Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 47, 20 November 1886 — Page 2

Page PDF (1.81 MB)

This text was transcribed by:  Christine Meadows
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepa Kuokoa.

No ka Makahiki $2.00

No Eome Mahina 1.00

KUIKE KA RULA.

 

Poaono Novemaba 20, 1886.

 

 

Ka La Hoomanao.

 

            O ka Poaha. ka la 25 o keia mahina, oia ka la e hoomanao a haawi ana i na hoomaikai i ka Mea Mana Loa o na puuwai Amerika. Ua hookaawaleia keia la i la hoomaikai no ko ke Akua malama a haawi ana i na pomaikai maluna o ka lahui nui o ka Ripubaiika o Amerika. Ua hoolaha ae ka Peresidena Cleveland o Amerika e malama na puuwai Amerika i ka ihiihi o ka la, a pela na haole Amerika o keia mau paemoku e malama aku ai ia la. He mau halawai ke malama ia ana maloko o ko kakou mau luakini o na eka'esia haole ma ke kulanakauhale nei.

 

Novemaba 16, 1886.

 

            Ua maemae a maluhia na hana hoohiwahiwa o ka la hanau o ke 'lii ka Moi, a o ka piha ana hoi iaia o na makahiki he kanalima o keia ola ana. Lehulehu na makaainana aloha alli i hele ae e ike iaia me kahi makana a me ka leo no hoi, a ua apoia mai lakou me ke aloha a me ka hauoli e ka mea nona ka la hanohano. Ua malie maikai ka la me ka malumalu, a ua lawelawe ia na hana me ka maikai. Ua paniku ia na hale oihana aupuni ma ia la a ua huki ae hoi na luna aupuni o na aina e i ko lakou mau hae no na hoomanao pu ana. Lehulehu na makana aloha a kela me keia ano, a nui no noi ka poe i konoia no ke komo pu ana aku e hauoli pu me ia. Me na puuwai aloha a makee alii i haawaiia ai na kalokalo ana he nui nona, e mau ke ola e mau na pomaikai, a e kupaa ka nohoalii. Pela makou e komo pu nei iloko o na kalokalo a me na hua pule, E OLA LOIHI MA MOI.

 

Na Hoikeike Iubile

 

            I ka hora 9 kakahiaka o keia la Poaono, 20, e kai huakai aku ai na waa hoikeike o ke au kahiko. Auina la, kinipopo me na lealea e ae ma Makiki.

            Poalua, Nov. 23, ahaaina nui maloko o ka pa alii. Poaha, Nov. 25, hulahula maloko o Iolani Hale. Poanon, Nov. 27, hookahakaha pualikoa ma Makiki hora 2:30 P.M. hoikeike tabalo o ke au kahiko maloko o ka Hale Mele hou, hora 8 ahiahi.

 

Ka Lolo Kuhina.

 

            Ua oluolu i ka Moi ka hookohu ana ia Major A. Rosa i Loio Kuhina ma kahi o Kaulukou i waiho aku, a ma kahi hoi o ke Kuhina Kalaiaina i pani iho nei. He kanaka opio keia i hi'inaiia no kona olulu a hooko pono i ka hana, a ua hoonaauao ia oia ma na ike kiekie o ka noho'na maemae o ka wa kanaka makua. Maloko, kekahi mau oihana aupuni oia i lawela lawe loihi ai me ka hoopono a i loaa na hilinai ia. No kekahi wa na lawelawe oia i ka oihana hope I.oio Kuhina a ua ikeia kona makaukau. Ano ua kau aenei oia i ke anuu kiekie, a o ka piha pono ana hoi o ko ka Moi aha kuhina i noho pu-kolu iho nei no kekahi mau la. No keia mau la mua o kona noho lawelawe ana i ka oihana, aole i ike ia ke ano o kana hana, aka, aole makou e nele me na manaolana ana e alakaiia ana kana mau hana a me kona kulana e ka hoopono a me ka holomua, a pela ka makou puana e maemae ka inoa o Hawaii, e maemae na hana i kou mau oiwi ponoi.

 

Nuhou o na Aina E.

 

            Aole no he mau nuhou ano mui loa a hoohikilele i loaa mai io kakou nei ma ka mokuahi Zealandia o ka Poakolu nei. O na nune ano pili kaua o Europa he oia mau no ia. Oia mau no na hoolako kaualana a me na houluulu koa; oia mau na leo hahana o ka paio mawaena o na aupuni o Europa, a ke hookui na mea kaua, he hopena weliweli loa. - O na lono hoi e pili ana i na hoolala o ka aie lahui elua miliona, hookahi mea i loheia ua holopono, a ke nau nei na ku'i o ka ona miliona. - Lehulehu no hoi o ko kakou mau kamaaina i hoi mai, o ko kakou mau keikialii kekahi, Davida, Jonah, me Edward.

 

Aloha Hawaii.

