka 1882-3 a ka 134 i ka 1884-5; ma ka Apana o Hilo, mai ke 90 a ka 153; a ma Kohala Akau mai ka 144 a ka 160, Maloko o keia mau apana a pau, ua ae ia aku, iloko o na makahiki elua i hala, na laikini e kuai waiona ma ke kuai liilii. Ma kekahi aoao ua emi mai na hoopii waiona ma Lahaina, mai ka 129 a ke 75; ma ka mokupuni o Oahu, mawaho ae o Honolulu, mai ka 124 a ke 93; ma Maui, mawaho ae o Lahaina a me Wailuku, mai ka 120 a ke 94; ma Hawaii, mawaho ae o Hilo a me Kohala Akau, mai ka 342 a ka 178; ma Kauai, mai ka 150 a ka 136.
O na hoopii no ka ona ma na Aha Hoomalu o Honolulu no 1884-5, ua hiki aku i ka 1519 a i ka 1789 no 1882-3. O ka huina pau o na hoopii no keia ofeni ma na wahi a pau o keia mau mokupuni, he 2542; ke hoohalike ia me ko 1882-3, he 468 ka emi mai. Aole nae keia mau helu ana e hoike ana he hoao oiaio keia i ke kulana maoli o ka ona a ona ole o na kanaka o kela a me keia wahi no ka mea, o ka ona oia ke kulana o ka noonoo a me ke kulana o ke kino o ke kanaka e hoololiloli ana i kana mau hana a lilo i kumu e hopu ia ai e na luna Aupuni ma kekahi apana no ka ona, a i kaalo ae hoi me ka hoomaopopo ole ia ma kekahi Apana e aku, kahi i like ole ai o ke ana ana aku i ke ano o ka ona.
Ua hoomaopopo au ua pii aku ka nui o na hoopii no ka piliwaiwai i ka 128, a o na hahaki i ke kanawai opiuma, he 197. O na hoopii no na bakaka o na ano he lehulehu wale, ua pii he 92; o ka nui o na hihia no 1884 & 5, he 1641 i ka 1549 no 1882-3.
O na manao koho kupono mai na houluulu ana o na hihia i hoikeia, oia hoi, ma na wahi a pau o keia Pae Aina me ke komo nui mai no o na kanaka o na aina e, aole wale no o ka ike ole ia o ka pii maopopo o na kariama e like me ka mea e manaio ia aku, aka, ma ke ano nui, ua emi mai, oiai e hoike ana na houluulu ana he 439 ka huina emi o ka helu o na hihia karaima i hoopii ia.
O na hoopii malalo o ke Kanawai o na Haku a me na Kauwa, ua emi mau mai:
I ka 1878 a me 1879 ka nui o na hihia 4476
“ 1880 a me 1881 “ “ 3454
“ 1882 a me 1883 “ “ 3165
“ 1884 a me 1885 “ “ 2955
NA LOIO.
Ma ka la mua o Ianuari, 1886, aia no he 48 inoa ma ka Papa o na Loio i ae ia e lawelawe imua o na Aha a pau a e noho ana iloko o keia Aupuni. He 21 o keia he mau kanaka Hawaii maoli, a he 27 o lakou he koko haole. Ua laikini ia no na Aha malalo iho, he 68poe: a he eha o keia poe he mau haole.
Ka paio me ka Makani.
Ma ka Poalua i hala, ua haalele iho ka moku kuna Kaukeaouli ia Honolulu nei no ke kii ana i ke ko ma Kohala me ka ukana ole o ka moku, a he palaki wale no. Oiai ka moku mawaho ae o Molokai, ua maopopo koke iho la i kona kapena e halawai ana lakou me kekahi makani puahiohio ikaika. Ua hoao koke ia iho la no hooponopono ana i ka moku mamua o ka biki ana mai o ke kupueu ino, aka, he mau minute pokole wale no, hu ana ka makani me ka ikaika e wili ana a kulai mai la i ka moku. Mamuli o ke oolea o keia wili ana a ka makani, ua waiho aoao aku la ka moku me kona mau kia a me na pea iloko o ke kai, a ke aneane loa aku la e wala a huli ke alo ilalo. Ua lawelawe kokeia na hana e ala hou ai ka moku iluna ma ka hoalualu ana i kekahi mau kaula a me ke oki ana i kekahi mau pea, a mamua o ka holopono ana o ia mau hana, ua aloa hou mai la ka moku. Na keia makani i hookauliilii aku i kekahi mau pono o ka moku a lana mai la iloko o ke kai, a ua lilo pu aku me ka waapa. Me ka makau ole o keia kapena, lele aku la a loaa ka waapa ma kahi mamao mai ka moku aku, a hoihoi mai la. Oiai oia e makaukau ana e lele aku iloko o ke kai, ua ikeia he lehulehu o na mano ma ia wahi, aka, he mea ole loa lakou i keia keiki aukai puuwai wiwo ole. He Hawaii ponoi oia.
