Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 33, 14 August 1886 — HE MOOLELO KAAO EEHIA NO KE Keikialii Romura, [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO EEHIA NO KE Keikialii Romura,

(Km fwi«wn< L4*rm*) 1 ki Opu* o » «e fea o koo* L»h«i. * o ka buu;u A«:& ho! o El * tv« n* UlaUiu o Ak;uu; !•*. uo i Lalt

■ Ka Heokala&iipua oLa 2£akaHh.

ODUfiADA, oia hooleahi wale mo no fca mea e ku ana imua o kupua Arcsina<r, he kauwa hoi>lohe pono hoi e hooko ana i kona makemake i na la a pau, a aohe no hoi he mea hw)kahi i hehiiho ike one gula alohilohi oka aina o Niada Murano 0 Art3inae. O keia kupue. ua piha eia i ka mina & rne ka ikaika, a aohe mea e hiki aku i kona aina, a aele no hoi e nalowale n:x mea a pau e hele aki: ana, oiai oi aku ke Uani 9ke ono oua aina aU mamua o na bf'e luakini; a pela wale no e hiki ole ai i na inea a pau, oiai i kona wa e ike ai, e hooluu iho auanei oia iua ain-4 a!a iloko o ka lipo!ijx? o ka moana hohonu »ne ka ike ole ia, a o ka mea kupsnaha loa, ao!e loa e lilo heokahi huna one gula o ua aina ila ina ale oke kai, a he kakaikahi loa nae kona hana ana pela. I kekahi wn, oiai o I)ubada ke kauwa aui Aresinae nei i hele kaapuni aku ai ma na wahi a pau e ike 1 ke ahu ana o na one gula a kona haku, me kekahi kaenaa īli Maioaria, i ole e kani ua mau huna one gula ala 0 Ni-*da Murano, ua loaa iho ia iaia ka pof>o laau "Duboida ke kepanaha" e waiho ana, a h« mea hou īa ! ke kauwa Dubada, aka, hnka !a ka waiwai o keia jK»po taau, i pane iho ai o ua l)u--bada la me ka inilimili ana a kiola aku la me la ikaika «uluna o ke one gu!a e anapa ar.a. i ka wa i pa aku af, huila ae ia a liln he aniani nui e waiho ana i!ui;a oke one gu!a, rue na hua paU pa!a moakaka e kau ana. "0 Duboiia ke kunanaha" ko'u inoa, a o keia aniani paha'oha'o oia no ko'u kino i hanau la mai ai, a o ktla popo laau au 1 kiola mai nei, o Uo'u kino ia i haule mai ai maluna o keia aina, a ua kapaia ka popo !aau "Duboida ke kapanaha," o ko'u kino auanei ia a pau na la 0 ka henua, aka, ina he hiki kt hoihoi hou ia mai ko maua hale elii i puka ai, alaila he mau olali maua no "ka iu 0 Gomohera." E lawe aku ia'u nau, a ma o ? u nei e lilo ai oe i haku kaulanā ft puni ka honua, a o kou inoa hoi a'u e kapa aku nei o " Duboida ks kaulana, M a mai hoi hou aku no ka hale alii o kou haku, oiai, ke makaukaa ala k* mak« nou. E hu!i ae ma ke kakulu akau a « imi no kou ola me kou malama loa ena hoi ia'u i loaa ai he hoopakele noti mai na popilikia mai

