Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 50, 11 December 1886 — HE MOOLELO KAAO EEHIA NO KE Keikialii Romura, [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO EEHIA NO KE Keikialii Romura,

(Ka Pumeai Ka mta i k.ip.ila. ka Opuu Kose o m kihapai mt ka Puuwai o kona Lahui, a u k.i manu Aelo hoi o na Knalono a nie ni l'lulaau anoano o AJegeria he lu'īkani ru iiaau i hala Ka Hookalakupna o ka Makakila, IKA hiki ana o kana olelo ana i kona inoa 44 Pohaku Mahina r ua hikilele ka moi a pane mai la i ka i ana : He oiaio anei o oe ka mea i kapa ia o Pohaku Mahinake kanaka hoopaha'oha'o nui o na ululaau, e like me Laureneta ka mabu hapa kino kanaka kupua o Liberia, ka mea i ike ole ia kona wahi i noho ai. Ae, i puana aku ai ua kanaka la, 3 ia manawa no ua haawi mai la ka moi i ka hana a pau malalo 0 na hooponopono ana a ua kanaka la. No ia mea ua ku ae la ua Pohaku Mahina )a a imua o ke kanaka opio i ku iho ai a pane mai la. E ke kanaka 0010 a na mea a pau e kuhihewa aku nei he oi aku ee a ke akamai, i kahi holomua uuku o ka lanakila i !oaa ia oe, ano e ae mai e hoopaa iho i kou mau lima a me kou mau wawae i keia mau kupee keleawe o ka aina o Kaladena a ke kupua wahine Rabia e noho la he pio no ka halepaahao o Uwahi Rose o ke kupua Lautiere ka Nui o ama po, ke aupuni i ike ole ia kona alanui a me ka ipuka kahi e hoea aku ai ilaila. A i ae ole oe, alaila e hookau koke aku no auanei au i ka poino weliweli maluna iho o kou kino nani a e moe iho auanei oe hē moepuu no keia poe hala ole e «aiho iho la au i luku ai me kou manao paha o oe wale no ka oi ma ia mea, 0 ! E ke kanaka hookano, nawai i hoike mai ia oe a nawai hoi i ao ia oe, e lawe mai i kau mau olelo hehena o ka mea e aneane iho ana e make; a imua o keia anaina hanohano, ua hau--011 au i ka loaa ana ia'u he hoa e kakele ai ma na mea kaua a pau, oiai o ka'u tama ia i ao ai a lehia; a no ka loaa ole o kekahi kanaka ia'u e like me oe, ua hele- mai au e kaapuni ma na aina a no ka imi ana i hoa no'u e lealea ai, a o oe auanei ka'u pio no ka wa niau loa, i hoike aku ai au imua o ke ao holookoa,—ua nauie o Pohaku Mahma, he pio ekolu na ke Keiki Alii Romura, "ka puuwai liona, a o ka hookalakupua o ka makakila, o na lalani kuaniwi o Kiresatia;" a i mea e ike ai oe, ano ka wa e paie nou iho, a i nui hoi ke akamai i pakele, a e haawi hoi 1 kou ike a rne keu ikaika i lanakiia. Ia manawa no i hoomaka iho ai ua trau moho la e haawi i ko laua ike a rae ko laua mau ikaika, ke hele la a hu ka makani o ka hauna pahi a ua Pohaku Mahina la e )ike me ke oeee o na mokuahi, me ka manao o ia hauna pahi ka mta nana e kaili ae ka lanakila nona. Aka, ua hookahaha loa ia ke anaina e noho la me ka pihoihoi nui, i ka haule ana iho o ua naita la ilalo, ua moku kona poo, 1 ka hauna pahi eleu !ua o'.e a ua kanaka opio la, a ia raa|iawa no hoi i hooho mai ai na inea a pau i ke akamai nui o ke kanaka opio. Aka, iloko no o ia manawa i komo mai ai kekahi kanaka opiopio i kahikoia i na lako o ka oihana naita. a t paa ana &ia he kaulahao keleawe ma kona hma, a me ka pahikaua gula i kinohinohiia; a me ka nanaina o ka mea i hele a pi ha i ka inaina, pane mai la oia: F, ke kanaka opio, e pale nou iho, ua makaukau kou hopena. la manawa oo i kiola mai ai oia i ua kaulahao la