 

            He mea kaumaha no ka poe o waho mai i aloha i ka lahui Hawaii, a he kaumaha pu no hoi me ko Hawaii ponoi poe maikai, ke nana aku i ka ona nui ma na alanui o ke kulanakauhale i ka la 16 iho nei o keia mahina e kekahi mau la mai, me ka lohe pu ia no hoi o na olelo lapuwale a pelapela, i kupono ole ke hoopuka ia ma ke akea imua o ka poe maikai. O keia mau hana hilahila a hoohaahaa i ko kakou inoa maikai ka hua o ka inu akea ana i ka waiona iwaena o ka lehulehu. Ua loaa i ka lehulehu ka pono o ka inu akea ana a o ka hua o ua pono nei he paumaele no ke kino a me ka hewa o ka olelo.  He hakaka e like me na holoholona: a he eku i ka lepo-lepo ke kino a lepo pu me ka olelo a ka waha. O ka hua mua keia o ka inu akea ana. Ua kuhihewa no hoi kekahi poe o ka hua hookahi keia o ka ona. Maluna o ka poe ona ka poino, aole peino na mea e ae. Mai pono ina pela io: aka, aole oia ka oiaio. E like me ka makou i pane ae la maluna, o ka hua mua wale no keia o ka ona. A o ka lua aku o ka hua Aia maluna o ka poe maikai i paumaele ole i na waiona, a me ka lakou poe keiki. Eia iwaena o ka poe heluhelu ana i keia pepa he hapa mahuahua o ka poe maikai, e noho maluhia ana ma na home o lakou me ka lakou poe keiki, ka hanauna hou o ka lahui. Ke hele nei keia poe ma na alanui o ke kulanakauhale i kela a me keia la. Aole maluhia ko lakou kino i na hana lapuwale o ka poe ona. E lohe ana no na wahine maikai a me na keiki liilii i na olelo pelapela, a e ike aku ana no i na hana lapuwale a ka poe i hoopupule ia e ka waiona. A heaha ha hopena? Hookahi hopena o ka hoomaamaa ana o ka poe maikai a palupalu i na hana ino a me na olelo haumia. He paakiki a iho pu aku me ka poe lapuwale iloko o ke kio lepo. O ka hopena alua o ka ona akea ana, oia ka hoolapuwale ia o ka hanauna hou e noho maemae nei, a e kauo pu ia aku ana lakou iloko o ka wiliau pouli o ka make lahui. Ma kahi o ka maemae he ola. Mamuli o ka ike maka ana i kahi mau mea i hanaia ma keia mau la iwaena o ka lehulehu i puana iho ai makou i na huaolelo e kau nei ma ke poo o keia kukulu manao ana: Aloha Hawaii.

 

Ka Aihue me ke Ahi.

 

            Ma ke kakahiaka nui Poaha nei, ua hoi aku la ka wiliki o ka mokuahi Waimanalo maluna o ka moku oiai oia mauka nei kahi i hoohala ai i na hora hauoli o ka Iubile, a he mea haohao loa iaia ka ike ana aku i ke ahi e a mai ana ia loko o ka moka. Ua hooikaika oia i ke kinai ana a pio me ke kau no o ke alina a ke ahi ma na paia o ke keena moe. Ua hoomaopopo keke ia iho la ia wa, na komo kekahi poe i ike ole ia maloko o ua keena la e huli ai i rama, a na ho-a paha i ke ahi a kiola hoohemahema wale aku la no mao a maanei, a pela i loaa ai keia haawina o ka mahunehune. Ua lawe pu aku no hoi ua mea komo aihue la he mau dala lehulehu. He mau kapa komo kekahi i pau i ke ahi, a mai poino loa ka moku ina i ike ole ia ke ahi: ma ka uwa po o ka Makeke kuai ia keia mokuahi kahi i pili ai ma ia po a ao.

 

W.B. Wright.

 

            Ma ke kakahiaka Poaono nei i haalele mai ai oia i keia ola ana mamuli o ka hoomailo loihi ana a ka nawaliwali. Oianei ka Luna o ka hale pupule o Kalaepohaku, a ua lawelawe ia ka hana me ka hilinai ia no kekahi mau maka hiki loihi.

            He kamaaina oia iwaena o ke kulanakauhale nei, a he hoa hoi i noho loihi iloko o ka oihana Kinai Ahi. Ma kona hala ana aku la ua haalele iho oia he lehulehu o na makamaka na keiki, na hoa'loha a me ka wahine i hoonele ia i ke koolua ole.

            Ma ka auina la Sabati nei i hoolewa ia aku ai oia no kahi mau o ke kino, a o ka uhane hoi i ka mea nana i hana. He huakai nui o ka oihana Kinai Ahi, ka puali puhi ohe, kekahi mau hui main o ke kulanakauhale nei, na makamaka ka i ukali aku. Make oia i ke 55 makahiki.

 

He Hou Puhi.

 

            Ua loheia mai keia nuhou maluna ae i ka Poalua nei, a me ka loaa ole o na hooia ana mawaho ae o keia lohe, nolaila ke hoike aku nei makou ma ia ano: penei ka moolelo.

