Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 40, 2 October 1886 — Page 1

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Nancy Houlding
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXV, HELU 40. HONOLULU, POAONO, OKATOBA, 2, 1886. NA HELU A PAU, 2096

 

HOOLAHA KUMAU

 

@

AKENUI WILDER ASHFORD & VOLNEY VAHCOURT ASHFORD

ASHFORD & ASHFORD.

He mau Loio, Hoakuka, Pale ma ke Kanawai, Moraki, Luna Hooponopono a me ka hana ana i na Palapala Hoolilo

@ A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

H@ Luna Hoo@ Palapala.

K@ Ma ke K@a L@ Kuhina.

@.

Chas H Pulaa.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Koahala Akau, Hawaii.                     2001-tf

 

Cecil Brown.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A he Apona Hooiaio Palapala no ke Hokupuni o Oahu

KEENA HANA:  Ma alanui Kalepa.

tf.

 

EDWARD F. HOPKE.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA:--AIA ka lumi helu 9. Maluna ae o ka banako o ka Ona Miliona Spreckles Block.) 2072-2m.

 

GEORGE P. KAMAUOHA.

Ko Loio a he Kokua ma ko Kanawai.

 

A ME KE

ANA AINA.

I Loio ma Kohala Akau, Hawaii

 

JOSEPH WILLIAM KELIIKOA.

He loio, a he kokua, a he pale, a na kakoo ma ka Kanawai.  E loaa no au ma ke Keona o J. M. Poepoe, kihi o na Alanui Alii a Anini, Honolulu.  Ua hiki no hui ke hana i no Faiapala pili Kanawai a kela ma keia ano.                     1yr.

 

J. A. MAGOON, (Makuna.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona.

tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO

BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

Keena Hana ma Alanui Kalepa, Honolulu, maluna ae o ka banaka o Bihopa ma

1yr.

 

J. HALEAKALA BARENABA

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

Ma na Aha Hoomalu a Apana a he Agena Hooiaio Palapala Kepa mawaena o na haku a me na kauwa no ka apana o Wailalua Oahu.  E loaa ao au ma Kauaula.  Waialua, a i ole ma Honolulu nei.  2075-1yr.

 

JAMES M. MONSARRAT.

            (Maunakea.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala.

E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA:  Alanui Kalepa.

 

KINNEY & PETERSON

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaa@u@anu, Honolulu. tf.

 

RICHARD F. RICKERTON. (PEKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA: Maloko o ka Halewai hou tf

 

S B. DOLE.

LOIO. LOIO. LOIO.

He Luna Hoolalo Palapala

KEENA HANA: Helu 1@ alanui Kaahu@a@

2079 1 y

 

W R Kakela

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He luna hooiaio palapala

tf

 

 

W.C.  AKANA (KAULAUKI.)

He Mahele a Unuhi-olelo ina ma ka olelo Pake ma ka olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi e hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima a pela aku mawaena o na Pake a me na kanaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke ana i ka meapoe Haaliliamanu.

                                                                                                                        2010-ly

 

HE MOOLELO KAAO NO

Edisepa Ferido

KA HIENA KAULANA O BAGALIA

KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI

Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevia.

 

Ke Kuhikuhi Pueone Poupou Kamahao a o

ka Liona Hanu Meheu Pololei

 

He Moolelo Enelani i unuhiia no ke Kuokoa.

 

            HE kanaka ka’u i lawe mai la i nei e lapaau oe a ina e ola, e uku no au ia oe like me kau mea e noi mai ai, apopo hiki hou mai au i ou nei.

            “Ae,” wahi a ke kauka Inoka.

            Ia wa, huli ae la ka ui a pana aku la i ke kahuna, “E kii maipaha oe a lawe aku, aole au e hiki aku ke komo iloko ma kahi o ka malamalama o ke kukui.”

            “Ae,” wahi a ke kahina, hele mai la oia iwaho a lawe aku looia oia ia Edisepa, pane hou aku la ka ui ia Edisepa, “Apopo, hiki hou mai au e ike ia oe, ae aku la o Edisepa a hili hoi aku la ka ui Calaudila ala.