! ilena o ke opio e ku aku la me { . ka me.i i p;hj i ke koo. a me ka wiwo ole; a me ka i!eu <> ka mea e ana nona ihe 1 3io ae ai ua opio b, a iloko hoi o ka imo ana a ka maka, i haule hoti iho ai ua kanaka opiopio la he luahi na ka make i ka kakou o'ali opio. Ia wa koke no i komo mai ai kekahi elemakule, a e paa ana ma kona lima he ehiku kupee keleawe a me ke kookoo, a pane mai la : Nani ke kanaka hookano o oe; a ia manawa koke no i hooiei koke ae ai oia i kekahi ku|>ee keleawe iluna me ka puana ana ae ? E Labia ke kupanaha, e lilo ae i j hale hao e uhi ana maluna o keia kanaka opio, a malaila oia e noho pio ai no ka wa mau loa, a ina la hope o ka honua. Ia manawa no 1 li'.o ae ai ua kupee keleawe la i hale hao, a ika munawa i aneane iho ai ua hale hao la e i>oi iho iluna o ke kanaka opio, ua haha . ; e la oia i kana huipa kupanaha ia 1 hekili' i| panai pu ia aku me kana pahikaua .kupanaha 14 uwila.*' ;

! O ka mnnawa no ia i ku'i iho ai ka leo nako!okolo*o ka hekili i panai pu ia mai e na anapu uwila weliweli, me he la e wawahi ia ana na paia pohaku o ua hale kakela la, a no ia mea i haule iho ai ua hale hao la ilalo i kona kino mau he kupee keleawe po[)opo» a 0 ua elemakule la ua helu la oia he pio na ka inaina o ka uwepa kupua a me ka pahikaua kupanaha. Aia na niea a pau o ua kakela la e noho ana me ka weliweh a ua keokeo hoi e like me na kanaka make no ka makau. Aia ka moi ke waiho la iluna o ka noho o ka mea i aneane make a pela hoi kana kaikamahine e moe la me»ka weliweli nui o ka mea i piha i ka maknu. E na hoa hoohialaai o keh n»noa n kaua e nanea nei i ka ono, o kela mau kanaka hope i komo mai ai oia no na kino paha'oha'o o Pohaku Mahina ka hookalakupua nui o Posinasina, ka mea i oleloia ke kanaka kamahao nui wale. Nolailn, ua make oia, a ua pau kona helu ia ana. Alaila e hoomanao iho e na makamaka, o Romura ka olali o ke kahua paio i kela po, ua hiki pono ke olelo ae a ua piii pono na huaolelo e kau la, " Ka Hoe kalokupua o ka Makakila." Na kana mau paio ana e hoike mai la oe e ka mea heluhelu i ka lua ole o kana mau kakele ana, a e hoike mai ana i ke akainai nui a me ke kupaianaha hoi o kela mau mra i hanau pu ia mai ai me ia oia kona piko, a me kona iewe, i hoikeia ma na helu i ha!a o keia nanea nani lua oie Oiai na mea a pau e noho la me ka weliweli nui, ua puka aku la ke keiki aiii iwaho a kau ae la i!una o kona lio, a i ka manawa ana i hoomalo mai ai i na kaula kaohi ua lele ae la kona lio a iloko o na wiliau puahiohio i hoea aku ai oia iluna pono o na lalani kuahiwi anoano o Kircsatia. a i ka manawa i o ae ai na kukuna o!mo o ka la, aia ua opio la e hoonanea ia ana e ka leo-o ka manu mele i kapaia o Sirone, e noho ana hoi ua opio Ia; a o ka moolelo o keia huakai ana oia kana e moolelo aku la i k< na kahu hanai, a oia ka ua Sanina la e hoelohe aku la me ka hauoli nui o ka mea i piha i ka makemake palena ole. E hoomanao iho e na hoaloha o Romura, aia ua opio la i ka umikumamalua o kona mau makahiki i keia wa t alaila ekolu wale no makahiki i koe a hiki aku eia iuiua o kona mau makua a me koni lahuikanaka e kali la me na manaolana o ka mea i piha i ka makee nul Ua hele mau aku ua oiali opio la i ka hololio, a oiai ua opio !a ma kona alahele oa hoea hou aku la ia ma kahi ana i ike ai ia Sepa, a ia wa no oia i ike hou aku ai i ua kanaka opio la e kau ana iluna o ke kumuhau Kedera, ana no i ike mua ai 1 Ua like ka holo o ke kanaka of» ; o hololīo me kekahi kikuo makani nui i pa ae a nalo aku, a no ia mea i puhi ae ai ua Srpa la i kana. o.'e me ka ika)ka a wawalo aku la iiaio o na pali ehiku, a o na kanaka a pau o ua mau pah la iioko o oa luahuna naholo mai la lakou, a oiai lakou e kuku mai ana ma na ipuka pao o na luahuna ua maalo hikiwawe ae la ke kanaka opio maluna o ka lio eleele, me he ia i ka nana aku a ua poe la he honua papu kahi a ua kanaka opio ia e kakele ana i kona lio ekele me ka mama nui e like me ka makani e puhi ana mahope o ke-