            He pake ka mea hou pahi, a' he wahine pukiki ka mea i hou ia. Ma Manoa ae nei keia hana i lawelaweia.

            Ua hele aku paha keia pake ma kahi o ke pukiki e aihue ai i ka moa, a ua ike ia e ka wahine pukiki. Nolaila holo aku nei ka wahine pukiki e kipaku i ka pake me ka olelo ana e waiho i ka moa, Aka ua hopu mai la ka pake i ua wahine la a hou iho la iaia i ka pahi.

            Iloko o na aumeume ikaika ana ua kahea ae la ka wahine me ka leo nui i mau kokua, a no ia kahea ana lohe aku nei he elua mau kanaka e kui poi ana paha ma kekahi hale e pili koko ana ma kahi e lawelawe ia nei ka hana powa, a holo mai a kokua me ka hopu pu ana i ka pake a paa, a lawe loa ia mai i ka Hale paahao, a eia ke paa nei.

 

            Mohope iho o ka paa ana o keia hou pahi maluna ae i ka hoonoho ia, ua loaa mai la na hooia loa ana, he pake io no ka mea hou pahi i ka wahine pukiki ma. Manoa me kekahi pahi oki ko. Ua loaa he palapu i ka wahi ne, a o ua pake la ua hookolokoloia a hoopai ia he mau mahina loihi ma ka hana oolea.

 

Eia hou na Hou Paki.

 

            Ma kekahi mau haohale pili kokoke i ka luakini o Kaumakapili, ua ala ae la kekahi haunaele nui mamuli o ka ona. O ka hopena awahia a manaonao i loheia mai, oia no ka hou pahi ana o kekahi mau Iapana kekahi i kekahi. He mau pahi like ka laua ma na lima, a hoomaka laua e pahu aku a pahu mai. Moku kekahi Iapana ma ka ili poo a kahe nui mai ke koko: Moku ilhi hoi kekahi ma kahi kokoke i ka poohiwi a kahe mai ke koko. Lele aku nei kekahi kanaka Hawaii o uwano ia laua, a iloko o na hakoko Ikaika ana ua kaawale ae la laun, aka nae, ua loaa na palapu a ka pahi menemene ole maluna 0 ke poo o ke kanaka nana i uwao, oia hoi he moku manaonao ma kona poo. Ua hopu ia laua a elua a eia ke paa nei ma ka Halewai iloko o na haawina ehaeha a ka maka pahi ma ko laua mau kine. Hookahi o laua i ano kukonukonu o ka eha, a ua loheia mai eia ke lapaau ia nei e ke kauka.

 

NUHOU O NA AINA E.

 

            Ua loaa keia mau nuhou malalo iho e pili ana no na uluaoa kaua o Europa, a ke puka nei me ke ano heleuluulu ole o na hana kaua ma ia hapa poepoe honua:

 

RUSIA.

 

            Ke hooweliweli nei na olelo a ke aupuni o Rusia e hiki no i kona mau puali koa ke hoopuni ia Bulegaria holookoa iloko o na wa a pau ana e makemake ai, a iloko hoi o ka hora ana e kuahaua ai i ke kaua. He mau kaena keia a Rusia i kumu nana e hoomau na hoalaala ana i na manao lili o kekahi mau mana nui e ae o Eusopa a hoale koke mai no i ka wai. Ko Rusia olu paha ia ke hooni koke ia mai. A i ole no hoi, ua ku iho la paha kana kaena no kona ike aia kona kulana kaua i ka maalahi a me ka ikaika. O keia na manao koho wale aku.

 

ENELANI.

 

            Aole no i haule hope ko Enelani leo uwao iwaena o na uluaoa kaua mawaena o na mana nui o Europa e pili ana i ke aupuni o Bulegaria. Ua loaa nai no i kana mau kalaiolelo ana no pane koikoi ma ka aoao o ke aupuni enemi mai iaia, aka aole oia i hooi loa aku i kana mau pane mamua aku o ka mea kupono e kulanalana koke ai ne keehina wawae e kekahi mau aupuni e. Ma ka nana aku i ko Enelani kulana kaua a me ko kekahi mau aupuni e iho, ua hiki ke hoomaopopo ia ka weliweli lua ole o ke kaheawai ana o na koko iwaena o na koa i palua iho ka weliweli i ko na au kaua i hala, a aole wale o na aupuni liilii i keia wa ke koikoi aku o na poino, aka i na aupuni no kekahi i kaulana ko lakou moa no ka ikaika. He weliweliloa aku ka hana make a na lako kaua o keia au i ko ka wa i hala.

 

GEREMANIA.

