Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 5, 29 January 1887 — KA PELE AI HONUA Kauluwela ka Lewa i ke Ahi a ka Wabine. Hao ia Kupueu kona Mana O KAU KA ILINA A INU I KE KAI. [ARTICLE]

KA PELE AI HONUA

Kauluwela ka Lewa i ke Ahi a ka Wabine.

Hao ia Kupueu kona Mana

O KAU KA ILINA A INU I KE KAI.

Pani faa ka L uui/u' i ka HWa o ka La Holo MaaU ka Jt 'eli o na kamaaina Xa Olai HWinWi 'ne LehuUhu īeak Hoopoino nui ia na KauhaU; aia ka • PeU i kai o Kahuku h; kahua aa peU Ma na lono he nui a makou e hoopuka aku nei e pili ana i ka pele ai honua o Hawaii nei, ua wae mai makou ma ke ano nui o kela me keia leta i loaa mai a me na lono pu he nui. He like ole na mea i hoike ia mai no ka pele, a he mea maopopo hoi ia i ka nana iho, ua ikea ka peie e na maka lehulehu a ua like ole ka lakou mau mea i ike, oiai na hiohiona hke ole o ke ahi pele e hoike ana i kona hookalakupua nui: Eia malalo iho na hana: \A HIONA MUA I IKEIA. Sabati, lanuari 16, ikeia aku la ka wena a me ka ula o ke ahi iluna o Maunaloa, mawaena o na hora S me 9 o ike ahiahi, a no kekahi mau hora keia ikeia ana a nalowale iho la.

Poakahi, lanuan 17, a mawaena paha o na hora 2 me 3 o ka wanaao, ua heonaue ae la ke olai i ka honua no ekolu manawa me ka ikaika, a pela mau aku a h : ki ike kakahiaka, a hiki nae i na hora ahiahi 0 ua la nei, oia ka manawa i ikeia ai ka alapine o na hoonaueue ana a ke olai, a ma ka hoomaopopo ana i ke kowa mawaena o kela me keia hoonaue ana aole e hala ka minute hoekahi. A hiki mai ike kakahiaka o ka la 18, oia hoi ka Poalua, ua hoomaopopo ia ka nui o na hoonaue olai ana aole - emi iho malalo o ekolu haneri. Mahope iho ua aKakuu mai la ke olai mai ka alapine ana a hiki i Ke aumoe 0 ka po. ' HAN'A 10 KA PKI.F.. Ma ka hora 7 o ia ahiahi Poalua i ikeia aku ai ka hana a ka pele. Ua hoomaka mai la kona kahe ana mai ka piko o Maunaloa he hookahi paha mile ma ka akau, a ma ka inoali koko ke i ka luapela 1 kapaia o Halepohaahaa, a e pili koke pu ana me kahi i ku ai o ka heiau oke a'.ii Umi. O keia pele hou oke kahe ana, ua hoomaopopoia aia ma kahi 0 ka iwakalua mile a oi ka mamao mai ke kai aku, a he wahi aui iki ma ka aoao komohana hema o kahi a ka pele i kahe niua ai i ka makahiki 1868. He aaki ka pouli o ka po, aka, he malie a me k« anu huihui, a e pa ana ka makani kamaaina o ia wahi me ke ano ahiuhiu. Ika hoomaka ana e kahe, ua pii ae la nakolamu uahi ulaula a me ka mahu, a e lele ana no na ka puai kiekie h« mau haneri, aole nae