            E hoomanao oe e ka mea heluhelu, aole i ike i Calaudila na helehelena nohea o Edisepa, no ka mea, i ka pouli wale no laua i hui kamailio ai, a ua maopopo na leo o laua ia laua iho, koe nae ka ike maka ana o laua i ko laua mau helehelena, a ua kuhihewa no hoi ka ui Calaudila he kanaka kamaaina no o Edisepa.

            I ka ui hala aku ai, lawe ia aku la o Edisepa a hiki iloko, a leha ae la na maka o Edisepa, a ike ae la o Edisepa i kekahi kanaka ui e noho ana iluna o kekahi noho koki, a e nana mai ana hoi oia iaia nei. I ka ike ana aku o Edisepa iaia, hoomanao ae la o Edisepa o pa o Heneri no kela, ka mea nana i kono mai iaia nei e hele huli maluna o ke ala pohihihi i maopopo ole iaia, aka nae, aole keia i pane aku, ua ola nae ka pilikia o Heneri, a e noho mai ana oia e like me ke ano mau o ke kanaka ola maikai.

            Lawe loa aku la ke kahuna ia Edisepa a maloko o kona lumi hana, a malaila, wehe ia ae la ka lole o ua Edisepa ala, a ike iho la ke kahuna i na helehelena nani o Edisepa, a namunamu iho la oia, “Kahaha laki maoli au i keia po, alua keiki ui alu i lapaau ai, kuhihewa iho nei hoi au, o kela keiki la hoi ka ui eia ka hoi ka ui hoi ae mamua ona, he oiaio o elua a elua, he mau keiki malihini olua mai na aina e mai, no ka mea, na malihini olua imua o kuu maka.” wahi a na kahuna lapaau ala.

            Ia wa ku aku ia oia kana omole iaau a kau iho la ma kahi i poino o Edisepa, a hana iho la oia a paa, a lawe ae la iaia a ma kekahi moe, a olelo aku la eia kou moe e moe ai, a mai wehe oe i keia laau a hiki i ko’u wa e hele hou mai ai.

            Ae aku la o Edisepa, a hoi aku la ke kahuna lapaau, a ninau aku la oia ia Heneri.

            “E ke keiki alii Heneri.”

            “Eia au,” wahi a Heneri.

            “O oe wale no anei kai lawe ia mai e hoolei i ka moana, aole ou kokoolua?” wahi a ke kahuna.

            “Owau wale no.” wahi a Heneri, “E like no me ka’u mea i hoike mua aku nei ia oe e ke kahuna.”

            “Manao au, elua olua.” wahi a ke kahuna “Aole, owaa wale no.” wahi a Heneri.

            Maanai, ke ike nei oe e ka mea heluhelu, aole no ka i ike o Heneri ia Edisepa, a oia no ka oiaio, no ka paakiki loa o Heneri, nolaila, aole i kamaiho hou aku ke kahuna, a hiki i ko laua wa i hoi ai e moe.

            I ke ao ana ae o kekahi la, hele hou aku la ke kahuna e nana ia Edisepa, aia hoi, ua ala ua Edisepa ala, a e nana ana i kona wahi i eha ai, pane aku la ke kahuna, “E ke kanaka ui, pehea oe  “ua ola au e ke kahuna.”

            Ia wa, hele aku la ke kahuna a ma kona aoao, a wehe ae la i ka laau, aia hoi, ua ola kahi eha o ua Edisepa ala, he keu keia o ke kahuna akamai nui wale, hookahi no po, ua ola ka eha.

Pane aku la ke kahuna. “Owai kou inoa @ “O Edisepa kou inoa.” wahi ana.

“O hea kou aina hanau.” wahi a ke kahuna.

“O Pelekane ko’u one hanau, wahi a Edisepa.

“Pehea oe i hiki mai ai i keia aupuni, wahi hou a ke kahuna.

“Maluna mai au o ka waapa,” wahi a Edisepa.

“Ahe, o ko olua waapa like anei me Heneri.” wahi a ke kahuna.

“Aole,” wahi a Edisepa, “aka, i holo mai au e hoopakele iaia.”

“Auwe, akahi au a ike, ua hui no anei oe me ia i ka moana?” wahi a ke kahuna.

