Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 48, 27 November 1886 — Ka lubile La Hanau NA HAUI LI Hapalua Keneturia 1836-1886. [ARTICLE]

Ka lubile La Hanau NA HAUI LI Hapalua Keneturia

1836-1886.

i i | | (Heemauui.) | Poaono, Xov. ao. Oili mai 1a ka la | ma ke kakahiaka, a pahola ae la kona ! malamalama me ke ano powehiwehi no aka he oia mau ke peipu o na lani me ! na ao omamalu ua, a aole no hoi i lele ae na omamaka kewai o na pakaua mai ia po mai a aa O keia ka la i hooholoia no na bana hoikeike o ke au kahiko, a i hoopaneeia mai ka Poaha mai no ka nui o ka ua; a ua hooko »o ia ua hoikeike la ma ke kai huakai ana ae ma na alanui o ke kulanakauhale nei a maloko o ka pa alii ma ia kakahiaka He huakai loihi keia, na \raa, na «aapa me kekahi mau holowaa e iho i haka ia a paa nialuna o na huila kaa mamua a mahope, a ua houluwehi Uke ia hoi k?ia

j mau rnca a rwiu roc na kahiko o ke au |i haia loa aku !a rnc na luhiehu p« o jka waonohf:k. Ama ka makou mau i mea ī hoomaopnpo aku roa kc ku!ana j o ka huakai a me na mea i hoikeia niai i la makou, ke aku nei penei: I j KA HI'AKAI. | Ua hoonohonoho ia ka huakai ma waho iho o ma Alanui Moi e jka Ilamuku o na luhile Mr. J. f Curomins a me kona snau bope, hoo |maka ke kai ana mai alanui Moi aku, ! pii rr»a alanui Rikcke a komo ma ka pa A!ii. Puali Puhi Ohe o ke Aupuni, he 27 ka huina. Na haumana kula iho o Kehehuna me ka aahu koa ma ka pa-walu o ka laino, he e 200 a oi ka nui. Na pokaua aku o Kamehameha oia 1 o Keaweheulu [Kualaku], a me Ka- : meeiamoku (N'amahoe). • Na kamalii aku 9ka nui, i kapaia o . ka " I rr ka inoa me na kukui ehiku. i Na waa peleleu aku o Kamehameha l Akahi, 1 haks:a iluna o ka holowaa kaa loih», e kauo ia ana e na lio elua me Kamehameha iluna o ka waa (Mr. T. S. Kekukahiko) me na paa kahth e!ua i|ma na aoao, he 14 koa me na ahuula a me ka mahiole e hoopuni ana 1 ke alii a me 12 hoe waa. He waa kaulua aku, o Keawenuiaumi ke 'lii o luna, me na paa kahili elua tna na aoao a mē na hoe waa he 12 ka nui. He waa kaulua aku, o Kaumualii ke 'lii o luna, he 5 ka nui 0 na hoe waa. Ka waa aku o Pakaa, (Mr. Pelehu) a me Kuapakaa, (Mr. J. H. Kanepuu) o laua wale no i ko laua waa. He elua mau waa Malau, ' hi aku ' a o Kamehameha; ma ka waa nnia he 4 hoe waa me na lawaia u hi aku " elua, me na ohe loloa, e hoikeike ana ike ano o ka lawaia ana 0 la ano i'a. Ma ka waa elua, ua like'no me ka waa mua ka hana ana, aka, he mau aahu ahu ula nae hoi ko na hoe waa j 5 a me ka lawaia