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI
LEWERS & COOKE,
(O LUI MA)
make kahua kahiko ma alanui Papa a me Moi.
E loaa ai
P A P A N O U A I K I
e kela a me keia ano
Na pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,
Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papu
Ku, A me na Papa Moe nui loa
Na Pili o na Hale o na Ano a Pau
Na Papa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau
Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami
Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami
o na ano a pau, na Aila Pena, o
kela me keia ano Na Aila Hoo
maloo, he lehulehu wale,
Na Aila e ae o na
ano a pau.
N A W A I V A N I K I
---A ME NA---
WAI HOOHINUHINU NANI E
O NA ANO A PAU I OA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A ke hai ia aku nei ka lono i na Makaroaku a
pau, ua makaukau keia mau Makamaka
O oukou e hoolawa aku ma
na mea a pau e pili ana
ma ka laua oihana
---NO KA---
UKU HAAHAA LOA.
E like me ka mea e holo ana mawaena
LAUA a me ka MEA KUAI.
HELE MAI E WAE NO OUKOU
NA HOOLAHA HOU.
Olelo Hoolaha.
UA makmakeia na luina a pau o ka moku Hawaii “Bark Harves” i puhi ia i ke ahi e ka moku Shennandoah ma ka makahiki 1865 paha ma ka mokupuni o Ascension, ina eia lakou ma Honolulu nei a ma kahi wahi paha iloko o ko Hawaii Pae Aina, a ina ua make kekahi o lakou o ko lakou mau hooiaina, e hele ae ma ke Keena o ka mea nona ka inoa malalo iho maluna ae o ka Banako o Messrs Bishop & Co. Honolu’u. W. C. PARKE.
May 13, 1886. 2076-3t
Olelo Hoolaha.
UA HOOKOHU pono ia ka mea nona ka inoa malalo nei i Lunahooponopono no ka Waiwai o WERNER GUBEN o Humuula, Hawaii i make, a e hoike ana keia hoolaha, o ka poe a pau he mau koina ia ma ka moraki a ma kahi ano e ae paha, e hoike koke ae me na hooia kupono ia B. F. Hackfeld ma ke Keena oihana o H. Hackfeld & Co., alanui Moiwahine, Honolulu, iloko o na mahina eono mai keia la aku, a i ole pela e hoole mau loa ia lakou. A o ka poe a pau i aie i ua waiwai la i oleloia, e hookaa koke ae ia J. F. Hackfeld i oleloia. J. F. HACKFELD,
Lunahooponopono o ka Waiwai o Werner Gubben i make. Honolulu, Mei 5, 1886
2076-4ts
Olelo Hoolaha.
OIAI, ua kohoia ka mea nona ka inoa malalo iho i Kahu malama waiwai no ka waiwai o Kukuinui (w) e ka Lunakanawai Preston o ka Aha Kiekie, nolaila, ke hoolaha ia aku nei o ka poe a pau i aie ia Kukuinui i oleloia e hookaa koke mai iaia, a o ka poe a pau a Kukuinui i aie ai e waiho koke mai lakou i ka lakou mau koi i hooiaio pono ia me A. Rosa Loio ma Aliiolani Hale. KAAHALEPAAKAI.
Kahu Malama Waiwai
Hanaia, Honolulu, Jan. 23, 1886, 2076-3ts
NA HOOLAHA HOU.
Olelo Hoolaha.
