Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 49, 4 December 1886 — KA LA KUOKOA. KA IUBILE LA HANAU. [ARTICLE]

KA LA KUOKOA.

KA IUBILE LA HANAU.

IU HmUv»Uv« ke atd wml«i H«iim Ma ka Poalima i hala Noveo«aba 26 ka la i mahmaia ai na lealea kukini, le!e pa, a nui waie aku, he koena keia o na hana kuiaia i hoomau ia mai ia puie mai a hoopau i keu puie. Inahen auina li ka maiamaia ana o na lealea, aua maikai a maluhia pu. Malaiia ae na lii, na maka hanohano he nui t a he iehulehu pu hoi o na makaikai. He ia maiie keia mai ke kakahiaka a po, a ma ke kahua daimana o Makiki kahi i mahma ia ai keia mau iealea.

POAONO, 27. He ia malie keia aohe ua, koe nae ke ahiuhiu makani o ia kakahiaka nana 1 hooloku ae ike kai iana malie oke awa lai o Kou a hoopaiaiewa ae Ia i ke kikaia ona mnku e piii ana ma na uwapo. Ka ia keia i hookaawaieia no na hoohiwahiwa oka ia Kuokoa o ! Hawaii nei, a ua milamaia na hoohiwajhiwa ana o ua ia nui la ma ona hoo- | kahakaha pualikoa ma ke alo iho o ka pa 'lii a imua hoi o na 'lii a me na makaikai he lehulehu. KE KAHUA PAIKAU MK NA PUALIKOA. Ua hookaawaieia ke kuea nui ona kahua haie iho nei o Paulo Kanoa i wahi paikau no na koa. Ua pakuia me ke kauia mai ka puka pa alii ae a ke kihi oka pa aupuni; a mai ke kihi ae oka pa alii ma alanui Kikeke ake kihi makai o aianui Kalepa, a waiho akea iho la ke kahua no na hana hookahakaha. Oka puaii hulumanu ona keiki opio a J. A. Hassinger ma ke kahua—he mau kamaiki haole keia i oi aku mamua oka umi. Eleu no hoi keia mau koa opio ma ka lakou mau mea i ao ai, a no kekahi mau minute loihi ua hoomaha ae ia lakou me na mahaio he nui mai ka poe makaikai mai, a oia no hoi ka w 1 i ko:no mai ai ka puali koa holookoa me ko lakou mau aahu panio a hjokahakaha ae la imua o ka Moi no kekahi mau minute ioihi. Mahope ua hoomaha na puali a he wa ia no ka hookahakaha pakahi ana 0 na puaii no ka makana i olelo ia.

O ka puali Moiwahine Ponoi ka mua ma ke kihua. aneane e 30 ka nui o na koa malalo o ke a'akai ana a kapena A. Mahaulu, a no kekahi mau minute loihi ko lakou hooknlnkaha ana me ka maiau, ua hot aku la lakou 1 ka pualikoa Raipela. Nani no na aahu o keia pualiko?, maikai ko lakou hookahakaha ana, eleu na wawahi papa ana a pela aku. O kapena V. V. Akafoda ka mea alakai, a o ka nui o na koa i hui ia nie na 'lii, aneane e 30. No kekahi mau minute keia paikau ar a a pau ae la lakou, a oia no ka manawa i komo mai ai ka puali Kim Ona.

He nani inaoli no keia puali, he 30 a oi na koa ke hui pu ia rne na 'lii. Eieu ko lakou kaina wawae, like ka huli ana a like ka bapai-pu ana. He mau hiona ko Lkou e hoike mai ana i ke kulana hiehie 0 ke koa, a ua alakai ia laieou e kapena Chas. Clark. Ma na wahi papa ana he eleu maoli lakou nei, ahe lohe ana ae ka ka mea kakau o ke Kuokoa i ka pa-e ana iho o kauwahi leo makepono kuu dala\ eia ka 0 kauwahi kamaaina o Manoa, e noke ana no hoi Ika haano'u. Lilo ia lakou he manawa loihi ma ka hookahakaha ana i panai { u ia mai me na paipai linia oka mahalo ena makaikai. Maho[>e koKe iho o ka hora 4 ahiahi, hoi aku la lakou, a oia ka wa no na koa haumana kula o Kehehuna. He huina lehulehu loa ko keia mau haumana koa i aahuia me na kahiko onionio, e alakai ia ana hoi e Nahora Hipa. Ua emi iho ka huina ona puaiikoa kanaka makua ke hui ia iko lakou nei, a aneane no e palua iho i ka nui. Maikai loa ko lakou hookaha kaha ana, nui ka mahalo ia o lakou me na paipi lima ana, a o-ai na minute e nee awiwi ana 1 na hora niolehulehu o ia ahiahi, ua hui mai la na pualikoa a pau t ano kekahi mau mmute ua hoi aku la na koa i alakai ia eka Puali Puhi Ohe aoka panina ia ona hana hookahakaha o ia !a.