K na boa hoiniiniu o ko kakou nanea waiohia, c hoakaka iki aku ka mea kakau i kc ano o ka imNi o keia kauwa a Aresinac i hcJo ai; oiai oia e ooho ana aihlo o «a kupua aU, ua kapa mai ia ou ia ianei o , •Dubada, ,, ak,\ iaia nei hoi i hui ai me ka popo laau, ua k*pa mai !a oia o 4, Duboida ke kaulana/' a ola no hoi ke kahuna Upaau a kakou i ike a« nei ma na he!u i h*!a. Oiai oi Duboida ke kaulana nei i ike aku ai i keia wea hoopaha'oha'o, ua hopu koke aku !a oia i ua aniani nei, a ia wa no i opiopi ae ai ua aniani nei a lilo ae la be popo Uau, a holo aku la oia oo ka hikina oae ka mama noi, a ke o*re aU hoi ke one gula o ua aina ala t oa wawae o «a Duboida ke kaula na aei Aka» ua ike ia wai U la e na maka ike loa a me na pepeiao lohe 'oa 0 ke kupua Aresinae nei» a la w* no oia i komo iho i kona mau kamaa ku pua a lele aku Ia me ka mama aui me koaa maaao e halawai koke ako ana la hoi oia me kana noea e aloalu nei, aka, "ua haha poele eia i ka papai o Honololu." Oiai oia« alualu nei me ka |mama nui mahope o Duboida ke kaolana, « ke owe oet hoi oa huna one ! gula mt ka puehu liilii «na io a ia nev a na ia reau hana hookalakupua i hoaui ae i hope t na maka o ua Duboida ! nei t nana aku i ka hok> ui n)«i o u< 1 kupna neu a > kooa ike ana aku t ea kupna oei koopau mai ana i kona , mama me he makani puahiohio ikaika aia e pa ana me ka ikaiki, * ke bek aia boi a b»haai mafcof* * «a D«boid*

nei; ia wa cu i' paa ac ai i ua -aahi pcpo laau uei rna kona iima a pani ae 1-: "E ka p.»po laau kupmīhi i loai «ui nei la'u, 3 oke kuh:k:!hi hei o k'_ ahnui oka make i a!akaj nīii r.d :a ; u ? eia hke kokoke roai nei ks kupua Ar«srn?c mahope o ka u3, a j>ohea h auanei kaua e pakele ai mai ka poho mai o ko.ia lima," a iloko o keia manawa ana e kamaiiio nti, ua komo koke mai la ka noonoo e pa-ki aku i ua wahi popo !aau nei, i kona kokoke ana ma kahakai o ua aina one gula nei, ai» hoi aa hoomau lon nku ia nv o'ul i k* bolg ana m.i!una 0 k<* i!i o ke kai, aka nae boi, iaia i hehi aku ai maluna o ka ili o ke kai. ua haule iho ?a ka pojK> laau mai kā hma iho o Djboida, ai ka wa ipa iho ai !ka i i kai, ka wa koke iho la Q9 ia 1 hu:!a koke ae ai a iiio iho la he moku aniani naoi loa i hele a piha pono na pea ika makani, a e ku ana ua l)uboida leau ana nei ma ka hoe-u'i ulauia e like me ka ?apala{ a ahi o Ke ahialoa, ano ka manawa po'<olc w*!e no, aia ka aina ke ike koliuiiu ia aku la i hope lilo, a o ke kuoua Ares ; nae hoi, hopu iho U ika bau a ke i, a hoi nele aku 1a 1 ke kula loa o Malama. 0 ka aina o ua Daboida ke kaulana i pae aku ai, cta no ka aina o Irata kahi a ka Moi P>ene ke kaulana e noho alii ana, a maloko oua kulanakauhale aln g Taboraka i noho iho -i oia a hana 1 kana mau hana kaulana nui wale a hiki i kona lilo ana he punahele na ka Moi Bene ke kaulana.