Na waa upena luu aku ekolu o Kamehameha, me ka upenā a me ka laau hoolaka i'a (laau melomelo paha). nona ka moa o Makalei iluna, me na hoe waa he ro. Ka waa aku o Kawelo me Makuakeke, me Uhu-makai kai (he uhu), a nie ka upena kaka uhu no iluna, he wahine hapa i*a a hapa kanaka kekahi. he 8 hee waa ka nui. Ka waa o Maui me ka hua 1 hanau ia ai oia, me ka ulua Pimoe iluna, me 5 poe hoe waa. He poe hula Hawaii olapa aku me na ipu hula iluna o ke kaa loihi i hoowehiwehi īa me na lau nahele. Ka Puali Puhi Ohe o ke Kula Hoopololei o Keoneula maluna o ke kaa. He waapa heihei eono hoe aku me na hoe waa iluna i hoanhu ia me na lole onionio pilipono maluna o ke kaa. He waapa pepehi kohola aku me na hoe waa ewalu iluna, e hoikeike ana i ke ano oka oepehi ia ana o kela i'a, niamuli oka hookau ia ana o kekahi kohola kii iluna o ke kaa ma ka aoao o ka waapa. Ka waapa aku o na kamalii o Keoneula, ma ke ano o ka oihana kaua moana me na aahu manuwa, a o ka pau loa keia o ka huakai. 1 ka huakai i komo aku ai iloko o ka pa nlii a kaapuni ae la i ka Halealii lolani, ua hoikeikeia aku la na waa imua o na Moi a me na maka hanohano he lehulehu e haiamu mai ana iluna o ka lanai, i ke ano o ka hana ana o ka upena luu a me ka laau ona ia e ka i-a, oia o Makalei, a ua kuu ia ka upena iluna o ka honua e hoopuni ana ma na aoao a eiua, a kiolaia mai la o Makalei iloko o ka upena, a o ka wa ia e naholo raai ai o na i'a he lehulehu o kela me keia ano, a puhee aku la iloko o ke eke o ka upena, a hoomaka no hoi na kanaka hoe waa e luu a e kokolo ana ilalo, me ka hapuku ana i ka alihi o ka upena a huki ia aku la iluna o ka waa me

jna i'a; ka oo ihe ana o na koa o ke alii i Kamehameha ka Nui ma'alo o na aiakai ar.a a kona mau pukaua; ka lawaia ana a Pakaa me ke keiki, a me ka pa|ha ana a ua Pakaa nei; ke ano no hoi o ka lawaia hi-aku ana a me na mea li ke. Ua kaapuni ka huakai he ekolu manawa i ka Halealii a hoi ma ka ipuka ma alanui Rikeke, huli makai a pii ma alanui Moi, a niawaho o ka ipuka pa makai o ka pa Alii, paikau na kamaiii kuia me ka huakai waa a me na waapa e hele ana mawaena, hoi ko Honuakaha, a huli hoi no hoi ko ka Makeke kuai i'a poe, a oia ka panina o na hana.

He malie wale no ka wa i lawehwe ia ai na hana, a mahope koke iho o ka hookuu ia ana o na hana« ua hoomaka iho la na pakaua e haule me ke koikoi apo ia la t aaoia pa Ma ke kakahiaka Sabati a hiki i na hora awakea he malie roaiKai, aka ua mau na ao omamaiu ua. X(a ke ahiahi, haule hou no na pakaua, a ua hoomau ta pela a ao ia po, oia ka Poakahi, apo hou ia b. O ka ua pahi ia la ke hele la na alanui a hakukek; o i hoomenemene mai i ka hinuhinu o na kamaa a au okoa iloko o ka wai. Minamina loa no hoi kahi poe i ke kamia a hele olohelohe wale no i kealanui. Aohe minamina iho i ke anu o ka wawae.