 

            Ma ka hoomaka ana mai o ka hookahuli ia ana o ka noho alii o ke aupuni o Bulegaria, ia wa no ka lohe ia ana o ko Geremania leo e kokua ana i ke kipaku ia ana aku o ke keiki alii, Alekanedero. A hiki mai hoi i keia wa e nune ia nei na hooponopono aupuni hou ana o Bulegaria, aohe lohe nui ia o kona leo, he hamau pu wale no. Aka no na mea e pili ana i kona kulana kaua, ua hiki ke olelo ia oia kekahi o na eueu hana lokoino ma ke kahua kaua, o nei mia iho ke loaa iaia he hoa paio. He oia mai ka makaukau o kona mau oihana kana ma ka aina a ma ka moana. Ano koke kai nei ua hanaia kekahi pu kaupoohiwi raifela me ke akamai loa e hiki ai ke ki ia na poka he umi iloko o ka manawa pokole me ka alapine. He huina nui o ia ano pu i makaukau no ka hoolako ana aku i kona mau puali kaua, a ua hikipaha iaia ke olelo ae nana e hoopahaohao na enemi imua ona. O keia na koho wale ana.

 

KEKAHI MAU LONO.

 

            No na mea e pili ana i ka lono pili no Aigupita mawaena o na aupuni o Farani me Enelani, ua hoikeike ae ka inoa hope i kona manao ma ia kumu kuee e pili ana no kona pono ma ia wahi e aumeume ia nei e laua me he pauku iwi la, a ua hilinai hoi no ka pono o kana mau lawelawe aupuni ana malaila.

            Ua loaa he lono e hoike ana ne ko Rusia hana ana i kekahi aelike me ke kahi hui ma Belegiuma e kukulu i wahi hoolulu pono kaua nona ma Nicolafa, a e kukulu hoi i hale hana hao nui ma ke awa o Batouma. - Ua manao ke aupuni o Tureke e hoala ia kekahi mau hana hou a hooholomua ka pomaikai o ka aina ma ka hoomoe ana i mau alahao, a e hoolilo aku hoi ia 7,500,000 dala no ka hana i kekahi moku kaua hao ikaika nona. - Eia mallo o ke aupum o Farani na hooponopono ana o kekahi mau mokupuni o ka hema aku nei o kakou, oia hoi na paemoku Nu Heberede. Ke kukulu la na hale aupuni, ke hana la na alaloa, a he kulana o ka holomua ke hiki mai ana ma keia mua aku.

 

FARANI.

 

            Ke nee nei ko Farani kulana kaua i keia wa i oi aku i ko ka wa a laua e paio ana me Geremania. He mau enemi laua kekahi e noho nei, a oiai he wa holomua keia o na aupuni nui, pela o Farani e pii mau nei ma ia kulana. Ano, ke hoolilo nei o Farani he $20,000,000 no ka hoolako ana i mau pu raifela ano hou no kona mau pualikoa, a ke ku nei hoi me ka makaukau he pualikoa nui i oi aku i ko Geremania. He 73,000 ka oi ma ka hoomaopopo ia ana, a he elima haneri a oi ona mau pukuniahi nunui ka oi aku mamua o ko Geremania. I ka wa maluhia o ka aina he elima haneri tausani ona mau koa, a i ka wa kaua hoi ua hiki ke keheaia iloko o ka wa pokole he elua miliona koa. Ma ka avariga ana i ka huina nui loa o kona mau koa i ka wa kaua mai ka poe hou a ka poe i maamaa i ka lawelawe ana i na mea kaua, aole e emi iho malalo o eha miliona, oia hoi me he mea la he hookahi hapalua o keia huina nui he mau lae oo maopopo no ke kahua kaua. Iwaena o kona aumoku kaua, lehulehu na moku hao a ikaika o ka papa ekabi.

Ua hoopuniia ko Farani mau palena aina a pau me na papu nunui, paa, a ikaika. Mawaho ae o na papu mua e hoopuni la ia Parisa ua kukulu hou ia he 24 mau papu hou; a aia kona mau hale hoahu mea kaua malalo o ka honua i hana moeau ia. He kulana ikaika loa ko Farani i keia wa ke hoala hou ia he kaua aina mawaena ona a me Geremania, a ua kamailio nui ia kona ikaika e paonioni ai ka hoa paio o nei au ke hoonahoa aku, nolaila aia na maka o Geremania ke haka pono la e ake ana e loaa iaia kauwahi malamalama o ke ala e hiki ai iaia ke lawelawe i na hana kaua a e lawe pio mai me ka maalahi loa mai na poino.

 

Na Hunahuna o na Aina e.

 

            Ke mau la ka laha ana o ka mai kolela ma Italia, a ke pahola la maluna o na koa iloko o kekani papu ma Milana.

            He haahaa loa ka uku no na kauwa ma Inia, a e loaa ana iloko o kela a me keia ohana he eono poe kauwa ma ka averiga.

            Iloko o na mahina ewalu i hala aku nei o keia makahiki, he 150 peo koa o na pualikoa Geremania i lawe ponoi ae i ko lakou mau ola.

            He oia mau ka nawaliwali o ka Emerpera Wilama o Geremania i keia wa, a ke hoouna ia la oia mao a maanei e kona mau kauka no kahi e loaa ai no ea oluolu kupono no kona ola kino.

