Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 6, 5 February 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAI' I V .\0 KA .M'PEPA KlOKO.\.] APAE MAI ia o Lonoikamakahiki raa i ma Keawaiki. a heie aku la ke a!;i e auau i ka wai o "Apuakaiao." Oii kela punawai e piii ana ma ke kihi o ke?a mau hale kuai, no laua na inoa i maa i ko Lahaina mau keiki. 4, Oia hoi o Hanakapo ame HanaAika wa i noho konohiki ai o Keliihakuma no Lahaina, hana ia ai eia a hlo i loi a hiki i keia wa, oia no kela loi mauka iho o Beretane i Lahnma, o "Apuakaiao ia " A pau ka auau ana o ke alii i ka wai a me kona mau hoa au kai o ka moana o Alenuihaha. A hele aku ia lakou a hiki i kahi o ke alii o Maui, oia hoi o Kamaialawalu, oka inoa oka hale o Kamalalawalu o Paunau. A hiki aku iake alii o Hawaii a hui pu me ke alii o Maui oia o Kamaialawalu. A hopu ia mai la oia, a hookipa ia aku la me ka maikai, ame ke aioha ohaoha, oiai, he alii nui keia a hanohano i kipa mai nei i ka home o ke ahi o Maui o "Kakaalaneo." Oia ka kou *3mea kakau moolelo e puana ae nei i keia mau lalani huaolelo "Me he makamaka 'ia no ka Ua i Hilo-one, Ka heie no a kipa i Hilo Hanakahi, Kipa aku oe ua hala j Makakalo— O i-a. Hoomakaukau mai la ke alii o Maui ina mea e pono ai, ke alii o Hawaii, kauoha ae la ke alii i kona mau a-i puupuu, e hoolako mai ika ai, ka i-a, puaa, ame na mea a pau e lawa ai o ka papaaina. I kela wa, olelo aku la o Kamalalawalu ia I.onoikamakahiki, e he'ie paha kaua i ka hee nalu i keia auina la, i ike hoi ke alii o Hawaii ina nalu o ko'u aina? Ina hoi ha kaua i ka hee nalu, | a ua lilo no ia i mea maikai ia laua a i | elua. I mai ke alii o Maui, i hoi mai kaua mai ka hee nalu ana, paina ko kaua aina ahiahi. Ua pono, a hoomaka aku nei iaua e iho i kai o Keawaiki, a au aku -la laua iloka oke kai me ko laua mau Papa Hee Nalu, aua au laua a hee i kela nalu o U-o ma Lahaina o Haleiua kekahi nalu, o Kalehua ka nalu o Puuki o keia na nalu aua mau alii nei e hee 'ia o Lonoikamakahiki me Kamalaiawalu, a pau ka laua h*e nalu ana hoi aku la laua a pae i uka, a hoea mai la kekahi ona a-i puupuu a ke alii Kamalalawalu, e noho aku ana ua mau alii la 1 kula, aua ohaoha mai ia ke kanaka i kana aiii no ka ike mai a nee aku la ke kanaka a kokoke, pane mai la ka leo o kana alii, e hoi ae a ka hale e hana mai i wahi mea ai na'u, 'oia hoi ka awa ame ka pupu e manalo ai ka mulea o ia mea awahia, oia hoi kā moa puholo, Jca pauku ke-a, ke kauna maia Dopoulu "Ililahilahi."

O ka hoi aku la no ia oka a-i puupuu a ka ha'ie a hoomakaukau iho Ia a pau, a ia ia 'lae hoi la o ko ke alii hele aku la no ia ika auau, me kona hoa alii ka mea nona keia mooleio, oka inoa oua wai nei ana alii i hele ai e auau, oia no ka wai i auau ai o Lonoīkamakahiki ika wa i pae mai ai mai Hawaii mai, oia o "Apuakaiao." Iko laua wa e auau ana, olelo aku la ke alii o Maui oia o Kamalalawalu, i ke alii o Hawaii ma ke ano k&ena, oia hoi he hooioi kela olelo ike alii o Hawaii, penei na o!elo i ouka aku mai a Kamalalawalu aku a lohe ke alii o Hawaii o Lonoikamakahikf O ko'u mea no ia i aloha ai i keia aina no ka nui ona olu, he olu okoa boi ka lai o Hauola, he olu okoa hoi ke aheahe makani he Maa-a he olu okoa hoi ka Ipu o Kaulu o I.ele nei. he olu okoa hoi ka nalu a kaua i hee mai la, a he olu okoa hoi ka wai a kaua e auau, a nolaila aloha ai no ko onei keiki kupa. Noho aku no me keia mau olu aole he mea nana e alai mai, a huli ae no ka niaka nana no i ka ai kau mai iluna o ka laau e ake ana o ka haule mai, oia no ka ulu 1 hana ia hot e ka'u ma*i keiki kii miliaiili a hana ae no aka umeke a hala he mau la miki aku oe i ka unieke pai ulu, hele kela a uouo kei awe W kela i ka welelau lima. &u hoi e k» mea heluhelu e pane ae al <l Koi awe lua keb ioa pali o Lihau, Hana iho nei hoi i ka eha koa ka manae.

