Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 23, 5 June 1886 — Ka Hookalakupua o ka Makakila. [ARTICLE]

Ka Hookalakupua o ka Makakila.

Ena hoa, o ua Xaita opio kamahao la a kakou a r>au i ike ae la, oia no ke kanaka opio Gileada e noho haku ana maluna ona Naita wae he umikumamalua 0 ka pakaua o Sana Berenada me ka iiee ole ia. Mahope iho oka make ana o ka haku Faroma ke kaulana» ua hookuu ia na mea a pau mai ka puali aku aua hoi aku kela a me keia i kona wahi iho me ko lakou mau hookohu naita pakahi iho. Koe wale no ua kanaka opio la ame umikumamalua mau naita i hoopaa iho ia lakou malalo 0 kekahi hoohiki, e malama lakou i kekahi puali no ka hoomanao ana iko lakou haku ka Naita Faroma, a ua haawi lakou i na hoohiki 110 ke ola o ua Faroma kaulana nui wale la, me ka hooholo like ana e imi no lakou i ke ola o ka mea nana i pakaha me ka powa malu ana i ke ola o ko lakou haku. Ua hoohala mau ae lakou i na la a pau ma na uluhau kanaka ole iwaena o na holoholona ahiu o ke kuahiwi. O

ua opio Giieada alu oia ka roea hookahi i moni i na ike a pau o ka Naita Arama ke kaulana, a nana i ao hou aku i na naita o keia puali. E na hoa kuwili, e haalele ae kakou iaia a me kona mau Naita aiwaiwa, a e ukali aku kaieou mahoj:>e o Sepa ka lima koko. Oiai ua Sepa nei me kona mau hoahele e naku ana iloko lilo o na ululaau kulipolipo o ke kuahiwi, e pii ana iluna o na kualapa, e iho anu ilalo o na o-awa nie ka nihi ana ma na kikee j a rac na alu o ke ala mauna hihipea i na laau. I ka hala ae o na mahina eono, hala aku la ka huakai a ke keiki alii ma ke kua o kekahi kulanakauhale e waiho ana me he lalani mauna ala e moe ana mai ka hema a i ke komohana a nona ka mamao he mau mile i aneane aku e kanalima. Hoomoana iho la ka huakai a ke Keiki alii mawaho o ka hu a o ka ululaau a kau aku ia ka nanaina a ko iakou mau maka maluna o ua kulanakauhale la, a o makaikai aku ana hoi i na kakeia kamahao i ka om ae iloko o na ao kaaiewa, me ka leha ana ae i ka la e iho aku ana t nalo i ka ihkai.

Kukulu ia ae la na halelole a malo ko o laila i hoaumoe iho ai ke leeiki alii me kona mau kanaka a mamua ae o ka puka ana mai o ka h o kekahi !a ae 1 naue aku ai ka huakai no ua kulanakauhale la. 1 ka wa i hookokoke loa aku ai ka huakai a ke keiki alii e komo iloko o na palena o ke kulanakauhale, ua hzlawai mai la oia me ka elele a ka Moi lahino, o ua kulanakauhale la a ma ka waha o ua elele ta na olelo a pau a ka MoL " Owai keia e hele mai nei me na hololio he nui loa, i ko'u kulanakauhale alii nei ? He puali kaua lanakila anei keia e holo pap» ana maluna o ka aina t rae na kulanakauhale, t i ole be puaU paha no ka poe pio e auhee ana no ka maluhia a me ka pakele ? " I ka lohe ana o ke keiki alii i na olelo a ua Moi nei ma ka waha o ka elele, uapaneaku la oia i ka i ana tku: u Owau no o Scpa ka hiapo a ka Moi Rabona e Alegeria, o ke kulanakauhale alii o Edoma Kahiko ke kaulana, o ka hale alii naiii o Kinimailehuna. Aole keia he puali kaua no ka luku» aka, he puali keia no ka iini ana i ka Naita kamahao me kona niau ukali he umikumamalua i ike ole ia kona wahi i ooho ai. Aole keia he poe pio, tka he puali o ka maluhia, e imi aku ana i na meheu wawae o Pohaku Mthint (Rocky Moon.)" 0 Pohaku Mahina, oia ka me* » oleloia he Dbbolo no na Auakua ka> oaka ole o " Black Forest" (Kt Ululttu Pouli.) a o kont moolelo, ua pttntu i nt met t i>tu o nt tint o kt honua. Nolaila ke kelki tlii i hoopili «ka ai i ka met «u • iaal olai, ua