            Ke kauoha la ke aupuni o Geremania e hoonaauao ia na alii koa a pau o kona mau puali kaua me ka ike olelo ma na uwea telegapa. He ano e kona lawlaw ana mai ko ka telepone. Nolaila ke ao nei he mau haneri o ia poe.

            Ke hooikaika nei o Enelani e hoomau ia ka maluhia o kona mau pono ma Aigupita, a aole hoi e ka-i ae ana kona mau kapuai wawae mai ia wahi mai ke hoea mai he mau lono o ke kaua a kipi paha.

            He mau hoe waapa ka Hanalana e ao mai nei ma Enelani, a ua heihei nui mai nei me kekahi mau hui heihei waapa ma ka muliwai Tamesi, a na kona mau hoe waapa no ka eo. Ua manao no hoi oia e waiho loa i kana hana hoehoe waapa, a e nono e ai i kana loaa o ia hana ana a hiki i kona hopena.

            Aole i pau na hana hoala kipi a hoomamoino a na pake kipi ma Tonakuina, Kina, i keia wa. Ua hoea hou mai ua poe la kaua me ka wiwo ole i na koa hiai o ke kulanakauhale, a ua ma ke he 30 paha o na koa. Ua hoala hou ia no he kaua a ua hooauheeia aku ua poe kipi la me ka nui o ka poino.

            Ke mau mai nei no na hana haalele lele hana iwaena o na paahana he mai tausani ko lakou nui ma na aupuni o loko. He haalele keia mamuli o ka hoole ia ana o ko lakou makemake e na haku hana e pili ana i ke ano o ka hana a me ka uku. Alaila he mau kai huakai ka lakou ma na alanui e hali pu ana i na mea make, a e wawahi wale ana i na hale o na haku hana a hoopoino pu i ke ola.

 

Elua Haneri Miliona.

 

            Mahope iho o ka make ana o Mr. Vanabila, keia haole waiwai loa o Amerika ua hoomaopopo ia ka nui o kona waiwai ma ka averiga ana me 200,000-000 dala. Ma ka hoonohonoho pono ana i kona waiwai, a i kumu hoohalike hoi e kupono ai ke kapa ia oia he ona miliona, nolaila ua loaa ia kakou kona waiwai io penei:

            E lawe mua mai kakou i ka puu huahelu o 200,000,000 i huina dala keokeo a eikeia no penei:

            Ina e hoonoho lalani ia ke dala kekahi mahope o kekahi, alaila, e loaa ana no mile loa he 4,672, a ua ane like paha mai Hawaii aku nei a Nu Ioka.

            Ina hoi e paila ia kekahi maluna iho o kekahi, alaila e loaa no na mile kiekie he 300 a oi aku a emi mai paha.

            Ina hoi e uhi ia maluna o ka aina, alaila, e paa ana kekahi wahi i aneane e 60 eka aina kona nui.

            O ke koikoi o keia puu dala ke kaupaona ia, ua aneane paha e 7 tausani tona a oi aku a emi mai paha.

            No ka halihali ana maluna o na kaa ahi lawe ukana, ua like me 20 tona o ke kaa hookahi e hali ai, a ua like no hoi me 300 kaa oi aku a emi mai paha.

            Ina hoi kakou e hoolilo ae i keia puu huahelu he 200,k000,000 i mau dala pepa alaila ua maopopo penei:

            Ina e hoomoe loihi ia kekahi mahope o kekahi, alaila e loaa no na mile he io tausani a oi, a i aneane aku hoi e like me na mile anapuni o ka honua.

            Ina hoi e paila ia kekahi maluna iho o kekahi, alaila, e looa no kona kieke he 12 mile.

            Ina e uhi ia maiuna o ka aina, alaila e paa no kahi he 746 eka aina.

 

Ka Iubile La Hanau

NA HAUOLI

Hapalua Keneturia

1836-1886.

 

            Ma ka molehulehu ana iho o ke ahiahi Poakahi, ua hoomalamalama ia ae la ka pa alii me na kukui uwila a pahola ae la ka malamalama ma oa maanei o ua pa la. Aia hoi, loheia aku la ka leo o na mea kani a me na leo mele, eia ka o kekahi o na puali himeni e kuu pau ana i ko lakou mau kileo kani no ka laahia o ka la hanau.

            Maluna o ka puu o Puowaina e lele maopu mai ana na ahikao iloko o kela me keia hapaha hora ka averiga a no lakou hoi na ahi nani o na waihooluu like ole e hoomalamalama ana i ka lewa Ne-i nakolo mu ana ka leo o kekahi pukuniahi no hookahi manawa, eia ka he ahailono e hoike aku ana i ko ke kulanakauhale nei e liuliu, e makaukau.

            A like a like paha o ka po, kauluwela mai ana ka piko o Puowaina me na puuahi nunui i ho a ia he ehiku ka nui, a e ku lalni ana lakou mai ka hikina a ke komohaha, no lakou hoi ka malamalama nani e pahola ana maluna o na ohuku palipali ua puu kaulana la, ke hele la a kunihi ka ike ia Maunaala. Ne-i a kani nako'o mai ana ka leo o ka pukuniahi e hoike ana ehiku lani ahi o Hawaii.

