Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 4, 22 January 1887 — Page 2

Page PDF (2.13 MB)

This text was transcribed by:  Arnold Hori
This work is dedicated to:  Hawaiian Collection; University of Hawaii Library

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepa Kuokoa.

 

No ka Makahiki. . . . . . . . . . $2.00

No Eono Mahina. . . . . . . . . . 1.00

---KUIKE KA RULA.---

 

Poaono . . . . . . Ianuari 22, 1887.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

  Ke nee nei oia i kona helu eha ma o keia puka ana me ka holomua no a me ka loaa nui ole o na akeakea ma kona alahele iloko o nei mau la mua o keia makahiki, koe nae nei wahi hooponopono iki mawaena o na makamaka lawe pepa o na mokupuni a me na wahi mamao loa aku mai Honolulu aku nei a ua pinepine no hoi na kuhikuhi ana i hoolahaia ma keia pepa e pili ana no na makamaka, me he la iloko no o na kau a pau. Oia hoi na mea e pili ana i na kauoha pepa, a no ia mea ke kono hou aku nei makou i na makamaka a pau o keia pepa, e alawa hou iho i nei mau kuhikuhi pokole ana, a mai nauki iho no ka mea, he hana ana keia no ke ala holopono o na kauoha a hoouna pepa ana.

  He pinepine ko makou hoolaha ana, no ka poe kauoha pepa, a pau e kakau moakaa mai i inoa ponoi, kahi noho, a me ka inoa nui o ka apana, ina paha penei; P. Puuku, Kahei, Kohala, Hawaii. A i ole ia, K. Komaia, Kamaole, Kula, Maui, a pela wale aku.

  Ina pela e hana ai, alaila aohe poino ana o na nupepa e komo ana ma na hale leta a kaa aku ma ka lima o na lawe leta aina, he pololei wale no ia; koe na apakau wale ana a kahi poe. Lehulehu na inoa i hoouna mai i na kauoha pepa, o na inoa wale no, aohe kuhi noho, a nui wale aku na hemahema. He oiaio, e loaa ana no ka pepa a kekahi poe, oia ka poe ike ni ia. Koe nae ko na wahi kuaaina loa i ike nui ole ia a i noho mamao loa mai na hale leta.

  O ko makou ake ni ana a pela pu me na makamaka, e holopono ka hele ana o na pepa. Pela makou i ao pinepine ai e hoopololei mai na inoa, kahi noho oia na inoa liilii, a me ka inoa nui o ka apana, e laa o Kohala ma, na Kona, Kau, a me na inoa like o ia ano a e pololei auanei.

  O kekahi hemahema nui oia na inoa haole, o kekahi mau inoa ua maopopo ia, a o kekahi hoi aole. Ina aole maopopo ke pela ana ma ka olelo haole, e aho no e pela ma ka olelo Hawaii. O na inoa haole maopopo ole, ua hoouna aku makou i ka pepa e like me ia mau hemahema, a mahope nuku mai la. He mau inoa kue ia keia e na hale leta. Eia kekahi o ia mau inoa hemahema : O Chralett; o Charley paha ia; a lehulehu aku.

  Pela pu me na hooili dala ana, lalau loa; i kahi e ke dala, i kahi e hoi ka leta, e hoakaka ana eia iho ke dala, a oia wale iho la no. Aohe maopopo ka huina ehia la. Nolaila nui ka hemahema, a i ka hoea hou ana mai o na leta ninau, akahi no a maopopo pono ae la keia dala

  E pono i ka hoouna ana mai i na kauoha, na inoa, a me ke dala, e hoakaka pono ia ka mea nana ia dala paha, ia nupepa, kona wahi noho ponoi a me ka inoa pololei, a mai nei aku no a ia oukou me ka poino ole.

  Me keia mau kuhikuhi pokole ana, ua hauoli makou ke hooko pono mai ua hauoli makou ke hooko pono mai na makamaka pela. No na poe keia i maopopo pono ole keia oihana, koe ka poe i maopopo a e hele pololei nei ka lakou pepa me ka poino ole.

 

Ka Alemanaka Hawaii no 1887.

 

  O ka makahiki 1887 e nee nei iloko o kona mau ia makamua, oia kekahi o na makahiki kamahao iloko a ka oihana pai palapala ma Hawaii nei. Iloko o na makahiki i hala, ua lilo mau no ka hoolaha ia o na mea pai ma ka olelo Hawaii maloko o na nupepa, a ua kakaikahi loa na buke. Ua haawi makana na nupepa i na Alemanaka i pai ia ma na apana pepa, aole hoi ma ke ano buke, ma ke ano he makana i ka poe lawe, a ua manao ia he mea ni ia.

  Iloko o keia makahiki ke pahola aku nei ke KUOKOA i ka Buke "Alemanaka Hawaii no ka M. H. 1887, a me ka Hoike Manawa a T. G. Kalamu, i makana manawalea aku i ka oe a pau e lawe ana i kona kino me ka hookaa mua i ke ola o ka pepa.

  He mea minamina ke hoomaopopo iho i ka nele o ka lahui Hawaii me na buke hoomanao e like me kahi mau lahui e ae, koe wale no ka buke Hemolele a me kekahi mau buke kakaikahi loa, a nolaila makou i olelo ai ma ka makamua o keia manao, he makahiki kamahao keia no Hawaii nei.

  O keia Buke a Kalamu, o ka mua loa ia o kona ano i hoolaha ia ai ma ka olelo Hawaii, a he buke waiwai nui hoi. Maloko o na home o ka poe naauao o na aina e, ua malama loa ia keia ano buke, a ma Amerika, Enelani a me Kelemania ma, ua piha ia mau aina me keia mau ano buke.

  Maloko o keia Buke Alemanaka a ke KUOKOA e haawi makana nei, ua pai ia na mea a pau a ke kanaka e makemake ai no kana oihana e lawelawe ai, a no ka hoomaopopo ana hoi i ke kulana o ka aina; a me he la, aia wale no ka pau o ke kuhihewa o na makamaka a ike maka lakou.

