Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 38, 18 September 1886 — HE MOOLELO KAAO EEHIA NO KE Keikialii Romura, [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO EEHIA NO KE Keikialii Romura,

j lj\n i'l'KU'K» 1 i | K» . : , • > iu ■, ;jk r. e ] •' - ' ' •* '-•* '■■'• s '• '«* T.a ' • A-: > •.•-< .» j ' « ■- j : ••■^.-j a* . i-., - . er»a j | Ha Hoekalaknpua o ka Hakakila. I U\ k ikī- loa elike :ne ke kiek?eo k.i t!V i. a ke hoike mai la koa.i ■r.o j«c 'A.ile no, a no ia n»ca. na '• ••»?'• • m ««ku !a ka nani o i:a l.iau "!iu ■~.\'a nei a puni ka honua, a n«> la :r.-.a 1 ku ae ai na uioi a pau o ka ho!.t i h-.lt; iu.ii 'u me r:a inakana p.ima ko lakou man l'uua, a nva«jna| 0 o Pua .\f.i 4.1'>iia k.i Ui, a o ka nani !ui o!e o Aina Hau. a ma kona iinia t- i.na ana iie u[>uu jj 1.1 dannana 1 hana r oeau ia vnkf- me ka pua ro>e i iiiohai i ar, a i kapaia ka Aurora B re(ka Iam;ro ka Akau.) K he!e p;i ana nie ua Ui !a eiua niau kaikainahine opiopii) nani o na heleheiena k»> nana aku, a e paa ana hoi i ka !-.u-a !o!e o ua Ui kaulana la, a niahope iho o ua mau kaikamahine la he!u;i1 :ne m.iiioi i kahikoia i ka lole nani o ka hale alii o Sinera o ka moi Ta Sehaha, a o ka luaui hoi o ua Ui la, a o ka moa o ua luahine la o Tireza, a ma k< na !ima hoi e paa ana he pahu aniani aia hoi iloko o keia pahu ani. ni ke kaa lele a me na lio lele ekoiu o Aminauiiea e paa ana iioko o ke kaa. a me na makaaniani paha'oha'o o Hiera Murano o keaupuni kupuaoZa!)ulona i aihue ia mai e Maio Ahi ke k.iulanao lle Sinia, a i ki manawa e huliamahi ana na aupuni a pau o na weiau i ke kaua, ua aihue hou ia mai la ua pahu aniani e Ro Sme Bo ka ilio punahele a ka moi Ta Sehaba ka luaui hoi o ua Ui kaulana la, i alakai ia e ka ike o kela luahine magoi paha'oha'o a kaua 1 ike ae nei. Mamua .ui o ka he!e ana mai 0 ua poe kaulana la 1 'm.ikeia mai ai ka lohe i ke i:i ka moi Rahona ma ka waha o na elele paknhi o lakou, a ia wa \ hoo-makaukaui.-.'i na ha!e alii no ka hookipa ana mai la lakou. I ka haia ana ae o na la he nr.i i hoea mai ai na mea a nau a hiki i ua kaikamahine aiii noi, ka mea i nleioia ka "Opuu Oaimana Pioole o ka haie alii o Sinera, a o ka pua laha ole o Aina Hau. " l ka hala ana ae o kekahi mau ia, ua aiakai aku !a ka j moi 1 na mea a pau a me ke kaikamahine j alii l'ua Magno!ia o Aina Hau maioko| o ke

