Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 30, 24 July 1886 — HE MOOLELO KAAO NO Lameka Puluka, [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Lameka Puluka,

«*;, imāi iu )»9 ; ;aku ! o ka L . i"j7. k•.->*•? * a»e .K-Uauaopa;: c*i. j I | ! :-.A V.' K K\l AIA KA j . ! . ! Ka o na ma'.na hai o Arabia. ka oaita ean « j . •«. ko ka !twa '.ani ± me na kupua e aaa i ka paaak-u 0 ka Ki«ma 0 k* liie* bti i panj kji xc*ka o ka la j I s i •i j HK MAHINA a oi ua ku aku la j u.i keik; |><.Hva nei ; ko la- j ;i:a ina'/. a\;puni, ua leie aku ia laua iu- j ; k t <> ka a hni aku la me ko laua Kna'i makua a me na >;hana aiii, a ua luin.'U nia: ia ua ain wahine 1 ka lakou |rnau r.jne. a i 1 ; j;anc aku la ua inai; '•«■<! | H .'»va nei. ua pau lakou i ka hoopaa | ;.io 1.1 ?; iia nii; ino o Aiabia. ! I k.i loi e ..na o na ilii wahine, ua |o«na pit av !a ka hale ahi 1 na leo kanin.i . o r.iau alii vahine nei. A o ke- ■' ia n.i lu»i ka inanawa a ka Moi i lohe };tu ae ai a kuiou iho Ia kona ilaio j a ea ae ia me ka j)ane ana ae imua o Uwn.i niau keiki. l'a hai mua aku no U;-i ui oh'.a, ;nai nvho olua a ki[»a nia | ke .uipuni o Alalua, a aoie iioi e hoeuU'U kaua aku i ua aupuni la, /10 ka mea J he ;tupuii! ua piha i ka mana a me ka jikaika,*a o na alii o ua mau aupuni la, | he ahikanana a he hiapaiole no ke ka- | hua kaua. 1 j Ia lakou nei no e kamailio ana, aia hui, ku ,tna imua o na alii kekahi kan.ika elemakule, o kona lauoho, ua hek a ii.iwele mahoj)c 0 kona kikala, a e j hoike niai ana kona ano u* hala iaia he nuiu makahiki loilu o kona ola ana ma keia ao, e paa ana iua kona lima he k0..k00 i kinohinohi ia kona kumu me na pohaku makamae e alohi e ana. hele m.ii la oia a niua o na moi a kiilou mai la kona poo, a hoemaikai jm.n! ia oia. a pau kana hooinaikai ana, ! 'ia oane mai la oia 1 keia mau huaolelo j :uu;a o k:i Moi, 1 ka i ana: | !•; ka MOl o Aina Omaomao nei, ke j }~u aku nei au ia oe a me kou ohana, je auhuiihia ana kou aupum a e lioolilo j i.'. ai anei i jniukhu no ka mea e hiki | »n.r. una iioko o keia mai» la iho, no ka imea, un hana kau nuiu keiki i ka me.i :i:o !oa inuhi o kekaki o na alii nui o ;.i hom:.\, me ka nianao o kau mau ke iki e k.uli m;ii i na wahme a ka mea i k.iina ka weh a puni ke ao holookoa, a r«, 'aiia e ke aiii. ano ka naanawa nou e noonoe» a; ke ak»ihele no kau u.au nu a a pau e han.i aku ai imua ona, aka ji liai aku wau ia oe, he pono ioa nou e ; ku a haawi pio aku ia oe iho a rac kou j.uipuni a me na mea a pau me oe imua jona 3 mk kona mau lau&ani naita, 0 |kau mai auanei ka mainoino maiuna o 'Jk.ni miu makaamana, aoie e haia eiua ia mai keia ia a'll e kamaiiio aku nei la oe. aiaila e ike'maka no oe i ke ko ana 0 koia mau wanana a'll la oe. Aioha oe. īa wa i hoomakaukau ai oia e nalo mai ka m.ika aku o ke anaina alii, ak», jo ke aiii a me kana mau keiki. ua ku*j haua ae la oia ! kona mau puaiikaua ! ni;i hewahewa. a kauoha aku ia ia la- | ki U e ku mo ka makaukau no ka wa e kahoa īa akv. ai ke kaua. E haalele ae |k v. a e ke hoa i na aiii o Ama Omao 1 oiai ua makaukau ko iakou aoao, ia v haoiuiii ae ko kaua uiau noonoo ī no ka inea nona keia nanea. j l r.\ natta e ku laina nei ma ka pa«c- -; kai o ka moku. aia hoi ua ike j>ono ia |aku la ka waiho mai o ka aina, a o ka jhc*a S īa o ke kakahiaka, a i ke kujx>- | uo ana o ka la i ka loia na ahuwaie ae ; :a ke kalan.ikauhale, a o ka wa no ia o rk.-i i ike mai ai i keia mau aumoku ka- , ua e hookowo axu anx A o ka wa no ia o ka Moi i kauoha ae ai 1 kona mau | iHiaukoa e maki aku lakou no ke awa, 11 aole no hoi e ae ia aku kekahi waapa e ! pao aku luka o ka aina. a o ka waapa e 4 jhookv?kokc aku ana i ka aina, e |>epehi * j koke ia a make, aole he mea hookahi e | hwiwke le $ ke olt o na me». a pau ma- | iuna o ua waa|w h. | I ka lohe ana o na naha o Aina j Omaomao, ua haawi ae la lakou \ ko i • lakou mau ieo hulo 0 ka hauoii. I ka ! hiki a«a aku o ua mau maheie naiia nei 1 i kahakai. ea ku Uina Uke ae ta Ukou j me ka makaukau iioko o nt wt t pau.

