Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 28, 10 July 1886 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA KUMAU.

 

W@ KAKELA

@@'o a me Kokua ma ke Kanawai.

            He @@@@ Hooiaie Pulapaia.

                        tf.

 

A ROSA (AKONI.)

Loio a me Kokua ma ke Kanawai.

            He @@@@ Hooiaie Pulapaia.

            Keena Hana: Ma ke Keena Loio Kuhina.

                        tf.

 

PACIFIC HARDWARD COMPANY

 

Na hope o Dilinahania Ma.

Mau Mea Kuai Lako Ho

Alanui Papu, Honolulu.

 

SH. MEEKAPU.

            Tela humuhumu lole.

HAIE HANA: Helu 11 alanui Nuuanu.

 

JP. MANAAUMOE.

Me Laia a ka Kokua ma ke Kanawai me na

@@@ Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

CHAS H PULAA.

HE LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau, Hawaii.         2001-tf.

 

CECIL BROWN.

LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI.

A ho A@@@@ Hooiaie Pulapaia no ka Mokupuni o Oahu

K@@@@@ Hana: Ma alanui Kalepa.

            tf.

 

KINNEY & PETERSON

            LOIO, LOIO, LOIO.

Keena Hana: Hele 15 Alanui Kaahu@@@@, Honolulu.      tf.

 

W.C. AKANA (KALUKI.)

@o Mah@@@ @ Uwuhi-olelo ma ka olelo Paka me ka olelo Hawaii. Ua makaukau no hoi @ hana i ne Palapala Kuai a Hoolimalima a p@ia a@@ m@@@@@@ o na Pake a me na kanaka Hawaii E loaa no au ma ke Kee@@ H@@@ 7. Alanui Moi, ma @@@@ e kokoke @

                        2010 - 1@

 

WILDER & CO (WAILA MA.)

@@@ kuai papa a me na lako kukulu hale @@ ano a pau, a me na me no pono a pau @@ @@ @@@@>

            Ki@i Alanui Moiwahine me Papu.    tf.

 

RICHARD F. BICKERTON. (PUKEKONA.)

LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI

            Keena Hana: Maloko o ka Halewai hou

                        tf.

 

WILLIAM AULD.

@@@@ Hooiaie Pulapaia Kepa Pauhana

no @@ Ap@@@ o Kona.

Keena Hana: Ma ke Koena o ke Kuo@@@              tf.

 

JOSEPH WILLIAM KELIIKOA.

He loio, a he kokua, a he pale, a he koo me @@ @@@@@@@. E loaa no au ma ke Keena @@ @ @@@@@@, k@@@ @ na Alanui @@@@ a @@@@, Honolulu. Ua hiki @@ hei ke hana @ @@ @@@@@@@ pili Ka@@@@@ o keia me @@@@ @@@                @@@.

 

EDWARD @. HOPKE.

LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI

Keena Hana: Aia @@ @@@: helu 9, malu @@ @@ o ka @anako o ka Ona Miliona @@@@@ckles Block.            2072-2@.

 

J.A. MAGOON (Makuna.)

HOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI

Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, @okoke i ke Koena o Pekekona.

                        tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI.

HE MEA UNUMIOLELO MA KA OLELO

BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII

K@@@@ @@@@ me Alanui Kalepa, Honolulu, @@@@@ @@ o ka @@@@@@ o @@@@@@ me @@@.

 

@. @AL@AKALA BAR@@ABA.

Ma Loio a he kokua ma ke kanawai

            Ma na A@@ Hoomalu a Apana a he Agena @@@@@ Palapaia Kepa mawaena o na haku a me @@ @@awa ao ka apana o Waialoa Oahu @ @@@@ @@ @@ @@ Kauaala, Wailua, a i ole ma Honolulu nei                   2075-1yr.

 

JAMES M. MONSARRAT (MAUNAKEA.)

Loio a me Kokua ma ke Kanawai.

            @@ @@@@ Hooiaie Pulapaia

            @ @@@@ @@ @@ @@ Palapala Ku@@, Palapala @ Moolimalima, a me na palapala pili kanawai @ @@ @@ @@ olelo Hawaii. Dala no ka @@@@@ ma ka @@@@@@ me na waiwai paa

            Keena Hana: Alanui Ka l@pa.

 

Na Hoopaapaa Mawaena na Hoa

o na aoao

KUOKOA & AUPUNI

 

E pili ana i ka Holo Balota o Kaanepali. i hanaia ma na la 15, 16, a me 17, o ke Kau Aholelo o 1886.