"Ki!iapai pua o Orine Hama Ka mahinaai i piha i ke paha'oha'o/ l ka manawa a ka huakai e hookokoke aku la i na ipuka pa ekolu, ua ike | īa aku la na kiai naue o!e o ua mau pa | ia e uwai ae ana i na pani opiopi i ha- j naia me ka hao a me ka ixilolo, a ke ikeia aku la no hoi na kiai e maaioalo mai ana. I ke komo ana aku o ka hua kai. ua haawi mai ia na kiai i ka hoailona o ke aloha o ka moi Rab ma, a ia wa pu no hoi i ike pu ia aku ai na meu a j>au e wehe ana i ko lakou mau jupa\e a j>aa u:a na lima, a komo aku la ka huakai me ka eehia nui, oiai hoie |alohi ana ke gula me ke <lairoana i oko- ! moia ma na paia o ua mau puka !a. no lakou ka huina he elua tausani o na kane a me na wahine, a iloko o ia huina, he |HH m magoi kekahi, he p>oe hoopiopio. a 'ne wau hooilina rooi a-me na Ui no lakou ka huina he huokahi tausani i»e eha haneri a 01, a <t> ka nui iho la hoj ii o na aupunī like o!e o ka honua i aeie mai<" ike ike kumu Uau ohia gu.a. Oiai noi ka huakai e kamoe aku la no kahi o <la iaau 1a t ia wa no i loheia aku ai ka ikuwa o ka leo o na iaau o ua kihaiai !a, mai ke kumuwaina e hua ana a hiki i ka !aau Husoj» e uiu ana ma kn;ia o ka auwai, n :nnt ka !nati \\v ma a 1 ka pua Hlia o na awawa.

I ka manawa i lohe ai na mea a pau i ka hooho »tui o na laau, ya kau iho ka eehia nui maluna o na mea a pau, a ia wa i pane ae ai ka Ui kaulana i ka luahine Fireza e hoike mai i ke ano o keia mau mea kupanaha ana e ike uei. la manawa no i wehe ae ai ua luahine la i ka pahu aniani apuupuu, a lalau iho la hoi i na maka aniani omaomao o ke kupua liiera Murano, a kau ae la iuā kooa mau maka a nana aku ia ioiua

f..J!;O. r ., '<-1 *v:;e AC : iit i ».j; aaan: a c »a; L kc |iii. o fcc:a kumu o.'.ia mj. su\c ;a he aka. «jc :.i na <e- ' K2ti nani l«ii..»k* « nunaia ka | il Su» V ti ci U 1 ti I ;•' "i »ivi c ka Mionvahi.oc o aup;;;:i { >,j wahine hoi aka -no. e hele r'.■•_• nvi rue kako'i, a no ua keK! iā n v !a ino ; hala a kakou i ike ai i na ou'i kupanaha 1 ha;a ae. Oke k:cktc <:• kou njt:i v k-ju haku ahi ka ;ntā a kou I«hui i akena nu» ai i kou nam. au';e ia i ka hapaiua o ka nani o ua keiki hi, a ke ike nei au. hookahi wale no mea i hanauia e like me ia maluna o keia i!i ; i r:u;j. Malalo o keia laau ohii £.<la i i ii.o ai na iaau a naha'oha o. la tna ; n.iw.i no i kupinai mai as na leo :nai oj a o o ke kihat>ai me ka moakaka i ka huaolelo heokahi wale no: "Ke kihapai pua o Orine Hama, Kamahinaai i pi'na i ke paiia'oha'o. " Ia manawa no i lohe ia aku ai ka nei o !oko o ke kihapa', a ikuwa mai la ka leo ona pua ona laau a pau e olelo mai ana