  Me he la o ka haawi ui ia ana keia o na mea heluhelu no na dala elua o ka makahiki. No ka mea, o keia buke. he 62 aoao heluhelu, i piha me na manao a me na @hoikeike moakaka o kela me keia ano a he mau moolelo hoi no ka hoonanea ana, a ke panai pu ia mai ka nupepa KUOKOA, no kela pule a me keia pule. alaila, ke piha ka makahiki, ua like no ia me na tausani aoao ke pai buke ia. E nooonoo na makamaka o ke KUOKOA, ka nupepa nui hookahi e hoolaha ia nei ma Hawaii nei. Ke nana ia, e hoomaopopo ia ana he loloa kona mau kolamu, a ua pai ia me na huakepau liilii e lawa ai ka heluhelu ana no ka la hookahi, a ua piha hoi me na moolelo nanea me na nuhou ano nui o ka aina nei a me ko na aina e. Ua hookaawale ia hoi na mea pili i ka hookele ana i na opio hele Kula Sabati, a pela. no hoi na manao alakai  lahui.

  Nolaila, e manao nei makou e hoike ana ka lahui i kona ake naauao i keia makahiki ma ka lawe nui ana i ke "Kilohana Poakela o ka Lahui Hawaii," a e loaa auanei ia lakou na pomaikai a makou e ake nei e haawi nui aku a mahuahua iloko o keia makahiki kamahao o Hawaii nei.

 

Ka Halekuai Waiona Hookamani ole!!

 

 

JAS. K. LAWRENCE - - - Ona Halekuai.

  E na makamaka a me na hoalauna: Oiai ua wehe iho nei au i hale akea no ke kuai ana i na waiona a me na waiikaika, ke hoolaha hookamani ole aku nei au ia oukou ua makaukau au e hoolilo i kekahi poe o oukou i "Poe Ona, poe Ilikole, poe Makilo!" a e hookuu aku au i ua poe la iweena o ka poe kuonoono a noho malie o keia kulanakauhale na lakou e malama.

  E kuai ana au i na waiona o kela a me keia ano i kupono i ka ohana ke inu, oia na waiona e hoala ana i ka "haunaele, ka powa a me ka hookahe koko," a mamuli o ia kuai ana, e hoemi i ka "maluhia o ke kulanakauhale, a e hoomahuahua ana i kona mau pomaikai!"

  Ua makaukau au e hoopiha koke "na Halewai, na Halepaahao, a me na Amana li kanaka!" me na lawehala no na wahi kenikeni a oukou, a e ake ana au e lilo ia mau kulu kenikeni i kuaua nui o na dala mahope  Ua lako ko'u halekuai i na waiona e hoomahuahua i na popilikia o ka make, e hoonui mai ai i na ma'i weliweli, a e hoolilo ai i na nawaliwali iki o ke kino i mau ma'i e pau ole ai ke lapaau ia.

  Ua makaukau au e kuai aku ia oukou me na LAAU MAKE, e kaili ae i ke ola kino; e powa i ka noonoo, e hoopuehu i ka waiwai o ka poe inu ana a e hoopoho i ka maluhia o ka poe a pau e noho kokoke ana.

  He LAAU MAKE no hoi ko'u e hoolilo ai i ka makuakane i daimonio, i ka makuahine hoi i wahine kane make, a o na kamalii i mau keiki makua ole, a o ka poe inu hoi a pau loa i poe ilikole.

  Na'u no hoi e hooikaika i ulu ae ka hanauna hou iloko o ka naaupo, a i lilo lakou i poe aea haukae, a i haawe kaumaha ma ka a-i o ka lahui.

  Na'u no hoi e hooikaika i haalele ka makuahine i ka pokii o kona puhaka, a e lilo kona puuwai aloha i naau keemoa. Na'u no hoi e hoohaukae aku i na kahunapule, na'u e keakea i ka hoolaha ia ana o ka Euanelio, na'u e hoomokuahana i ka Ekalesia makamae, a ma'u hoi e hookau mai maluna o ka poe a pau e inu ana ma ko'u hale i ka "Make o na kino, ka Make o ka Uhane, ka Make Mau Loa!!"  A ina hoi e ninau mahaoi mai kekahi "No keaha la au e aa nei e hookau mai i keia mau Popilikia Nui maluna o ka lahui? Eia ka'u haina hookamani ole, NO KE DALA!!!

  He oihana puka maoli keia oihana o ke kuai waiona. A e apono nei no hoi kekahi poe Ekalesia i keia oihana. Ua loaa ia'u ka laikini kuai waiona, a e kuai waiona auanei kekahi poe e ae, ke ole au e kuai.

  Ua kuai au no'u ka pono e "hoohaukae i ka Inoa Maikai; e hoopilikia. a e hoopoino i ke Ola Kino, a e pepehi mau loa i na Uhane o ka poe e komo ana e inu iloko o ko'u hale; a ke hoohiki nei au e hooko i ka'u mau olelo a pau i kakauia maluna ae nei."

  O ka poe e ake ana e ili mai kekahi o na poino i oleloia maluna o lakou, a maluna paha o ko lakou mau makamaka, e ukali mai lakou mahope o'u, a e inu i ka waiona maloko o ko'u halekuai, kahi a'u e noho nei me ka makaukau e lawe mai i ko lakou mau kenikeni.

 

Ka Moku Mamawa Hawaii.

 

  Eia hou nei wahi iono e hauna mai nei, a he wahi lono nuhou hoi ia no ka lehulehu e nana iho ai. Oia hoi ua haawi ae nei ke kuhina kaua o ke aupuni he elima kauna a me ekolu ole dala, i mea e lilo mai ai i ke kuai ka mokuahi Explorer, e ku nei ma ke a lilo loa mai la no ke aupuni Hawaii. Aole i ikeia ka hana a keia moku , aka ua manao ia e hoolilo i moku kaua ao a me ka hoomaa ana i na keiki Hawaii ma ke oihana kana moana.