pwuiw. TCV. 23 Ma keia !* i mahimaīa ai ka ahaaina liihiie i hoopanee b mai ke'a Hf mau pakaua koikoi ma ke kakahia ka, a hik? ir.a ka hcra 9ua mao ae la na kuaua, Ia *a ua hoike roai la na i ka maHe, kalae ke ao, a ahuwale na kualooa A hiki ina hcra awakea, ua hoomaka mai la na kanaka e kai no ka pa aliī. mamua iho o ko makou keena hana nei kekahi laina kanaka -loihi o ke kai ana iho T ua ohuohu like lakou me na lei maile e kakepa ara mai ka at a kuuwelu aku la ena ka a£at>. Ia maVou i ninau aku ai i ko lakou heiau o ka heea ana mai t hoike ia mai la he pne lawaia no Ulakoheo. Ua hoomau ia ke kakahe o na kanaka no ka pa alti maluna ona ksa ama na wawae 00 hoi. Ma Kinau puka o ka pa ali». lehulehu ona kanaKa e kieei ana iloko. eia ka ua wehe hamama ia ka puka no lakou. Alawa ae la ika halealii, o kona mau hie mua no okala ike alii, Nov. 16, na hae e hiolo ana mao a maanei a pela aku; nui na nani e pau pono ole ai ke helu aku. Ma na īanai, kui a lehulehu na kane ame na wahine 1 kahikoia me na aahu nani. Halo'alo'a no hoi na haumana o ke kula lii o Kehehuna me ko lakou mau kahiko piha Aku iho la o lolani Hale iwaena o kona mau luhiehu nanie hoohiohiolo ana a puni. Pa ae la na leo hanehane o na mea kani a ka puali pu hi ohe ma kona mau paia anoano, a kupinai iho la iloko o kona mau lumi akea. Ka ahaaina. Maloko o ka lanai loihi makealo iho oka hale alii, ua hoopihaia na ka |>oe hanohano a haahaa i kono ia a i kuu akea ia hoi eai a e inu i na mea ai i hoomakaukau ia. Ma kela a ma keia aoao oua lanai la e hoohiohiolo ana na kahakahana hae mai ke nui a ka liilii ona waihooluu nani hke ole, a mawaho pu no hoi kekahi o ka lanai. Ma na aoae a puni, na pou a me na kaola, ua hoohihi la me na lau niu, ka palai, ame na lau nahele e ae. Iwaena hoi o ia mau luhiehu, e aaki pohe mai ana na pua aala onaona, a na ko lakou mau aala moani i awili pu ia me ke ala lau-1 ae o na lau nahele, i hookupaoa ae i na ea oka lewa e hoopiha ana ia loko o | ua lanai la. Elua mau kahili e ku ana i mao a maanei oka puka komo akea loa, he mau lalani no hoi o na hae liilii maluna o na kaola, a luhe iho la ko lakou mau welau ikapa a ke ahe makani.

He nani maikai o loko ke nana aku na maka; wehiwehi ka paia mahope pono o ka noho alii i ka haenui ikakepa ia. Na hae o na aupuni a pau o ka honua nei ke(cahi e oilili mai ana iloko o na uluwehi, a haaheo no hoi ka naau ke ike aku i na hae Hawaii liilii e welo ana. He 7 hoi ka nui o na papaainaloloa, he papaaina pio no hoi ma ke kala mauka o ka lanai, a e lawa ai na hoaai he ioo ke noho ma ke kulana pio. Maluna o na papa aina e alohi ana na umeke laau nani, na pa, pahi, a lehulehu wale o na pono ai. He "nani" ka puana a na leo, e haanou i ka nmi aole e pau —na maka a me na leo, aole no e pau. Mao a maanei na kaikamahine opio e ku ana me na kahili liilii, ua kahiko ia lak«u me na aahu like. E noho ana na hoaai, e ku ana na mea ai, ka puaa, poi, limu, papai, opae, ka wai, a nui wale aku. tiora 2, oia ka manawa ai, a oia no ka wa i komo mai ai ka Moi, ka Hooilina ahi, na kama alii, Likelike me Kaiulani, na keiki alii KawananaWoa, Keliiahonui, ka Moiwahine, na ukali lehnlehu o ka ohana alii, a me kekahi mau maka hanohano e iho e ukali ana mahope. Ia lakou no a noho, o ka hoomaka koke iho la no ia o ka haupa ana, ke hele la a pii ka maneo i na kumu pepeiao i kaua meaoka liliha o na kohi kelekele o ka io puaa. W'aiho ae ana keia nee aku ana i kela, a i kela ae, a i keia iho, hooma u na kiaha wai momona, kawai maoli no hoi, a ilaila wale iho la no kahi i apakau ai a nae iki. M a ka hoomaopop« ana i ka nui o na hoaai, aneane e himni mao o ka 2.000; na niaka hanohano a ka haahaa. Lahalaha ka puuwai o ua lanai la, hamama akeakona mau puka, kapukapu ole kona mau kohi kuhima, a ua noa ia'u, ia oe, ianei, a i kela me keia. Mahalo piha i na haumana o ke kula alii o Kehehuna me ko lakou mau aahu piha, o lakou na lima lawelawe o na papa aina, liilii na mea hana, eleu a mikiala no hoi, kohu mau mea mana la ka anai ae no, kukuku ana ka mahu o na mea ai; a apakau wale ae I) no, nalo aku ana keia mau pono. Ua hoomau ia ka ai ana iloko o na leo mek hoohauoli a ka puali puhi ohe, a iioko no hoi o na kalokalo leo 2na no ke ola o ka mea nona na hoohiwahiwa. Ilaila no a lawa ka iini; nui na nui na kulaia, mahalo, a me na hoomaikai lehulehu. HA KULAIA MA IA PO. Ua hamama akea na puka o ka pa alii ma ke ahiahi, komo kela me keia iloko. Ma ke ano ahiahi loa ana iho, lehulehu o na kan?ka maloko e ake ana e ike i na lealea o iapa He hula Hawaii na lealea i hanaia» a ua lehulehu i