he pohaku i hoolele pu ia. He kulana papu a laumania ka aina ma na wani ejpili koke ana, a ma ia mau wahi i ikeia aku ai na pohaku aa a me ka pahōehoe e nee ae ana no ka uhi paa i ka aina. KA Mt r LIWAI AHI. palia o ia ahiahi, ikea aku la kekahi muliwai ahi e kahe mai ana mai ka luapele o Halepohaabaa, a iho aku la ma kai o Kona ka ihu ma ke ala waiho aoao komohana hema e iho poloiei ana i ke kai. Mahop« iho, kahe mai la ka lua o na niuliwai pele a iho pololei aku la i ke kai, a e manamana ana kona mau lah io a ia nei. Ma ka hora 9p. m. ua uhi pai aku la ke ahi pele maluna o ka aina no hookahi paha mile ka loa me ka mananaana ana ni 10 a maanei, a hoi hou 1 kahi hookahi, alaila mananiana hou aku la. Pela mau iho la ke ano oke kahe ana aka pele. Pio iho la ka pii punohu ana aka uahi a me ka mahu e like me kinohi, a i keia manawa hoi, ua hooUloia ae la t lua ahi e puapuai ana me

he wai la, a e lele ana ke ahi iluna no kekahi mau hancri kapuai ke kiekie, a pela wale aku, a he keu aku o ka weliweli loa o na helehelena ke nana aku. KE ALANU! AIPIM. Ma ia a ao, aole i kanaaho iho ke Kahe ana a ka pele a me ka ai ana i ka honua e hoolilo ana i mau puu pohaku a i papa pahoehoe hmuhinu Ma ke kakahiaka nui o kekahi kekahi la ae, oia ka Poakoiu, hoea mai la ka pele ma ke alanui aupuni mawaena o Kau a me Kona, a a'e mai h makii me ka hoolilo ana i ke alanui i papapahoehoe napele; ma keia I.i» he oia mau ka pa ana o ka nukanl Hora n a oi oia kakahi-1 aka f hoea aku la kekahi o na muliwai pele ma kahakai o Kahuku, a maoka mai o ke alanui aupuni i hoomaka mai ai ka peie e iho iloko o na mana ekole. Ma ia la holookoa aoie i hooieii ae ke ahi pele i kooa kulana a po ia ia. O ka muliwai ahi i manao ia e iho aku ana oo Kona, ua IoU hou ae la kona

kuUi: i a iho poloki aku tt no kai © Kahuku, a o ke aia pok>k-t hot ia mawuena d ka iae kahakai o Ka 1-ae a me na Fuu Pele. A bi)ti ika uhi ana mai oka po, he oia mau ka ikaika o ke ahi pele me ka weliweli XV KI A AHI XIXI !. j Ao ae la o ka Poaha ia, he kakahiaka j anu huihoi keia me ka pa ikaika ana a ka makani. Lihi launa aku ia kekahi mau aiuiiwai ahi i kahakai ma keia la me ka hoomau ana no o ke ahi o ka iua i kana hana. He mea kamahao no hoi ka iko ana .**ku i na kolamu uahi e pii ana 1 ka lewa iioko o ka wiiiau ikaika o ka puahiohio, a ua iike hoi me he wiiiau waipuiiani la ke pokakaa niniu iua ame ka punohu ae i ka lnwa, alaiia moku ae iakeia uahi mai kona kumu ae a pii punohu aku ia i ka iewa me he ao eleeie ii e iawe ia ana eka makani, aua iehulehu ioa keia mau kia uahi i ike ia. Ika po ana, ua hamau iho b ka makani, aka nne he oia mau ka hana a ke ahi. \\V M«X)ILI KAV\ O KA L.\Nf. Ma ia mau la ino nui wale i hala aku la, aia no kok* lani mau puali kaua e halulu inai ana me ka weliweli. E t ne-i ana ka ieo oka hekili, a kupinai ae ia me ka iewa; ka uwila no hoi e

hoanapu ana mt ka ikaika iwaena o na punehu uahi e pii makolukolu ana iluna, a no ia mea, ua panai la ke olai i kana hana oka hoonaue ika honua me ka ikaika. Nalohia ae la ka ike'na ika ikaika oke ahi ma kahi i hookahuiia ai ke ahi, a aia ma na manamana muliwai ahi ka ikaika i ike la. Kahe aku la kekahi ma na mile kokoke i kahi a ka pele i kahe mua ai i ka 1868, a ua hoomau ia pela me ka ai ana i na mea a pau e loaa aku ana ma kona alahele, ao na helehelena a Dau, he nani ke nana aku i ka po. KA UAHI PELE.