 

Ke Omamalu ma ka Hikina

 

  O ha lono hope mai nei e pili ana i na nune kaua o ka hikina, oia o Eurohe oia mau no ia ma kona alahele no ka hooko ia me ka nee malie ana. No na hoolake kaua nui ana he oia mau ia me ke kaheawi, a o na kulana aupuni, a pau e ku nei i keia hora, aia iloko o ka makaukau mau loa e halawai me na hopena weliweli o ka hookahe koko a me ka pepehi kanaka.

  O na hoolako kaua ana o na mana o Europa, aole no ka manao wale ana iho e kono ia mai ana lakou e kaua aku ma ke ano he kokua wale no ma ka aoao o na aupuni mua na laua e hoonaele ke ala o ke kaua, aka, ua ike mua no kela a me keia mana i koaa enemi iho, a ke waiho nei na hana hoohalua mawaena o lakou pakahi. Ua hoohalike ia ke kaua me he ma'i ahulau la e holopapa ana iwaena o ka lahui kanaka, a e ukali ana ka hopena o ka make mainoino, make ulia, make i ka luhi me ka inea ke anu, ka pololi a me ka ma'i a ma na home auanei e olo ana na pihe kumakena o na wahine kanemake, na keiki i hooneleia i ka makuakane ole, ka ohana a me na makamaka lehulehu.

  O ke komo nui ana o na aupuni ma ka hapa poepoe hikina o ka honua nei, iloke o na paonioni a me na hookala leo ikaika ana kekahi i kekahi, ua hai ae ia mau helehelena i ko kekahi hapa o ka honua, ua kulanalana ka noho ana o ka honua, ua kulanalana ka noho ana maluhia, ua naueue kona mau koo, a ua komohia ia kona mau palena laahi e ka mana o na manao kekeue me ka enemi, a nolaila, oo ka hapanui o na hana holomua o na oihana hoowaiwai nui o ka aina, ua hahani aku no ia ma ke kae o ke poho koikoi.

  Ua lako kela me keia aupuni o Europa mai ke poo a na wawae, a ua koikoi ko lakou auamo ma na lako kaua. Ua hilinai pakahi lakou maluna o ko lakou ikaika iho, a ke hooko ia nei kulana kuee o lakou iloko o ke kau kupulau o keia makahiki, alaila na ka mea i kela loa ae ka ikaika e huipa ia Eurpopa a puni, a e papahi iho i ka lanakila o ke kahua hookahe koko.

  Ke nee nei ke kaua i kona hooko ia--oia hoi keia ma'i ahulau, a ke kapili ia aku nei ka laau lapaau ma na wahi upehupehu i maopopo ka pahu ae o ka palahehe aai. I ke au maluhia, pupu na lapaau ana, aka i ka wa kaua, awiwi na hana lapaau. I ke au maluhia, ua malu na waiwai, kaahele hauoli na kamahele makaikai, hele maluhia na holoholona o ke hula, a maluhia pu hoi na mea a pau; aka, he weli, he hao me ka pakaha i ka wa kaua.

  He mea haohao iwaena o keia paonioni ana o na aupuni ma Europa, o ka inoa o ke aupuni Rusia ke o ia mai nei nana i hoonaueue ka maluhia o Europa. A ke oleloia nei, aole hiki iaia ke kauo ia Europa holookoa iloko o ka uluaoa, me ka hiki ole ke ku loihi ma ke kaua. Aka he mau olelo kuhihewa paha ia; ma ko Rusia mau hoolako kaua ana a me na lawelawe aupuni pu ua helu ia oia ma ka papa ekahi o ka holo mua. Nui ka waiwai, akea ka aina, a pookela hoi ma kanui o na kanaka.

  Ano ke uwalo pu nei na leo noi me ka hoomalielie e kuikahi na manao a e lokahi ka noho ana. Ua ikea ka lihaliha o ke kaua. Ua lohe e ia na pihe kanikau iwaena o ka ohana, a ua kuia na manao no ka hele maalahi aku o na hana pili kalepa o ka aina. Nolaila, o Hawaii pu kekahi e komo iloko o na uwalo ana--e noi i ka Makua nui e hookuikahi i na naau mokuahana.

 

He'ihia a mai Make.

 

  Mawaena paha o ka hora 4 a me 5 o ke ahiahi Poaha nei, ike ia aku la kekahi kaa huila lua e kau-o ia ana e ka lio, e holo mai ana ma ke alanui o Waikiki kai, me ekolu ohua o luna. He elua kane a hookahi wahine. Ma ka hoomaopopo ana, ua uluhia ia na kane i ka ona a ka rama, a na ka wahine hoi e hookele ana ka lio a me ke kaa. A hiki lakou ma ke kihi o na alanui Moi a me Punahou, hulihia iho nei ke kaa me ke kiola ia ana o na ohua i o a ianei, a o ka huila keia aia ke niniu la iluna me he ena makani la ka poahi launa ole.

  Ku ae la kekahi mea ona a hele hikaka aku la ma kahi o ka lio e ku malie ana, a o kekahi mea ona hoi, hi-ka hele ae la ia a pili ma ka pa pohaku. Me na kokua ana a kekahi mau lima aloha, hoohuli pono ae la ia i ke kaa, kokua aku la i ohua i poino a hoi nui aku la i kauhale; aia paha ma kauwahi o ke toana o Kamoiliili, a i kapa ia o Waikiki-uka. He kulana poino loa maoli ko lakou ina he lio huhu kela e kau-o ana i ke kaa, aka, no ka lio aloha maoli no, pakele ai.

  A eia hou: Ike hou ia aku la kekahi o na kanaka ona maloko o ka hale ua weluwelu liilii kona lole, a ua hele a kunahihi kona nanaina. Me he la nae ma ka hoomaopopo aku, ua aumeume a ua hakaka nui paha mahope iho o ko lakou hiki ana i kauhale. A e uhu ana ma o a maanei me he lio hou la, a mamuli o ka nui o na punuku ana i awaiaulu ai ma kona ihu, akakuu iki mai ai ka uhu, a hoa hou aku la ka pupuhi o kekahi mau mea iho maluna o ke kaa.