! A pe'.* r.o hn ka iaae o ke kai [oU no ka opelu. ; Liwe nui : ..i nj .1 p u;e eta R»ai \la i ko'i au aek aku *e u i-a U ' rca koa nupa £n\ aku e eha aaa oe i ;na kahinia a ua i-a !a, he iike Inome ka momena oka wai niu, a o Ika i-a mai no o Lanai o»a no ke Aku | kai o Kaunole, a oia nuu ī-a la, ua lawe'a ko'u manao a h«o, a;>le he hiki ke hoenee a'<u ma kahi e, ua paa ka manao hoohihi i keia mau nanī ea, e ke hoa, ao!e hoi i pau t aole na ono he mau ono hou ia, Kapu-a i-i o Mo'okai, a me ka i-a ka wawae o Hilia. Oia na l a ono la o ko'u aina nel A nolaila ke «la mai la no ia'u ka manao ana no ka wai nuihui o Kapoulu a pela ro au e hoohihi loa nel A ī ka pau ana o keiamau oleio. ua oau ae h ka na alii auau ana a hoi aku !a ma kapa oke kio wai a kakua na wahi kspa oke au kahiko oia na lo'e kihei loloa i hana ia, i hoomoamoa ia no na aiii o ke au kahiko, ka O u holo wai o Iji-, aka, e na hoa hoaui o keia mooleia e p-ne aku au ma keia wahi ano. Oia keia. O keia oleio ake alii o Maui e oieione», aole heoielo maoli io he olelokaena keia nana imua o ke alīi o Hawau au e ho : nau ae ai. * "Ke kaena wala ? la no Ka manu o Haiekii Ke pahapaha Ia ia O lowai Hapuu konohiki no Hoj»ehua." A pau keia hoohelo ana ake alii o Maui, ua huli hoi aku la ua mau alii la a hiki ika haie, ona i Paunau, a pane aku la i kana a i puupuu i kena ia mai ai e hoi e hoomakaukau, ua wali anei kuu wahi awa, a ua moa anei kuu wahi moa, a me na mea e pono ai no ia mea a ; u i kauoha mai nei ia oe, ae aku la ke kahu, ua lawakua iho nei au ake moe lolii mai nei ma na wahi i hoomakaukau ia, pane aku la kana a-i puupuu aole au hana e ke aiii o ka ai wale Ino kau. Ika ike ana oke alii o Maui |ua makaukau kana mau mea a', ake ike pu la hoi ke alii o 1 lawaii i ka makaukau ona mea ai ake alii o Maui. huii ae la o Lonoikamakahi a pane aku la i kana a-i puupuu, ia Puapuke-a kana koa a puk&ua a kaulana aina ho<, ua wali anei ko'u wahi awa, aua moa anei ka'u wahi moa, hoole aku ia o Puapuake-a, aole i wali ka awa aole ī moa ka moa. Ina paha i kauoha mua mai oe e ke alii la'u ina ua hana au. Oka manawa no la o ua aiii la o Hawaii i pai ae ai mamua o ka ihu o Puapuake-a a kahe awai mai la ke koko, oke kumu o keia huhu ana oke alii, no ka hana oie ia o kana mau mea ai.

O ka manawa e kahe awai [mai la ke koko, o ua Puapuake-a nei e moni aku ana kela i ke koko iloko a lioopaa aku la i kona mau pukaihu me. ka welu paupau i puka ole mai ke koko. O kona laiau aku la no ia i kana hokeo a unuhi mai la Ika awa oia hoi ka awa kau laau o Puna, ka awa a ka manu, a 0 kona mama iho la no ia, a iaia e mama nei i ka mana awa, lalau aku la no na lima iloko o ka hokeo, lawe mai la i kana laau i hoomoe lolii ai oia hoi kona kauiana ana ia, ka iaau o lalo ka laau o luna vhe aunaki me kau lima kona inoa ma ka olelo ana ma ka olelo Hawaii. A iaia e niama Ia o kona kau ae la no ia i ka aumki maluna o kona lima me ke kau kea ana maluna o kona lima hema a oka lima akau hoi malaila ke aulima a hoomaka aku iano ia e ht-a a ke ahi iluna wale no o ko!na lima aoie i kuuu iho ilalo ke mama la no ka waha i ka awa, a ua aae la ke ahi, lalau aku la no ika pulupulu iloko o kai hokeo, ke pili i hana «a a aeae, hoohuli mai la iluna o kekahi pa laau oia ke kapuahi, a hoohuli mai la i ke ahi ana i hi-a ai iloko o ke pa me ka pulupulu a a ae la ialau aku la no i ka lanahu a ho-a aku !a a a ke'ahi, a wali ae la ia mana awa a waiho aku iloko o ke ka noa, a lalau aku la no mama hou Ika awa ke mama la no lalau aku la keia i ka moa iloko no o ka hokeo ana, ke a lajte ahi, o ka wa no ia oPuapuakea i uhae ae ai ika uha oka moa a unuunu aku la a koala tho la i na uha o ka rnoa, o na uha wale no, a o ke kino o ka moa ua waiho aku la no iloko o kma hokeo. (AoU i /<i»)