Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 21, 22 May 1886 — No ka Othana Hookolokolo. [ARTICLE]

No ka Othana Hookolokolo.

Ua loaa mai i ke Kuokoa ka Hoike no na makahiki eiua a ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie imua oka Hale Ahaolelo. Eia iloko o keia Hoike he nau manao e waiwai ai ka lehulehu. He mea pono no hoi i ko makou poe heluhelu ke nana akahele iho i keia mau manao malalo iho. a makou e lawe mai nei no loko mai o ia hoike. Ma kahi e pili ana no na aha hoomalu a me na aha apana, penei na hoakaka ana: Ua loaa na kumu e hopohopo ia ai, ma kekahī mau Apana, ua oluolu na Lunakanawai i na hana e alakai ana ia lakou i na hana paewaewa, ina no aole i hiki loa aku ike kipe maoli. Aka, he mea hiki ka olelo pela, a he paakiki loa nae ka hooiaio ana. Aka, ina ma kekahi wahi ua hilinai ole na makaainana i ke ano pololei o ka Aha Hookolokolo kahi a lakou e hele aku ai no na pono o lakou, he hewa keia i ane like 'eona ino me ka hoomaopopo maoli ana i ka hewa io o ka Ahn. Aia a hilinai ia na Aha Hookolokolo, alaila loaa ka maluhia o ka lahui. Mahope mai o ka makahiki 1882, ua hookohuia na Lunakanawai Apana, e na Kiaama me ka ninau ole iko ka Aha Kiekie apono ana.

No ka mea, aole e nele ana ka noonoo ana o ko oukou Aha Hanohano no ka ninau, pehea la e hoomahuahua ia ai ke ano maikai a hoopono ona Aha malalo, ke olelo aku nei au o ka hoihoi hou ana i na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ka mana o ka apono ana o na hookohu, oia kekahi mea e hoomahuahua ia ai o ka maikai. A o kekahi hoi, oia ka hooholo ana i kanawai e papa ana i na lunakanawai aole lakou e lawelawe ma ke ano loio.

Aka, oka mea kupono loa, oia ka hooholo ana i kanawai e papa ana 1 na lunakanawai aole e lilo lakou 1 poe hiki ke kohoia 1 lunamakaaina no ka Ahaolelo. O ka makemake ma ka aoao 0 na moho holo balota, no na hanohano o ka noho Ahaolelo, a mamuli o keia makemake, ina i hana oia i na mea e oluolu ai na makaainana iaia, oiai oia e nonoi ana i ko lakou mau balota, he mea keia i maikai ole ai kona hooko ana i kana mau hana lunakanawai. O ka iini e oluolu ai ka lahui iaia he mea ia e hookahuli ai i ka noonoo a e kono ai i na olelo hooholo paewaewa. Aole no he mea maikai ke ae aku i na lunakanawai e noho ma kahi i piha me na hoowalewale e hana paewaew?. Eia hoi kekahi, ua olelo ke Kumukanawai e mahele ia na Mana Nui o ke Aupuni 1 ekolu apana okoa, ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai, a me ka Ma na Hookolokolo—a e ku kaawale ia mau mana, a o ka noho ana o na lunakanawai iloko 0 ka Ahaolelo Kau Kanawai, he kue keia i ka manao o keia kanawai kumu. Aole no e pau ana keia hewa ma ka ae ana i na lunakanawai e waiho aku i ko lakou hookohu ina i koho ia lakou i lunamakainana a i ole ia, ma ke koho ana i «hope no lakou e hoopiha i ko lakou wahi, oiai e noho ana ke kau oka Ahaolelo. He mea pono e hooholoia ma ke kanawai, aole e hiki ke kohoia kekahi mea 1 lunamakaainana ina he Palapala Hookohu Lunakanawai kona, a ina iaia kekahi Palapala Hookohu Lunakanawai iloko o ka makahiki hookahi paha mamua ae 0 ka la koho ba!ota.