1 *a ;āc ana aiai o ke a.i. u 1 ke j iū n2. ».> uka hoi ua makaukj.> | ia. a h : ..li ae la oia a pane ae 'a : ► ar.a aiKane a oie kona mau ahhikaua, ioia hoi kona mau kupuna: 'iie inau j koa hoohanuhano anei keia a i oie he , raau koa hoomakaukae kaua paha ? " ; Pant aku ia o I.a;ana Bta: E kuu | haku, aoie keia he mau naua hoohanoiiiano nou, aka he mau naita keia no ! ke kaua, no ka mea, ua makaukau ia- ! Kou i na mea a pau. nolaila i mea e I uau ai kou kuhihewa, e hookuu aku i j hoekahi waapa, a e nana aku kaua 1 ka j hopena. I k« pau ana o keia mau oielo : ua hookuuia aku ia ka waapa, a o ka |Xaita o ka Hulu Omaomao ka hookele j o ua waapa nei. | I ka waapa e nee ia no ka aina a koj koke e pae i uka, a he mau anana wale | no koe, hehi aku na kapuai i ka ae one jo ka wa koke iho la no ia o ka Moi i [kauoha ae ai e ki polole?i na pua, tr.aluna 0 ka poe e noho ana iiuna 0 ka waapa. I ka iohe ana o na koa o Aina Omaomao, ua hao koke mai la iakou i ko iakou ike pana pua ma ke ki ana mai i ka lakou mau pua n.aluna 0 iakou nei. I ka ike ana 0 ka Naita 0 ka Hulu Omaomao aia lakou iloko o ka oiiikia, ua kahea koke ae la oia 1 kona mau hoe waapa e peki mai 1 hope, a lehei ae ia oia mamua o ka ihu o ka waapa a hoomaka aku ia e pale i na pomo e iii mai ana maiuna o lakou, a hikl wale i ke kaawale ana mai o ka waapa mai na eieie ahai iono oie a ka make. I ka ike ana aku o ke alii opio 1 keia mau hana ino a ke aupuni o Aina Omaomao, ua hiki ole iaia ke uumi iho oiai kona inaina e paila ana iloko o kona puuwai, a kau koke ae ia oia i kana ole 1 ka waha, e knuoha ana e ai i ka ai kona mau naita. A hala ka hapalua hora, ua kahea hou aku ia oia i kona mau naita e hoomakaukau, a kuuia īho la na kao haiihaii i na lio kaua me ke kau no 0 na koa kaua lio maluna 0 na iio, a i ka haule iike ana o na waapa, ua iho iho la na naua a kau ana iluna o na waapa, a peia no hoi me na kaua lio a ua makaukau ae Ia na mea a pau. Nee iike aku ia na waapa me ka malie, a i ke kokoke ana aku e pae i uka, ua kauoha ae la ke alii opio, e makaukau i ka iakou mau palekaua, a e malama loa i ole e ioaa wale mai i na maka nua. 1 ke kokoke ana aku o ka waapa i ka ae one, o ka manawa no la o ka Moi o Aina Omaomao i kauoha mai ai 1 kona mau naita e hookuu mai i na eiele ahai lono oie a ka make maluna o na waapa kaua, me ka manao he aia hoka hoka ioa keia inau keiki ma ia hana, eia ka auanei he ihu maneo ma ia hana. I na pua e iiiolo nei maiuna o ua mau