Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 1, 1 January 1887 — KA MOOLELO KAHIKO O ENELANI. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAHIKO O ENELANI.

Unubi

MOKUXAL ENELAM KAHIK.O ME 1L.% LAHUI ROMA. 1A kakou e aUwa ae ai a nana maluna o ka Paiapala Aina Honua, e ike auanei kakou ma ke kihi hema o ka hapa poepoe hikina he elua mau mokupunl Oia no o Enelani, Seko tia, a me Irelani. O Enelani me Sekotia i huiia ka mokupuni mahuahua* a o Irelani mai kona lalo; a o na mokupuni liilii ae hoi e pili kokoke loa mai ana ma na aekai o Sekotia, a 1 lehulehu wale hoi lakou maluna o ka Palapala Aina me he mau kikokiko la, aia no kekahi mau apanapana o Sekotia i mokumoku liilii īa e ka ikaika o ke kai nui no kekahi wa loihi Toa 1 kaa hope aku.

Iloko o ia mau la loihi 1 au wale aku la, a he manawa loihi hoi i nalohia aku mamua o ka hoea ana mai o ko kakou Hoola i ka honua nei, aia no keia mau pae mokupuni ma keia wahi e hke me na mea i heikeia maluna ae, a e halulu ana ka ino nui o ka moana a puni lakou e like no me īa 1 keia wa. Aka, aole i alahula ka moana me na moku nunui ame na kanaka aukai wiwo ole e holoholo ana mai kela a me keia wahi oka honua iloko o ia au e like me keia wa. He mehameha ka moana; ku olohelohe na mokupuni iwaena o ka laula oka moana akea; pii mai na ale kawahawaha a popoi ae la ma ko lakou mau pali pohaku, a o na makani hoi e pa lauwili ana ma na ululaau; aka, he hiona keia i ike ia oka pomaikai ole —aole i lawe ia mai he kamahele i pulapula hookawowo no keia mau mokupuni a maopopo ole iho la 1 na kupa o ka aina ke koena aku o ka poepoe honua, a pela no hoi ko ka honua ia lakou.

Ua manao wale ia o ka lahui kanaka Poinike ka poe i hiki mua ma na kapakai o keia mau mokupuni, ahe lahui kahiko keia a i kaulana hoi ma na lawelawe oihana kalepa ana. Ma ka hoea ana o keia lahui kanaka ilaila, ike iho la lakou he mau mokupuni tfaiwai loa keia, he nui ka piula a me ke kepau, a he mau mea waiwai nui hoi ia a kakou i ike ai, a e hoohana mau ia mai nei ma ia mau kapakai i keia hora. Ona lua mine kaulana loa aia ma Konawala aua pili kokoke loa i ke kai. Hookahi oia mau lua mine kaulana i hala loa aku kona ohaka malalo o ka papaku o ka moana, aua h nu | a u ""ka hana © ia lua i l^ r halulu nui o M x ' vo^ ka wa ino ana o keia \ waiwai, oia W 1 ko lakou holo'uuio ,x>ala mau ana ma na kapa k'hakai o keia mau mokupuni, a 1 loaa ai ka piula a me ke kepau ia lakou me ka nui ole o ka hana.

Ua piepiele aku keia lahui Poinike me na kamaaina o ka aina no keia mau waiwai ma ko lakou panai pu ana aku me kekahi mau waiwai e ae. I kinohi. he lahui ahiu, nele a ilihune na kamaaina o keia mau mokupuni, a i aneane no hoi e hele olohelohe. E aahu ana lakou i na ili holoholona, e kahakaha ana i ko lakou mau kino me na kakau uhi e like no' hoi me ko Hawaii nei i ke au kahiko. Na keia lahui Poinike i holo aku i Farani a me Belegiuma a hai aku la iko laila poe: il I kela mau puko'a aku n?i makou e kuakea mai la mao aku nei, a he ike wale ia aku no, a laila mai, he aina hoi i kapaia o Beritania, i loaa ai a lawe mai nei makou i keia mau piula me ke kepau." Na keia raau olelo i hoopunihei nui i ka manao • na kanaka Farani me i Belegiuma e hele ilaila. Nolaila, holo nui aku la lakou a hookahua iho la i ko lakou noho ana ma na kapakai hema oka mokupuni i kapaia o Enelani, a e kapaia nei i keia wa o Kent. A oiai no hoi he mau lahui ano naauao no keia, nolaiia ua ao aku lakou ina kamaaina hihiu o keia aina me kek&hi mau hana aiio holomua, ua holo aku kekahi poe Sepania a i Irelani a hookahua pu i ko lakou noho ana malaila. Pela mau aku ke komo liilii ana o na malihini mai kela me keia wahi o ka honua maluna o keia mau moku- | puni a noho huikau me na kamaaina, a no ia mea ua pii ae la na kupa Beritania i lahui ikaika a wiwo o!e, a i ane hapa mai hoi oka ahiu; ma na apana kua nae o ka aina kahi mamao loa mai ke kai mai; he oia mau oo ka hihiu o ko laila poe kamaaina, a he mau apana aina hoi ia i hehi pinepme ole ia e na malihini ona aina e, he paakiki, he ahiu, a he ikaika.