“Ae, ua hui au me ia, eia nae, aole oia i ike ia’u, no ka mea, loaa mai oia ia’u, ua ano pilikia, a na’u i lawe mai iaia i keia aina, no ka mea, mawaho ae nei no o ka aina nei kahi i loaa ai ia’u, i ke ahiahi nei no ko maua pae ana mai, a hele nae au e imi i wahi no maua e moe ai, a haalele aku no au iaia e waiho a make ana no iluna o kahi waapa o maua, i hoi aku nae hoi kou hana, aole oia.”

“Auwe,” wahi a ke kahuna, “Eia oia iloko nei o kuu hame, nani ka pohihihi o ko olua hui ana, na na kaikamahine a ke alii i lawe mai iaia, a na ka ui nohea Calaudila hoi oe i lawe mai nei,, aole paha oe i manao e hui ana olua?”

“Aole au i manao pela, aka. mai olelo aku oe iaia, no ka mea, he alii oia. aia a mahope aku e hui hou ai no au me ia ma kekahi wahi okoa aku,” wahi a Edisepa.

“Ae, aole no au e olelo aku iaia.”

Oiai no laua nei e kukai olelo ana, halulu ana ke kaa o na kaikamahine a ke alii. Pane aku la ke kahuna ia Edisepa, “E moe oe, eia ae na kaikamahine a ke alii, ke hele mai nei e nana ia Heneri.”

“Ae,” wahi a Edisepa, a moe aku la oia.

Komo mai la na kaikamahina a ke alii, a ninau mai la i ke kahuna. “Ua ola anei ke kanaka a maua i lawe mai ai.” “Ae,” wahi a ke kahuna lapaau.

“Pehea, he kanaka opio ui no anei oia?” wahi a na ui. “Pela paha la, auhea hoi au i nana pono i kona ano, e hele aku no paha olua e nana iaia,” wahi a ke kahuna.

Ia wa, lawe ia aku la ua mau ui ala a ma ka rumi o Heneri, wehe aku la ke kahuna i ka puka, a komo aku la lakou, a ua ala o Heneri i kela wa, a e hoomaemae ana oia i kona wahi aahu a me kona wahi moe.

I ka pau ana o ka Heneri hoomaemae ana iaia. Huli mai la oia a aloha mai la ia laua nei, a kunou aku la ua mau Ui la me ka n@no aka ana, a noho iho la lakou a kamailio, a ia wa i ninau aku ai ua mau Ui la mai ka mua a ka hope, a ua hu’e pau aku la no hoi ua Heneri la a hiki i ka pau ana o kona ike ana.

Ia wa, akahi no a maopopo i na Ui he keiki ahi oiaio ka keia, a pane aku la ua mau Ui la, pehea e hoi hou ana anei oe i kou one hanau?

Aole i maupopo loa ia’u wahi a Heneri, aka, ua manao au, e noho kauwa aku au malalo o olua, na mea nana i hoopakele ia’u, a hiki i ka pau ana o ka manawa a olua i makemake ai, alaila, e hoi hou pana au e ike i ko’u ohana.

Ia wa, pane aku; a o Ane Kamila, aole o maua manao no ia mea, aka, owau ka mea i makemake e lawe mai ia oe i kane oe na u, aka, aole e hiki, oiai, ua paa maua i ka hoohiki ia.

Mahalo i kau olelo e ka Ui, wahi a Heneri, aka, ke ninau hou aku nei au ia oe, heaha ia hoohiki?

Eia, wahi a ka Ui, he umi makahiki i hala ae nei a oi, ua nui ke kanikau o keia aupuni no ke alii Makusa a me kana mau keiki kane me na kaikamahine o lakou a pau, ua pau wale no i ka make, aole hookahi mea i ike i ko lakou mau kino, aole hoi hookahi mea i ike i ka mea nana i pepehi ia lakou. Aole o lakou wale no ka poe i make, aka, o na makaainana pu kekahi, me he mea la i ka hapalua o na kanaka o keia au puni, oia ka nui o na kanaka i make me ka ike ole ia, aole i akaka ko lakou wahi i lawe ia aku ai, o ka mea wale no i ike ia, o ka wili mau o na puahiohio i ke kuahiwi, ka hu o ka makani a koe ka ike maka ana i ke kino o ke kanaka, a he elua mahina i hala ae nei, ua pii aku la he 4 mau keiki alii a me 4000 koa ou me lakou e huli i keia mea pohihi aka, aole i lohe hou ia mai kekahi mea e pili ana ia lakou, aole hoi i ike hou ia kekahi o lakou, me he mea la, ua mau loa no lakou i ka make.