Aoie nnei 1 ana ko oukou niau ma'<a i ka ike nna, a piha hoi ko oukou mau pepeiao ika lo!ie ana iko makou nani Aia hoi nani ka weliweli ona mea a pau e ku ia, ā ke i ae !a kekahi, ke kumulaau kupaianaha e, a puana mai ia hoi kekahi, nole ke'a he kumu'aau maoli, he kupua kela, a pela wale aku no ko iakou kamaiiio ana, a noia mea i ku ae ai na mea a uau a puka aku ia iwjilio me ka eehia nui, a peia i kapaia'i ua mala pua la 0 s, Ke Kihapai Pua o Onne Hama, ka Mahinaai i Pi ha i ke Paha'oha'o,'* a kakou i ike pu iho la i na hma pa e e a ua Kihapai la o Orine Hama, kahi 0 na laau hua paha oha'o he nui e ulu ia a kakou e uhai a hoio pu aku ai i na inea he nui a ko kakou moho kamah i'o e haulani aku al maluna 0 na pali nihoniho apiipii, a me na ale apiipii ahiu o na mo.ina hanupanupa kawahawaha ne ehiku haneri kanalima kumamaiua ona poai honua ehiku. A maanei. e hoaui pono ae ai ko kakou kakeie ana maluna o ka mea nona ponoi ka nanea. Oiai. ua hoi aku no kela a me keaa Moi iho no ko 'akou Aupuni pakahi iho, a o ka ui kaulana o na welau anu aia oia iioko o na wiliao hopniponipo e paonioni la iloko oka puuwai, no ka kakou opīo. i alakai ia malalo ona olelo a ka luahine Magei Tereza e hoi pu la. Ena hoa kuilima o Romura, eia mai ua puuwai iivina la. Ika manawa no i loaa aku ai ke keiki alii Romura ika moneka Hesana, ua owili ae la oia iioko o kekahi huiu holoholona pahee loa a ia wa no oia i hoomalo mai ai i na kaula kaohi 0 kona lio keokeo nani a haalele pau aku la ika holo a iloko 0 ka manawa ookole i hoea aku ai ua olali la iloko o na owawa kulipolipo anoano 0 Ke!e-Sulia a maloko o ka pa o na mea laia Iku iho ai ua Rcse la ona waonajhe!e, a lele iho ia ua Hesana nei a hoi--1 hoi aku \\ i kana puolo makamae maloko o ka haie i kinohinohi ia i na nani he nui, a maluna o kekahi moe 1 hahīlii ia i na weleweia pahee i waiho iho ai oia 1 kana kamaki hiwahiwa niekama lie, aiawa no i olelo ae ai oia i kekahi kiai o kona kakeia e waiho ana malalo o ka paepae puka oia hoi he huipa kupu.i, nona ka inoa o Urim.t, ;nao kona hookani ana ae no elua manawa, a ia wa no i nalo aku ai o Rose iloko o ka hale iio me na j)ono a i>au. a hookani hou ae la oia i ua huipn la no ekolu

manawa, a ta wa no i ikeia n'< d ua mau,j lio la elua e haio mai ana a kukuii ihv> la ilalo 0 ka honua me na nanaina hoihoi, a ia wa no i pane aku ai ua Moneka Hesana nei ika i ana aku: E a'u mau miiimili punahele, eia ko olua lei e kahiko ai i ko olua kino, a na olua auanei e hanai iaia me ka wai o na pua o ke kula ana nalo hana moniona e hana ai a o»a mau mea ka oiua e mii aku |ai iloko o ua pali pohaku a me na pu;ha laau oka waonahele o Zina a me

Parana, a e katxaia auanei kema inoa ma ko olua inoa a ke kap nef au nva ka hapa mua o ka inoa o kekahi o olua a me ka inoa holookoa o kekahi o olua a oia au e puani aku la i kooa inoa oia no ke Keiki AUi Romura, Ka Puuwai Liona, ; Malaila ua ioaa kona inoa mai loko J mai o ko olua mau inoa i ole e ikeia a | lohe ia e na mea a pau e huli ana me J ka hoomakakiu ana i kona a!a, oui, eia | ka le«a ua piha i na kupua mai a Ma--1 uuria (Kohala) ke kupoa nui o ka mo-