waapa kuua nei, aia hoi ua pau hono maiuna o na palekaua. I ka ike ana o ke alii opio ua nui loa ka hahana o keia hooili kaua ma ka eheu hiema o kona mau waapa, no ia mea, ua hoonee ae ia oia 1 na kao o ka poe kaua lio e kau ana, ma ka eheu akau e aiakai ia ana e ka Haku Makuisa a me ke Poohao. Eia ka pane a ua mau oiohe nei o ke kahua mokomoko: Ina e hiki ana 1 na Kapuai o ko kaua mau lio ke ku iho i ka ae one 0 keia aina, alaila, me he mea la oia ka wa e hookuu ia ai o ko kaua inaina maluna 0 keia poe kao ahiu. a e ike auanei ka fa t na heana o keia poe iapuwale. I ke kokoke ar,a o ua mau waapa kaua iio nei. a pae aku ia 1 uka, 0 ia no ka manawa 1 holo like aku ai na kaua lio e haiawai me ka enemi, a o ke alii onio hoi a me Laiana Bea, a me ko iaua haaau mua i holo aku ai a kapoo ana iloko o na enemi a hoomaka aku ia e iuku. A na keia naea i hoopuiwa ae i ka poe e noke nei 1 ke ki i na pua a hoopau ae ia i ko lakou ki ana i ka lakou mau pua. a huii ae la e kokua i ko iakou mau hoa e nokea mai la i ka ulupa ia me he ipu iepo ia i na hma o ka Potera. I kei» menawa a na iiona 0 na mauna hui o Alahia e pulumi la i ka aina o Aina Omaomao, ua pae pono mai la na mahek naiia heie wawae i ka ama, a hoomaka aku la e iuku me ka weiiweii nui, t ua ula pu ae ia ka aina 1 ke koko mai oao, No eiua hoia o keia kaua ana t aia hoi, aoie e hiki i na maheie naita beie wawae ke heie aku maluna o ke kahua kaua, no ka mea, o ke kahua kaua i keia manawa, he m«!iwai ia e kahe weiiweli ana, a ua piha pu ae la ka iewa i na ea paoa o ke koko, a ut haiana ae la hoi a hiki i na koii 0 na naita o ke

; a'.ii aka t o ia koko, aok- ia he mea ; n; • e kuemi ai, ht.*amau no • ;i ka r.ee ana imua, ao na uo kaua hoi i o s.e aiii opio, ke hoio ia iakou maiuea J o r.a heana e waiho mokaki ana, e ake ana e loaa aku ka enemi, a ulupa aku lakou i na naiia o Ama Omaomao. Ika ike ana o ka Moi ame kana mau keiki ua holo nui aku la ne ka ha- j ie aiii, a i ko iakou komo ana aku, ua hai a*u ia iakou i na eiele, e kii hou aku i na makaainana a pau o ka aina, mai keia pea a me keia pea e hele mai i ke kaua huiiamahi no ka maiama ana 1 ka maiuhia o ko iakou aina makuahine. i ka iohe ana ona makaainana, ua aia iike inai ia iakou a ialau iike ina ; mea kaua a heie mai ia e hui pu me na puaii o ke alii: a i ka nana aku i keia mau maheie naita, ua oi ae ka nui o keia mau puaii iko ka wa mua, aku iho la lakou me ka makaukau no ka wa e hiki mai ai 0 ka enemi.