Ua olelo hoohiki maua makuaka nei ina o ka mea e loaa ai o keia mea pohihihi nana i pepehi na kanaka a me na alii, alaila e lilo no maua i wahine nana, oia la, a ke olelo ae nei maua, i na e loaa ke la ia oe, alaila, e hauoli nui auanei maua nou, a e lilo oe i mea kaulana loa a puni ka honua, a e noho oluolu no kakou a hiki i ka hopena.

Ia wa, pane aku la o Heneri, aole paha e loaa ia’u kela, no ka mea, pohihihi kona ano, a ke olelo mai nei olua, aole ka i ike iki ia ia mea hanaino e na kanaka, oki loa aku paha wau no ka mea, he malihini au ia mau wahi a me keia aina.

Oiai lakou e kukai olelo ana, halulu ana ke kaa o ka Ui kaulana Calaudila, i holo mai no hoi oia kana ma’i.

I kona hiki ana mai, oili aku la ke ka huna a hui aku la laua, ninau mai la ka Ui, pehea, ua ola anei ka mea nana i hoopakele ia’u i ka ponei? Ae wahi a ke kahuna, ua ola oia, aia no nae oia ke moe la.

Nowai keia kaa? wahi a ka Ui. No na kaikamahine a ke alii, wahi a ke kahuna.

Auwe, heaha mai nei ka laua oonei? wahi a ka Ui.

He mai no hoi ka laua? wahi a ke kahuna.

Ahe, wahi a ka Ui, lele iho la ua Ui la mai luna iho o kona kaa me ke eke dala, a pane aku la ua Ui la aole anei i lawa kou uku i keia eke dala.

Ua lawa loa kena, wahi a ke kahuna, a pane hou aku la oia, aole anei oe e hele ana e ike iaia?

Heaha auanei ka’u e hele aku ai e ike iaia, oiai ua oia ae la no hoi oia, wahi a ka Ui.

Ina oe e ike i kela kanaka opio, e kahaha no kou naau nona, a me he mea la aole e nele kou olelo nona, “oia no ka helu ekahi au i ike ai.”

Helu ekahi o keaha? wahi a ka Ui E komo e nana iaia, wahi a ke kahuna.

No ke koikoi loa o ke kahuna Inoka, ua komo aku la ua Ui la me ke kahuna a hiki ma ka lumi o Edisepa e moe ana pane aku la ke kahuna, eia oia ma keia lumi, a e komo aku oe, e puka ae au e nana i ko kaa.

I ke kahuna lapaau Inoka i hala aku ai, ku iho la ua Ui Calaudila la a noonoo i ke kupanaha o ke kanaka ana i lawe mai ana oia kana i ninau iho ai. Heaha la ke kupanaha o keia kanaka e like me ka ke kahuna Inoka i olelo mai nei ia’u.

Me keia mau noonoo oia i wehe malie aku ai i ka puka o ka lumi o Edisepa e moe ana, ua ala no o Edisepa i kela wa, aka, i ka wa i wehe ia aku ai aku ai o ka puka, ua pili koke iho la kona mau maka me kona kuhihewa o ke kahuna lapaau la keia e komo aku nei, oaka iki mai la nae kekahi maka ona a ike mai la nae oia i keia kaikamahine Ui luaole ana i ike mua ole ai, a hoomanao wale ae la no oia o kekahi paha ia o nakaikamahine a ke alii Mokina, a no ia mea i pili loa iho ai na maka o ua hi ena la.

I ka wa a ka Ui Calaudila i ike aku ai i na helehelena nohea o Edisepa, ua emi hou mai la oia i hope me kona ninau ana iho, aole paha keia o ke kanaka nana au i hoopakele i ka p@nei.