E IKE ana@ei na kanaka a pau ke naoa mai i keia olelo hoolaha. O wau e Lam Kai Wing: e wehe ana au i hale kuai’ole a e kuai ia aku ana me ke kumukuu haahaa @ a ua lole o kela o kela ano o a wahine ule pakaoe.
Me keia @@@ Mei 15, aia ma Kaopuana ma ka helu 137, alanui Nuuanu, @ hele @@i e na makamaka a e ike no makou iho. Owae po’o LAM KAI WING.
2076-4ts.
Olelo Hoolaha.
UA HOOKOHU po@@@ ka mea @@@ ka inoa malalo iho i Lunahooponopono no ka Waiwai o CONRAD HENKE. o Humaula i make, a e hoike aku @@ keia @@@, o ka poe a pau he mau koina ko lakou i ka waiwai o Conrad Menke i o’eloia, e waiho keke mai ia’u me na hooia kupono, i@@ paha maka moraki a ma kekahi ano e ae paha. E waiho koke mai i na koina a pau ia B. F. Hackfeld ma ke Keena Oihana o H. Hackfeld & Co. alanui Moiwahine, Honolulu, iloko ona mahina eono mai keia la aku, a i ole, e hoole mau loa ia lakou. A o ka poe a pau he aie ko lakou @ ua waiwai la i oleloia e hookaa koke mai ia B. F. Hackfeld i oleloia.
J. F. HACKFELD,
Lunahooponopono o ka Waiwai o Conrad
Menke i make Honolulu, Mei 5, 1886.
2076-4t
Hoolaha Palena Aina.
NO KA MEA, ua noi ia mai e hooponopono ia na Palena o na aina i kapala, o Kaupalehu, Keauhou 2, me Puaa 1, ma Kona Akau, Mokupuni o Hawaii, na aina o Bernice Pauahi Bishop. Nolaila, ua kauoha ia na mea a pau i pili, a me na mea nona ea aina e pili pu aua me kela mau aina, o ka Poalua, oia ka la 15 o Iune, 1886, i ka hora 9 kakahiaka, ma ka Hale Hookolokolo o Kona Akau, Hawaii, oia kahi a me ka manawa no ka hoolo he ana i ua noi la, me na na mea kue ke hoikeia –
F. S. LYMAN,
Komisina Palena Aina,
Hilo, Hawaii, Mei 6, 1886. 2076-3ts.
HOOLAHA PALENA AINA.
NO KA MEA, ua nei ia mai e hooponopono ia na Palena o @@aina i kapaia o Paapaaanui, ma Kona Akau, Mokupuni o Hawaii, no H. N. Greenwell me Manuela. Nolaila, ua kauoha ia na mea a pau i pali, a me na mea nona na aina e pili ana me kela aina, o ka Poalua, oia ka ia 15 o Iune, 1886, i ka hora 9 kakahiaka, ma ka Hale hookolokolo o Kona Akau, Hawaii, oia kahi a me ka manawa no ka hoolohe ana i ua noila, me na mea kue ke hoikeia.
F. S. LYMAN,
Komisina Palepa Aina.
Hilo, Hawaii. Mei 6, 1886. 2076-3ts.
Hoolaha Hooko Moraki.
Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o LEU CHU ON a me KUM HIN, o Waikiki, Oahu, ia ANIN a me AHUNA, i hanaia ma ka la 14 o Iulai, 1885, a i kopeia ma ke Keena Kope, ma ka Bake 96 @oao 209, 210, a me 211, e moraki ana i kekahi palapala hoolimalima mai a W. R. Kakela a i na mea moraki aku i oleloia, i hanaia ma ka la 1 o Iulai, 1884, a i kopeia ma ke Keena Kope i oleloia, ma ka buke 90, aoao 108, 109 a me 110, me na mea a pau i hooliloia ma ia palapala, me na mea ulu a pau maluna o ka aina i oleloia, na mea hana a me ua mea e ae a pau, na waiwai lewa a pau e waiho ana maluna o ka aina i oleloia.
Ma keia, ke hoolaha ia aku nei, ke manao nei na mea moraki, e hooko i ka moraki no ka uhaiia ana o ka aelike ma ka moraki.