Itraena o na wawa leo ia mai la ahiahi ua olelo ia ae ka lilo ana aku o ka makana o ka oi o ka nani a me ka hiehie ma ka hookahakaha i k.i puahkoa Honolulu Kaiiela, a hiki mai nae i ke kakahiaka Poalua net, ua !ehtria ua haawi ia aku ka makana i ka puali Kini Ona, he hookahi hancri da!a ma ke gula. Aole i hookahakaha ka puali kiai ponoi o ka Moi; aole no hoi ka puali Pinna Ona no ka uuku loa, he ekolu no paha kauna. Akama ke kahua paikau no hua kahi i hx>hehelo ai roe he mau iwa la i ka la kalae Maikai nei poe; o ka uuku ka hewa. KA HOIKEIKE AU K.AFIIKO. HohoU malie mai la na eheu o ka po mt ta ihuhi, a pahola ae U maluna o ke kulanakauhale h*lookoa. Emoole, kauluweia mai ana ka pa alii i na kukui uwila,. hookahi maloko o ka | Hale Mele hou, a hookahi maloko o ka pa o ke kuhina o ko na aina e. Maka

hota S ua hoopiha pono b na noho o ka Hale Mele hou oo ka makaikai i na hoikeīke au kahika Komo mai la na liu a mele ia ke mele lahui me na panai pa ana ana mea kani. Mahope iho, pii ae la ka paku a oia ka hoomaka aea o na hoikeike au kahika He mau iawaia upena elua me na kanaka e hoohei ana i ka i*a, oka poe paha keia i kaouha ia ai e Kame hameha e lawaia i i''a hoolaa no ka heuu ona, aka nae ua paa ke kanaka kapeku i'a iloko o ka upena a make loa. He poe hu!a kii mai mahope he eono ka nui; hookahi wahine nana e pai ka ipu a e hana ke mele, a o ka haa no hoi ka ua poe kii nei e haa ai. Akaaka ia me ka u«rauwa; ano haunaeie.

He mau koa mai me oa ihe, a me kekahi mau kanaka e konane ana, hoea mai o Kamehameha me kekahi mau mea e ukaii ana, ame kekahi kaikamahine i lawe ia mai ma ke kua o kekahi kanaka.—Pau ia na koa mai o Kamehaineha ine na ihe e paikau ana, oia paha ke ano oka huia kaua ana. Aia o Kamehameha maluna o kona nohoaiii me ka ahuuia a me na paa kahili ma na aoaa la wa komo mai ia na kaikiinahme huia a haa imua o ke ahi; pau ka iakou haa ana, komo mai ia kekahi niau lawehaia i hoopaaia na hma me ke kau ia, a o ko laua huikaiaia ana ka panina loa o na hana.

Iwaena o kela me keia hana au kahiko i hoikeike ia mai, he mau leo mele mai ka papa himeni aku ona wahine, na kane a me na mea kani malalo o ke alakai ana ake kumu puhi ohe. Maikai a nui ka mahaio ia ona hana. O ka pokole loa nae hoi ka hewa ? HAIOLELO LA KUOKOA. Ma ka la Sabati Novemaba la 2S, ua malamaia maloko o ka luakini o Kaumakapili he niau haiolelo no ka la kuokoa, raai na kuhina L. Aholo a me Kioikona; a no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, ke hoopuka aku nei makou Ika haiolelo a ka Mea Mahaloia ke kuhina L. Aholo malalo iho penei: "I keia au, a i keia la maikai, oiai kakou iloko o 111 hauoli ulumahiehie n > ka la Hanau luhile oko kakou Lani Moi, he manawa kupono loa keia no kakou e aui hope ae ai a nana aku, a makaikai aku ika papa konane oke kulana oko kakou aina aloha, a hoomiopopo i ke ano o na au i ha!a, a me <o keia au a kakou e noho nei.