Ma ka la 21, oia ka Poaha, ua pohina ae la ka lewa i ka uahi a ka wahine ai honua, ke hele la o Kau a hoaiki mai iloko oka uahi, mamuli oka pa ana mai 0 ke kauwahi makani mai ke kukulu komohana mai oka aina. Ma keia puhia ia ana c ka uwahi i ike maopopo loa ia aku ai ke ahi hooweliweli e mau ana no i kana hana, aua hiki aku la na muliwai a ekolu i kahakai, aka nae, he kuiana emi mai oke ahi ma ka nee hou ana "mua. He oia mau ka pa ana oka makani mai na wahi like ole me ka hookaawale ana i ka uahi ma kahi e, a hiki mai i ke kakahiaka o ka Poaono, oia ka la 22, ua waiho moakaka iho la ka aina kahi a na muliwai ahi e kahe ana iloko o ke kai, a e hana mao ole ana hoi ika lakou mau hana hoopahaohao. Pii ikaika ae la na kolamu uahi mahu keokeo a kie* kie iluna hlo, a halawai pu aku la me na punoliu uahi eleele e lawe ia ana e na makani. Ma ke kakahiaka nui ike ia aku la he mau kia mahu me he hau la ke keokeo. HE MAU LFA> HAI.UI.U WEI.IWKU. Ma kahi a ke ahi e ai ana ole la i ka honua, a e kahi hoi aka makaikai e nana aku ana, ua lohe ia na leo halulu

ano e, e hoonakulu ana i na pahukani me he la he pohaku nui i mai luna mai oka mauna. Ma na hora kakahiaka oka Poaono, ua hoonaue ae la kekahi olai ikaika ika aina malalo oke ahi ame na wahi kokoke, a ua like me he pepa la ka honua e opiopi la ana, ana keia olai paha hoi keieahi i hooi ae i halulu a me ka nakeke o ka honua ine he la he pa pine e hoonakeke ia ana me ka laau. KA LUA PELE HALEPŌHAAHAA. Ma ka hoomaopopo pono loa ia ana o kahi o ka pele i hoomaka mai ai e

kahe, aole no ia mai Halepohaahaa ae, aka aia he lua hou mauka ae o ia wahi a me he la mai laila ae ke ahi o ka ike ia ana i ka la Sabati i ka ula wena i ka lewa, a o kahi hoi ia i kapaia o Pohakuhanalei e kokoke ana ia Mokuaweoweo. Aua manao wale ia mai keia lua ae ke ahi i hikiwawe loa ai ke kahe ana a hiki i ke kai. HE HOONAI'E OLAI IKAIKA. Ma ka la Sabati, a oia ka la 23, ua hoonaue ikaika ae la ke olai i ka honua, a na ia olai i kulai ae 1 na pa pohaku mai ko lakou onipaa ana a hoohaahaa ia iho la ilalo. Ahe mau hale no hoi kekahi i hoopoinoia mamuli o keia

hoonaue ikaika ana ake oiai. Ame he la, oke olai ikiika no keia i hoonaue pu ae ia Honolulu nei ma ka la Sabati i hala, a i hoolahaia ma na nupepa puka la oke kulanakauhale nei. Ua hoomauia ke olai a hiki i ka Poa kahi ki Ja 54, a ma keia la hoi he ano alapine mai ke olai Ua hoikeia ma na lono maanei, lehulehu na \rahi i hoopoinoia ma ka apana o Kaa NA HIONA NAN'I O KF. AHI. Ma na hora awakea o ka la i hoikeia maluna, aia ke ahi ke hahani mai la ma ka mahiko 0 Mr. W. C. Jones nu Kahuku, Kau, a he elua a ekolu paha mile ka mamao mai laila aku . E nee ana ka pele me ka hikiwawe loa, a hiki aku la 1 ke kai ma kahi he elua mile ke kaawale mai na aa pele o ka makahiki iS6S. He nani kamahao na nanainao ke ahi ma ka po, aua kauluwela ka k«ra me na lalapa ahi.