 

            Na hana o ka la 15, A.D. 1886. No mai o Hon. Kakina, e hapai ia na hana o ka la. Hooholoia.

            Hoike mai la ka Peresidena, o na hana o ka la, oia no ka noonoo ana i na Hoike a ka hapa nui a me ka hapa uuku palapala hoopii e kue ana ia J.A. Kaukau ma ke ano he I.unamakaainana no Kaanapali. Ma ia wa, ua heluhelu ia mai la na hoike elua a na Ko@@@@.

            Noi mai la o Kakina, e hoapono ia ka hoike a ka hapa uuku, olelo mai la oia, o na haua imua o ka hale, he hana nui; oiai, eia iloko o keia hana na mea pili i na kumu alakai e koho ia aku ai na hoa o ka hale, ina e lilo ana ko kakou mau koho lunamakaainana ana i mea waiwai; ina paha e lilo ana i mea e hoike ai i na manao o na makaainana, alaila e pono e hana ia na koho ana me ke kaulike a me ka pololei e like me ke kanawai. Nolaila, ma napohihihi a pau e puka mai ana imua o keia hale e pili ana i na koho lunamakaainana ana, he pono e hana ia me ka ano kanawai a me ka pololei; no ka mea, ina e lilo ana na koho lunamakaainana ana ma ke ano hooplaleha, ka hele aku no ia mai ke ino aku, a hiki i ke ino loa ana, i kela a me keia makahiki.

            He puka pinepine mai no na hana o keia ano, aole ma keia hale aholelo wale no, aka ma na aina a pau o ka honua nei, a me ka lilo pu i mea kuee mawaena o na hoa, me he mea la he aoao okoa kahi a he aoao okoa kekahi. Aole loa he wahi kumu ike e hiki ai ke manao: ma ka noonoo ana i keia kumuhana, he aoao okoa ko kahi a he aoao okoa ko kekahi. No ka mea, ua oi loa aku no ka poe e kokua ana ma ka aoao o na Kunina, mamua ae o ka poe kue.

            Aole no he mea nui i keia kumuhana, ke kokua ia o na Kuhina i keia kau, a kokua ole ia pahal a i ole e hoonoa ia paha ka noho o ka hoa mai Kaanapali mai a aole paha; no ka mea e mau ana no ka aoao ikaika i na Kuhina. Nolaila, @a lilo ae la na kumu e hiki ai ke manao, he aoao oka kahi a he aoao okoa kekahi, i mea ole; a ua hiki hoi i na hoa o ka hale ke hooko i ka lakou mea i hoohiki ai, ma ke ano e hana ana i kekahi hana makamae, i hilinai ia maluna ona.

            Ma kela la aku nei, olelo mai la kekahi kanaka ia'u: "Heaha ka pomaikai ia oukau e hana mai nei iloko o ka Ahaolelo; oiai, he poe uuku wale no oukoul aole o oukou ikaika e hiki ai ke hana i kahi mea; heaha ko oukou mea i hookuu ole aku ai i ka hapa nui, e hana i ko lakou makemake, a paumaele iho ka inoa o ke aupuni?" Aka, aole pela ko'u manao, aole au i koho ia e hana pela, aole no hoi oia ko'u mea i hele mai ai iloko nei o keia hale. I hele mai au iloko o keia hale, e hana i na mea a pau e pomaikai ai ko'u mau hoamakaainana, a e pomaikai ai hoi ke Aupuni, a e hana aku ana no au i na mea a pau e like me ka hiki ia'u ke hana no ka pono. Nolaila, ke manao nei au ma keia hihia, i mea e ku ai keia hale ma ka aoao o ka pono, a o maemae pu ai kona moolelo, e hoapono ia ka hoike a ka hapa uuku: ina aole, alaila, e kau ana keia kikokohu eleele ma ka moolelo o keia hale. E hoopaapaa aku ana au i keia mea me ka moakaka, a me he mea la imua o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie; a ina e hiki ole ana ia'u ke hooiaio aku, a lawa na noonoo o na mea a pau iloko o keia hale, i ka pono e koho ai ma ka hoike a ka hapa uuku, alaila, koho aku oukou ma ka hoike a ka hapa nui. Aka nae, e noi aku ana au ia oukou pakahi e na Hoa, aia mahope iho o kou oukou hoomaopopo ana i na hoopaapaa a kela me keia aoao, alaila, e kapae oukou i na manao kanaka, a e koho oukou no na aoao a koukou e ike ai he pono a he pololei. O na kumu nui ma keia hihia, oia keia: Ma na hoike e elua, ua ala mai he elua ku@@u; hookahi ma ke kanawai a o kekahi ma na Olelo Hoike. O ke kumu ma ke kanawai a'u e hoo maopopo nei, oia keia: Lawe aku nei o Keoni Rikikini imua o ka Papa Nana Koho, i kekahi mau kanaka i paa ole na inoa ma ka Papa Inoa o ka Poe Koho, a mamuli o ko lakou ike ana he pono, ua hookomoia ua mau inoa nei.