ANIN,
S. SELIG,
Lunahooponopono Waiwai o ka waiwai o Ahuna.
L. A. Thurston, Loio no na mea moraki mai
Honolulu Mar 29, 1886, 2076-3ts
HOOLAHA A KA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI O E. S. MAUNALOA.
KE HOIKEIA aku nei ka lohe i na mea a pau i aie i na waiwai o E. S. Maunaloa o Kawela, Molokai, i make kaaoha ole: mai ka la e puka aku ai o keia hoolaha ma na nupepa a hiki i ka la 31 o Mei, 1886, e hoihoi mai ka poe i koe aole i hookaa mai i ko lakou mau aie iloko o kuu lima, a o na waiwia i koe o ka mea i make e paa ia nei ma ko hai lima, e hoihoi pololei mai ia’u me kali hou ole, o hoopiiia e a’u. E hoolohe i keia leo, mai hoopa@@@ o pilikia oukou. E loaa no au ma “Kalauonaona Home,” Kamalo, Molokai.
J. W. M. POOHEA,
Lunahoponopono Waiwai o E. S. Maunaloa
Kamalo, Molokai, Mei 10, 1886. 2076-4t
MA KE KAUOHA
I KEIA la ua hookohuia o G. W. AKAO HAPAI i Lunakanawai Hoomalu no Hilo Mokupuia o Hawaii. POOMAIKELANI.
Kiaaina o Hawaii.
Hilo, Hawaii, Feb. @st, 1886. 2076-3ts.
UA HOOKOHUIA O FRANK PAHIA, oia @ Makai Nui no ka Mokupuai o Hawaii, ma kahi o J. L. Kaulukoa i waiho mai. POOMAIKELANI.
Kiaaina o Hawaii.
Hilo, Hawaii, Aperila 15 th , 1886. 2075-3 s.
AHA KIEKIE O KO HAWAII PAE Aina. Ma ka hooponopono waiwai, ma ka hana o ka waiwai o AKONI ALANI KAMAIHUI (k) o Waimea, Kohala Hema Hawaii i make. Olelo Kauoha e koho ana i la e hoolalo ia ai kapalapala kauoha, a no ka hoolaha ana.
No ke mea, ma ka la 3 o Mei, M. H. 1886, ua waiho ia mai imua o ka Aha, kekahi Palapala i olelo ia, oia no ke kauoha hope loa a Akoni Alani Kamaihui i make aku la; a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaio ia kela Palapala Kauoha a e hoopukaia hoi ka Palapala Luna Hooponopono Waiwai ia Keloi (w,) ua waihoia mai e ia.
Nolaila, ua kauoha ia o ka Poakahi, oia ka la 31 o Mei, M. H. 1886, ma ka hora 10 kakahiaka ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha ma Aliioi, ni Hale, ma Honolulu, oia ka la me ka hora, e hooiaio ia’i ia Palapala Kauoha, a e hoolohe ia ai ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooponopono Waiwai.
A ua kauoha hou ia e hoolaha ia ia mea no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA he nupepa i pai ia a i hoolaha ia ma Honolulu.
A ua kauoha hou ia, e hoopukaia ka Palapala Kena no na hoike no ia Palapala Kauoha, a me na hooilina o ka mea make, ma Waimea i oleloia e hele mai a e hoolohe i keia Palapala i ka wa i oleloia.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina. Mei 3 1886.
EDWARD PRESTON
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH,
Hope Kakauolelo. 2075-3ts.
HOOLAHA
UA HOOMANAIA AKU O Amoy (pake) e ohi aku i na dala a pau e pili ana no ka Waiwai o Aliu (pake i make, a me ia ka haawi ana i na palapala hookaa.
J. F. HACKFEALD,
J. RUBINSTEIN.
Na Lunahooponopono Waiwai o Aliu i make.
2074-4ts.
NUHOU NANI
Ua loaa mai nui na wai@@@@ @@@ @@@ ano h@@ loa, me ka Wai@@@@@@ aina i mai ma ka @@@@@
NA PAPALE
Eia maanei e loaa ai na papale @@@@ ike ole ia mamua, a e kuai @@@@@
Na papale o na kaikama@@@ @@@ lihilihi @@@ a me na wai@@@ @@@ @@@@ @@@.