Hoholo ae la ka mino aka ma na papalina o ua Ui la a hoopuka hou iho la oia, kahaha: mahaoi maoli au o ke ko mo hewa ana mai nei ma keia lumi.

Ku iho la ua Ui la no kekahi mau minute me kona leha iki ana aku i ka mea e moe hookolohe mai la, a kahea aku la ua Ui nei, e keia mea e moe nei aole anei oe e ala ae, ua awakea loa.

Oaka ae la na maka o Edisepa a pane mai la me ka mino aka pu ana, pela io anei?

Ae, ua awakea loa, o ka hora 9 keia wahi a ka Ui.

Oiaio ka, mahalo piha au nou e ka Ui nohea i kou hoaia ana mai ia’u, ua manao no au aole i ao i ka hele ole mai o ko’u makamaka, wahi a Edisepa.

Owai ia makamaka ou? wahi a ka Ui.

Aole i loaa kona inoa ia’u, aka, ua olelo mai oia ia’u, e hiki mai ana oia ianei i keia la, wahi a Edisepa.

Auwe wahi a ka Ui, o oe no anei kuu mea i lawe mai ai i ka ponei, ka mea hoi nana i hoopakele ia’u mai na lima mai o enemi?

Ae, owau no, ua kuhihewa aku nei au ia oe o kekahi o na kaikamahine a ke alii.

Aole, owau no keia ka mea au i hoopakele ai, hele aku la oia a ku ma ka aoao o ka moe o Edisepa a ala ae la hoi o Edisepa a haawi ae la laua i na lulu lima ana, a ninau koke aku la no ua Ui ia.

Aoili hou aku

 

LAUDILA.

 

KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA

KAKAI MAUNA A MA NA KAEI PALI O ITALIA.

Ka Olali o ke Kahua Kaua.

Ka Eueu nana i hookuaihi ka @ ia malamalama Ka

L@ ka U@ kelakela i malama@a mawaena o na ku@

hiwi me na kua@on@ ka @an@ nana i hooma@

ka puuwai o na aliiwahine a pau o Europa

a i eha i ka “eha lima ole a ke aloha.

 

Ka Makani Puahiohio Wiliau o ka Hikina.

A o ke Kupueo Iwikani o ka Makakila

 

MOKUNA 1.

 

            I ka wa kahiko loa, e noho alii ana kekahi alii maluna o Italia, a nona hoi ka inoa ihiihi ma ka hokua ana o keia nanea, oia o Keluia. Nana a me kana ewa i hanau mai ai na keiki he eha ko lakou nui; oia o Keluia a me Keluisakakalia, he mau keikikane laua: a o Mariadane me Luisa na kaikimahine. Ma ka maluhia a me maalahi mai na poino ulia o ka manawa ka malama makee ia ana o keia mau opuu alii a nunui wale no, nolaila, ua hookomo ia lakou iloko o kekahi kula nui a naauao ma ke kulanakauhale nani o Roma. A hiki i ka piha ana o na makahiki ewalu o ka hele ana o keia mau keiki ma ke kula, ua hookauhua hou mai la ko lakou makuahine he opu keiki. He eono mahina mahope iho, ua hoike maopopo loa mai la na hiona o ka opu keiki, a iloko hoi o ka manawa maa mau o ka poe wahine hanau, aole i hemo ua keiki la.

            Aole i hanau mai ka Moiwahine i ke keiki no hookahi makahiki holookoa, a ua noho hoomanawanui hou oia me ka manao la hoi e hanau mai ana, aka, i ka hala ana o ewalu mahina hou mahope mai, ua hoopahaohao loa ia ka manao o ka Moi Keluia a me ko ke alo alii a pau i ka hala loa o ka la hanau. Iloko o na hooninipo a na manao pahaohao, ka noho hoomanawanui hou ana o ke aliiwahine, a i ka hala ana o ka eiwa o na mahina, a oiai hoi ma kekahi ahiahi puanuanu o ke kau o ka hooilo, ka wa a na kumu laau e ku olohelohe ana i nele i na lau, a e uhi makolukolu ana hoi ka hau mai ka piko o na puu a halii i na alanui o ke kulanakauhale alii, aia hoi, ike ia aku la kekahi hololio maluna o kekahi lio nui eleele e holo puahi mai ana no ka pa alii; a na ka halulu nei o ka honua me he la e hoonee pu ia iho ana ilalo i na kapuai o ua po eleele i hoohikilele aku i ko ke alo alii a huli like ae la lakou a nana i ka hololio me ke pahaohao nui.