            Hora 5 o ia kakahiaka nui, aia ka puali makai e ku laina ana ma ka Halewai a e makaukau ana no ke kai aku iloko o ka pa alii e haawi ai i ka lakou mau makana i ke 'lii nona ka la: hora 6, kai ka huakai i alakai ia e ka puali puhi o'e kamalii o ke kula Hoopololei o Keoneula a komo ma ka pa alii. He nani ka huaki, he malie ke kakahiaka, a ua waihoia aku na makana iloko o ona leo hoolana manao o ka hauoli.

            He mau wahi kulu pakaua o Kula nikakoi ka i hoohanini iho ma ke ahiahi o ka Poakahi, a ma ia po a ao he malie wale no. Ma ke kakahiaka o ka la nui eehia he malie wale no, koe nae na ao omamalu e haakokohi iho ana me he la e paku ana i na kukuna wela o ka la, a ma keia la i ikeia aku ai na kanaka e halo'alo'a ana ma ko lakou mau pahu no ka hanohano o ka la. O keia ka

 

POALUA, LA 16.

 

            Ma na hora kakahiaka o ua la nei a hiki i na hora ahiahi, he mau hana ike alii, wale no. Ua wehe hamama ia na ipuka o ka pa alii, a ua komo aku na hiu Hoonaauao, Hookmonoono, Hooulu, Lahui, Nihoa a lehulehu wale aku. Na Luna aupuni, na limahana, na pualikoa, a me na luna aupuni o ko na ama e: a maka auina la na makaainana he lehulehu, ka puali kinai ahi Helu 4 e alkaiia ana e ka puali puhi ohe o Keoneula, a ua hoomau ia na ike alii ana a po ia la. Lehulehu pu na makana.

 

KA HALE ALII.

 

            He kulana hiehie ko ka hale alii Iolani ma ia la; ma kona mau pahu hae e welo ana na hae kalaunu elua. Ua uhi ia ke kino o ka hale me na hae like ole o na waihooluu, a he nani maoli no ke nana aku. Ma kona mau rumi he keu aku ka hilu, e kau ana na kii, na hae, na kahili, a me na luhiehu o ka wao. He nui na mea hoonani i kinohinohi ia a puni, a ku iho la o Iolani Hale iwaena o kona nani a me ka hanohano.

 

KA PA ALII.

 

            He nani okoa no hoi kona; maemae a molaelae ka pa hulu ka lanai loihi ma ke alo iho o Iolani Hale: puni me na hae a me na luhiehu o ka wao. Nani okoa no hoi o Hale Pohai, kinohinohi no hoi kona aahu. Nani ka pa holookoa, nani no noi na pua me na laau ulu. Malaila ka puali puhi ohe aupuni kahi i puhi ai i na mele nani a po ka la. Malaila na koa me ko lakou mau aahu piha a he lehulehupu o na makaainana ike alii. Halo'alo'a na ipuka pa alii me na kanaka makaikai o na lahui like ole.

 

NA HIONA O KA LA.

 

            He oia mau ka omamalu o keia la a po wale no, he la nui kulaia, la eehia a hanohano, a ua maluhia pu na hana ike a hookupu alii. Aole he wahi kulu pakaua iki i haule iho, a ua hauoli na makaainana ke puana ae, ua ikea ka la hanau e na lani.

 

KA HUAKAI KUKUI.

 

            Ma ka hora 8 a oi o ia ahiahi, ua kai mai la ka huakai o ka Oibhgana Kinai Ahi mai ko lakou towera mai, a hookahakaha ae la ma na alanui e hoomakaana mai ke alanui Hotele, iho ma ke alanui Nuuanu pii ma ke alanui Moi a komo ileko o ka pa alii ma ka puka ma alanui Rikeke. He huakai loihi keia e lawe ana i na lamalama mai mua a hiki i kona huelo; he huakai keia na ka Oihana Kinai Ahi o Honolulu nei i ukaliia e na haumana kula o Kahehuna malalo o na alakai ana a Nahora Hipa. He huakai kamalii nani keia i kahikoia me na aahu koa. Na ka malamalalama ahi i hookauluwela ae i ke hulanakauhale nei, me he la aia na hale iloko o kekahi pau ahi nui: he kohu awakea no hoi. Ma ke kai ana, ua hoolele ia na ahi kao iluna o na waihooluu like ole a iwaena hoi o ka hoene o na hana puhi ohe Aupuni me ko Keoneula ka huakai i kai aku ai me ka hanohano nui iloko o ko lakou mau aahu piha a me na kaa wai i hoouani ia me na lau nahele o ka wao.

            Maloko o ka pa alii ua haawiia he mau olelo hoolana a hoohauoli i ka Moi, a i panai ia me na leo huro o ka huakai a me ke kani kupinai o ke oeoe o na kaawai. No kekahi manawa leihi keia haawi ana i na ohohia aloha i ka lani nona ka la hanohano, a kai hou aku la ka huakai ma na alanui iwaena o na leo hooho a hiki hou i ko lakou kakela. Maluhia na hana ma ia po, nani ka huakai, nani na lamalama ahi, hiehie na haumana koa o ke kula Alii, hanohano no hoi na lala a pau o ka Oihani Kinai Ahi, na kaa na lio, a pela wale aku.