            Alaila paa aku la ua poe inoa nei, e like me ka ke kanawai i kauoha ai. Mahope mai, oia hoi ka la koho, hoole ia iho la keia poe me ka hoohiki ole ia, a keakea ia mai paha e kahi meal a me ka hoike ole aku hoi i kahi kumu e ae ole ia ai lakou e koho, koe wale no he palapala mai ka Loio Kuhina aku. A eia ke kumu i ala mai malalo o ke kanawai; ina ua paa keia poe inoa ma ka Papa Inoa, e like me ka ke kanawai i kauoha ai, e hiki anei ke weheia kela inoa mai ka Papa Inoa ae, me ke keakea ole ia e kahi mea? Ke olelo nei au, "aole." Eia ka lua, oia hoi ke kumu malalo o na Olelo Hoike: he oiaio anei he poe noho paa i Kaanapali keia mau kanaka i hoole ia; a ua kuleana anei lakou e koho balota malaila? Ua hoole ka hoike a ka hapa nui, aohe olelo hoike pela. A ke olelo mai nei ka hoike a ka hapa uuku, he olelo hoike no. Ma keia wahi, ua heluhelu mai la o Kakina i ko kakou mau kanawai, i mea e maopopo ai. Aole i kauoha maoli ia e hele kino ua poe kanaka la imua o ka Papa Nana; a he mana no ko ka Papa Nana e hookomo ai ma ka Papa Inoa i na inoa o ka poe koho a pau i haule. Heluhelu hou mai la oia i na kanawai i mea e maopopo ai, mahope iho o ka hookomo ia ana o na inoa ma ka Papa Inoa, aole he wahi mana iki e holoi a e wehe ia ai kela mau inoa ma ka olelo a kauoha paha a ka Loio Kuhina; aia wale no a kue ia ma ke ano e keakea i kela mau inoa, malalo o na kumu.

            Ua hoakaka ia ma na kanawai, ke ano e kapae ia ai na inoa i pono ole o ka hookomo ia ana; a o na hana a pau mawaho ae o laila, he hana kue kanawai. Kuhikuhi ae la o Kakina i ka olelo hoolaha a ka Loio Kuhina, ma mua ae o ke koho balota ana, i mea e maopopo ai ka mana o ka Papa Nana, e hookomo ai ma ka Papa Inoa i na inoa o ka poe i hookuu ia mai na auhau ae; a hoakaka mai la oia e like me keia mana i loaa i ka Papa, ma keia kauoha a ka Loio Kuhina, pela like no ke lakou mana e hookomo hou ai i na inoa, ma na noi kupono a kekahi poe e ae, me ka hele kino ole o ka mea koho imua o ua Papa Nana nei e hookomo ai i kona inoa. Ua hookolokoloia na hihia o kekahi poe imua o na aha ma o ka Loio la, me ka hele kinoole o ia kanaka imua o ka aha; a ke manao nei au, e like la no me ia mea, ua like ka mana o kekahi kanawai, e haawi ai na kona Loio e hele imua o ka aha Papa Nana, e pili ana no kona pono koho balota.

            Ma ka palapala ao a ka Loio Kuhina i ka Papa Nana, aole e manao ia ma na olelo o ia palapala, e kapae ia na inoa o ka poe noho ole i loko o ia apana, ma o ke kaha wale ae no o ka Papa i na inoa me ka lakou peni; ma ka olelo a ka Loio Kuhina he okoa. Eia ka manao, aia a keakea kumu ia imua o lakou, ka mea nona ka balota i kue ia; nolaila, me ka hoolohe ole i keia kauoha, eia aku la ka lakou olelo imua o keia poe he @3, "he palapala ma nei ka makou mai ka Loio Kuhina mai, e olelo mai ana, aole e hiki ia oukouke koho ia nei, pau nui i ka hoi i ko oukou wahi." Aole o'u manao ua hana keia Papa Nana me ka manao ino, a i ole me ka manao kolohe paha, aka, ua hooomaka'uka'u maoli ia no lakou e ka Loio Kuhina. Ua hoike hou ae o Kakina i na olelo ao a ka Loio Kuhina, ma kahi i kauoha paa ai i ka Papa Nana, e hele mamuli o ke kanawai o hoopii ia lakou a hoopaahao ia.

