Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 52, 25 December 1886 — HE MOOLELO KAAO NO Edisepa Ferido. KE HIENA KAULANA O BAGALIA KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI. Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevia. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Edisepa Ferido.

KE HIENA KAULANA O BAGALIA KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI. Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevia.

Ke Kuhikuhi Puuene Poupou Kamahao, a o ka Liona Ilanu Meheu Pololei. He Moolelo Eiulani i unuhi i* no ke Kuokoa. Ina kaau, mano, kini, lehu, me na lau a lau e helnhelu ana i ka moolelo hoolauwili noonoo a hooni puuwai o ka nanea Edisepa, aloha Karisimaka oukou. Ua manaolana kona mea kakau kaulana e hooi loa aku i kona hoea piha mau ana imua o oukou mai ka hoomaka ana aku o ka makahiki hou a hiki ika hopena oua nanea la. No keia inau la iho nei, ua loaa ma ka aoao o kona mea kakau na keakea he nui e hiki ole ai ke ka-ua aku no kekahi manawa, aka me ka hoomanawanui ame ka pauaho ole, aole no kakou i heonele la me na awihi iki ana iho no i kona mau hiohiona i kela me keia pule, aole nae hoi oka maumau loa iho oke kuhinia e pii koke ai ka manene i na kumu pepeiao, aka, e aho no ia wahi kikoni iki hana mao oie, loulou no ka eha ika iwihilo. E kala mai ena hoa. Edisepa.

ENA MAKAMAKA heluhelu o keia nanea, ua ike oe ma kela helu aku nei, ua haalele ka kaua Edisepr» akaku i ka aina o ke ala o na mea poīiiīiim ik&o.o la imo ana a ka maka, aia oia i keia wa ma^ kino maoli e lolii la iluna oka bela nolu o Nani Ehiku, ake ike la no hoi oia i kona kino maoli e hoopunana ia la malalo ona eheu o Manu Pouli. A oia ka Edisepa akaku i pane iho ai penei: Heaha la ka keia manu e hoopunana nei maluna o kuu kino, e hanau iho auanei paha oia i hua manu, oia ka'u mea hoonaukiuki. Me keia jr>au huaolelo ua Edisepa la 1 hoopuka ae ai, a nalo iho la oia iloko o ka imo anaa ka inaka. O keia hoi ana o kona kino uhane, ua hoi aku la oia iloko o kona kino maoli, ia wa i hoi ai oke kino uhane, puoho ino ae la ua Edisepa la mai kona hiamoe ana, o ka loihi o ka wa a Edisepa i hoopunana ia ai e Mauu Popouli a hiki i keia wa ana i ala ae ai, he 21 la, a mai ko Edisepa haalele ana ia Aina Ala a hiki mai i keia la he 54 la, alaila, e hoomanao oe e ka mea heluhelu, he 6 wale no la i koe, alaila, haule aku 0 Heneri iloko o ka ehaeha oke kaula keleawe li kanaka a ke alii Mokina, aka, iloko o keia hora, aia ke alii Mokina iloko o ke kumakena, a me ke kaumaha no kana lei aloha he kaikamahine. Ua maopopo no keia kaumaha o ke alii Mokina la oe e ka hoa heiuhelu no kana kaikamahine alii Ane Kamila wale no. Aka msi kaumaha ia kou manao e ka makamaka heluhelu no ko Heneri poino, no ka mea, ua ala ae la hoi ka kaua koa kaulana o keia mua aku.