 

NA HOIKEIKE AHI.

 

            Nani okoa no hoi na hana heikeike ahi o ua po la; na kukui uwila e hoolele pau ana i ko lakou malamalalama keokeo nani na ahikao, a ua lawelaweia keia mau mea a pau maloko a mawaho o ka pa alii. Ma kaupaku o Iolani Hale ke kahua o na ahikao a pela aku, a e lele pakaawili ana lakou i ka lewa me he mau moo ulaula la a e lele ana hoi kekahi me ka hihio me he la e haehae ana i ka lewa lani, a poha ae la me ka lu ana iho i na popo ahi o na waihooluu like ole e hoomala oalama ana i ke kulanakauhale holookoa. Nani na ahi a pau i hanaia maluna o ka Hale Alii, a i ka nana aku i kona kulana, aia he mau imu ahi enaena a puni ka hale, a no lakou na kolamu uwahi e pii ana iluna me he ao eleele la. E kani wawalo ana hoi na mea hoopahupahu a hoonakolo ae la i ke kulanakauhale. Ma ke alo iho o ka Hale Mele hou kekahi wahi hoikeike ahi; nani na ahi pakaawili ke ike aku o kela a me keia ano. Ua lehulehu na ahi ano hou i hoikeikeia, a ma ka panina o na mea a pau, ke kalaunu a me na huaolelo moakaka a me ke kii nani o ka Moi Kalakaua. Nani a moakaka na hoikeike ahi, a he nui maoli no hoi na nuhou e pau ole ai i ke KUOKOA ke haano'u aku. O ka nuhou paha ia ke lilo la kahi poe i kela a ike ole i keia.

 

POAKOLU, LA 17.

 

            He heihei waapa na hana lealea o keia la. He wahi la hookilihune ua keia me ka mau no o ke poipu o na lani. He 15 heihei i malamaia, oia hoi na waapa, ka waa, na moku kiakahi, heihei tabu, heihei au, a me ka heihei luu. Iwaena o na heihei waapa a pau, hookahi heihei i hoohauli aku i ka poe makaikai ma ka uwapo a maluna o na moku, oia na waapa o ka mokuahi Kinau, Mokolii, ko ke 'lii, ko ke kuna Meiwahine, a me kekahi mau waapa e iho. He mau waapa moku wale no keia o ke ano lawe ko o na awa aku nei o kakou, a koe pahi ko ke 'lii aohe ona lawe ko, aka, he waapa moku no. I ka hoomaka ana o ka holo, ua oili like mai la na waapa me ke kulana maikai, a no kekahi mau anana kaawale mai ka pahu mai, ua helelei aku la ka nui waapa, a oili mai la ko Kinau a me ko ke 'lii. Ua hoomauia ko laua kulana a hiki i ka pahu huli, aole i ikeia ke kaawale mai kekahi ae. Pela mau laua o ke paonioni ana a kaalo maanei o ka hale ipukukui, a oia no ka wa a na makaikai e kihokoho ana iloko me na manao hopohopo nawai la ke eo. Oili malie ae la ua mau waapa la me ke kau ilke o na ihu; a hiki nae ma kahi he anana wale no ke kaawale mai ka laina mai o ka pahu hopu, ia wa no i oili aku ai ka waapa o Kinau iloko o hookahi mapuna hoe ikaika a eo aku la iaia.

            Nui no na heihei maikai, aka, he mau waapa wale no keia i wae ia, aole mai na hui heihei waapa ponoi mai. Hookahi wale no hui waapa i komo iloko o na heihei oia ko ka Moi. Maluhia no keia la; piha na moku a me na uwapo i ka poe makaikai, a nani no hoi na kahakahana lole hae o na waihooluu like ole e welo ana ma na kia o na moko.

 

POAHA, LA 18.

 

            He la ua keia, koikoi na pakaua, hoomaka mai ka haule kawakawa ana o na pakaua mai ke ahiahi Poakolu a ao ia po, a po ka Poaha. Keia ka la i hookaawale ia no ka huakai hoikeike o na hana o ke au kahiko maluna o na waa me na waapa, a kai hele ma ke alanui, o ka hana ia ma ke kakahiaka, a he okoa no ko ka po. Oiai makou e hakilo ana i ua huakai kamahao la  no ke kai mai ma iakakahiaka @ aa mai la ia makou @ ana ua hoopaneeia ia @ i ka wa kupono, no ka @ ua o keia la, A nolaila @ manao ia e kai ana ua h@ak@

 

POALIMA, LA @

 

            He kuaua koikoi ka hau@ ke kakahiaka nui o keia la @ liuliu ua poha mai la ka ma'@ ka la a ua mao hoi na kalupa@ mau helehelena no nae o k@ ua no ma keia la, aka ua @ naolana e malie ana.