            Hoakaka mai la o Kakina, o keia Papa Nana, aole lakou he poe Loio, a aole no he poe naauao, a mahope iho o ko lakou naku hele ana maloko o na aoao pepa o ka olelo ao a ka Loio Kuhina, o ka manao wale no i komo ia lakou, o ka paa aku i keia poe, aole lakou e hoko. Aka, inao la lakou i hahai i na olelo ao a ka Loio Kuhina, aole e ala mai keia kumu malalo o na kanawai. Nolaila, ina ka hapa nui o keia hale e kapae ana i ka mana o keia kanawai, e lilo ana i mea kumu alakai inoino, oia keia. O ka haawi ana i ka Papa Nana ka mana e kapae ai i na inoa a pau a lakoua e makemake ai mai ka Papa Inoa ae me ke kanawai ole. No ka mea, ina e hiki ana i kekahi luna nana, mamu@@ wale no o kona manao, ke kapae ae i kahi inoa no kekahi kumu, alaila, e hiki no iaia ke kapae ae no kekahi kumu hou ae.

            O ke ano maluhia wale no e hana ai, o ka paa mai, aole e ae ia lakou e wehe i kahi inoa no kekahi kumu, aia wale no ma ke ano kanawai. Ina kakou e hele ana ma ko kakou manao e kapaeia ai na inoa, pau loa kakou i ak ahaule; no ka mea, ma na wa o hele ai a haele haele na koho ana, e hiki ana i ka luna nana ke haawi i ka pono ma na aoao a pau ana e makemake ai: He mea pono ia kakou ke hoomoe i ke kahua. Aia wale no malalo o na kumu i hoakaka ia ma ke kanawai o hiki ke kapae ae i na inoa. A ina kakou e ae ana i keia kahua, alaila, o ka hana wale no a keia hale, o ke kokua i ka hoike a ka hapa uuku. Hoakaka hou mai la o Kakina i kekahi mau kumu malalo o na olelo hoike i pono ai ke hoapono ia ka hoke a ka hapa uuku.

            No ka mea, ua hoakaka ia ma kela hoike a ka hapa uuku, ina i hoohikiia kela poe koho i hoole ia ai, ina no ua hooiaio mai lakou he poe noho paa lakou no ia apana, a malaila lakou i kuleana ai e koho. Ma ka hoike hoi a ka hapa nui, wa lawa pono ole na hoike i lawa ia aku e hooiaio ai, he kanaka malihini ua poe la, maanei, heluhelu mai la o Kakina i kekahi wahi o na olelo hoike i waiho ia ai imua o ke komite; a olelo mai la, ua maopopo loa ia'u, he poe noho paa io no, no kela apana keia poe he 23, a ua hoopaa pono ia no ko'lakou mau inoa i kinohi, aole nae i ninau pakahi ia lakou i ka la koho, no ko lakou mau luleana e hiki ai ke koho, aka, ua hoole holokoa ia ko lakou pu-a i hele mai ai me ke keakea oie ia. O na hoike elua a ka hapa nui o ke komite e hilinai nei, nana i hoike aku a lawa ai ko lakou manao io he poe malihini keia mau kanaka, oia no ke keonimana nona ka oho e hoopaapaa ia nei (Mr. Kaukau) a me kekahi kanaka e ae, i hoole aole e hiki iaia ke koho, no ka mea, ua ahewa ia oia no ka aihue pipi.

            Ke manao nei au, aole i maopopo le'a i ka hoa o Hanalei (Mr. Polohau) a me ka luna o Hamakua (Mr. Kaunamano) keia hoike. No ka mea, na ka luna mai Hilo mai (Mr. Kaulukou) i kakau, a he kakau inoa wale ana no ka laua. No ka mea, o ko'u manao no ka hoa mai Hanalei mai, he kanaka ake ia i ke kaulike, a aole oia e kau i kona inoa ina i maopopo iaia na mea oloko o ua hoike la, pela pu no ko'u manao no ka hoa mai Hamakua mai. He olelo hoike akaka loa keia, aohe mea nana i hoole mai, koe wale no, na keia aihue pipi. Nolaila, elike me ka'u i olelo iho nei mamua; aole o'u manao e hooholo ana keia hale ma ke ano hoopili i kahi aoao hookahi wale no, aka, e hana ana me ke kaulike a me ke ano Lunakanawai. Aole au i hele mai iloko o keia hale ma ke ano kue ia Kaukau, o kokua paha ia Keoni Rikikini; aka, no ko'u makemake e hana ia ka pono kaulike.