"Ke nana.ae kakou maloko o keia kulanakauhale nei, e ike ana kakou, he mau alanui maikai i piha me na oihana ho iwaiwai lehulehu ke moe nei ma kahi oke kai e l.\na ana ina la i hala kahiko he mau alanui, e holo ana na kaa he nui wale.maluna o ia mau wihi; e hihi pea ana na laina uwea olelo maluna ae oia mau alanui, kahi e kamailio ai kekahi me kekahi me ka hikiwawe loa. "A ma kahi ona moku kuna liilii e alo ana i na ale ahiu o keia mau kai Ewalu, ke au nei na mokuahi nui, kahi aka mea holomoku e hooiaio ai ina lohe kahiko-anai ae no ku ana he kanaka, ma 'keia nnu moku hoi, anai ae no ku ana ke kuene e ninau i kou makemake, ame na moku lehulehu wale o ktla a me keia aro. "O kahi i holo īa no na la loihi, he miu hora wale no ku ana, he paina ahima Honolulu nei, paina kakahiaka no, ma Kohala i Hawaii. He keu aka holo launa ole, ina i holo i nehinei no Lahama, hiki hou mai no i Honolulu nei i keia la. "O ka la i hanau mai ai ke Kama alii Davida i ka makahiki 1836, he la kamahao a ano nui ia īloko o ka moolelo o ko kakou aupuni, no ka mea aia ma ia la hookahi i hoopaaia ai he kuikahi mawaena o Hawaii nei a me Enelani, ma ke kakau inoa la ana e Kauikeouli Kamehameha 111 a me ka Haku Edward Russell, he kajx?na no kekahi moku Bentania; a o ka mea ano nui i keia la iloko oua kuikahi la, oia keia mau olelo. '"Noka Moi na aina a pau i kukulu ia me na hale, aka, aole nae he mana oka Moi e wawahi ina

hale. " "Iloko o la mau la, aole he mahele ia o ka Aina—no ka Moi ka Aini: aohe kuleana o kekahi Alii maluna o ka aina, a he mana no ka Moi e-lawe, oiai aohe he niana e ae niahlo o ke kanawai, a aohe i ike ia ka mana kanavai ia manaw.L He mana ku hookahi ko ka Moi, hc mana nui keakea ole ia; aka t me keia mau mana nui a pau, aole no i loia he kahua onipaa a ikaika. He Haku ia maluna o na rya a pau, aka, aole nae i (ke ia ua mana nui nei mawaho aku o kona poai lahuL •'Aka o ka Moi o keia la t ao!e i like ka hoiopapa o kona mana maluna o ka aina, e like »ne ko ka Moi o ia man b; eia nae, ua oi aku ka ikaika a me ke onipaa o kona kulana, a ua lawa hoi kona mana a me na lako a pau malalo o ka holomua, ka naauo, ke kanawai a me ke kuhna Aupuni i hookahua paa ta. Ua laulaha a pum ki honua i ka ike ana mai i ka Moi nona keia hauoli luhile a ka lahni e hauoli nei, a oa lilo kona Aupuni i hoahanau mawaena o na Aupeni nui a naauao o ka honua nei, ou o Amenea, Enelani a peb aku. Mai hiki mai kekahi moko manowa me

kekahi Elele kiekie mai Amenea nwū. ioa i bai b aku ika Pcresidena o America i ka wa pooo oo keia hauoii luhite. t4 Aia ma ke ale Alii o na Moi, na Moiwahine, na Kmepera a me na Peresftkria o na Auponi £, kona roau Kooitsina a me oa Kanikeia e ooho ana me ko lakou ike ia mai a me na hoohanohano ia. A eia hoi imua oke Alo Alii o ke Aupuni o ko kakou Moi nei, na Luna Nui o ia mau AupunL