!ka poe h' b n*at na kane, nn wahine a | me na keiki liīlii o t hīku a ew«»lu pa*M l oukahiki, a i na makua h«>i, me he la |aia kahi o karu»hi rnakatyki a oi. He naau kahiko nani no ko bkou, he mau k»!e ekekei ko fia wahine me na pa-u, a i ka haia ana. haa like iakou ilui na a ilalo me ka niniu o na pa-u, e kuhi anan i iima i o a hnei me ka lelele o na wawae. Lt>ihi ka *3 i hula ai, e hoo maka ana niai ke ahuihi ok<\i a hiki wale i ke kaniana oke ooona moa ma na hora wanaaok. He mau leo himeni kekahi. aka, aole i laula loa aku mamua o ka hula nui ka uwauwa o na kanaka i ka maikai paha, i ka moino paha ? Aohe maopopo aku o la wah»; aka hoike mai kahi pee no ka maikai ke kumu nui o na uwauira. Uahoomalamalama ia ka pa alii a me ki hale alii me na kukui 4 ow ame ka u«r>la; nani ka malamalama ona kukui. He hana nui no hoi ka keia poe hula. poakolu, sov. 24. He la malie »T»aikai loa keia' mai ka po, a ao, apo hou. Keia ka *»a i hoo kaawaleia no na lealea i>aani ma ke kahua daimana o Makiki: oia hoi ke kukini. lele pa. kinipopo, kiola |x>ka, ahe nui wale nku. Peka mai na nupepa kakahiaka a auina la o ia la me na hoolaha e olelo ana ua hooj»anee»a ua mau paani la aka Poaha, Nov. 25, oia hoi ka la hoomanao a hi?omaikai o na puu wai Airerika. A hala ae la keia la me kona mau helehelena nani. poaha, nov. 25. Maikai a malie keia la, mai kakahiaka a auwina !a, a ma ke ahi«hi ana ua haule iho he mau kulu pakaua pakakahi. Ka la hoomaikai keia ona puuwai Amerika ika Mea Mana Loa nana i hoopomaikai ia Ripubalika nui. Ua malamaia na hana hoomaikai maloko o Kaukeano me na hana haipule 1 alakaiia e ka Rev. S. K. Bishop, a i kokuaia ena kahu Cruzan me Oggle. Maikai a maluhia na hana. Maloko no hoi o ka luakini Bihopa Sana Anaru, ua malama ia no he mau hana haipule. Maloko no hoi o ka pa alii ua malamaia he aha hulahula Europa. Lehulehu na maka hanohano i konoia no ka hulahula. Ua malamaia keia hulahula a hiki wale i na hora wanaao; ua hoohauoli ia ke anaina me na launa maikai ana me na 'lii, a me ohaoha i ka mea nona na kulaia o la po. Ua hoonanea pu ia lakou e na leo mele oka puali puhi ohe,—na mea ai no hoi a pela wale aku. Ua hooinalamalamaia ke kahua hulahula me ka malamalama o ka uwila. Maluhia na hana. No na paani lele pa, kukin*, a pe.la j wale aku i hoomakaukau ia no keia la, ua loheia mai aole i lawelaweia, a no ia mea ua hoopaneeia mai a i nehinei iho ln.