            Ike maopopo loa ia aku la ka holo lio e kia pololei mai ana i kona lio eleele no ka pa alii, a iloko no hoi o ka manawa pokole loa, ku ana ua kanaka la imua o na ‘lii e nana mai nei me ka nalu nui ana i kona ano a me kona kulana. Me ka hakalia ole iho, haina mua ia aku la ka hua o ka umauma e ke kanaka hololio he “Aloha,” a pela no hoi na alii i panai mai ai. A oiai na maka a pau e kaulona pono ana i ka malihini, aia hoi, he kanaka elemakule oia o ke kulana hiehie, a e luhe ana kona mau wili lauoho lupalupa a hiki i kona kikala, a ua like hoi kona mau oho keokeo me ka hau e uhi paa ana maluna o ka piko o na kuahiwi, aia ma kona lima akau e paa ana he kookoo poo gula, a ma kona puhaka e kaei ana he pahi kaua oi lua. He wa keia a na ‘lii e nalu nei no ka huakai a ka malihini, no ka mea, akahi no kanaka i ike ia me na hana hoopahaohao e ku ana imua o ko laua alo; a no ia mea, anehe mai la laua e ninau iaia, aka, kaa e aku la ka pane na ia nei:

            “E na alii o ke aupuni nei, ua ike au ua kaumaha ko olua naau no keia opu keiki oiai o ka elua makahiki keia o ua opu ala. Nolaila, ma o na ouli kupanaha ua hoike ia mai imua o ka olua kaawa e ku aku nei mai na hihio mai, a oia hoi ke kuleana o ka’u huakai imua o olua. I hele mai nei au e hai aku, aia a paha na makahiki elua, e hanau mai ana oe e ke aliiwahine he keiki alualui a ina io e hooko ia keia mea, alaila, e wahi iho olua i ua keiki ala iloko o keia lole, a haawi aku la oia i ua apana lole la. Alaalawa ae la oia ma o a maanei o ka pa ‘lii me he la e ana ana i ka loa a me ka laula o ka hene o ua pa laua no kekahi wa pokole, haule aku la ka ike o kona maka maluna o kekahi kumu pua rose i hele kona mau lau a lipolipo, a e aki popohe ana hoi kona mau pua moani aala. Huli hou ae la oia imua o na ‘lii a pane aku la: “Alaila, lawe mai olua i ua puole ala a waiho malalo o kela kumu rose, a hiki i koʻu wa e kii hou mai ai iaia a hoihoi aku no ko’u home kuahiwi. Naʻu e hana a nui a hiki i kona mau la o ke kanaka opio a oia auanei ko olua wa e ike ai iaia a me ka’u mau hana. No keia mau olelo a ka elemakule, ua ae aku la na alii.

            Pane hou aku la ua kanaka nei: “E ke aliiwahine i hoopahaohao ia e na noonoo no kou opu keiki, ke hoike e aku nei au i ka la e hemo ai ke keiki, a e ike oe ia mau mea, alaila, e hoomanao iho oe, o ka wa ia o ke kuakoko alii au e hiipoi nei e hookohi ia mai ai. E pahiku ana ka la i ka malamalama alohilohi o kona onohi maka; e uhi paa pu ia ana ka aina e ka noe, a o ka punohu ula, ka hekili a me ka uwila e nohoalii ana lakou maluna o ka lani a ma ka honua ma ia la. Oia ka wa e hemo mai ai ke keiki alualu, ke keiki hoi e ola ai na iwi. E hoolohe i keia mau kuhikuhi, a e loaa no ka pomaikai. Mai hookuli a kapae ae i keia, o ukali mau auanei ka poino mahope o ka mea hookuli O ke aloha no ko olua.”