kahi moku Uuna oka iliwai e pakika, ana i ka lawe 2ke au miki, a Dcla iho la na hiona kanuhao nani lua oJe, okt kakou obli e holo ta iloko o ka imo ana a ka maka. £ k% hoa kaau o keia nanea, e aui a kali ikL Ika manawa i ike mai ai o $< v pa, o ka mea e holo la o ka mea no ia ana e ka!t loihi nei, a akahi no a hoea hou ma». a o kekahi hoi oko taua enemi ino loa. Oiai o Kdine i hul» hoi mai ai me na kanaka a hiki imua o kona kaikua* ana, ua hoike aku la oi.i no ka loaa ana o kona mau puaii kaua i na poino wehweii )ua ole nana i luku kekahi h* pa o kona puali kaua nui iloko oke {«ha'oha'o nui a make ai kela naita kaulana nona ka i ioa Merogada. Na ia mau olelo i hoopii paumi ae i ka inaina palena ele iloko o %pa a puana ae la i keia mau olelo : Ina he hiki ke uwai ia mai oia a imua 0 kuu alo alaila; e paki liilii auanei oia i o'u mau lima, a aoie loa he j\ilekana nona mai o'u aku, a e baehae ae no au iaia e like me ke kao keiki t 1 tke ia 0 (Sepa) Lo Mila, ka weli ona uhilaau ame na lalani kuahiwi ma keia hopeaku. T~Tka manawa i ike mai ai ua iK>e Manaka la i ka maalo ana ae o Uomura ua makaukau ae la lakou me na kipuka kaula hoohei, a aia hoi ka poe me na kakaka ke hoomakaukau la i ka lakou pua ma ke kauia no ka i»na ana aku i ka lio oke kanaka opio, a oiai o Ro~ mura e holo ae la, ia manawa no i kio la ia mai ai na kipuka kaula ho«hei īluna pono o ke kanaka opio a ke lele makawalu mai la hoi na pua pana iluna 0 ka lio eleele. Ia manawa no i hahau iho ai ke VeiH alii Homura i kana uwepa kupua Uperesinia; aia hoi nakolo ae la ka leo weliweli oka hekili, i paaai pu ia e na anapu uwila weliweli o ka pahikaua kupanaha i kokua iioi>e loa ia e na kulu pakaua koko, a ke ike ia aku la na anuenue e pio ana i ka wēlelau o na kuemaka pah» a ke hoike mai la ka lewa ina ao haeleele oka ino nui, a no ia mea i haule iho ai nakanaka o ua mau pali la ilalo, e like me na kanaka make no ka makau a me ka papauaho oka mea e aili ae ana no ka manawa ho|>e loa. 0 Sepa a me Edine aia laua ke nana la me ke pha'oha'o nut, o ka mea i hele a piha i ka makau. 1 ka manawa i nalowale aku ai ke kanaka opio, oia no ka wa i mao ae ai ka nakulu ana o ka leo nakolokolo o ka hekiii ka leo weliweli hoi o ka uwepa kupua, a pio hoi ka anapu ana oka uwila, a ike ia aku la ka lani ua kalae aua ahu wale na kuahiwi me na kuatono, No ia mea, ua kala aku la ua mau keiki alii la no ka hoakoakoa ana iko Uua mau puali kaua a pau, a oiai lakou e ku aku ana imua o Sepa ma, ua haawi mai la ua mau keiki alii la i ke kauoha: £ hele aku i hookahi tausani kanaka ma ka aoao akau ma ke ano e kiu i ua keiki la, a pela no hoi ma ka aoao hema, komohana n me hikina; aole la kou e hoi mai a iiiki i ka ike ia ana o ua kanaka opio In a e hoomakakiu hoi a hiki ika wi e hiki ai ke kaiii mai i kela pahikaua, ka uwepa ame ka lio, oiai, j>ela wale no e hiki ai i ua kanaka opio ia ke hopu ia, wahi a Lo Mila i pane aku al Ua ku ae la na kanaka eha tausani a kamoe aku U no ko lakou mau wahi pakahi i kauohaia'i. O ka mahele ma ka aoao hema hoea aku la iakou i na palena o ke kai nui a maloko o ke kuianakauhale o Ninewa i hookamaaina iho ai lakou iloko o na pupupu hale o ka mea ilihune. O ka mahele ma ka aoao akau hoea ako la lakou ina palena oke kai keokeo «loko o ke kulanakauhale o Maresena a iloko o na pupupu hafe o ka poe hanai holoholona i noho iho ai lakou a hookamaaina pu O ka mahele ma ka aoao hikina hoea aku la lakou i na palena oka moana kai Melemele o lierauka iloko o ke ku ianakauhale o Horema a ilaila lakou i ; hookamaama iho ai me ka poe mahiai e noho ana ma na kuaaina. O ka poe ma ka aoao komohana s hoea aku la lakou i na palena o ka mo- ; ana bau iluna ona mokupuni uliuli iloko o ke kulanakauhaie o £neroma ;ma na ipuka o ka poe waiwai 1 noho ! iho ai lakou he poe lawelawae e hali- | hali ana i na mea ai maluna o ko lakou mau poo iho i na la a pau, | {AoU / pau.)