| ikeia oia i kekahi nianawa he opiopio, a i kahi wa he mea ua 00, he eiemaku!e i kahi wa me na hiona hoomaka'uka'u, a oua Rcckv Moon nei no hoi, he olali ahe hiena no na mauna palipa!i o " Black Forest 7 " aua kapaia ka weli ao ka hiapaiole o " Ka Uiulaau Pouli" o Posinasina nia keia aoao o na laiani kuahiwi o Kaiodena ke kupanaha. A ua manao iho ua keiki alii la, oii no keia Naita malihini i maalo ai maioko o ka pakaua o Bereseta i kela la kamahao i aui ae i hope, a na mea a pau e hoomanao ana me ka eehia nui a me ke pahaohao[hoi. Hoopau ae Ja ke keiki alii i kana mau olelo imua o ka elele, a huli hoi aku la no hoi ka elele me na huaolelo a ke keiki alii ma kona waha, a hoike aku ia imua o ka Moi labina o ka aina o Salamanaca. 1 ka pau ana oka hoike a ka eiele imua oka Moi, ua hoouna hou aku la oia i na eiele īmua oke keiki alii e kono aku ana iaia e kipa mai maloko o kona halealii. Hoea aku na elele imua oua keiki alii nei a me kona mau ukali a hoike aku la i ke kono a ka Moi. a ua ae mai la no hoi oia.

I ko lakou hiki ana ika pa alii, ua hookipa ia aku la lakou me ka hanohano nui, a imua o ko lakou aio i panee ia mai ai kekahi papaaina i hele a iuuluu i na ono he nui, ke hele la a "ko'u ka puu Ika wai aka naulu" o ua poe kamahele la ona iaiani mauna 0 Atelasa. Ika hala ana ae ona la elima o ka noho ana o ke keiki alii ma ua kulanakauhale la, ua makaukau ae !a kana huakai hele no ka mea ana e imi nei. A i ka hala hou ana ae 0 kekahi mau la hou, hoea aku la ka huakai hele ma ka palena oke aupuni o Balana a me Aigupita, a malaila i papaia mai ai ke keiki alii aole e hele aku ma na ululaau o Aigupita, o halawai oia me ka poino

i ka Bipi Bulu a ka Moi Mose oia aupuni i kaulana no ka ahiu a me ka j huhu, a nona hoi ka ikaika iua oie i ka hakaka, a o na mea a pau e maalo ae ana ma ia mau uiuiaau, aoie lakou e hoi ola aku i ko lakou aupuni. '• He keu i«i aka poe ikaika ole, ke make ole ia ka bipi la lakou a o lakou ke make īka hipi ka mea paani a nei kamahi e hele pu nei me a'u, a ke noi aku nei au ia oukou e aiakai aku ia makou ma kahi oua bipi la e noho nei, i ike pu ai oukou i koua lilo ana i meaole a e hikiikiī aku auanei au iaia a aiakai aku imua o kona kahu i ike mai ai oia ina helehelena oka mea nana i hoopaa i kana bipi ahiu kekahi hoi ona mamo a Rabona oke Kapuai Oia," wahi a Sepa i pane aku ai ia lakou.

Ke ae aku Rei makou i kau noi, a ina e hiki oie ia oe ame kou mau kanaka ke ku aku imua o ua bipi la, alaila, e hopu aku no makou a hahao aku ia oe a me kou poe iloko oka halepaahao. a e hoouna aku imua o ka Moi Mose o Aigupita ma na kapa o ka Xile, i hooko ia ai kou manao paakiki Ke ae nei au a me ka poe a pau rae a'u e hoopaaia iloko ona hale hoopaa ke hiki ole ia'u ame kuu mau hoa ke hauhoa iaia, a ina e lilo ia'u ka hano hano, e lilo oukou a pau i mau kauwa na makou a hiki i na la hope. I met e hoopaa ia ai keia aehke a kakou, e hele kakou imua o ka Ilamuku oke auoum no ka hooiaio ana i na mea a pau t kakou i hooholo ai, a hele aku la lakou e hoike ina mea a {>au imua o ka Ilamuku a hooiaio mai la uo hoi oia, a mahope iho o ka pau ana o na hana, ua kamaoe aku la ka huakai no na palena oka aina o Aigupita, a malalo o ka malumalu o na laau Date i kukulu ae ai ke keiki alii i na halelole no ka hooluolu ana ika maluhiluhi o ke alaheie no ia pa I ka lua ona la hele oka huakai a ke keiki alii iloko oka wela a kt It, (oiai he tmt wela o Aigupiu i oleloia ma keia " nanea eehia o Romura )'' ua komo tku la kt huakai maloko o ka waonahele o Sura, a malaila i ha lawai aku ti kana huakai me kekahi ano lahui kanaka i kapaia ka lahui o ka poe Pula, he hanai holoholona ka lakou hana, a na Ukou i hoike mai no na mei e pili ana ika bīpi bulu t ka Moi Mose o Aigupita, he aneane elua lt hele mtiltiia tku t haia aku i kthi o ua kupueu nei Aui ae la ia mtu la i oleloia, hoea la kt huakai ma ke tio o na puu kinikioi o Mem«pi, kthit ut hooktU bi|>ua aui it • holoholo s»tu ti me kt