Ht 10N0 Ua itxu mai he k>oo c boikc aio, ua pau kekahi nuu ha'e o Puniluu, Kau, ī ka hoohanee u ilalo: ua naha pu ka iua wai nui o Kau a ua kahe lanakHa ka wai, ao na mea mekini oka hate wiliko ma Punaluu, ua paioke, a ua hiki pono ote ke hoohanaia. A ua hoota ia keia lone mamuli oke kaa p«QO ana ae o ka mokuahi MaluUni roa kahi o ke ahi e hana mao ole ana* a na k» hoonaue olai ikaika i hoopio iho i kona mau kukui e aa ana, a nolaila ua hooholo ia ka mokuahi a kaawale toa mai ka aina aku i poino o!e na niea hana o luna.

NAUE K.A HONUA, HAAKOHI NA AO.\faioko o ka nupepa puka la Herald i unuhi mai ai makou i keia ieta i kakauia ma Kaahiki, Kau, raa ka ia 20 o keia mahina penei: "Eia o Kau ke hoao hou ia nei e hoopoino e Pele e iike me na au i hala. Mamua o kou ike ana iho i na manao o keia leta, e iohe mua aku ana oe i na nuhou e ke oiai a me ke kahe a peie hou maanei. Ua ike mua ia ke olai maanei ma ka Poakahi o ia ka ia 17, a ua hoike mai kekahi i>oe ua ike mua ia aku mamua, aoie nae makou i ike ia. Ua hooaiau ia ke oiai ma ia ia a hiki i na hora auina ia, a la wa i ikeia aku ai ke poha ana mai o ke ahi mai Maunaioa mai, a maluna aku o Kahuku; a ma ia wa, ua emi mai la ka hoonaue ikaika ana a ke olai me ka hana mau o!e. Ma ka po, oiai na mea 3 pau e hooiuolu ana ma kahi moe, ua nee hou iho ia ke oiai i kana hana, a ua luliluli na hale me ka hoonakeke ia o na ipuka aniani. No keia mea, ua hoonaue pu ia na puuvvai me ka makau, oiai ke olai e aiapine mau«mai ana me ka ikaika kekahi ma-

hope mai 0 kekahi. Ikeia aku la ke kaheawai mai o ke ahi, a aia mao aku 0 ka mahiko • Mr. Jones ma Kahuku kahi i nome ai. Maluna ae ona muliwai pele e hoonakulu ana ka hekili i panai ia me ka malamalama o ka uwlia l*a me ke olai pu. He nani na waihoeiluu o ke ahi ke nana aku i ka po, aua | kaawale hoi mai ia makou aku no na mile ehiku paha ma ka laina pololei." HOIKE A KA IKE MAKA. Ma na wahi kokoke i Honuapo, Kau, nui na wahi i hoopoinoia e ke olai. Oka mahiko kekahi o Honuapo 1 hoopoino ia, aole nae o ke kukonukonu loa. Kau ka weli ina kanaka o 0 keia wahi, a ua holo pukaka aku lakou iwaho 0 na hale i ka wa e hoonaue iho ai ke olai. Lehulehu na paahana i haalele iho i ko lakou mau Home a hele aku no kahi e pakele ai; a eia mai nei he heluna nui o na pukiki paahana 1 ke taona nei o Honolulu, no ka makau o pau nui'i ka make He mau wahine haoie kekahi i haalele aku ia Kau a eia ma Honolulu nei. He wahi lule kekahi 1 pau i ka pele i ka hoolilo I ia 1 pohaku aa me pahoehoe, a he wahi hale kahiko keia e ku ana ma ke ala e

hele la i Kona, ano Mr. Marchant paha keia wahi hale mamua. O ke kahua o ka hale e ku ana, ua holopapa ia e ka pele.