            Eia iloko o keia hihia he hookahua ia ana o kekahi kumu alakai, e like la me ka hookolokoloia ana i kekahi hihia imua o ka Aha Kiekie. Ua lohe mau ia na olelo hoino i ka inoa maikai o keia hale, a aole i maopopo ia'u he oiaio holookoa paha, aole paha; oia keia: Ina e komo kekahi kanaka i hoa iloko o keia hale, aole loa he hana e hiki ai ke hoopau iaai. Ma kekahi mau kau i kaa hope loa aku nei, ua hoohemo ia no kekahi hoa, a ma kekahi manawa no manua iho o ko'u mau la, ke manao io nei au, ua hoopau hou ia no kekahi mea, eia nae ka mea maopopo, ina aole keia hale e hana i ka pono kaulike, e pii mau aku ana kona hoino ia i kela wa a me keia wa.

            Ku mai o Aholo a hai mai, e makemake ana oia e kamailio pokole aku, i mea e maopopo ai na kumu o kona aoao e koho ai.

            Eia ka ninau, ua ku anei i ke kanawai ka hookomo ia ana o kela mau inoa, aole paha. Oia maoli ke kumuhana nui, no ka mea, ina ua like me ke kanawai kela hookomo ia ana, alaila, e nui ana ka manawa o keia hale e noonoo ia no kekahi mau kumu e @e; aka hoi, ina aole ma ke ano kanawai, alaila, e pau ana no maanei keia hana. Kuhikuhi mai la oia i ka pauku o ke Kumukanawai e hoomaopopo ana, e hookomo ia ma ka Papa Inoa o kona apana ka inoa o kela a me keia mea i hookaa i kona auhau, oia hoi penei: ina aole i paa ka inoa o ua kanaka nei ma ka Papa Inoa, alaila, e hele oia imua o ka Papa, e noi aku e hoopaa i kona inoa.

            Nolaila, ina o Keoni Rikikini ka mea nana i lawe keia mau inoa e hookomo, aole i hooko ia ka makemake o ke kumukanawai. Ka hoololi kekahi o ua pauku nei o ka makahiki 1874, nana i kokua hou keia manao. O ke kahi o keia poe a ka luna o Molokai i hai mai nei, ua kamaaina maoli ia'u, no Lahaina a me Wailuku lakou, a ua maopopo pu no hoi ia'u, mahope iho o ka hoole ia ana o lakou i Kaanapali, ua hoi hou ae a Lahaina, koho. Eia kekahi, no kekahi hoike o ka aoao hoohalahala, ua loaa ia'u na kumu kupono e kanalua ai au i kana olelo hoike. Ina ua pololei ke olelo Hawaii o ke kumukanawai, alaila, na kela poe kanaka no e hele kino e noi e hoopaa i ko lakou inoa, a ina ma ka'u hoomaopopo ana i ka manao o ke kanawai, ina aole i paa ka inoa o kahi mea ma ka Papa Inoa, aole ona kuleana e koho ai.

            Ua keakea ia no keia poe kanaka e na Luna Nana, ma ka olelo ia ana aku ia lakou, aohe kuleana e koho ai. Malia paha, ua kuhihewa keia poe Luna Nana i ka wa i hookomo ai i keia poe inoa: a ma ka hiki ana ae i ka la koho, ike lakou a kuhihewa kela hookomo ana, hoole ai lakou i keia poe aole e koho, a o ka lakou hana pono wale no ia e hana ai. O keia maoli no ko ke kanawai manao, ina ua ike lakou, aoho kuleana o kahi mea e koho ai, e hai aku pela. O keia hoopii ua waiho ia mai ma ke ano kue ia Hon. Kaukau, aka aole nona ka hewa, ina ua hana ia kekahi hewa, alaila, aole na Kaukau i hana ia hewa, ina aole i hooko ka papa Nana i ke kanawai, e pono e hoopai ia lakou.