            Ia wa i hoohuli ae ai ua hololio la i kona lio no ke ala ana i hele mai ai a holo aku la me ka puahi nui; a me he la iloko o ka imo ana a ka maka, ua nalo koke oia.

            Hoi aku la na ‘lii ma ko laua rumi noho, e nalu ana a e ninau ana i ka inoa o keia kanaka a me kona ano. Pela pu piha oukou e na hoa hoiloli o ko kakou nanea a ko kakou KILOHANA e panola aku nei i kona kuhinia.

            Ae, pela io no, ua pohihihi imua o na Moi a imua o oukou, a owau wale no ka i ike ia kanaka, ka mea i noho a kupa a kamaaina ia wahi, ai ana kapuai lima ia hoi e a’a na hene o ia mau kuahiwi. O keia kanaka no ka Moneka Kelaudila o ke aupuni e nohoalii i nei e Keluia; he kahuna a he kilokilo kana hana, a ua loaa iaia he haawina kupanaha o ke ano mana kupua mai ka po mai. Ma na ouli a pau, ua hoike ia mai he kanaka naauao kiekie oia; he kanaka waiwai nui, a ua hoopiha ia he 18 mau lua waiwai. He mau lua huna keia.

Hoea mai la i ka hopena o na la a ke kilokilo i hoakaka ai no ka hanau o ka Moiwahine. No na la mahope iho o ka halawai ana o na ‘lii me ua kanaka hololio la, na noho palaka na alii me ka nanea: a hiki nae i ka la hope o ka piha ana o ka makahiki, ua loli ano e ae la na ouli o ka lani. Ma ke kakahiaka, ua ike ia aku la ka nee papa mai o ka ohu a me ka noe mai na piko mauna mai, a halii pu iho la maluna o ka aina, e makawalu iho ana na kilihune paka ua awa, a oia no hoi ka manawa i hookunihi ae ai ka la i kona onohi malamalama, a hoaiki mai la maloko o na ano panopano o kona home lani, a poipu iho la ka pouli maluna o ka aina. Hookui ae la ka hekili ma na paialani, a paiakuli ae la ka lewa, me he la e haehae ia ana, o mai la na alelo ahi manamana o ka uwila maluna o ka honua a lalama hele ae la ma na paia lani, hoonaue ae la hoi ke olai i na kumu o ka honua paa, a pilipu iho la ko ka aina a pau o lealea.

Iloko o keia wa pilihua o ka aupuni, oia ka manawa i haupu ae ai na alii no ka mea a ke kanaka malihini i hoike mua aku ai. A oiai na hoopoluluhi o ka manawa e hana mao ole ana, oia no ka manawa i oili mai ai ke keiki alualu mai ka puhaka mai o ka Moiwahine, a hanu an i na ea o ke aupuni o Italia. Hooko iho la na alii i ke kauoha a ke kanaka hololio, ma ka wahi ana i ke keiki me ka lole i haawi ia aku a lawe aku la a waiho malalo o ke kumu rose. Ua lawelawe ia na hana iloko o ka manawa pokole, e pili ana no ke keiki. Hoko no hoi o keia mau hoaloha iho o ka lani e pahoia ana maluna o ka aina, aole he hookahi puuwai mai na alii a na makaainana pahaohao ole i keia mea, a he nune nui hoi ia mawaena o la kou.

Oiai hoi ka Moi Kelina e lawelawe ana i kana Moiwahine, aia hoi, ua hoopuiwa koke ia laua i ka uwa o na koa mawaho o ka pa alii me he haunaele nui la. Oili hookahi aku la ka Moi a haalale aku la i ke aliiwahine e hiipoi ana i ka luuluu o kona kuakoko. Hoea aku la ka Moi ma kahi e haiamau ana na koa a ninau aku la ia i ka pili kia. Pane mai la na koa, e uwa ana makou o kekahi manu kamahao nui a ka launa ole. Lele ae nei no a kau maluna o kela kumu rose la, a emoole lele hou ae nei no me kekahi puolo ma kona nuku, a i ka makou hoomaupopo aku, ua piha kona kino i ke ahi. I ka wa a makou i ike mua ai ua manu la, he hulu keokeo nani kona i like me ka hau, a i kona lele hou ana ae me ka puolo ma kona nuku, ua kahuli ae la kona hulu a lilo i ahi, a me ia lalapa ahi oia i lele aku nei a nalo iloko o kela pohai laau e ku mai la I ka lohe ana o ke alii i keia mea kupanaha, aole i hoopihoihoi ia kona noonoo, aka, ua hoike aku la oia i na mea a pau e pili ana i ka ino, i ka hanau ana o ke keiki a pela aku, a kauoha pu aku la ia lakou e hoi no ka lakou mau wahi iho me ka hamau