Ke manao nei au o ka lilo ana o na Lunakanawai Apana a Hoomalu i mau Luna Helu a Luna Auhau paha, he mea ia e hoemi ai i ko lakou hooko pono ana i na hana Lunakanawai. Ke manao nei na kanawai o kakou e hooponopono ana i ka nelu ana a me ka ohi ana o na auhau, a me na kanawai hoi e hoonoho ana i na Papa Nana Koho Balota, e hookaawale i keia mau oihana a me ka oihana Lunakanawai Apana, aole hoi e hoohui ia i elua o keia mau oihana maluna o ka mea hookahi. Ma na apana nui o kanaka, kahi hoi o ke ano o ka hana e kau nui ai i na kanaka nona na ao ana a makaukau a me na ano hoopono, he mea pono ke hoonui īa ae ka haawina makahīki. Ina pela e hana ai, ahili, e emi ana ka makemake nui o na lunakanawai e hoomahuahua ia *o lakou loaa man>uH o na Oihana Aupuni e ae, a aole hoi e lilo wale ana lakou i ka hoomalimali a me na hana kipe mai ka lehulehu mai. Aole no he kumu e uku Hke ia ai na lunakanawai a pau. He pono ke hooponopono ia ko lakou uku i kuhke ai mt ka nui 3 me ke ano koikoi o ka hana. Ma na Aupuni i oi aku ka maikai, ua hieain «a mea e manao ai na luua-

' kanawA;. īna iaVi;u e hooko poīoIeiarsa| i ki I - -'A'i ni~- : ' h-C V-n*'j - ••no e h»;mai 25 e mau ana no j ma ka o:h->n* 5 .. (.» sc:*i ruia , no ni lana aupuoi aiw | roa Hawaii Ao'ii loa no he mea |raaikai e HH ī r.c -neo nui na na.| • 0 kona'eupono. he jncfl [ \ holo balota no fca Ahaoklo. a o kona | koikoi maluna o ka poe keho balota o |kona ApCin3. oti na kuaiu e loihi ai l kon.', noho ana ma ka oihana. Aole anei he mea ponō ke hoohaikiia keia hookohu ana nialuna <rak no o na poe i raac>Popo ko lakou ar.o hoopono. a i hoakakaia ko lakoa ike kanawai a kupono rxo ka oihaoa, msoiuli o na ninaninau ana a na Lunakanawai o ka Aha Kiekie. Ina pela ka hana ana, .io!e anei ia he mea e loaa ai ka mea a kakou a pau e makemake nui nei,—he papa lunakanawai i h*ki ke waiho ia ma ko lakeu mau lima na pono makamae o ka lahui me ka hopohopo ole ? I keia manawa, aoie kanawai no ka nana ana i na mooleio a me na buke helu o na lunakanawai.

He oiaio no. ke hoike nei lakou i ko lakou loaa ika Luna Hooia, aka, aoie he mea e ae e kaoh: ai ia lakou. O ka lakou hoike makahiki ika Aha Kiekie, no na heiuna hihia wale no ia. aha kiekie. Iloko ona makahiki elua i hala, he 87 ka nui o na hihia karaima i hookolokoloni eka Aha Kiekie. ike6s o na hihia oko na makahiki mu?. elua. O na hihia kivila i hookolokoloia imua o na Jure he 82 ka nui, i ke 83 hihia o ko na makahiki mua. Oka nui o na hihia i kapaeia ke Jure, ua pii aku i ke 92 rnai ka 29 oko na makahik; mua elua. He 75 kr. nni o na hihia i iaweia mai ma ke Kaulike, 0 keia he 12 l hoopau waie ia, ahe 64 i hooloheia. ike 43 hihia o ko na makahiki mua elua, a he 47 ka nui o na hihia banakarupa, a 0 keia 7 i hoopau wale ia, i ka 14 1 hooloheia iloko 0 1882 -3.