* ( Mahope koke mai oka hanau ia ana o ke Keiki alii Davida i ka M. H. 1836, ua hoopuka ia e ka Moi o ia au he olelo kuahaua e kue ana i kekahi ano hoomana i kipa mai i ka aina nei; aka, heaha ka kakou e ike nei iko kakou Mot o keia la, he Keiki alii Wohi hoi i hanau ia iloko oiaau ? Ke ike nei kakou ; ke komo nei a eia mawaena o na ano hoomana e haawi ana 1 na kokua a me na hoohoihoi like ia lakou a pau, e haawi pu ana iko lakou kuiana iike e hai i ka oielo Hemoleie. I( 0 na hana ame na kuahaua oke au i hala, aole e hapi ia i keia ia, no ka mea, ua noho maluna oke aupuni he Moi ua hoomalamalamaia kona noo noo eka naauao ame na manao Kristiano, a peia pu hoi me kona lahuikanaka. £ hoomau ia na kanaka a pau iko lakou hoomana ia lehova e iike me ko lakou manao. "He noho'na okoa ko ia :uau la, he malo a he pa-u ke kapa, a o ka moena wale iho no kahi e moe ai. Oka Hale alii o ka Moi ia manawa, he haiepili i Uihaina. Aohe he niau anaina ike aiii o ke kulana naauao; aohe he mau rula hoonaauao no ke kulana ihiihf o ke alo alij. A mahope iki mai ua hoomakaia, aka o ka haoie waie no ka i ike la mai ia mau anaina, a aoie i manao ia ka Hawaii ua kupono a ua lawa kona ike a makaukau no ia mau hann; a ua ano hepohopo iakou i ka heie aku ma ia mau anaina. Ua maiihini iakou ia mau hana, a aohe i ajx> ia mai a hooiaunaia aku, a ua mau no keia ano a hiki mai i kekahi mau makahiki mamua aku nei. Aka i keia ia, ua ioii okoa ke kulana o ke kanaka Hawaii. Ua oi ae a o na ike a me na makauknu ame na kulana hanohano i loaa o!e iaia mamua, nona ia mau kulana i keia la.

u Mai hea mai la keia mau loli kamahao ana ? Nohea mai ka loaa ana ika Hawaii na kulana i loaa mua ole i ke kanaka Hawaii ? Aole anei mamuli o na hookele naauao ana a ko kakou Moi ? I kona noho ana ma ka noho Moi, haawi koke aku la i ke kanaka Hawaii i ke kulana i loaa mua ole iaia. Ua hoala ia i halealii nani i hanaia me na lako a me na mea hoonani o na aina naauao, ohewahewa ka malihini ke hele malaila, kuhihewa i kona mau aniani nui he mau puka komo i ka ua mea o ka nani, a ua launa me na mea a pau iku like me ke ano o keia au holomua. " Ua hoolaha Oia i na hana holomua i ka pono mawaena o Kona lahuikanaka, ua hele kino Oia i ka aina e e imi i ke kuikahi Panailike i mea e pomaikai ai Kona Lahui. Au aku Oia ma ka moana he mau tausani nule mawaena o ko lakou mau ale ahiu: ma ka aina hoi iwaena o ka hau o na mauna, a iwaena o ka lahui kanaka aole nona. Aole Oia i kuhilani na hai e hana, aole Oia i hoouna he mau Komisina e hele e imi i ke kuikahi, auamo Oia i keia ukana maluna Ona, a hoi mai me ka pomaikai, a ua ike ia Kona mau mnkaainana e noho ku©naono ana me ka maluhia ma ko la-

kou mau home nani. u Iloko o na makahiki pokole i hala aku, aole Oia i ike ia elike me Kona ike ia i keia la. Ua loaa laia ke kulana hanohano ma na oihana kiekie o Kona aupuni. "Ua hele hou aku Oia ma na aina e, no ke kuka pu ana me na Poo Aupnui, a Nana

I noii nowele aku Pau na pali paa i ka ike ia no ka pono o Kona aina, a me Kona lahui. A ma ia hiftkai kaapuni honua, ua hoopauia na kuhihewa o na aupuni naauao. Mamuli oka naauao oka Moi t Kona keonimana oiaio, ke akamai ma Beritania a me na rula o ke au matamalama. " He Uhulehu na alii o ke au i ka makahiki 1836; a he mana koikoi ko lakou, he oolea ka lakou mau kauoha; aka he mau mana nele anpuni nae ko lakou, ua hiki i na manuwa o na aupuni e ke lawe aku i ko lakou mana; aka i keia la, ua ikeia ko kakou Lani Moi, he mana kona maluna o ke aupu ni i hookahua ia a paa, a he kahua kuokoa i mahaloia mai e Kona mau hoahanau oka poai hookahi. Me ka malie ka hana ia ana, aole i lohe u na ka uoha oolea a koikoi hoi, aka mc hc raea Ia