a*u. iia o Nui t .na iloko ■o n.. .10 A:na •>. <ahi a : -"i.i. ><ir« v'' i. i .;, • j wa.e r.o »t:;ea e a* . u u • • ; Iku manawa nu i ū.u .-»e īī ora «j.e- -» • !!° aua «'ioneka ?tcū t huh ae ai ua nuu ho īa, a n-iio aku <.a lioko o ka uuiihiohio. nu ka hooko aaa i na kauoha ako iaua haku. I k~a haia am ona iio. i huh ae ai ka moneka no ka haie a n kahi i ka kakou hiwahiwa e uioe ia meka eeiua, iloko ona leo kupmai o ua iuea kam hke oie o kekahi manu e % meie la nona ka ;nca siione, o kana hana oke meie ana ame ka haku ana | i na meie kauiana a hiki i ka moeuhane !a Uiahoio. L'a hoi aku ka kakou moj neka, a boopono|>ono iho ia i na mea e [piii ana 1 ke kama opio, i hoohiwahiwa |ia i na nu'a aole i kana mai ka nani a ka maka ke ike aku. Ua iawe ae ka nioneka i iea iawe a hookomo īho !a īloko o kekahi pahu keleawe huina ha a lawe aku ia a maloko o kekahi maiapua i iuhiehuia e na pua a me na laau hua a kanu iho ia. A mamua ae o kona kanu ana, i pane ae ai oia, "E ke Kiiiapai pua o Sarona, e maiama 1 fcau waiwai makamae a e huna hoi iaia no na inakahiki e like ka nui me na la he elua.tausani eiima hanen kanaiima ku-mama-lima (2,555) ma helu Arabia, a i ka piha ana o la mau la, e hoike mai ai oe e keia pahu keleawe i kau hana a me kau waiwai i waiho nalo ai iioko o īa mau la ake waiho nei au ia oe rnalaio oke alanui aoie i ikeia e na mea a pau a e heie ae, a hiki mai ia hora i manao oieia, a i ka ia hoi 1 hoopoina ia e na mea a pau, e hoike piha mai 1 na waiwai makamae oka honua, aole iioi iwaena 0 na kahiko i loaa i na keiki a kanaka a 1 kahikoia hoi ma na haie ul.i oke ao nei. No ka mea a hiki mai ia la, e ike auanei oukou iko oukou alii e noho ana maluna ona ao pohina no ka heie hou ana mai e ninau i na mea a pau. Ika pau ana ona olelo aka moneka, i pani iho ai oia i ke pani keleawe o ua pahu la a kuni ia ihola i na hua paiapala eiima ma ka helu roma, penei: MMDLY. Oke ano o ke)a mau hua oia ka nui o na ia e w;iiho ai kela pahu keleawe iloko oka honua a hoea hou mai. Ia wa no i kanu iho ai oia iua pahu !a ma ka aoao akau o ua kihapai ia i kupono 1 na puka o'epeleue oke kakeia nani i uhi ta Ina lau iaau paha'oha'o aka naau e kahaha iho ai. Oiai o keia hale alii nona na keena 1 luhiehu i na pohaku makamae o ka honua, e lika me ka lua wai 0 Heledela ke ano o na mea huna ekolu, pela okoa iho ia no ua hale alii la, aka, o kona mau nanaina a pau mawaho, he nui ke paha'oha'o. oke ano 0 ua hale alii la ke nana aku mawaho, he kumulaau 01i\va kona ano i iuluu 1 na pua ano like o!e a me na iau e kue ana kekahi i kekahi, ae na hoa ona lau a kakou e [wha'oha'o la, oia no na puka olepelepe o ua hale alii la, a o na pua hoi oia no na ihoiho kukui e?a mau la» no iakou ka wena e puai la mawaho a kakou e ike ia a e hoomanao iho ike akamai nui oka mea nana t hookumu i kona kumu a i kukulu ai hoi i kona mau poai kamahao a lelo ke nana aku mawaho he kumulaau Oliwa ku; ainaha, ka home oka kakou nniimiii e omo la ika momona ona pua oke ku!a. I ka nalo ana aku o ka pahu keleawe me ka iawe o ke keiki alii. ua hoi aku ia ka moneka no kona hale aiii, me kana kamalei.