NA WEHI O NA LEDE
He nui na lihilihi kua, na pua @@@@ na lako he wai wale.
NA HOOHIE
Oia na aila kupakupa @@ @@ @@ @@ waiala o na ano a pau.
O ka poe e hele mai ana e ike, @@@ @@ na papale makepono loa, e like me @@@@ o ka halekuai ma alanui Nuuan@@.
E kipa mai e ike i na waiwai @@@@
GOO KIM (Ku@@@,
Halekuai ma Monikahaae. 2@@@@
HOOLAHA HOOKO M@@@
ME KE KUAI.
MAMULI O kekahi mana@@@ @@@ maloka o kekahi palapala moraki @@@@@ waena o T@@ Tia Lee a me @@@@@ wahine mare no Kohala Akae, Hawaii @@@@@ aoao imua, a me Le Aseu o ka @@@@@@ ka la 24 o Maraki 1885 i kakau @@@@@@ buke 95 aoao 70 me 80 a @@@@@@@ ana o na kumu ae like o keia moraki @@@@@ ke hoolahaia aku nei e ka mea nona @@@@ elua o ua moraki nei , e ka mea nona @@@@@ kuai, a ma ia hookoana, e ku@@@@@ ia i ka aina i hoikeia ma ia moraki @@@@@ Poaliana la 14 o Mei 1886, ma ka @@@@ 12 o ia i@@ Aia mea kahi o Ahi@@@@ Akipoka na olelo hea@@@@ no keia @@@@@
Hanaia, @ keia la 22 o Aperila 188@
@ AF@@.
Penei na aina e ku@@@@ @@. @@@@@ aina ma Nialii @@@@@ maluna @@@@ ka palapala Sila Nui @@@. Kuleana @@@ 1086 @@ i kaka@@@ ia ma @@@ o P@@@ @@ nui o keia mae aina he @@@ eha, @@@@@ @ emi mai paha@a o ke ano o keia m@@@@ aina ka@@@ @iki, a me ko’a.
Iloko o ka Aina Hookolokolo Kiekie @@ Aupuni Hawaii:
KALAKAUA, ma ka iokomaikai o ke @@@ o ko Hawaii Pae Aina, Moi:
I ka Ilamaku o ke Aupuni, a i oe @@@ Hope, me ka mahalo:
Ke kanohaia aku nei oe e kii aku @@@ M. NORDBERG ka mea i hoopiiia. @@@@@ ma San Francisco, Kaleponi, kekahi @@@@ nalaau o America Huipuia, ina e @@@@ ana oia i kana pane i kakauia iloko @@@@@@ iwakalua mahope iho o ka hookeia a@@@@ e hele mai imua o ka Aha Hookolokolo @@@ ma ke kau a Aperila o ua aha la e @@@@@ ana ma ke keena hookolokolo o ka @@@@@@ kolokolo ma Honolulu, mokupuni @@@@ ma ka Poakahi la 5 o Aperila e hiki @@@@@ ma ka hora 10 kakahiaka, e hoike mai @@@@ aha la e ae ole ia ai ke no@a Ida E. No@@@@ ka mea hoopii, e like me ka mea i h@@@@@ iloko o kona palapala hoopii i pakui pa @@@@ keia:
A e hoihoi mai oe i keia palapala kii me ka hoike piha o kau mau hana no ia mea
Ikeia ka mea hanohano A. @@@@
Judd Lunakanawai Nui o ka mak@a
Aha Hookolokolo Kiekie Honolulu i keia la @ @ o Maraki M. @. @ HENRY SMITH
Hope Kakauoleho
Hamak@
Honolulu Mar 16 1886
Ke hoihoi nei au i keia palapala kii me @@ pakui pa ia no Enos M. Nordberg me ka @@@ ko ole ia no ka mea aole oia maloko o @@ aupuni, ua huli pono ia. J. H. Soper.