  E haohao iho ana paha kekahi o keia mau makamaka i ko lakou hoolaha ia. Ae, he ao ana keia mai inu hou i ka rama, o loaa he poino hou aku i oi ae i keia. A he hooi ana ae i ke kulana hanohano o kela a me keia e lawelawe ana a e lawelawe ole ana paha i na oihana aupuni a oihana e ae paha. O ka inu ana i ka rama a ona, ua hoohaahaa loa ia ka hanohano. Oni ka hanohano iloko o ka lepo me koe la. A owau no ka hanu mea hou o ke KUOKOA; ka ukali o ka Huli Mea Pohihihi o Aina Mauna Bevia.             KIMO.

 

Kipu ma Ulapalakua.

 

  E ka Nupepa KUOKOA; Anoai wale.

  He wahi nunou ka'u, a nolaila au e hiki malihini aku nei i kou alo, a eia mia ua wahi nuhou la:

  I ka lawe ana aku o Lehua i ka la i ka Poaha iho nei, oiai kekahi kanaka, oia o Maui e hoomakaukau ana i ka paina ahiahi o kona ohana lehulehu, a e noho ana he wahi keiki uuku me ka pu panapana ma kona lima e milimili ana, ia wa no i kani ae ai ka pui a lele aku la ka poka a ku ke kuli o Maui, a bina iho la oia ilalo, a holo aku la ua wahi keiki nei iwaho e uwe ana, a haalele iho la i ka pu me ke kiloi ana iloko o ke o-pu nahelehele, a o ka mea hoi ana i ki ai a ku eia ke waiho nei iloko o ka pilikia, eia no ka poka ke paa nei iloko o kona kuli, a ua pehu no hoi kahi i eha.

  He eueu keia wahi keiki no Ulupalakua nei, a aohe hana kolohe i koe i hana ole ia e ia. A eia ka olelo a'o ia oukou e na makua mea keiki a pau, e malama pono i ka oukou mau keiki, a mai ae aku ia lakou e lawelawe i na mea make o poino auanei ke ola o kekahi.  Aloha nui.  P. N. J.

 

  Aloha oe e P. N. J.  Mahalo loa makou i kou lokomaikai i ka panai ana mai nei i nei mea hou o ka aina uluwehiwehi i ka ulu paina. Ke aie nei ke KILLOHANA ia oe a pela pu me na makamaka e heluhelu ana i keia nuhou. E ka makamaka e o ke aloha no ka panai ma ka aoao o ke KUOKOA. Aloha nui.

 

Pakele ke ola mai poino i ka Uwila.

 

  E ke KUOKOA, ke Kilohana Pookela a ka lahui Hawaii, e ae mai ia'u e hookipa aku i ka'u wahi puolo ma kahi kaawale o kou mau kolamu, i ike mai ai na kini, mano, lehu o ke akua, oia hoi keia; He hana kupanaha a he hana eehia, oia ka'u e puana ae nei, mai ka hanaia ana o ka lani a me ka  honua, aole i ike ia na hana e like me keia.

  Oiai, ma ka auina la o ka Poakolu, la 5 o Ianuari, oiai hoi ka makani e pa ana me ka ikaika; a e hoolei pau ana hoi i na paka-ua koikoi o ka hooilo e hana mao ole ana, e ne-i halulu ana ka hekili, olapa ka uwila, a o ka hora 4 paha ia o ke ahiahi, ua pa ikaika loa mai la ka makani ma ke kukulu akau mai, a me na paka-ua e pehi ana i ka maka o ka hinano.

  Ia manawa no i ikeia aku ai kekahi ao eleele hakumakuma e nee mai ana me ka ikaika, a emoole lohe ia aku la ka leo o ka hekili; no ekolu manawa ka hoohakui ana, a ua like ke kani me kekahi pukuniahi ka ilaika, a ke hoomau mai nei no ka nee ana o keia ao eleele a kaa pono maluna o kekahi hale laau e ku ana ma ka aekai o Hoea. Ia wa no i olapa ae ai ka uwila, kui ka hekili, o ka wa no ia i loaa pono iho ai ua hale nei a pau i ke okaoka.

  E oluolu mai paha oe e wehewehe iki aku au i na mea e pili ana i keia hale, a me ka poe iloko o ua hale nei. Oia o Kaea a me kana wahine o Kaukuna. Olelo aku nei o Kaea i kana wahine ia Kaukuna, e hele ana oe i hea, a oili aku nei o Kaea e hele, a hele aku nei o Kaukuna mahope, a ma ka puka noho iho nei, a he olapa ana a ka uwila kana i ike, a he lohena hoi i ke kani o ka hekili, loaa pono mai nei kona poo i ka uwila a waiho a make aku la. No kekahi mau minute kona waiho ana, ala ae nei oia a holo aku nei iwaho me ka paa o kona lima i kona poo.

  Huli mai la oia nana i ka hale, ua piha oloko i ka uahi, a hoomanao ae la oia ua pau ka paha ka hale i ke ahi. No kekahi manawa loihi kona ku ana mawaho, komo aku la oia iloko o ka hale me ka manao la aole i loaa kekahi poino kupanaha, a iaia nae i kemo aku ai, akahi no oia a ike ua pau ko lakou hale i ka weluwelu.

  He mau puka nunui elua e hamama mai ana ma ka hikina, a nana ae la hoi ma kaupoku e hamama mai ana he ekolu puka nunui, a kilohi ae la hoi i na puka aniani, aole ike ia ko lakou mau apana, ua like me ka lehu ke nana iho, o kekahi o na pou ua poke ia no ekolu pauku, a o kehiki kekahi hoi ua weluwelu liilii loa, aole e hiki ke hoomaopopo iho i kona mau apana liilii

  O ke pili hoi keia a me ka aaho, ua like lakou me kekahi apana pepa ke ahu mokaki mai. Me he la o na puka maluna iho o kaupoku, he 20 paha a oi kapuai ka loa, a he umi paha a oi ka laula; a o na puka hoi ma ka aoao hikina he umi paha kapuai ka loa, a he 6 kapuai paha ka laula, a o kahi hoi kela o ka uwila i komo mai ai paha. Ma ka aoao hikina ua kapili ia me ka papa huluhulu, a he pili mai owaho, o na apana papa nae o keia mau puka aole i ike ia ko lakou mau apana, aia la ihea.