            Ua hoakaka ke kanawai, ina e hooko ole na Luna Nana i ke kanawai, e hoopii ia lakou; aka nae, aole he wahi mea iki i hana ia pela, aole he wahi hoohalahala iki e kue ana i kekahi o keia poe Luna Nana. Ua hoakaka ke kumukanawai i ra kumu e hiki ai ke hoonoa ia ka noho o kekahi hoa, aole nae kekahi oia mau kumu i waiho ia mai e kue ana ia Hon. Kaukau, aka, ke noi ia mai nei nae e hoonoa ia kona noho, no ka hewa a na Luna Nana i hana ai, nolaila, ke noi aku nei au e hoapono ia ka hoike a ka hapa nui.

            Ku mai ka Loio Kuhina a olelo mai; ua kamailio ia ae nei ka'u palapala, a e pono e kamailio iki aku au no ua palapala nei, a e hoike pu ae no hoi au i ko'u ake nui e hoolohe mai ai ka hoa hanohano mai Hanalei mai, i ka'u mea e olelo aku ai, "Ua kokua aku nei au i ke noi a ka hoa hanohano mai Lahaina mai (Aholo,) a ke manao nei au e like me ia, he hooko poao ana ia i ka maua hana. E olelo pu ae no hoi au, o na olelo naanao a ka hoa hanohano mai Molokai mai, ua hele mai ia mau olelo mai ke ano Loio mai, a ano kokua paha no hahi mea; a aole mai ke ano kanaka kalai aupuni mai, a o na ano kaawale mawaena o na manao o ka Loio, a me ke kanaka kalai aupuni, oia keia: E hookoikoi ana ka Loio i na kumu ma na olelo hoike ma kona aoao, i mea e hio ai ka hooholo ana ma kona aoao, a e manao io ai na mea a pau, ua hio io ma kona aoao ka pono; a o ka hana hoi a ke kanaka hana kanawai, ma ko'u manao ana, oia ka onou mai i ua mau kumu nei; a o ka onou wale mai no, me ka hoao e hoakaka i na kumu e loaa aku ai ka hopena oiaio i manao ia o kela kumu hana.

            E hoi mai ana ka'u mau kamailio ana ma keia wahi, no kana mau wehewehe e pili ana i ka manao o ka'u palapala, aia nae a pau ka'u hoakaka e pili ana i na kumu wehewehe i hoike ia iho nei e ka luna mai Molokai mai, @o na olelo hoike. He mau akioma kahiko ko ke kanawai, he mau kumu alakai hoi i akaka o ka oiaio, o kekahi o ia mau kumu penei. Aia a waiho ia mai kehahi kumuhana imua o na Aha Hookolokolo, alaila, na ka mea nana e waiho mai ana ua kumuhana nei, e hooiaio mai ma na olelo hoike, a aole na kekahi aoao e hooiaio mai ka oiaio ole.

            Nolaila, ke olelo nei au, o ke kumu i waiho ia imua o oukou, e ka hoike a ka hapa nui o ke komite, he kumu pololei, a he kumu like me na kanawai ake akamai no keia mea: Ina e olelo ke kanawai e koho wale no ke kanaka iloko o kona apana, alaila, he olelo hoike ia imua o ke alo e maopopo ai ma ka apana kahi ana e hookaa ai i kona auhau, kahi ana e koho ai. Ke ninau nei au imua o oukou, ina ua ike iki oukou ina na olelo hoike i heluhelu ia iho nei imua o oukou e ka hoa hanohano o Molokai, ua hooiaio ia anei, ua hookaa iki kekahi o ua poe nei i ko lakou auhau ma Kaanapali, a i ole, ua hookomo iki ia anei ka inoa ma ka Papa Inoa e ka Luna Auhau? No ka mea, ina pela, aole au i ike ia mea, a ke manao pu nei au, o oukou kahi, aole i ike ia mea. Aole o'u manao io iki, ua lohe kekahi hoa pakahi o oukou e noho nei, ua hookomo ia kekahi inoa hookahi o keia poe ma ka Papa Inoa o ka poe koho, i maopopo ai o ka olelo hoike mua ia o ka hookomo ia ana o kekahi inoa ma ua Papa Inoa la e ka Luna Auhau o kela apana; nolaila, ina o ka olelo hoike mua, o ke kiekie hookahi keia; no ke aha hoi i lawe ole ia mai ua olelo hooiaio la imua o ke komite, e ka poe nana e hookahuli nei ke koho ana.