• ! ka piha ana o na Ia he umi, ua he-| mo ae la ka piko o ke keiki ahi, a īa wa no i lawe ae ai oia a hookomo iloko 0 kekahi {>ahu aniani, a iawe aku ia e kanu ma keh kihapai mua ana i kanu iho aii i ka iawe Ooko o ka pahu keieawe, a u»a ka aoao hikina o ke kihapaī i kanu iho ai oia, a mamua ae no hoi o kona kanu ana i pane ae ai oia: ,k E keia pahu aniani, ke kanu nei oe me kau waiwai makamae, a oia kau e raalaroa ai me na waiwai i loaa ia oe iloko o na ia MMpXLV, (ma ka hua Roma) a ma ka bora i hoopoina )a, a ma ka la i manao ole ia e na mea a pau e hoi hou mai ai oe a hoike mai i kau hoike. E huli oe i na mea a pau iipko o na ia i hoike ia iwaena o na mea nani i huna la o ka honua i loaa ;o*e maloko o na hale alh a pau, a i ike ; oie ia e ka nuka o na mea o ka honuo, no ka enea, i ua la 'la e he'e mai ko oukou alii e noho ana maluna o na ao pohina, no ka hoolohe ana i ka oukou hoike, ke huna nei au ia oe ma ke ala 1 maka u nui ia, a mai Uila mai e lawe mai ai oe 1 kau wiiwai, a hoailona iho

'īli :i :r„'v..: x .. ;.v i r. : | eluna, ?n:i huah-e-u A;. Ua .xt . ■ ►I 5. 4 -• ♦* kn | L 'ia ru\i kuii.iīKi 1 u <.■* •*.?r-ca, en kakon ua hoea mai 5 <.-i • j e U~.;J Ji :';• ••'.; : aku ao-inei me >>. e po«ra t kerv. aun k. l ;ki:;ian.i. )ii; t lu: na hoa aku ana r.o kakou ;r,e u 01.1 kn wa a n.i<: u e ike iho .1: 1 na : ■ na ioko;rto nu: -v. k ic. au; ta-sr% he »r;\ 1 aiii powa n<> na ulu Uau, r.a e.»a*:r»a a aie na ix»i: lauai.īp.ia <"ne k.> i.iu,; :r..r-\ kanakii mai '-ko iaiu» makuahun-'w.u mu, ama keia nee ana ak t oko <.1kou nanea e hoikeike piha nai a>. i.i kakou. I ka piha ar;n ona maku'uk? ehn o ke keiki aii 1 R-. mura. <>u k.i ni.t:u'.v .\ I [>uai :nai ka lono no kekahi mau alii powa kaulana loi no Uu : na inoa o I o Miia a *i!t* Moa ; e n:i h.oa, au!e laua he niau niea e ae, aka. <• [>a a nie Kd re Berensa no i.i. rna! »!o o na inoa hou, ou»i i \eia wa a !iua i hoea iku ai i l»a aina o u.; hooloii ae !ana iko 'aua inau ino ia kapa iiio la o Lo Mi!a oia ni.)hoio. Sepn. a o Mila Hone o Kalukno ia. lioko oia uiau makahiki, he kaua wale no ma na aina a i.-au o >.1 hiiema, a i ka piha una o n.t makaiii.i [ehiku 0 Romura, oia ka wa i hoea aku jai o kekahi mahele oka naiia pow.i o iua mau keiki alii nei i ka aina o Ale^e-

ria e a!akai i.i ana eka haku l aiia ih>wa Merogada ke a'akai 0 ;;r. p'iali h>loiio, i hoouna ia mni e !uku i ke kulati ikauha!e a!ii o Edoma. Oiai ua puaii naiia powa nei 1 puka mai ai mawaho ona ululaau, ua halawai mai !a lakou me ka mahele naiia o ka opio Gileneia. a la wa no i hoala ia ae ai ka hakaka weliweli !oa i ike oleia mainua, mai kakahiaka a hiki i ka uhi ana mai oka po, ua emi hope aku !a nn puaii powa a hoolulu iho k i!v ko o mi lulaau. E na hoa, nani ka palekana o ka kakou moi Rabona mai lilr> kop.a oia, a ina iloko o ia mau !a he aina ncO! t. ia i piha ina aunkua. lioko keke no«.» ia wa i hoouna aku ai kn nana opio lēada ika !ohe ika moi, tia ?u p•<«■.l .• oa hooukaia kekahi knua iuaule e i.\ a me kotia mau nāita he umikuihama!.; > mai kakahiaka a po, a ua emi h opeaku n.r powa. I ka wa i loaa akn ni kn 'o!il 1 ka nioi, ua kuka'a U ' e nku b i