Ano, e kau hou aku iko kakou nanaina maluna o kela ao uwahi e pohina ala ma ka paia o ka hale a!ii oka Moi Rabcna. Oiai aa mea a pau e nana aku ana me ka pahh'oha'e, aia hoi, nalo ae la ua ao uvahi ala., a ia wa no i ike hou ia aku ai ke aniani me ke lji hooleleaka o ke kei'<i al.i Sepa ke kakauolelo S.tera a nie kshi kauwa NUana (kahi auwan») e ku fnai ana me ka moakaka loa. Ika ike ana aku o na mea a oa'.i i ke kii o Scpa oia okoa no, ua hiki ole ia lakou ke ekemu, a ua ktokeo na helehelena e like me ka hau la no ka maka'u. Ika pau ana o keia mau hoike ana a ka popo laau Duhoida ke kupanaha i hoi ae ai ke aniani a koua ano mau he popo laau. la manawa no 1 kamailio hou aku ai ke j kahuna lapaau Duboida ke kaulana, 0 keia mea au e ike mai la, ponui no ke kauwa aua keiki alii a!a, a īa wa no i hlau iho ai ke kahun-i lapaau ! 1 ka lole eleele i uhi ia iho maluna o ka paahso, a i ka wehe ia ana ae o ua uhi nei, ua ahu wale iho la na iwi o Hua i ka ln, a ke nana aku i na hiona o ua wahi a*iwana nei ua hele a haakokohi luna he ioo. He tnca oiaio kau, a me kau popo laau kupanaha i hoike iho nti, walii ake alii ka Moi i pane mai ai, ake kauoha aku nei au i ko'u I'amuku e lawe aku e hoopaa ia Nisana maloko o lea pa-kaua 0 DjmJne Eleele, ake kauoha pu aku nei au e hopu ia kela kakauolelo lapuwale Sitcra 4 uoopaa pu aku i iii ma na rumi pouli 0 Domine Eleele, a malaila !aua e noho ai a htki ika hoi ana mai o ke iakeiki lokoino, aki'a, e kauoha akaau ina kanaka koikoi a me na kanaka naauao o kuo aupuni na lakou e hoekolokolo ika poe pio, alaila, ina eku ka hewa ia lakou, e kau aku no ia lakou maluna o ka amana li kanaka. Ua hookoia na mea a pau a e kaii wale ana no oka hoi mai o ua Sepa nei. Ua malama ia ae la he papaaina hauol; nui na ka Moi IJsne ke kauUna, a imua o kela papaaioa t haawi aku »i ka Moi i ka oiakana no keia b »na nui, ua hooili ia na kamelo i ke lala a me ke kula a me na pehaku makamae he nui wale, a huli hoi ia ta kahuna iapaao nei me na kamelo ukana ke nui, a me na kauwa ho< e aiakai ana mamua I ka U nae mamua ae 0 ka hoi aea 0 ua kahuna hpaau nei, ua maiama ae U ka Moi Rabona he papaaiua i niuvehtwehiia ena ono aole b kana mai, a mahma o ua papaama aU i lulumi ia e ea mea ai i hooUuna hana aku ai ka Moi ame ka Moiwahiae : ke kahuna Upaao. A oiai lakou eai ana, ua noi mai Uke alii ike kahuna hpaau kaulina nei e lilo laua i «au hoaloha a hi--1 ko iaea hopena. Ua hopaa ii īho la !asa nei htf maa hoaloha oiaio, ai na hana«na wahope aku. H*ili ae Uke kahuna lapaao a kamoe aku Uao ka ama o Inu i ka hale atit o Kedara oka Moi B*ne ke kauUna. E oihoa heiohelu o ko kakoo eanea, e aui a« kakeu aaalona o kekdu«UiSepa !b «ailoaaika

ri !ono ike keiki alii no ka paa ar.a: o kana kakauolelo a me kana wahi | kauwa i hoomahuka ai, ui paa maloko , o ka pa-kaua o IMnoiae Eleele, ua pui-j «v< ae 1.1 me ka hoopeka ana ae ! na i huaolelo huhu a aie >ca iiaina a niiuo J aku la. "Nawai la i hoike mai na kuu | kauwa ame kuu kakauolelo i hana i j keia." Ka ke kahuna laoaau Daboida| ke katilana o ka aina o kata o ke kula- j nakauhale kaulana o Tobolaka o ka i Skfoi Bene ke kaulana, wahi a ka poe | nana i hoik» mai, * ua huli hoi aku la ] oia me na kamelo he nui 1 kau- j maha 1 na waiwai maka©ae a kou ma- j koakane i haawi aku aL Ahia la iha \ la ae nei mai kona wa i hoi ai a hoei ? wale mai b makou; k« hoomanao ala j vrau, wa'ii a kekahi i pane mai ai, ahi | ku la i hala ae, ame he mea ala, aia i ka huakai hele o ua kahum lapaau aU ] ke hwkokoke aku la ike kulanakau-; hale 0 Tubolaka. Ika aneane ana ae j 0 ka la e kau pono iho maluna © ka j 1010, oia no ka manawa o na raea a j pau i hooho ae ai, eia ae !a kt keiki I alii Sepa ke hoi mai nei, a he wa ia a j na kanaka e hookeke #na ma na kapa j alanui no ke ake nui e ike aku i ka : naita opio a me kona huakai hele iwae j na 0 kela lehulehu e ku aku nei, ke j ininao mai nei kekahi poe, ua loaa io ; aku nei ua naita opio ala. Oiai na mea