Ia Cdisepa i ala ai, ike ae h oia ia Manu Pouli, e hoopunana ana maluna o kona kino a pane ae ia oia penei: E keia manu lapuwale, e aha ana oe maluna o ko'u kino e hoahaaha nei, o oe anei ka'u ipo ? Hele pela oe eka manu eleele lapuwale. Upoipoi ae la o Manu Pouli ikona mau eheu a pane mai la e like me ka leo kanaka penei: E ka Haku Edisepa, akahi no oe a ala, aka e nana i ke ano o kou alahele e hele ai iloko o na la loihi, a e hoomana* oe i kau niau alanui pohihihi \ hele aku nei, a e ku a e hele no laila me ka lanakila no ia aina, ka aina hiki ole i na mea kino a pau ke hele aku. Pane aku la o Ediscpa: He oiaio kau, ua moeuhane io au, mehe mea la nae, ua hele au a kamaaina ia wa> hi, aia la i hea ua aina la ? Pane aku !a o Manu Pouli: Owau pu me oe i na wa a pau, a o ka mea hou a'u e hai aku ia oe, o ke ala o na mea pohihihi ua hohe wale oia i na kiai 9 Aina Nani nei. Pela io anei ? wahi a Edisepa ī ninau aku al

Ae, ua kaulana ke ala o na mea pohihihi mamua i kona ipanawa, ka ikaika, a me kona pohihihi hiki ole i na mea a pau ke imi aku, aka i keia ho-

ua ike ia kona mau ano a pau e oe, a ua akaka hoi kona mau alahele a kaua e heie aku at, nolaila la ea, e ku a hele, eia aku ka lio mawaho.

Ia wa, ku ae la ua Edisepa la a malo'el«'e, lele ae la ua naanu Pouli la a kau ma ka poohiwi o Edisepa, a hoomaka aku la oia e puka, iaia i anehe aku ai e oili mawaho o ka puka, a ia wa koke no i nakeke maiai kekahi mea, a huli ae la o Edisepa i h«pe. laia i huli ae ai, hea raai la kekahi pua aala mailoko mai o ka Ipukoki a pane mai la: Hele e ka hoi oe, haalele mai oe ia'u ea ? Kahaha, heaha k»u ano oiaio maoli, he pua wale no oe, nani nae kou kahea ana mai ia'u e like me ka leo o ke kanaka. Me keia mau huaolelo ua Edisepa la i pane ae ai, a oiii ae la ua pua la mailoko ae o ka Ipupoki pohihihi, a e iike me ka awihi ana a ka maka oka ulua i kahuli ae ai ua pua la, a lilo ae la oia i kaikamahine ui loa, a ma kona lima akau e paa ana oia 1 kekahi kiaha gula, aohe anamea e paa ana ma kona lima hema. I'ane mai la ua kaikamahinela penei: E kuu aniani kilohi, ka pula kaumaka oka pohihihi oka honua, ka punua pea poli aku hoi a ke "ala ona mea pohihihi" a o ka imi mea pohihihi o ka honua, ke kamahele i na ao panopano o ka lewa, ka malihini maalo iwaena o na malapua ike kuluaumoe. O hele i kau hana, hookahi no a'u uku e uku aku ai o keia kiaha gula, ke alahele hoi a kaua i hele like aku nei ma ka hihio. E hoomanno oe e ka mea heluhelu o keia kaikamahine e kukai olelo nei riTlfiLolsepa, oia no ke kaikamahine i i he'e pu af nie ke ku, a kaua i ike ae neTnuf , ~na helu 1 hala. I ka pau ana o keia mau huaolelo a ke kaikamahine kamahao, e like me ka anapu ana mai o ka uwila, i pakui ia mai e na uwahi pouli o ka luaahi o Oehena, pela okoa iho la no na ao oka lewa i koiolio mai ai me ka mama launa ole, a iloko oka imo ana aka maka ua lilo aku la o Edisepa ia Baka Boloka. E akahele iho kaua e ka mea heluhelu maanei, e nana aku kaua i kahi makalii Setiwa e lele pauki mai la iluna o na ao oka lewa, e ake ana e loaa kana keiki iloko o ke anapuni o ka mana o Aina Nani, a o ka hana mau a ua wahi Setiwa la, oka uwe mau inala a pau no kana keiki Edisepa, me kona manao maoli no e komo kino maoh no oia iloko o Aina Nani e kii.

Aka, malalo ona kaohi ana aka lio Baka Bo!oka, me ka olelo maoli aku no oua lio la, ina e ae o Setiwa nana e kii ke keiki loaa koke no, a pela i ae aku ai o Setiwa ia Baka Boloka e kii, a penei ka hana aua Baka Boloka nei.