!snaki!a nui. Aole i ?iu!iu ike aku la iakou ike ku mai okaea o ka lepo o ka nenelu iepo :>ohopoho o ke Delita, me he umu ahi la e punohu ana, na ia mea i kono mai ina mea a pau e kau aku i ko iakou mau n«naina ma kahi a ka punohu lepoe pohina uiai la maluna o tia lau laau Date loloa o ka aina papu. Oiai ka huakai eku ana me ka hoomau ana ika nana, ike pono ioa aku la lakou ike kino nui lua ole o Basana. (oia ka inoa) e holo mai ana me ka mama nui, e kulai ana i na kumu !aau a nie na nahele 001; ike kokoke loa ana mai, ua kau ka weli o na inea a pau a he wa pihoihoi nui hoi ia no na kanaka iko lakou wa i ike aku ai ina hiona kupanaha o keia bipi, Ua like no keia bipi me kekahi kuahiwi i kau ia kona piko e ka hau.

Aia no ke keiki aiii puuwai koa mamua o ka huakai maluna oka lio me na maka hulih e haka pono aku ana. Wahi ana i pane ae ai, " E kupaa e o'u hoaloha, a i ka wa e ike ai oukou i kuu hakaka me kela bipi a lanakila au maluna ona, oia ko oukou wa e holo mai ai me ka makaukau nui e hoo-

paa i na wawae oua bipi !a a ina e ike oukou ua liio au i mea ole imua o kela kupueu, alaila. huli ae oukou a hoi aku no ka noho ana maloko ora halepaahao oka aina 0 Balana no ka wa pau ole, a i hiki loa aku kekahi o oukou imua o kuu mau makua ka Moi Rabona a me ka Moiwahine Lavania a me kuu poku Edine Berenia, e haawi aku i kuu aloha."

I ke kokoke loa ana mai 0 ka bipi bulu, ua lele iho la ua Sepa puuwai koa luaole nei ilalo a huli papu aku la

imua o kona hoa paio e hoio mai nei me ka mama nui, a i kona kokoke loa ana mai, ua hoomaka mai la oia e hou

ike keiki alii, aka, ua lele aku la keia a haule mahope o ua bipi nei, a i ka ike ana oua pipi nei i kona hoa paio mahope ona o kona wa no ia i haawi ae ai i tia a/a paa o Kaueleau 1 kona hoa me ka iele ana ae iluna, a uwo ae I la me he hekili la e wawahi ana i na mauna, ke hele la a pilipu ka hanu o na kanaka eku mai ana, ake holo la ka lono i na kapakai o ke Kaiwaenahonua, a ilalo hoi o na o-awa o ka Nile. Ke papa la i ke kulanakauhale o Pelusio, a i na ipuka o ka halealii Koresabada. Na ia mea i kono aku i ua Moi Mose la e hoouna aku i kana kauwa me ka pauku kaula kupua a o ke kanawai paa hoi ia o Basana Ke kupanaha o MemepL

0 keia pauku kaula kupua oia wale no ka mea e lilo ai ka huhu ame ka ahiu oua hipi nei i mea iaka a noho malie e like me ka hipa keiki a e hahai mai no oia rae ka maalahi, a pela wale no oia e hiki ai iialo o ke kulanakauhale o Peiusio a i ka halealii hoi o Koresabada.