  Ma ko'u ike ana he ku maoli i ka eehia, aka, ua manao au owau wale no la, eia ka o na poe no a pau e ike ana i keia mea kupanaha.

  Nui no ka ua o Kohala nei i keia mau la, a pela no hoi me ka makini Me ka Lunahooponopono ko'u welina.

        A. K. Kawaikau mai o Hoea.

 

  He nuhou kupanaha io kau i hoouna mai nei no ke KUOKOA nei e pili ana no ka hana a ka uwila, a eia mai ke olapa pau aku la imua o ke akea Mahalo nui makou i kou lokomaikai. E hoouna hou mai i nuhou. Me ke aloha no.

          NUPEPA KOUKOA.

 

Me kou Kope Kakahiaka.

 

  Loaa au, aole nae i lawe ia, a laweia au, aole nae i loaa. Kuu kino, he aka wale no ia, a o kuu ikaika he oi loa 'ku ka weliweli ia. O kuu leo, he oi aku ia o ke anoano, a pii kuu huhu, e haalulu auanei na hoioholona o ke kula na ululaau, a e naueue ka honua a puni. He kauwa au no ka wa maikai, a he enemi no ka wa ino. Owai au? Aole o ka iwikani o Heneri, aole hoi ka aeto maalo i ka maka o ka la, aka, maluna ae no au.

  He puu hua helu ia hoomaopopo ia ka huina nui malauna aku o k,e tausani, hookahi, a e lihi launa aku ana ka welau i ka huina o elua tausani. Mahele ia iho la ua puu huahelu nei i elua hapa, a o ka huina houluulu o keia hapa a elua, ua hiki aku no ia i ka huina nui o 2008. Ke ninau ia nei, heaha la ka huina oiaio o ua puu huahelu la e hiki ke mahele ia me na hapa elua, a i loaa ka haina i hoikeia maluna? Ina iho no ke uhaiaholo pu la.

  Kuu mua, ua kukahi, a o kuu hope ua kukahi; kuu mua a me kuu hope i huiia, owau holookoa no ia mai luna a lalo  Paa au i ka waha a i ka olelo a na kanaka Hawaii. Ma kekahi ano he kauwa au i ke alo o na 'lii, ia'u ka make a me ke ola. Moe au i ka po a ala au i ka po; moe hoi i ke ao a ala i ke ao. Kuu mua a me ka hope, ua lehulehu au; kuu mua a me kuu hope, ua palanaiki au. Aka, he akahi au, he iki au, he kaulana au, a he hookahi i ka puana a ke aheahe leo. Ina iho ke kunoni ae la i ka papa helu ekolu o ka (ae i ou.)

 

KA BUKE

RULA O KA HOO-KEONIMANA.

 

  Mamuli o ke noi ana mai o na makamaka, e hoopuka ia kekahi mau Rula e pili ana i ke kulana Hoo-keonio ke kanaka, ua lawe hou mai au i ka luhi a me koikoi o ka hana no ka elua o ka manawa, e

Pai Buke ia na Rula Hookeonimana

i kupono no na mea a pau ke heluhelu iho i ona ano, me na kuhikuhi a pau e pili ana ia kakou iho, i keia mahina o Ianuari, 1887.

  He mea i hoohemahema nui ia e kakou keia mau Rula Hookeonimana ana no ka wa loihi i hala ae, aka, i loaa ko kakou kuia mamuli o ka hemahema a me ka nele maoli no i na Buke Rula ole, i hiki ai ia kakou ke hoao e like pu aku me na haole na lakou i hoomakaukau keia oihana nui o ka ike a me ka noho'na maemae. Aole he mea hewa no kekahi ke ao ole ana i keia mau Rula o ke kanaka ma ke kanawai o ka aina, he hewa nui loa ia nona e nema a hoohenehene ia ai e ka poai o na kanaka paa Rula a me na Ahahui maemae.

  Na keia Buke oe kuhikuhi aku i kekahi mau anuu o ka Hookipa ana, ke Aloha, ka Rumi Hookipa, ka Papaaina, ka Rumi Hulahula, ka Aahu lole, ka hele, ke Kakau, ka hoolewa, ka hana a ka Wahine, ke Kane, ka Makaikai, ke kipa kauhale, holoio a me kaa, hoopalau, mare ana, kakau leta, papaaina awakea a me na palapala kono me ke ano o na aahu e komo ai, me kona papa kuhikuhi, ka hoohiwahiwa o na wa mare, ke komo ana me ka mikilima ke aloha papale, ka ahaaina a me ka papaaina o na la Kulaia, ka leta hoolauna makamaka, ke Kumukanawai me na Rula o na Ahahui, a hiki i kela me keia kanaka pakahi ke hana i Kumukanawai nona iho me ka luhi ole a pela wale aku.

  O keia mau mea i hoikeia ae la me kekahi mau manao waiwai e ae, e loaa ana i na makamaka ke kukui e hiki ai ke ike i kekahi mau mea i ike ole ia a i ao ole ia hoi ia kakou mamua.

  Ua pakui pu ia aku iloko o ka Buke he 12 aoao no na mahina o ka makahiki a me ka Alemanaka kauhale o 1887.

  He hookahi dala no ka Buke hookahi, a he 100 kna mau aoao.

  O na kauoha a na makamaka mai na mokupuni mai, i hooko ia aku no ia e ka mea nona malalo nei, i ka wa e loaa mai ai ka uku o ka Buke.

       T. P. SPENCER, (Kamaki.)

 

NA HOOLAHA HOU.

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME

KE KUAI.