            O keia poe a pau e olelo mai nei, ua kolohe ia ko lakou pono e ka Papa Nana o Kaanapali, ua papalua, pakolu, a pa-ha ia ko lakou wahi e noho ai, a ina e makemake ia kekahi o lakou e loaa no kekahi hana ku i ke kanawai, aole e maopopo iki kahi e loaa ai lakou; aia wale no a lawe ia mai no kekahi mea a ke kanawai i papa ai oia paha keia ko lakou hookahua ae no ka apana a lakou i noho ole ai ko lakou wahi noho, i mea e hiki ai ke kuleana e koho ai.

            O keia iho la na hoakaka no na olelo hoike. Aia me kekahi mau olelo a ka hoa hanohano mai Molokai mai, aole o'u makemake iki; no ka mea, ma na helehelena o ua mau olelo nei, he ano hoonaukiuki a me ka hooweliweli pu, oia hoi, he hoohalahala mai imua o keia hale, no ka lilo ana o ka aoao ikaika i manao ia no ka hoa hanohano mai Kaanapali mai; nolaila, aohe ma ke hooholo no ka hoike a ka hapa nui; eia ka mea e lilo ai i mea hoonaukiuki, no ka mea, he koho mua ana i ka manao o ka hapa nui o keia hale, ua hooholo mua i keia hihia, a me ka manao e hooholo kolohe ana keia hale. O kahi hoi i lilo ai i hooweliweli, o ka olelo ana, ina aole ka hale e ae e hoapono i ka hoike a ka hapa uuku o ke komite alaila, e lilo ana ia hana i mea e aheawa ia ai e ka poe e nana ole mai ana ma ia ano like.

            Ua maopopo ia'u ka makaukau a me ka noiau o na hoa o ka aoao kue, oia hoi ka poe i kapa ia lakou he kuokoa maloko o keia hale, aka aole o'u manao ua hoakoakoa ia na makaukau a pau a me na hoopono, a me na maemae a pau iloko o ia wahi hipuu uuku. Ma ka'u nana ana i kela mau kumu heopaapaa, he mau hoao ana e loaa kekahi mau hooholo mai keia hale aku ma ke ano imiloaa ma ka hoopunipuni, Aole nae au i lawe mai i keia mau olelo e kapa pololei aku pela. Anoai paha o kahi laau hahau hookahi keia i koe e waiho aku ai o ke ano hoopaapaa ma keia hihia ma ka aoao o ka hoa hanohano mai Molokai mai. Aole nae au e poina iki i na olelo ao a kekahi loio kahiko i ao ai i kana keiki. Olelo aku ia ia: "E kuu keiki, ina ua kue ke kanawai ia oe, noho iho oe ma ka ike a na hoike; a ia kue ka ike a na hoike ia oe, noho iho oe mamuli o ke kanawai." I mai la ke keiki, pehea hoi, i na kue pu ke kanawai a me na ike a na hoike ia oe? Pane mai la ka makuakane, "alaila hoonaukiuki oe i kaho aoao e like me ka mea hiki ia oe."

            Ninau mai la o Kakina. O kela loio kahiko au i olelo iho nei, oia no anei ka luaui o ka Loio Kuhina?

            Pane mai ke kuhina Numana -- I na hoi ha pela, i na ua oi ae ka makaukau loio o ka Loio Kuhina. He makemake au e alakai aku i na poonoo o keia hale a me ka hoa hanohano pu mai Molokai mai i keia olelo ike.

            Aia ma ko'u wa i hai ia mai ai, ua lawe mai kekahi kanaka ku ole i ka auhau ma kela apana i kekahi poe hookaa auhau o kekahi mau apana okoa, a koi aku la i na luna nana, ne pono ua poe la ke hookomo ia ma ka papa inoa. Palapala aku la au i ka poe loio he mau hana paewaewa kela. Hoakaka mai la ka Loio Kuhina; o na inoa he @@ @ 23 paha, o keia hihia e hanaia nei aole loa ma ke ano kanawai ka hookomo ia ana o ko lakou mau inoa ma ka papa inoa; oiai aole olelo hoike iki, a na ka lunaauhau i hookomo ko lakou mau inoa, a i ole he mau inoa la i haule iaia, a nolaila o ke kapae ana o na luna nana i kela mau inoa mai ka papa inoa ae, he hooko ana ia no lakou i na hana makamua a ka papa nana koho, oia hoi o ke keakea i na hana paewaewa.