Ua enii mai na hihia hooponopono waiwai mai ka 262 a ka 241. ona hana oka Aha Waena ua ano like no me mamua. Oka huina pau o na hihia kivila (mawaho o na hooponopono waiwai) i hooloheia e ka Aha Kiekie iloko o 1884 & 5 he 553 ika 369 iloko 1882-3, he pii ana aku he 184. Aka, ua hiki no nae i na Lunakanawai ekolu ke malama ika hana me ka eleu, aole no he mau hihia i haule mahope. Ke kono aku nei au i ka hoomaopopo ana oko oukou Aha Hanohano, i ka pii ona hoopii no ka ona ma ka apana o Wailuku, rnai ka 89 hihia i ka 1882-3 aka 134 ika 1884-5; ma ka Apana o Hilo, mai ke 90 aka 153; a ma Kohaia Akau mai ka 144 a ka 160. Maloko o keia mau apana a pau, ua ae ia aku, iloko o na makahiki elua i hala, na laikini e kuai waiona ma ke kuai lii lii. Ma kekahi aoao ua emi mai na hoopii waiona ma Lahaina. mai ka 129 a ke 75; ma ka mokupuni o Oahu, mawaho ae o Honolulu, mai ka 124 a ke 93; ma Maui, mawaho ae o Lahaina a me Waiiuku, maika 120 a ke 94; ma Hawaii, mawaho ae o Hilo a me Kohala Akau. mai ka 342 a ka 178; ma Kauai, mai ka 150 aka 136.

I O na hoopii no ka ona ma na Aha I Hoomalu o Honolulu no 1884-5, ua hikiaku i ka 1519 a i ka 1789 no rBB2 —3. O ka huina pau o na hoopii no keia ofeni ma na wahi a pau o keia mau mokupuni, he 2542; ke hoohalike ia me ko 1882-3, he 468 ka emi mai. Aole nae keia mau helu ana e hoike ana he hoao oiaio keia i ke kulana maoli o ka ona a ona ole o na kanaka o kela a me keia wahi no ka mea, o ka ona oia ke kulana o ka noonoo a nue ke kulana o ke kino o ke kanaka e hooioliloli ana i kana niau hana a lilo i kumu e hopu ia ai e na luna Aupuni | ma kekahi apana no ka ona, a i kaalo ae hoi me ka hoomaopopo ole ia ma kekahi Apana e aku, kahi i like ole ai o ke ana ana aku i ke ano o ka ona. Ua hoomaopopo au ua pii aku ka nui o na hoopii no ka pihwaiwai i ka 128, a o na hahaki i ke kanawai opiuma ? he 197. O na hoopii no na hakaka o na ano he lehulehu wale, ua pii he 92; o ka nui o na hihia no 1884 & 5, he 1641 i ka*is49 no 1882-3. O na manao koho kupono mai na houluulu ana o na hihia i hoikeia. oia hoi, ma na wahi a pau o keia Pae Aina me ke komo nui mai no o na kanaka o na aina e, aoie waie no o ka ike oie ia o ka pii maopopo o na karaima e like me ka mea e manao ia aku, aka, ma ke ano nui, ua emi mai, oiai e hoike ana na houluulu ana he 439 ka huina emi o ka helu o na hihia karaima i hoopii ia. I O na hoopii inalalo o ke Kanawai o ' na Haku a me na Kauwa, ua emi oiau ] mai: I ka iS?$ a me 1879 ka nui o na hihia 4476 ** ISSo a me iSSi ** •* - - 3454 " ISS2 a me 1883 " . " - - 3165 " 1884 a me 188 1 ? " *' - - 2955 NA LOIO. Ma ka la mua o lanuan, iSS6, aia no he 48 inoa ma ka Papa o na Loio i ae ia e iaweiawe imua o na Aha a pau a e noho ana iloko o keia AupunL He 21 0 keiahe mau kanaka Ha-

waii aiaoli ? ahe 2j o lakou he koko h i Ae. Vj !a;k-ni ia no na Aha malalo ino. he 08 |K>£; ahe eha o keia |>oe he maa haule, | —. f