I ka wa a na koa i lohe ai no keia mau mea, ua lilo ia i nuhou nui ka lakou e nune nui ai, a e kaao ai hoi Hoi aku la ua Moi a hoike aku la i kana wahine i na mea a pau i ike ia Uhi mai la ke anoano eehia o ka po maluna o ka aina me ka hoomau ia no o ka ino komo aku la na alii ma ke keena aina a paina ahiahi iho la. Ua hoonaneaia na alii ma ia ahiahi a hiki wale i na hora kuliu o ke aumoe, a ia wa i ho aumoe aku ai lakou me na moeuhane pahaohao a Niolopua a hiki wale i ke ao ana.

Ua hala ae la na ouli ino o ka lani a pahola ae la ka olino malamalama o ka la maluna o ka aina a puni ma ia kakahiaka. He mau la mahope iho o ka noho ana o ke aupuni iloko o ka maluhia a me ka hauoli nui me ka loaa ole o kekahi mau hookuia o ka manawa. E waiho iki kakou i ke kamailio ana no ka ohana alii a me na makaainana, e luakaha ana iloko o na kulia pomai kai he nui, a e makaikai pokole hoi kakou i na paia nani o ka haleku la nui ma ke kulanakauhale o Roma kahi a na opuu alii mua a na alii i wa iho aku ai no ka hoonaauao maikai ana.

Oiai na keiki alii e noho ana ma ke kula, ua ao ia lakou i na ike hohonu a pau o ka naauao: ua ao ia ia na keiki kane me na mea kaua, a iloko o na makahiki loihi ko lakou noho hoomanawanui pu ana i na mea o ka iini naauao, ua kaulana ae la lakou maloko o ke kulanakauhale o Roma a hala loa aku ma na pana kuaaina o Italia no ka naauao, a no ka holomua o ka naauao o na keikikane alii ma ka oniu ana i na mea kaua. A e hoomanao pu iho o na makamaka, o lakou na haumana hikimua ma ka naauao a me ke kaulana. He mau la pokole mahope iho hoea loa aku la ke kaulana o keia poe keiki a puni na waluwalu o ka honua, a koe aku paha na aina papapa kanaka ole, i hooliloia i paepae hoi no na ka hola a me na ia nuinui o ko moana.

Na keia mea i kono aku i na kuike a na puuwai ahi o ka aoao palupalu o na aupuni o Europa, e kukuni paa ia na opuu alii kane o Italia i hoopili mai loa iloko o ke apo hookahi, a i hoa ka wiliwili pu hoi no ka bela holu nape lawe malie o Huleilua. O na haawina hookahi no hoi ia me na opuu wahine alii o Italia, Mariadane a me Louis kaili poniu ia ka puuwai o na keiki alii o Europa i ko laua nani a me ka naauao. Ua hooni ia ka lana malie o ka lakou mau iini a haale i ka lau laau, a ua hoonaue ia ko lakou kupaa i ka ulupa ia e ke kai nui. Ae, e na makamaka, naue io aku la no ko lakou kupaa, e ake no o ke kiei o na poo a ka lohi na maka i ka nani o Aiwa anei hoi kakou ke hoomaemae wahi hookaunu, “Ke auku nei ka Pi o ka Kaula i ke kai.” He oiaio ia e na makamaka, he mau pali kapu hoi pahu ia e pii ai a paupauaho, a kani aku ka hoe i ke oio nana ke hiki iho ka naenae ke nipo lua oe a kunewanewa.

(Aole i pau.)