I ka ike ana o ke alii opio, ua p«o kona mau enemi, o kona manawa no ia i kauoha ae ai 1 kona mau naiea e hoakoakoa ma kahi hookahi no ka hoomaha ana. Lohe ae la kona mau naitā i ka leo kauoha o ko lakou haku alii ua huli hoi ruai ia lakou no kahi hookahi a malaila lakou i hoomaha ai, a hiki i ka wa o ka paina awakea. A i ka maona ana, ua kauoha ae la o Lameka Puluka i kona mau alihikaua e maki aku i na naita no ke kulanakanhale alii a o ka poe e kue mai ana ia oukon, oia ka oukou e pulumi aku ai. I ka lohe ana mai o kona mau kupijna, ua kai koke aku la lakou no ke kulanakauhaie I kona mau naita e hele la ua huli hoi aku la lakou no luna o na moku e ike i ka maka o ka lakou mau wahine. A īa lakou i hiki aku ai, e noho mai ana no lakou la me na nanaina o ka nohenohea, ua haule aku la ua mau alii nei e ai. A i ka maona ana, ua huli hoi akM la lakou ma ko lakou mau rumi pakahi no ka hooluolu ana. a malaila lakou a hiki wale no i ke ao ana, a ma ka hola 7 o ia kakahiaka, ua haule nui aku la lakou no ka rut«i aina a malaila ī hoopiha ai i ka lua o ka inaina. ' A i ka maona ana; ua komo like ae la lakou maloko o ko lakou mau rumi pakahi a komo iho la i ko lakou mau aahu kaua. A i ka makaukau ana, ua kau aku la maluna o ka waapa a holo aku la no ka aina. A i ka pae ana aku ua kau ae )a lakou nialuna o na lio, a holo aku la no kahi hoomoana o ko lakou pualikaua. I na alii opio i hfki aku ai e hui me kona mau pualikaua, ua ninau aku la ke alii opio i kona alihikaua nui i ko iakou kuiana ia po, ua pane mai la ka Haku Makuisa, aole makou i loaa i kekahi hookulia mai a hiki wale i ke ao ana o keia po, he oia mau no ka maikai. la laua nei no e kamaino ana, aia hoi, ua ike aku \a lakou i ke ku mai o ka e'a o ka lepo, me he mea la he elua mile wale no ka maniao mai kahi a lakou nei e hoomoana aku nei, a he mau minute wale no mahope iho ua ike pono ia aku la ua poe nei e maki mai ana, a i ka lakou nei nana ana aku, me he mea la ua huliamahi ke aupuni holookoa o Aina Omaomao, a me he mea la no hoi, aia ma kahi o 10,000,000 5 oi aku ko lakou heluna I ka ike ana o ka Haku Makuisa i ka nui hewahewa o keia mau koa, ua i>ane aku !a oia īmua o kana moopuna: E kuu moopuna e, manao au ua pau loa mai nei paha na wahi kauna kanaka o ke aupuni o Aina Omaomao* nei, no ka mea, aole o kanamai ka nui e kai mai mai neu a ke manao nei wau, he poe wahine paha keka hi e hele mai nei e kaua me kakou. Pane aku ia kana moopuna; Ina o kā heluna nui iho la ia o na wahi kana ka o keia aupuai, alaila ehia ka hoi mea aloha o ko iakou mau wahi oia a me ka lakou mau wahme, a me ka lakou mau keiki i ka ike ole mai i na maka o ko lakou ni&u ohana. 1 ke kokoke ana mai o ua puaii naiU nei o Aina Omaomao, ua piha kui i ae la ka kwa i na ieo huro o ua mau , naua la, me ka hoopuka mau aua ae i ka inoa o ko lakou Moi a me ko lakou , mau alii opio» oia hoi o Pomelia a mt IJtaso, a e hooho pu ana hoi "E ola mau ko lakou mau inoa a kau i ke ahe . pua aneane. I ke ai»i opio « ike nei i ka nui hewa o na naita o ka Moi o Aina Omao- ' mao, ua hookuu aku h ota i kona pu- . kaua mailoko ae o kona aupuni pahi a ! ku ana imua <o kooa alo, a pane aku lx : o Lameka Poluka: auhea oe, make-