4 pau e wawa ana ma na alanui rae ka huro ana t na ia mea i kono aku i ka Moi e nana aku iwaho ma ka ipuka aniam o kona hale ali», a oiai oia e nana aku ana, ua ike aku la oii i ke kei ki alii me ni kanaka ! hele pu aku me ia. la wa no i haawi ae ai ke alii « ke kauoha i kana mau eleie, e hele aku e hoomakaukau i ka hale alii o ua Sepa lokoino aia, i hele a pau " kinohinohi a ka la i Mana " i kau & mea o ka uluwehiwehi i na lipo lau-aa o ks naheie. Oiai ke keilii alii i £ 'imo aku i!oko o kona hale aiii me kona mau ukali, a o na kanaka hoi ua hooooho ia aku la lakou ma na hale kaawale. Ua hoolaha ia aku la ma ke kakahiaka o ka la e hoea mai ana, e heie mai ai na mea a pau e ike a e lohe ai hoi i na hana o ka huakai a ke keiki alii Sepa ka lokoino. I ka hoea ana mai o ka k i oleia ia, ua hele mai la na mea a pau no ke ake nui e lohe i na mea a pau a rae ka loaa a leaa ole paha oka naita opio. I keia po, ua kauoha malu ae ka Moi i kana kauwa e kii aku i ka hiku puuku e he!e mai no kekahi hana nui ana i manao ai, a t ka hiki ana mai o ka haku puuku, akoakoa ae ia iakou ekoiu ma ka hale i'una ioa, a ma kekahi rumi fcaaw£le i noho iho ai lakou, a hoemaka aku ia ua Moi ala e kamailio i ka i ana aku. Apopo e hoike mai ai ke leeiki alii i na hana o kana huakai hele a oia ka'u i manao ai, e hoiii i na hana a pau malana iho ou, a oia kau e hele aku ai ma kuu inoa iioko oua amina nui ala i kakahiaka, oiai, ua hooholo iha au iloko o'u, aole au e ike hou aku iaia a hiki ika la e lohe ai

au ua ahewa ko'u*poe naauao a pau i ka hoopai nona, e like me ka mea a'u ha'i ai imua o oukou ma kela po a ke <ahi;na iapaau Djboida i hoike ai, & e iike hoi me kuu kanawai paa i kan iho &i no ehiku makahikl A ina e ninau ia nui au, c ha'i aku oe, ua loohia ia i ki nawaUwali, aole oia e hiki mai ana. Ina i loaa iaia ua kanaka opio ala, ala* ila, e olelo aku oe, xm hookoia na mea aka Moi i olelo ai. Oia kekahi hool ina pa ma ka noho alii raa keia bope aka, a ina aok i loaa, alaila, aole oia kekahi me a'u ma ka inoho alii. Ika pau ana ae o na olelo a ka Moi, ua hoi aku la ka hakn puuku a mc ke kauwa ao ka Moi oo hoi, huli b©i aku 2a oia no koaa rumi moe.

Mi kt kak&hiika ana le a mamoa ae © ki o ana mai o na kokaoa olioo o ka la aaluna ac o n» kui'.ono. m* !obc ia aku )a ke # kopinai oka leo oni ohe ine&a mea kaai hc nui e hooUulea ana ike kei*i ilii a e moe *na kaakoo o na kamahele imoa ao ka hale aiii oke keiki alii Sepa ka loko> ino. Oai na mea a pao e ake aaa e !ohe ako, a e ainaa ana, pehea U ka huakai a ke keikl aliL ? Ilokoo na !eo hao«a«a e na a&a» ike U ako la ka haku paoko me <on* kahiko piha ika hele ana mai, a ia wa hookahi ao hoi i puki taai ai ke keiki alii me koaa aaho piha, a mahope oaa kona mao «kali, a oia co hoi ka wa i hwo ae ai oa om* * pa« ae ka —hUL (Aākipmm.