 

MAMULI O KEKAHI MANA KUAI i hoike ia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia e Ioane Moluhi ia John Ross ma ka la 2 o Sepatemaba 1884 a i kakau kope ia ma ka Buke 91 aoao 180 a me 181. Nolaila ke hoolahaia aku nei e hooko ana ka mea Moraki i ua Moraki 'la mamuli o ka uhai ia ana o na olelo o na palapala 'la oia hoi no ka hookaa ole ia mai o ua Moraki la, a ma ia hooko ana e kuai kudala aku ana ia ma ke keena o E. P. Adams & Co. Luna Kudala ma alanui Moiwahine Honolulu, ma ka Poakolu, Feberuari la 16, 1887 hora 12 awakea. I ke kuleana a pau loa o Ioane Moluhi i oleloia Hoko o ka apana aina i hoakakaia maloko o ua Palapala Moraki la.

  No na mea i koe e hoike ia aku no e J. Austin ma alani Kaahumanu Honolulu Helu 14.

  Ka aina e kuai ia aku ana aia ma Leleo Honolulu, oia ka apana aina i hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui 2256 kuleana Helu 2133 a me na hale maluna iho.

  Na lilo palapala kuai me ka mea kuai mai

          JOHN ROSS mea moraki.

    ma o J. Austin kona Loio.

  Honolulu Januari 20 1887         2112 3ts

 

AHA KIEKIE O KO HAWAII PAE AINA ma ka hoopnopono waiwai ma ka hana o ka Waiwai o J. W. S. AUMAI o Honolulu i make.

  Olelo Kauoha e koho ana i la e hooiaio ia ai ka Palapala Kauoha, a no ka hoolaha ana.

  No ka mea, ma ka la 17 o Ianuari 1887, ua waihoia mai imua o ka Aha, kekahi Palapala, i olelo ia, oia no ke Kauoha Hope Loa a J. W. S. Aumai i make aku laia me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaio kela Palapala Kauoha a e hoopuka ia ka Palapala Lunahooponopono waiwai ia S. Paaluhi o Honolulu ua waihoia mai e Carliptus Alapai.

  Nolaila, ua Kauoha ia o ka Poakali oia ka lo 7 o FEBERUARI 1887 ma ka hora 10 kakahiaka ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Aliiolani Hale Honolulu oia ka la me ka hora, e hooiaio ia 'i ia Palapala Kauoha, a e hoolohe ia ai ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Lunhooponopono waiwai.

  A ua Kauoha hou ia, e hoolaha ia ia mea no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA me Haw. Gazette he mau nupepa i paiia a i hoolaha ia ma Honolulu.

  Kakauia ma Honolulu Ianuari 17, 1887.

          EDWARD PRESTON.

        Lunakanawai o ka Aha Kiekie.

  Ikea:        HENRY SMITH.

    Hope Kakauolelo          2112-3ts

 

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O Ko Hawaii Pe Aina, Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o G. PAULELEAHANA o Moanalua Oahu i make. Ma ke Keena imua o ka Lunakanawai PRESTON.

  Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka Palapala Noi a me ka Papa Hoike a Kawahaoi Pau, Lunahooponopono waiwai o ka waiwai i oleloia maluna e noi ana e apono ia na hoolilo $74,x a e hoike ana o na mea i loaa mai iaia he $118,x a e noi ana e nana a e apono ia kela mau mea, a e kauoha ia oia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ia oia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.

  Ua kauohaia o ka POAKAHI ka la 21 o FEBERUARI 1887, ma ke hora 10 kakahiaka, imua o ua Lunakanawai la ma kona keena, i ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, oia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua Noi la, a me na Papa Hoike i olelo ia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou, e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i olelo ia. A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e pai ia maloko o ke KUOKOA he Nupepa i pai a hoolaha ia ma Honolulu, i ekolu pule mamua ae o ka manawa i olelo ia no ka hoolohe ana.

  Kakauia ma Honolulu, i keia la 8 o Ianuari 1887.

          EDWARD PRESTON.

        Lunakanawai o ka Aha Kiekie.

  Ikea:  HENRY SMITH,

              Ho@e Kakauolelo.         2111-3t.

 

AHA KIEKIE O KO HAWAII PAE AINA. Ma ka Hooponopono Waiwai, Ma ka hana o ka Waiwai o KUKONA (w) o Waipio, Ewa, Oahu, i make.

  Olelo Kauoha e koho ana i la e hooiaioia ai ka Palapala Kauoha, a no ka hoolaha ana.

  No ka mea, ma keia la 12 o Ianuari, 1887 ua waihoia mai imua o ka Aha kekahi Palapala i olelo ia, oia no ke Kauoha Hope Loaa KUKONA (w) i make aku la; a me ka I'alapala Hoopii e noi ana e hooiaioia kela Palapala Kauoha, ua waihoia mai e Kauhiokahau kane.)

  Nolaila, ua Kauoha ia o ka POALUA oia ka la 8 o FEBERUARI, 1887 ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Aliiolani Hale, Honolulu, oia ka la me ka hora, e hooiaio ia'i ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha.

  A ua Kauoha hou ia, e hoolaha ia ia mea no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA, he nupepa i pai ia a hoolaha ia ma Honolulu.

  Kakauia ma Honolulu, Ianuari 12, 1887.

           L. McCULLY

        Lunakanawai o ka Aha Kiekie.

  Ikea:    HENRY SMITH,

                   Hope Kakauolelo.    2111-35

 

AHA HOOKOLOKOLO APANA EHA O ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka Waiwai o H. WAIALEALE (k) no Hanalei Kauai, i make kauoha ole. Imua o ka Lunakanawai Kaapuni, ma ke keena.

  Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a DAVID NIAU (k) o ------ e hoike mai ana o H. WAIALEALE (k) no Hanalei, Kauai, ua make kauoha ole ma Hanalei, ma ka la 23 o July, M. H. 1886, a e noi ana e haawiia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopon Waiwai ia DAVID NIAU i olelo ia.

  Ua kauohaia o ka POAONO ka la 29 o IANUARI, M. H. 1887, i ka hora 10 kakahiaka oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Hanalei, a ma ia manawa a ma ia wahino e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai ike kumu, inahe kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia ai na noi la. A o keia olelo kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ke KUOKOA, nupepa ma Honolulu.