He wai ua iana malie Uliuli lipolipo etc. " lloko ona aui hala, aohe heīuia o ko kakou Oihan® Kalepa, a«he mau waiwai ano nui i lawe ia aku mailoko aku nei o ka aina; koe wale no ka paakāi a roe kekahi mau wahi ili pipl £ noho ana ka lahuikanaka bo ko iakou mad pono iho, oiai aohe mau waiwai • ka aina; a o ka mea nui wale no,

ou ka lawe uakuona kanak» i poe sela m*lun* »na ooku Okohola. Ak , i keia au. be haku Oia maluna o Kona aina hana». e fa«eb« anaj »» hana me ka holomua malalo o na kaM «i maikai Ana i hooholo ai; me ka mahi i ka air.a mam..h « na lima hana a Kona noonoo i kii aku ai mai oa aina e mai: e hoolaupai 1 ka ama, no ka makia oke aupum "Ka hooulu lahui" t .. " Oiai kakou Uoko o na hauoli lubiTe; e kom» pu kakou iloko o la haawina no keia la, ka la i loaa a. ke Kuokoa i ko kakou aina aloha-i loaa' ika Elele i hoouna ia a»oia o HaalUio, a e hoolilo kakou i la e poina ole ai ko kakou aloha no ka Hae Nam o ko kakou aupuni, e welo haaheo nei t ka welau o na makani aheahe o na Kai Ewalu; * e hauoli ai *ne na manaopaa e ku ma ka aoao o ke kuokoa 0 ko kakou aina a htki i ka hopena. " Ma ko'u ano o kekahi ona Kuhina o ko kakou Moi, ke pahota aku nei au i ko'u mahalo piha palena ole, no na hoike aloha Alii 0 ka Lahuikanaka, 1 hoikeia ma ka !a hanau © ka Moi, a mamuii o na hoohiwahiwa o ka luhile; a o .na mohai nani lehulehu 1 waiho ia aku iuiua o Kona Ihikapu, ua lilo ia i mau kia hoomanao e poina ole ia ai ka make# Alii o Hawaii nei, ma ka la luhile, hapa keneturia o na n akahiki o ko kakou l-ani Moi. "A, keia kulana holomua o Hawaii, me ka maluhia ka naauao, ke ka!ej>a ana, ka hoopilikia ole ia o na ano hoemana, a me na mea he nui wale; aole anei ua ku|>c»no ko kakou hauoli ana i ka la luhile 0 ko kakou Moi aloha nui, he Moi oluolu, he ike mai ke kiekie a ka haahaa, mai na malihini o na aina e, a ia kakoa Kona mau makaainana. E lokahi ka pule.

" E Ol\ ka Moi I ke Akua. " HE AHAAINA. I ka Paikahi nei ka la-29 ka malama ia ana o keia ahaaina, a o ka hopena loa hoi 0 na hoohiwahiwa no ka lubilc i hookaawaleia. He ahaaina mama keia no na maka hanehano; lehulehu lakou i akoakoa ae maloko oka halealii no ka paina pu ana me ke 'lii ka Mo». Mahope iho o ka paina ua malamaia he wahi anaina hula F»uropa i ia e na leo kani o na ohe, a ua hoohalaia he wa loihi ma ia hana hoonanea.

Ano, oka panina keia ona hauoli luhile, a o na hoohiluhilu hoi i hui pu me ko ka la Kuokoa o Hawaii nei. Iloko o na la mua i hookaawaleia no kekahi mau hana hoohiwahiwa aole no i holn'pono, a iloko o na hoopanee ana me ka pupuahulu i pau pono ai ia niau hana. Nolaila, ua hala ia mau la me kona mau hiona laelae, a i hookahi mea nui ia kakou e puana ae ai : " E ola ka Moi, a kau i ka pua ane ane. "

Mamuli o ka hoonaue ana ae o kekahi olai i na mokupuni ma na kapa kai o Georcgia, Amenka, ua hoomao(K}poia ka pii hou ana ae o ke kiekie o ka aina iluna niamua o ke kiekie mua i ikeia maluna ae o ka ilikai.