k<.>na Ahakukamaiu, a maloko oin m>ho ana o ka aha i kaheaia ;'.i na n::i-a ;. pau oke aupuni e he!e nku eku i na pown, ahe mau !a ia oka iiwuh. oiai na powa e puhi mai nna i n.i r,.;<. i ke ahi. a e iuku waie nna hoi inn .-. naka o ke lii: a pe!a iho la hoi ka hooe o na iik;i i wanana mua ra E waiho ae kakou ia hua a ir.e ka aina o ko laua makuakan.-. n.e huh nku a nana iuiua. 1 ka piha nna o na u .tk .iuki t !iiku o ke keiki a!!i o|»io Roii;ij.*.«, <' ī.i no hoi ki j)i!ia ana o na !a i oielon u rne 2545, akahi no a ouka o Rom:;ra mailoko mai o ka hn!ea!ii 'anu oiiwa. a iloko o ia mnu mnknhiki ann i noho me ka ike o!e la iwaho, nnu makahiki la a kona kahu hanai e ao an-» inia mn naikeapau. ui ao aku no h. i kona kahu haiui inu ma ka ike i na me.i oia makaiii !ca e o'a ana iioko o ka'wai, pela hoi na mia uiu ma ka honea. na manu a ine na me-a kolo a pnu. a o ka ike oi sku i ioaa iam. oui ku ike ika lawelawe ana o na mrn k.iu?, a nona hoi ka inoa i kapaia: '""ka hookn'akupua o ka makakiU. " I ka piha ana o ua nuu L; la } ahau paunii iho ai ke kanaka Mon*. i kana uwera ia h >v.. .. ; kokolo mai ai ka ohu a kuu i:~.» a ma ka puka o ka haleahi, a hele aku ia ka

moneka a n e ka h.jna< «hi a noho iho la iluna o u > oh i ao ta. a nte ae h ao la a kau keh Aeka iho ia maluna o na iaau o u.» ksrv*pai ia o Sāt na, a ia wa no 1 kahc.a aku ai ka m; nekn. F Unna a me Turina f e hoike n>ni i ka olua ! t ana. la nunawa fcoke m> 1 olapa ae ai ka uwila a nakolo ae ia ka !eo o ka hekili,a pa mai ia ka makanī puahiohio, a maho|>e hoi o ka ■ :::?h:ohio, he hamumumu o ke malie me na kilihune ua awa e pohina ana, a ia %'A no hoi i oili mai ai hep*h-i v«.-!s-awe i hoopaaia i kekahi aiK» m^hope (iho 6na he paho aniani • V o, t | ke apo daimana, a ia wa kok e no i h ■ Uaaakuaika moneka i ua ma« pahu |la a pane iho ia E Unuu, e !»oi aku i | ka haiealii, a ia wa uo i ntt a\ ua s ao ta a paa iho ia n» ka puka o ka l.a-

• ,:r; U si \ ' " : -:A"- f.::r->; :-i .. ,\. .» n*.l U' .- k A.U _ ; ; ; w. r ; . .* »'•.•» .0 ua . • !. rv la u* mo?vf-» I\% . . . ■:^;••■' •v> -*j .le t a sK:* ; o e »'.;-•** ' rv * . , -V.,sw.;!:• 'i .< wehe -i? 13 1 <c u . i k.». !le k.r -.'i a thu nar;i i».u ?tor:u <a j . I u!a i iikil -ue ke ko<o a ?»'.< ka e tj ke ahi o{ H'n»tra. a o ka nu a e |ko*no i;i|o i •.•.( K.ipn 'a. el:ke a - lue vO īu ,r.o hu* k'* al.-hi'., H o r:o p.-H.ūu ■ r,. l "is■ .: jii.e kn j hoi o ke dav.ijn.« » | f.l t'.f' : >