  Kakauia ma Koloa, Kauai, ko Hawaii Pae Aina Dekemaba 30, M. H. 1886.

          JACOB HARDY,

        Lunakanawai Kaapuni Apana Eha

2110-3t

 

HOOLAHA KUAI BIPI.

 

  E kuai kudala ia aku ana na bipi, ka waiwai o ka mea i make, oia o DOMINGO LOPES RAMOS e ka lunahooponopono waiwai J. P. MENDONCA ke hiki aku i ka Poalima o keia pule ae. He mau bipi waiu a me kauo ke hooliloia aku ana ma uka o Kalihi, Oahu. Ua manao ka lunahooponopono waiwai e kuai pau loa aku i na bipi. O na mea makemake bipi, e pii mai i ka la i oleloia maluna ae ma Kalihi a e kuai.

            J. P. MENDONCA.

2112-1t

 

WILLIAM McCANDLESS.

 

 HALEKU AI BIPI O WILIAMA MA KALALENA ma Ulakoheo. Na ano Bipi a me na la a pau o ka makeke no na kumukuai oluolu  UlaKahiki a pela'ku.

2092-1y.

 

NA HOOLAHA HOU

 

HOOLAHA LUNAHOOPONO

PONO.

UA HOOKOHU PONO IA KA MEA nona ka inoa malalo iho i lunahooponopono no ka waiwai o DOMINGO LOPES RAMOS O Kalihi i make. Ke hoikeia aku nei, o ka poe a pau he koina ka la kou i ua waiwai la, e waiho koke mai i ka la kou mau hoike me na hooia kupono ia'a @ko o na mahina eono mai keia la aku i a o ka poe @ aie i ua waiwai la i oleloia, a e paa nei paha i kekahi mau waiwai o ka mea i make ke konoia aku nei lakou e hele koke m@ hooponopono no ia mea.

          J. P. MENDONCA.

  Lunahooponoponoo    no   ka   waiwai

Domingo Lopes Ramos.         2111 3@

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.--Mamuli o kekahi Ma@a Kuai i hoikeia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia mawaena o KALAEHAO Kahaluu Mokupuni o Oahu o ka aoao @ me J. J. CARDEN o ka aoao elua ma ka la@ o Mei 1883, i kakau kope ia ma ke K@ la Luna Kakau Kope o ke Aupuni maka Buke 81 aoao 75-6 a i hooliloia e J. J. Carden i oleloia ia Charles Furneaux ma o kek@ palapala hoolilo i kakaui ma ka la 28 o Okatoba, 1885, a i kopeia ma ka Buke 95, @ 435-6, a mamuli o ka uhaiia ana o na k@ aelike o kela moraki, no ka uku ole ia a@a mai o ke kumupaa me ka ukupanee pu. @a ke hoolahaia aku nei e ka mea nona ka @ elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia m@ kuai, a ma ia hooko ana, e kadala akea ana @ i ka aina i hoikeia ma ia moraki, e like m@ hoakaka malalo iho, ma ka POAONO @ IANUARI, 1887, ma ke Keena Kudala @ P. Adams & Co. ma Honolulu, Mokupuni @ Oahu, ma ka hora 12 awakea oia la.

  No na mea i oe. e ninau ia J. M. M.@sarrat, Liio ma ke Kanawai.

          CHARLES FURNEAUX

  Luna Hooko Moraki,

  Honolulu Ianuari, 1 1887.

  Penei na aina e kuai la ana: @ O ke@ mau apana aina elua e waiho la ma Kahal@ nona ka ili he 1 96-100 eka, oi aku a e@ paha, a oia hoi ka aina i hoakaka@ ma k@ Palapala Sila Nui Helu 2424. Kuleana H@ 2246 ia Haina, a i hooliloia ia Kalaeha@ oleloia mai ia Kaimihi, ka hooilina wa@w@ ponoi o Haina, mamuli o kekahi palapala @ kakauia ma ka la 16 o Novmaba 187@, a@ kopeia ma ka Buke 31 aoao 165.

  2 O kela mau apana aina ekolu e waih@ ma Kahaluu i oleloia, nona ka ili he 23@ 1000 eka, oi aku a emi mai paha oia hoi k@ aina i hoakaka ia ma ka Palapala Sila N@ Helu 3065, Kuleana Helu 2246 G. ia Kan@ hailua, a i hooliloia ia Kalaehao i oleloia m@ waiwai o Kanehailua i oleloia, ma o kekahi palapala i kakauia ma ka la 16 o Maraki 1882, i kopeia ma ka Buke 72 aoao 2@3.

2109. 4.t.

 

KUAI KUDALA A KA LUNAHOO

PONOPONO WAIWAI.

  E kuai Kudalaia aku ana e ka mea nona ka inoa malalo iho na waiwai o W. B. Wright Honolulu, i make ma Kalaepohaku ke hiki aku i ka la 14 o Ianuari 1887, hora 10 A. M.

  O ke kuleana a pua loa o ka waiwai o W. B. Wright iloko o ka Palapala Hoolimalima no ka aina e waiho la ma Kawaiki, Kapalama, mai a Kalinaa k a me Kahihi w, i kakauia p@ ka la 5 o Augate, '85 no 9 makahiki, make 90 dala uku mua no ka makahiki hookahi. Ua hookaaia ka uku hoolimalima o ka aina a hiki i ka la 5 o Augate '87. Maluna o aa a@ na la he 7 mau loi kalo, elua mau loi i paa@ ke kanuia i ka ai no 7 mahina ka loihi, a h@ 100x50 kap. pakahi.

  He 20 mau loi kalo maluna o ka aina o A. Fornandex Esq; aole nae he palapala hoolima lima maoli i hanaia. O keia malalo ih@ ka nui o na loi i paa i ke kanuia i ke kalo a @ ka loihi o ka ulu ana:

  1  Loi 55x54. Ua oo ka ai, 1 Loi 25@5@. Ua oo ka ai, 1 Loi 76x55 he 11 malama,1 loi 22x54 akahi no a kanuia, 1 loi 24@44 @ huki hapaia, 1 loi 52x116 he 4 malama, 1 loi 56x116 akahi no a kanuia, 1 loi 50x1@ akahi no a kanuia.