            Mahope @ iho nae o ka @ auina la, ua hau'e koikoi h@ pakaua. I ke kakahiaka @ no ka ikeia ana o ka maka@.

 

HO OLAHA HOU.

 

AHA HOOKOLOK@ KO HAWAII KAI @ Hooponopono Waiwai. @ Waiwai o HILOONE @ Honolulu, Oahu, he keiki eo @

            Ma ka heluhelu a me @ ka Palapala Noi a S.M. K@ lu Oahu, kahu malawa @ Konohiki, he keiki @ ia oia e huai i ke@ oo ole la i oleloia, e w@ Honolulu i oleleia a e @ mau kumu ku i ke kan@ i ua waiwai paala.

            Ua kauohaia e hele @ poe a pau i pi@ i ua k@k@  pau i kuleana i ua waiwai@ ma ka POKAIII ka la @ 1886, ma ka hoia @ Keena hookolokole @ ma ia wahi e heike @ kahi e hoopuka oli @ kuaiia ua waiwai ia.

            Kakauia ma Honolulu N@

EDWARD@

Lunakanawai@

Ike@: HENRY SMITH

            Hope Kak@

 

MAKE KEENA O KA @ WAI KAAPUNI @  HAWAIIPAE AINA

            Ma ka waiwai @ JOHN KA@ na, Maui i make

            Ua heluhelu ia a ua wai@ a KAHOOINAINA w2 pono ia ka waiwai o JOHN @ Lahaina, Maui, i make k@ lo ia i na hooilina.

            Nolaila ke kameha ia @ pau ke pili, o k Poaha. @ ba, 1880 ma ka heia @ kolokolo ma Lahaina, @  koho ia no la hoolehe ana @ na mea kue ke huike ia.

ABR. @

Luna K@

Lahaina Nov. 9 1886, A@

21@2 3@

 

A HA KIEKIE O KO HA@ AINA. Ma ka hoop@ Ma ka hana o ka waiw@ lulu, Oahu i make. Olelo i@ i la e hooiaio ia ai ka Pak@ ka hoolaha ana.

            No ka mea, ma ka la 27 @ ua waiheia mai imua o @ pala i oleloia, oia no ke Ka@ ALINA (pake) i make aku @ pala Hoopii e noi ana e h@ pala Kanoha a e hoopaka @ Hooko ia HUNG @, ua wa@ POI.

            Noleila, ua kauohaia o ka @ la 22 o NOVEMABA. @ kakahiaka ma ka K@ a, ma Alii@lani Hale. H2 ka h@a e hooiaio @ oha, a e hoolehe ia ai i@ poe a pau i pili, e kue @ oha, a me ka hoopulia ana @ Hooko.

            A ua kauoha he@ ia, e @ na pule eha iloko o ke K@ pai ia a i hoolahaia ma H@ Kakauia ma Ho@

EDWARD @

Lunak@

Ike: HENRY SMITH,

Hope Kakau@

2100-41

 

OLELO HOO@

 

            E noha ana ka Lu@ Ol@ o Kau ma la Hale Hook@ no ka ohi ana mai i na a@ ena o ka heia 9 kakah@ o na Poakahi a me na P@ na o Novemaba. De@ o ia mahiaa. H@

            Waiohinu, Nov. 10, 188@.

 

 

HOOLAHA A KA LUN@ NOPONO

UA HOOKOHU PON@ nona ka i@a  nopono no ka waiwai o H@GER i make. Ke K@ hoolaha, i ka poe he mau @ Waiwai i oleloia, ina u@ taki a me kekahi mau@ koke mai me na hooia@ hina eono mai keia la ak@ le mau loa ia. A @ kou i ua waiwai l@, e @ mea nona ka inoa mala@

H.O.@

Lunahooponopono @ ka@ Passenger.

Wailuku, Maui, Nov. @

 

HOOLAHA I K@

 

AHA KIEKIE O K@ AINA ma ka @ ma ka hana i ka Waiw@ GENE CALLIHAN, @ H@

I kulike ai me ke@ ma ia Aha i olehoia, a i h@ kanawai Hon. F. P@ ke hoike ia aku nei m@ pau he mau koina ka @ Warren Eugene Callihan @ mai imua o u ma k@ K@ lulu me na hooia k@ eono mai keia la ak@, a i ia lakou.

@.W.@

Lunahooponopono Waiwai @

Engene Callihana i @

21@2@5@

 

HOOLAHA LUNAHOOP@N@ NO WAIWAI

 

UA HOOKOHOIA KA@ ka inoa malalo iho @ no ka waiwai o ESTHER W@ o Kona H. Hawaii O ka @ aie a ku aie waiho kokeikala@ pono me na hooia, ma na @ k@ Halekula Iolani ma H@ iloko o pa mahina 6 mai keia @ pe@a, e hoole mau loa ia. A@ mai i ka mea i make, e hook@

ALFERD WILL@

Lunahooponopono Waiwai o E@

2101-41