Kauoha aku la oia ia Manu Ahi, e| ho-a i ke ahi, kauoha aku la oia īa Ho-1 ne Gale, e hoomakaukau no ke puhi ana Ika makani. Ikawa a manu ah 1 i hoopunana iho ai i kona raau eheu i ka lepo, ia wa koke no i pii paumi ae ai ka enaena oke ahi, rue ka holapu pu ana 0 kona mau alelo manamana ana ole iluna oka lani. Ia wa i pane aku ai o Baka Boloka ia Hone Oale j>enei: E Hone Gale-e? E puhi ika makani no ka akau i kii ae ai au i ka haku 0 kaua. I kela wa i pepe iho ai ke kikala o ua Baka Boloka la, a ku pololei ae la kona mau wawae mua, (e like paha me ka noho ana a ka ilio,) hoohakahaka ae la oia i kona mau pukaihu a puhi aku la oia me ka ikaika lua ole, a hoomoe pu ia aku la ka ula •ke ahi no ka akau, a me ka uwahi, a he hoh&o wale mai no hoi k» na ao o ka lewa i kau a mea o ka hele a ka makani nui b, kau wahi ao ole 1 ka lewa. I kela wa aka uwahi e moe kololio la no ka akau, ia wa 1 komo aku ai ua Baka Bol«ka la ilokoo kaula oke ahi, a lele aku la oia me ka mama nui e iike me ka lele ana a ka makani. Nani paha ke kupanaha o keia lio, no ka mea, aia oia maloko oka uwahi e !ele la, aohe mawah©, a me ia anooia i komo aku ai a komo iloke o Aina Nani, aua ik%ae ne» hoi kaua i kona lilo ana.

Ma keia hlo ina o Kdiscpa I ka lio a j ka e'eu (6aka Eoloka) ua ahai loa ia aku ia oia i aina Daimana. laii e le!e la roe £disepa, ia wa i puoho mai ai na lto ona kiai a pau me ka bea ana, aia he kolohe ! he komohewa i ka maluhia o Aina Nani. I kela wa pu no i mohala ae ai na iala o ka laau i kapaia "ka hoowalewale ole ao/' a iloko oka imo ana oka maka, i hohola aku si kekahi aina liula nui, a e like me ka hoelele ana oka malamalama o ka la 1 ke kakahiaka, pe!a iho la ka hikiwawe o keia aina i hohola aku ai a loaa koke aku la no ua Baka Bo!oka Ja e lele ana. I alawa iho ka hana o ua Baka Bo!o--ka la, ike iho la oia i keia aina e hohola aku ana malalo ona, me he mau ao eleele la e puhi ia ana e ka noakani. Ia wa, haupu ae ia ua Baka Boloka la no kona make ike kumu laau ka "hoowalewale o ke a0, ,? a mamua ae o kona haawi pio ana iaia iho, ia wa koke no i lou mai ai kekahi lima kanaka mai ka lewa mai a paa iho la ka hulu a-i o ua lio la, a e like rae ka imo ana a ka maka ku ana ua Baka Boloka la imua o Setiwa, e hoomanao oe e ka mea heiuhelu, o keia lima kanaka i lalau ma: la, oia no ka lima ponoi a Setiwa. Paha'oha'o paha kou naau e ka mea heluhelu no keia wahi kanaka makalii no ka loihi o kona liina, ae, pohihihi no ka loihi o kona lima, a penei ka loihi kupanaha • kono lima. Ike aku Ia oia (Setiwa) i ka lilo ana o Edisepa i kona lio, lalau aku la oia i kana pokaa uwea daimana, ka pokaa uwea i olelo ia e na kupua, ' Seludela ' Oia hoi, " Ka lima ku'i o Setiwa," a oia ka Setiwa i oki ae ai i kona peahi lima akau, a nakiikii iho Ia oia ma ka piko o ua pokaa uwea "Lima Ku'i " la me ka pane ana iho penei: Lima Ku'i ! " Lima Ku'i o Setiwa," I kela wa no i kakaa ae ai ua pokaa uwea la a huki pu aku la hoi ua pulima akau la me ka ikaika lua ole. A iloko oka a ka maka 1 paa aku ai ua pulima la ia Baka Boloka. Ika ike ana oua wahi Setiwa la ua paa ua lio nei, 1 kona lima kupanaha, pane hou iho la oia. E ka pokaa uwea. E hoi ka lima ku'i no kona Home. I kela wa no i wili hope mai ai ua pokaa upea la a e like me ka imo ana a ka maka, ua hiki mai la ua Baka Boloka la a me Edisepa imua o ua Se;iwa la, a oia ka kahi makalii i pane iho ai me ka mino aka pu ana penei. A ! Eia oe e keia keiki auwana, ka mea hoopunipuni imua o na Ipo Elua eia oe iloko o kuu lima i ka īmo ana a ka maka, :iani ke keiki ake aloha ole ia oe. Aole anei ou noonoo i kau olelo i kau aikane alii. Aole anei ou aloha nona, nani kou hele uaaupo mahope o ke aloha naaupo, a heaha la kau hana ina ua make aku la kau aikane. I kela wa, aole e hiki ia Edisepa ke hoopuka aku i kekahi huaolelo no ka mea, ua ala mai la ke aloha o kana aikane alii iaia, a pane malu iho la ua Edisepa la iaia iho peuei: He oiaio, ua hewa au ma keia hana ana a'u, e imi au i ka mea a'u i hele mai nei, eia nae, he 6 wale no la i koe make aku kuu alii. "Aloha ino oia."