  O na loi kalo hoi e ulu nei maluna o ka @ na o J. I. Dowsett, ua pau ka manawa o ka hoolimalima, aka ua hiki no i ka mea e lilo a@ ka aina ke hana aelike me Kimo a hiki i ka wa e oo ai ka ai. O kela malalo iho ka huina nui o na loi.

  1 Loi 100x80 kap, 1 loi 47x35 kap. @ 38x74 kap; 1 loi 47x69 kap, 1 loi 94x74, kap, 1 loi 64x25 kap, 1 loi 64x22 kap.

  He eono mahina pakahi,. Ke ulu maiko nei ka ai. Hookahi apana aina e ulu ia @a@e ka Palaai, ma kahi paha o ka 700 hua @ aku a emi mai paha.

  Aia no hoi ma ka aina o W. B. Wright ma Kawaiki keia mau loi kalo kupono i ka uh@ penei:

  1 Loi 24x150 kap, 1 loi 75x70 kap, 1 loi 120x41 kap, 1 loi 74x80 kap, 1 loi @aka 24x37.

  O ka mea e lilo ai keia mau loi kalo ma@ e, ua ae ia oia e uhuki i ka ai me ka iku kaulele ole:

  He 80 mau kao maluna aku a ena mai pala ke ole nae e lilo e mamua ae o ka hiki @ mai o keia kudala ana.

  Na waiwai liilii e ae, 5 kopala ; 3 ho ; 2 k@ pala kuau loihi ; 2 koi ; 2 kopala oki m@ 2 mau O kioe mauu; i upena 14 anana @a loa, a 1 anana ka laula; i Oo pe; 3 kipku@ 1 hao kope ; 1 pahu kamana me na mea h@ 2 noho lio ; na lako amara ; he mau paa ih@ uo kaa ; lako hao kahiko ; i pakaukau poepoe a me 2 pa mea hoonani kihi hale ; 2 mau mea wili kolu me na lako a pau, 2 mea wili k@ me na lako a pau ano liilii, 1 pea, 1/2 k@kin@ omole pena; 1 mekini kahi laau; e helu@a n@ o na kamaa haaha 2 me kamaa buti; 1ka@1 kaa kikane; 1 mekini oki mauu; 2 mek@ hana poi; mau lako hao kahiko; 4 papa k@ poi; 1 paono;  7 mau hao a me 3 mau p@ka kui poi; 7 pahu nunui, 6 pahu liilii me i k@ ni tini waiho ai; 1 hale laau e hoonee ia aka ana; 1 papa kui poi; 4 huila kaa; 1 mahu h@ moa ai; 1 pahiolo nui; 1 pahu o na mea hana moa ai; 1 pahiolo nui; 1 pahu o na mea lama hao; 1 kua kui hao; 2 kaulahao kaa p@ pakaukau; 1 paa huka, 1 ho kope opla, 3@ hi oki manu, 5 kopala kuau loihi; i hoop@k@ i hamare pohaku: he heluna nui o na hao @ hiko, eono pahu o na hao kahiko; @ k@o l@ i upa makani; 1 mekini wili hao.  He @ k@a kahiko; 20 tini, 2 papa kamana, i mea @k@ paka; 1 paona. He mau pulumi laa @ pahu waiho wale, 1 pohaku hoomano@ 5  kopala kuau loihi me 2 kipikua.

  Ma ka POAONO Ianuari 15, hora 12 @ e kuai ia aku no keia mau waiwai m@k@ ku la no ka hale penei:

  O ke kuleana a pau loa o w. B. Wright @ ko o keia mau palapala hoolimalima. @ o kela apana aina e waiho la ma ke kih@ o na alanui Moi me Liliha i lilo mai @ ia S. C. Allen mai, no na Kahu Waiwai @ waiwai o Kimo Robikana, i kakauia ma ka @ 21 o Maraki 1881, no 10 makahiki @ mai. O ka uku hoolimalima he 400 dala @ na makahiki mua 5, a no ke koena aku @ makahiki pa $425 pakahi, ae uku ia ma ka mahina; ua ukuia ka uku hoolimalima a h@ ka la 30 o Ianuari 1887, a o na mea a pau ma luna o ka aina i ka wa e pau ai o ka hool@ lima ana e pili no ia me ka aina.

  Ke ku nei maluna o ua aina la he ekolu @ le ua pau i ka hoolimalima. @ia Ch@ Hammer no ka $15.00 o ka mahina, @ a hiki i ka la 31 o Ianuari 1887. Hooka@ Barney Oadt no ka $12 o ka mahina, uk@ hiki i ka la 15 aku nei o Sept. '36. A ala @ hoi maluna o ua aina la 2 mau hale uuka @ i nohoia, a ma ke kihi pono o alanui Mo@ Liliha, a hale no A. A. Coffin a o kana e uka ai no ka hoolimalima o ka aina 6 dala no ka mahina, aole nae i hanaia palapala hool@ma lima no ia wahi, ua ukuia ka uku hoolimalima a hiki i Jan. 31 1887, a na ka mea hoolimah@ ma mai e hooponopono me A. A. Coffin no ka uku hoolimalima o ia manawa aku.

  O ka pono oki i ka manu o ua aina la, @a lilo a hiki i Feb. 13, 1887. Aia no maluna o ia aina keia mau loi kalo. 1 Loi 216x69 kap., 255x85, 248x43. He hookahi loko i'a. O na niu a pau e ulu la maluna o ka aina, no ka aoao hoolimalima mai ia.

  He kuike ke dala, a o na lilo no ka palapala kuai me ka aoao kuai mai ia.

          E. P. ADAMS.

              Luna Kudala.

    W. C. ZParke     Lunahooponopono Waiwai o W. B. Wright.

  Honolulu, Dec. 24, '86         2109-5ts