Ke hooia nei au o na mea i hoikeia ae a maluna, he kope oiaio no ia o ka palapala @@ o ua hihia la @me ka hoike o ka Hamuku @ ia mea; a ua kauoha ua aha la ma @@@@@ Aperila 1886, e h@opaneeia ua hihia la @@@ i ke kau o Iulai e hiki mai ana a @@@ @@@ e aku i kope i hooia ia o ua palapala kuia e like me ke kanawai.
Ikea, kou lima a me ke @ila o na @@@ la ma Honolulu i keia la 10 o Aperila 1886. WILLIAM @@@@
(Sila) Kaka@@@@
2073-6t
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O
KO HAWAII PAE AINA.
Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka@@ na o ka Waiwai o EMMA KALELEONA@@@@ make. Olelo Kauoha mamuli o ke noia @@@ nahooko Kauoha a me Kahu Malama Waiwai no ke kuai ana i kekahi Waiwai Paa.
Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana @@@@ ka palapala noi a ALEXANDER J. @@@ WRIGHT makua, ka Lunahooko Kau@@ @@ Kahu malama waiwai o ka waiwai @@@@@ Kaleleonala@ @@ noi ana e kauohaia @@@@@ i kekahi waiw@@@ a e ka mea i make @@@ ka ahupuaa o LAWAI i@iko o ka mo@@@@ Kauai, a me ka aina o HANAIAKAMAI ANA, na Nuuanu Honolulu, Oahu, a e hoa@@@@@@ kekahi mau kumuku i ke Kanawai, e a @@@ kuaiia ua mau waiwai @@@@.
Ua kauohaia e hele mai na pilikoko a @@@ ka poe a pau i pili i @@@@@@ i make a @@@@ mea a pau i kuleana @@@@@ wai la imua @@@ ia Aha, ma ka P@@@@@ la 4 o Iune. M. H. 1886, ma @a hora 10 o ke kakahiaka, ma @@ Keona Hookolokolo, ma Honolulu, ma @@@@ a ma ia wahi e hoike mai ai, ina he kumu @@ kahi e hoopuka ole ia ai lai oleio kauoha e@@ aiia ua mai waiwai paa la.
A ua Kauona hou ia e hoolahaia keia @@ kauoha no ekolu pule mamua ae o ka ia @@@ loheia ‘i i oleloia, iloko o ka Hawaiian Gazette a me KUOKOA he mau nupepa i paiia ma Honolulu i oleloia.
Hanaia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, June 4 M. H. 1886.
- F. JUDD.
Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH.
Hope Kakauolelo. 2075-3ts.
MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI Apana Ekolu o @@ Hawaii Pae Aina, ma ka waiwai o D. P. KAELEMAKULE, no Kohala Akau i make.
Ua heluheluia a ua waiho ia ka palapala n@@ a PULEIMOKU ka wahine mare a D. P. KAELEMAKULE (k) no Kohala Akau, Hawaii, i make e noi ana e hoonoho ia oia i Kahu malama no na keiki oo ole a ka mea i make, a @@ @@ lakou mau waiwai.
Nolaila ua kauoha ia i na mea a pau i pili o ka POAKAHI, oia ka la 24, o Mei, 1886, no ka Hale Hookolokolo ma Kohala Akau, Hawaii, oia kahi a me ka manawa e hoolohe ia ai kela noi ana a me na mea kui ke hoike ia.
F. S. LYMAN.
Lunakanawai Kaapuni.
2075-3ts.
HOOLAHA: Ua hookohu pono ia ka mea nona ka inoa malalo iho i Lunahooponopono no ka waiwai o ALIU (pake) o Honolulu i make, a e kono aku ana keia hoolaha i ka poe a pau he mau koina ko lakou i ua waiwai la o Aliu i oleloia, e waiho mai me na kumu oiaio a kupono, ina paha ma ka moraki a ma kekahi ano e ae paha, ia J. F. Hackfeld ma ke keena oihana o H. Hackfeld & Co., ma alanui Moiwahine, Honolulu, i hoikeia iloko o na malama eono mai keia la aku, a i ole e hoole mau loa ia aku no. O ka ke mai ia J. F. Hackfeld i oleloia.
J. F. HACKFELD & J. RUBINSTEIN
Na lunahooponopono o ka waiwai o Aliu i make. Honolulu 13,1886. 2076-4ts.