Me keia raau huaolelo ua Hiena la i pane iho ai a s huii ae la oia a pane aku la ia Setiwa penei: E kuu makua makalii maikai, aole ane he wa hou aku i koe a'u e imi aku ai ika mea pohihihi ? Pane mai la kahi Makahi, aohe au i ike ia mea, ua pohihihi loa ia i kuu noonoo ana. Pane aku la o Edisepa me ka leo huhu. E kuu makuakane, ano, e wehe ka piko o kaua, no ka mea, ua olelo mai h hoi oe ua pohihihi ia oe ka'u me.i e hele nei, nolaila, e huli ana au mahope o kuu makemake, i ola au, hoi mai au a pepehi la oe, a i make au, alaila, o koo pakele ka hoi ta. Ika lohe ana o ua wahi kaoaka makalii nei i keia mau huaolelo a kana keiki, pane mai U oia. E hele au mahope ou e kuu keiki, aka, e mainoino ana paha au mahope ou e kuu keiki, heaha la hoi, i make au mahope ou, he nani make no ia, na'u no, a i ola kaua, he pomaikai no hoi ia no kaua, a eia kuu kauoha paa ia ©e, i hele kaoa a i loaa ke ala • na mea pohihihi, mai hoopa oe ike pohihihl O oi paumi aka auanei ke ino imua ona ino a pao.

Pane aku !a o ua ae au i kiu mau oiel» a pau, ua aa au e kupan ma ka pono o ke ola o kuu aikane aiii, i ola ai oii. Pane mai la ua Setiwa !a ua h.ki, aka, ke halialia wale mai nei no ii'u me be mea la e lilo ana oe, aka, alia au e hai nui ae. Me keia mau huaolelo ua Setiwa 1$ i pane ae ai, a pane hou ae la oia i kena lio ponei: E Baka Boloka, oke ala o na mea pohihihi oka aina honua, o hea kau aina e kau nui ai ? Huii mai la ua Baka Boloka la a pane mai la me ka helehelena hoihoi. No ke yla ona mea pohihihi au, a malaila au e hele ai a make a ola mahope o kuu haku opio. A ! Ooe e Baka Boloka ko'u lio heiu 2, kuu punahele hoi 1 na la i hala ae, heaha la kau e kanalua ai no kou poino, aole, aole a'u mea e kanalua ai, ua lawa kou mana e ku imua 0 na kupua a pau, ua hiki ia'u ke kaena ae, i elua la ou e hele ai i elua e hoi mai ai, a iloko auanei 0 na hora o ke kupilikii, e hea mai no ka leo o ke pohihihi i kona make. Nolaila, e lawe i ko haku i ka aina oke pohihihi, aole au e hiki ke hahai aku ma ko olua meheu. Ia wa koke no, i huii ae ai ua Setiwa a pane aku la ia Edisepa, e kuu keiki eia ka lio, lele ae akau, a hele aku.