I ka wa e holo mai ai ua bipi la me ka huhu, alaila, oia no ka wa e hili aku ai ma ka lae me ua pauku kaula nei a e ku malie no oia, alaila, e pane aku i keia mau huaoleio: "E ke kaula e paa ae a paa i ka bipi, a e ka bipi e hahai oe i ke kaula a e hoi aku i ka haleaiii o Koresabada, ai ke kulanakauhale o Pelusaira (Pelusio.)" Oia no ka wa e huli ae ai ke kauwa a hoi aku no ke kulanakauhale a e uhai mai no auanei ua Basana kupanaha ala mahope me he la ua hana aloha ia e Lopianane ke kaula kupua a ke kilokilo Naneana o na kapa o ka muliwai Nile O Naneana, he kane oia a he kilo kilo kaulana hoi no Aigupita e noho ana ma na kapa oka muliwai pahaohao 0 ka Nile, a imua hoi oka Moi Mose ka weli. £na hoa, e aui hou ae kakou t hope i kahi oua mau hookaiakupua la e paio la me ka weliweli nut, e haawi ana hoi kela a rne keia o laua i ko laua mau ikaika ke hele la a helu na manea ia laua. Oiai ua bipi tiei i lele ae ai iluna me ka mama nui, o ka maoawa no ia i hopu ae ai ke keiki ah'i ma ka opi opa 0 ua Easana nei me kona mau lima 1 hele a wela ika inaina nui, ama kahi ana lima oke keiki alii i hopu aku ai ua haihai ae la ka iwi oia wahi. A oia ka mea e hakahaka nei kela wahi o na holoholoaa aohe iwi aoao, oiai, he paapu ke kino ona hoiohok>na i na iwi a puni aohe wahi kaawale, a mamuh o keia paio ana o Sepa mt ka bipi tupu» Bun. wai paa • b* hoiohoUw.

I ka wa i ike iho uua hipi !a i na iima wikani a me ka uahoa o Septi ke ha'iha'i la na iwī aoao o kona opu, ua lele ae la oia iluna me ka uwo weiiweii ana e kupaka ana i o a ianei me ka ikaika nui, e peku a e owala ana, o na kumulaau e ulu ana malaila ua lilo i mea ole a ua iike ke keiki alii rae kahi opala e paialewa ia ana i o a ianei. Aka o na lima oke keiki alii aole loa i nee ae i hapa iaiha, a ua like kona mau lima me kekahi hao umii i pahiku ia kona oolea a me ka paa, a na ke oolea o kona mau lima ika umii i haawi pinepine ae i kona hoa oka la uahoa e uwo me ka hoomaha ole e hoopiiipu ana hoi i ka hanu ona mea a pau, a aia ka aina a pau o Aigupita iloko 0 ka weliweli a me ka pioo nuL

No ka uwo pinepine oka bipi, ua hoouna aku la ua Moi la 1 na elele e ninau aku i ke kilokilo kaulana Naneana, no ke kumu e uwo nei o Basana.

Ina elele imua oke kilokilo, a oiai no hoi lakou e hoolohe ana i ka hoike a ua kilokilo nei, huli ae la lakou a hoi aku la no ka halealii ama ka paepae puka iku iho ai lakou a hoike aku la 1 na mea a pau ake kilokilo i hoike mai ai, i ka 1 ana:

"Ke hai mai nei na aouli, aia ke hookokoke ae la he huakai na kekahi keiki alii ma na puu kinikini o Memepi, a ke makaukau ia ke keiki alii e hakaka me Basana, a ke hoike mai la na wai anapanapa o ka Nile, aia ke paio la ua keiki alii la me Basana ke kamahao, ke hai mai nei na lau laau lipolipo o Hanesa, i ka hakoko ikaika lua ole mawaena oua keiki alii ta me Basana, a ke hai mai nei na ouli o na lani ua paa loa ka opi opu o Basana I na lima uahoa oua keiki aW la, a oia keia leo weliweli o Basana a kakou e lohe la, ake ike nei au e lanakila ana ua keiki alii la maluna o Basana ke kamahao. Oka inoa oua keiki alii la o Sepa no ia ka makahiapo hoi aka Moi Rabona ka mamo a Vona ka wiwo ole, a o ka hanai hoi a Kamasila ka uhane lapu hoomaka'uka'u o Edoma. 0 ua keiki alii la ua piha kona puuwai 1 ke koa ame ka pakaha, o kona mau lala aia ke hoalii la ke oolea a me ka ikaika, ahe kanaka hoi i piha me na j nianao ino o ka puni koko, ahe tiga oia e . inu ana i ke koko o na mea kaulana he nui, aole hoi e pih iho kona mau maka i ka imi ana i kona enemi a ua like no la me Laureneta ka weli o Liberia kt hookalakupua nui o na ululaau." AoU i pau.