Ua uhipaa ia ka ama. roe na ululaau ■-W» ' thulfhu He anu ame ke nom ka %f nui °ka ainau Aole he roau alani^J^ u E u JIV aok mau awaoo me na alahaka. a aole hoi he mau haSe e kopono ai ke kapaīa aku. Aka he mau wahi malumalu pu pupu ha!e ke ku kawalawala ana mao a maanei i uhiia me ka mauu, a e ike ia āku no ko lakou oiliili mai iwaena o ka polikua ona uluiuau, me na auwaha i l

| c!i iii puni, na pa haahaa no hoi c | hoopuni ana i hanaia m« ka lepo a me | na apahupahu o m kumn laau i ka!t bt iho kekahi maluna o kahl He p*>e kiueaaioa mahi nu» c=le lakou, a e ola ana Ikato o na bo!oho!ona. He lahu* akaenai loa keia i ka ulana hinai e like no me ke &no mau o na lahai hihiu, a ua hiki ia lakou ke hana i mau aahu t ulana ia, a me kekahi mau lako noh»> 'na mai ka lepo ae oka honua. Aka ma ke kukolu ana ina pakaua a me na papu, he oi kela lea aku ko lakou akamai loa ma ia hana. L*a hana no hoi lakou i na ir2?pa i ulanaia e like me ko ka hinai, a i uhi pu ta no hoi me na ih holoholona, aka he pinepine ole to lakou holo ana a kaawale loa iwaho lilo oke kai mai na kapa kahakai aku. Hana no lakou ina pahikaua oke keleawe i awili pu īa me ka piula, aka he mau lako kaua paa ole e pepelu koke ai ika hauna ikaika hookahL Hana no hoi !akou i palekaua raama, na pahi puhaka Hilii a me na ihe—a e hoi hope hou mai no ka ihe iko lakou manawa e kio!a ai maluna o ka enemi ma ka huki ana mai i kekahi ih i hoopaaia maho[>e o ke au; ua hanaia no hoi he wahi mea kapalulu mamua e puiwa ai ka lio o ka enemi. Ua mahae iiilii ia ka lahiu Bcritania ileko o na ohana he 30 a 40 paha, a e hoomaiu ia ana hoi ena aiii pakahi o kela me keia ohana me ko lakou kaua mau ana kekahi i kekahi me na lako kaua i hoikeia maluna ae« e like me ka mau i na lahui ahiu. He lahui makahehi loa keia i na lio, a ao inaikai loi ia na lio a loaa ia lakou na ike kupanaha. He lehulehu wale na lio o keia wahi oke ano liilii nae, a no ko lakou lehia loa ma na ano hana i ao ia la lakou, e hoomanao koke ae ana no kakou he poe kanaka naauao ko keia wahi. Ua hoomaopopo, aua hoolohe loa lakou ina kauoha a pau mai na kahu mai; eku oni ele ana iwaena o ke okooko, ka weli a me ka halulu nui o ke kaua, oiai ko lakou mau kahu e hele wawae ana ilalo o ke kahua kaua. Aole no hoi e holopono wale ana kekahi mau mea hana a keia lahui ke ole na kokua ana a keia mau lio maikai a hoolohe. Oia hoi ko lakou lawelawe a hooponopono ana i na kulana 0 na kaa kaua, a pela hoi i kaulana loa ai keia mau* lio ma na moolelo. He mau kaa kaua hoi keia 4 kapili ia a kiekie mai o mua a hamama pu no hoi o hope; e lawe ana ia hookahi kanaka hookele kaa a me 2 a e 3 paha poe eaee ku ana iluna a e hoolei ana ina mea make maluna oka enemi. Ona lio hoi e kauo ana, ua ao pono loa ia lakou i na loina; e holo ana me ka ikaika maluna ona kahua apuupuu pohaku, a iwaena hoi o na ulu laau, me na enemi oko lakou mau x\jihu, e keehi ana malalo oko lakou kViau wawae me ka mainoino, a e luku v Vfu ana me ka oi ona oahi kakiwi pai hoopaaia ma na huila a elua o ke kaa i hoomakaukau ia no ia hana lokoino. Ikawa a na lio e holo puahi nui ana, eku koke ana no lakou 1 ka wa a ke kahu kaa e haawi ai ike kauoha. Aalaila, iele koke no na kanaka kaua ilalo a hahau ina pahikaua maluna o na enemi mao a maanei, a e kau hou ana maluna o na kaa, a i ko lakou wa e pau pono ai iluna o na kaa, alaila hoomaka hou na lio e holo ine ka mama nui.