            Pana aku la oia i na ninau a Kakina penei: "O ka hookomo ia ana o keia mau inoa ma ka papa inoa i kinohi, ua kue i ke kanawai ia hana an@, a maho pe iho o ka hai ia ana aku o ia mea i ua poe luna nana nei, ua manao lakou e hooponopono ma ke kapae ana i kela mau inoa." Ma kana pane ia Dickev, olelo mai la: "Ina aole i hele kino ma@ ka mea noi e hoopaa i kona inoa ma ka papa inoa, aole ia he kumu e hoole ia ai kona koho ana, ina nae e waiho mai ana oia he mau hooiaio kupono, he kanaka noho paa oia no ia apana. Oiai oia e kamailio ana, ua hoikeia mai no ka apana okoa kekahi o iea poe, a ua koho no ma ka apana okoa." Kue koke mai o Hon. Baraunu a hoole mai aohe olelo hoike pela imua o ke komite hookolokolo. Ae mai la no ua Loio Kuhina nei, aka nae, wahi ana, ua hai ia mai oia, ua paa na inoa o ua poe kanaka la ma ka apana okoa mamua ae o kana palapala ana i kana olelo ao. O ka hope o kana mau olelo penei: Ua hana keia poe luna nana i ka lakou hana, a ina no e kiola ia na kumu e ae a pau, aole no i paa ka hihia a ka poe hoopii, no ka mea aole lakou i hoike mai i na palapala hookaa auhau i mea e maopopo ai he kuleana koho kahi o lakou ma Kaanapali. A mamuli o ko'u manao io, ua pololei ka'u e paa nei, e koho ana au ma ke apono i ka hoike a ka hapa nui.

            Hoakaka mai o Hon. Kaulukou, ua hana ke komite hookolokolo i ka lakou hana a pau pono; me ka hoike pu mai o Kaulukou, ua heluhelu na lala a pau o ka hapa nui mamua ae o ko lakou kau inoa ana. Ua olelo hou mai la oia, ina keia poe ma Kaanapali kahi i hono ai i ka wa a ka Luna Helu e hele ana, i na la ua paa i ka helu ia, a hookomo ia na inoa ma ka papa inoa o ia apana aka aole nae pela, nolaila ke noi nei au e ninau ano.

            Ku mai la ka Hon. Dole a olelo mai eia iaia ka papa, no ka mea aole i ko kua ia ka ninau ano. Kaheaia mai la oia @ ka Peresidena malalo o na rula, aka paa no kela i ka papa me ka olelo mai, aole i ku mai ka mea nana i kokua.

            Rula mai la ka Peresideua, ua kokua pono ia ke n@i, a o ka ninau wale no koe.

            Noi mai o Hon. Kalua, malalo o keia kumu, aole i hea mai ka Peresidena no ka ninau ano, mamua ae o ke ku ana o ka hoa hanohano mai Lihue mai.

            Olelo mai o Palohau, nana i kokua ka ninau ano. A ma ka manawa a ka Peresidena e kike ana i ka hamare no ka hoomalu ana i ka hale, ua hoala ia mai na noi a me na rula i mea e huikau ai ka hale, a ua hana kekahi mau hoa e like me ka Kami Bulu.

            Ua hoopii o Hon. Dole i ka noho imua o ka hale, a ua aponoia ka rula ana a ka noho. Noi mai o Kakina e kakau ia na ae me na hoole.

            Ma ke kau lima ana ua akaka ua hooholoia ka ninau ano.

            Ku mai o Hon. Baraunu a olelo mai la; ke waiho aku nei au i ka hoike a ka hapa uuku, me kuu hai pu aku, ua hana keia hale ia'u me ke kue loa i na rula o ke keonimana, ma o ke keakea ana ia'u mai ke kamailio ana no keia hihia.

            Ku mai o Hon. Kakina malalo o na rula. Ua noi aku nei au e kakau ia na ae me na hoole no ka ninau ano, aka me he mea la ua kapae loa ia ka'u noi.

            Olelo mai ka Peresidena, ua lohe hewa oia i ka hoa hanohano, me kona manao, no ka ninau pili i ka hoike a ka hapa nui kana noi; a mahope iho o na hoopaapaa loihi ana, ua ae ka Peresidena i ke noi, a ua hooholoia no ka ninau ano, ma ke kakau ia ana o na ae me na hoole, penei: Na poe ma ka ae. Na Kuhina Kipikona, Kulika a me Kapena; ua noi ka Loio Kuhina e hookuu iaia ma ke koho ana, no ka mea ina ia e koho, alaila ma ka hoole ia.

(E nana i ke koena ma ka aoao elua.)