Pane aku la o Edisepa, ua makaukau au 1 na wa o pau, a lele ae la oia a kau ] ae la iluna o ua Baka Boloka la, ia wa ( koke no i haa ae ai ua lio la me ka hiehie nui, me ka hooleie pau ana i ko*a ( mau wawae, a ia wa pu no i lele mai ai ( 0 Manu Pouli a kau ma ka poohiwi akau oua Edisepa pa, a o Manu Ahi hoi ma kona poohiwi hema, a huli ae 'a o Edisepa nie ka hiehie nui, a pane aku la ia Setiwa penei: E aloha aunei kaua. 1 "ūlilā rvsrmana~iīeT f *"" naiUe'ie * kau olelo a-o e ka makua, lele aku aVr ka lewa, kuu aku au i ka makemake o kuu kino." Ke ike ae la no kaua ika 1 olelo paoa aka kaua koa, e hoomau aku kaua. I ka pau ana no o keia nuu olelo a ua Edisepa nti, ia wa no i naloaku ai ua lio la e like me ka imo ana aka maka. Oiai ua koa nei o kakou e ahai ia la e ka lio Baka Boioka, aia ke ala ona mea pohihihi ke moe h iloko o ka hiamoe aloha, i hui pu ia me ka makau, aole oia wale kai loko oia haawma, aka, oke pohihihi kekahi oka honua, o laua a elun. ua haule laua iloko 0 ke aloha kamahao no kekahi ipo, a ua makau pu laua. Penei ke kumu o kolaua aloha ana. Oiai laua i hui hope ai me na helfhe.lena nani o Edisepa ma ke akaku np haule iho la laua iloko o ke aloha nona, ao ka mea apiki aku, oia no ke kaha pea ma ko laua mau umauma, aole na EdiseDa i hana keia mea, aka, na ke kino akaku, me ka ike oieo ua mau ui nei, ua paa laua i ke kuni ia ika hao wela a Edisepa, ia laua nae i wehe ae ai i ko laua kapa, ike iho la laua ua paa laua ike kuni ia, ua nui ko laua hooikaika ana e holoi, aohe nae he wahi mea a hemo iki, no ia mea, makau loa j ia iho la ua mau ui la, a haule aku la laua ika moe naaupo no ka hilahila i hui pu ia me ka makau, a i pakui ia e ke aloh?. E waiho kaua eka mea heluhelu i ke aia ona mea pohihihi iioko oke aloha, a me ke pohihihi o ka honua, a e nana aku kaua ika huakai a Edisepa. Oiai o Baka Boloka e kuupau la kona mama piha ma ka lele ana, aia hoi na ao oka lewa e maato ana imua o na maka o Edisepa, kani ana o Manu Poulū Pane ae la o Edisepa, "kani oe e manu Pouli, owai ka aina o ka lewa ¥* Pane ae la o Manu Pouli, aohe aina aka, he kumu laau kupanaha ika lewa. Pane ae la o Baka Bo!oka, aohe ia he kumu laau, aka, oka ipupoki ia t hiki &ku ai i ka ain.i o ke ala o ni mea pohihihi. Aole i pau pono keia mau ole'.o a ua !io nei me ke kumu Laua, ia wa koke no i mae iho ai ka lau o ka laau kupanaha, a oili mai la k; poo • kekahi kaikamahine ui a pa*e nai la. Owai ke kupua o oe ? Pane aku b o Edīscp3, owau o kai mea imi mea pohihihi, a e akaheie oe. O ka pohihihi piha t i keia piile ae. {Aeie t fau % )