; make iru wūu u oe e heie a e Kov- \ makakiu ioa a<u i na .ikua oua raau Ikeīki nei. ā i loaa ia oe. e j>ei>eh, iho i w |oc a make ioa a lawe mai imua ou. i jka iohe ana o ka nun-.n : na ka- | uoaa a k<«na hakm ua nalo hikiwawe [aku la oia iloko o ka manawa nok,;ie I wale no. aia hoi. ku nou ana no oia ir.e | kona mau imua o kona haku, ao ko laua mau oia ua haalele niai i ka la j ka maa mahana, ao na kino kiij\ipau waie no keia e aluhee nei imua o ke alii opio. Xawa pono ino la o Lameka Puiuka i ke ano o keia mau wahi ho!tholona. a }une iho U o«a: He keu no hoi ko olua koa ike kii malu ana ae i ko oiua haku a hoopakele ae mailoko ae o kuu haie kapu, a iioko o keta la e maalo ae la ia nani mai a olua ae no ka manawa hoj)e ole, a peia hoi ka na-1 ni oua mau aiii la o olua. e nalo ae j ana no ia. • i A ika makaukau ana o na aoao a i eiwa, ua haawi ae la ke alii opio ike kauoha i kona mau aiihikaua e hoonee aku 1 ko lakou mau puali o hakwai me kona mau enemi. Ahe mau sekona. ua halawai a« la na aoao a eiua me ka hahana, ua wawalo ae ia ka iewa j ka ieo o na mea kaua.'e kani koele ana na koi kaua, a oiiiiii ana na huna ahi mai ka maka ae o na mea kaua i halawai ma kahi hookahi iwaena o ka uiuaoa, e nakeke ana na pahikaua mai ko iakou wahi ae, e kani oeoe ana na mekaia siia, e haiakika ana na iaau ihe, e hookui ana hoi na palekaua. Aole i huiio keia kaua ana, aia hoi ua opa pu ia aku ia ka welelau hema o na naiia o Aina Omaomao, e heieiei ana i ka honua me he mau hua ai la e hooiuli ia ana e ka makani ka haiuku i ka ha'ia ka wai o Hanaiei, a na ia mea i hookuemi aku i na naita o Aina Omaomao. Nana ae ia ka Moi i kona mau puali aia ka, ua pau ioa ae ia ka welau hema 0 kona mau koa. Nolaila, ua hoouna ae la oia i kana mau keiki e hoi ae malaila a e alakai ae i na naita o ia aoao 1 koe. A oiai ua mau keiki nei ma ka weiau hema, ua kahea ak« ia iaua i ko iaua mau wahi naita i koe me ka leo nui: K na naita wiwo oie o Aina Omaomao, e kaua aku me ka wiwo oie, a e paio aku me ka hopo ole, a e kupaa ka manao, e hoopuehu aku i keia mau kao ahiu e hele mai nei e hehi ku i ko kakou aina aloha. Mai ko io no paUa keia mau mapuna oieio a ua mau keiki ia, ina he mea e malaiia; aoie e hiki, no ka mea, oke aiii opio no ma ia wahi me kona puka ua, o kaiana Bea me kona hanau mua, a aoie i liuhu, aia hoi, ua paa pono aku la na kani a-i o ua mau keiki nai i na iinia wikani o ke ahi opio Lameka Pu iuka, a lewalewa ana ua mau pio ia i ka iewa. Peia ka aui makasiia e hooheno ae nei: Lewaiewa Ke aieio o la pipi I ka pa mau a ka uwepa. I ka paa pio ana o ua mau keiki nei, ua haaiele honua e iho la ka nui ona naita ī ka iakou mau mea kaua a huii aku ia e holo. Ai ka ike ana mai o ka Moi i ke auhee o kona mau koa, ua huli mai ia oia a kauoha mai !a i kona mau naita, e huii mai e paio i ko iakou mau enemi. aka, pane sku ia kona mau kanaka, E ka Moi. e huli aku oe i kou wahi e pakeie ai, no'ka mea, o kau mau keiki ua paa pio i na hma o kekahi keiki ui opio. Lohe ae la ua Moi nei ua paa pio kana mau keiki, pii ae la kona inaina weia a kauoha ae ia i kona rrau koa e nee mai imua no ka paio ana, aka, aohe he hoelohe rnai o na kanaka i ka olelo a ko iakou Moi, no ka mea t ao no ke koa, ao no ka ho!a II pane mai ai kauwahi koa.) I ka Moi e noke neī i ka hookikina i kona mau kanaka. aia hoū loaa mai ia kona kani a i i kekahi umii oolea lana i ike ole ai mamua. A i kona huii | ana ae me ka manao e hoopakele ae •aia, eia nae ua hapai ia ae Ja oia mai | kona ho ae a kiolaia ae ia ika honua, a he mau minuie ka waiho ana ike poniuaiu a pohala ae h. A i kona pohala ana ae, eia ka hoi ua paa oia i ka nakinaki ia ike kauia, m e ku ana he mau koa kiai; a o ka mea nana i hopu, oka Haku Makuisa no ta Ikeinai īa na naita o Aina Omaomao ua paa pio ko iakou aiii, ua hoio nui aku ia e hai i ko lakou Moiwahme a me na alii wahine e noho u ana no ke aleaa i ko lakou aupunu a me ka maka o na makua. Lohe ae ia ka Moiwahine ua paa pio kana kane a me ka iaua mau keiki r ua nui loa ae !a kona kaumaha; a o na alii wahine hoi, u& loa ko lakou oli^h.