Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 6, 5 February 1887 — LAUDILA. KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA KAKAI MAUNA A ME NA KAEI PALI O ITALIA. Ka Olali o ke Kahua Kaua. [ARTICLE]

LAUDILA.

KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA KAKAI MAUNA A ME NA KAEI PALI O ITALIA.

Ka Olali o ke Kahua Kaua.

Ka ta«a u.-u i ».ur.iht «.-i maLuaaluna o lta ka Vt weiafc«bk i m.iUmai.i cu*wni o na luahiwi me na kaii «o: ka luminaiiii i K>sotajiuic 'ea puuwai o m aiawahine a o Eun.w 5 i eh» ka iima eie a k.c aL>ha," li Kūui haliuliū Wilii: 0 h likiu. A o ke Knpnen Iwikani o ka Mak&kil* EKUU keiki, mai nana maka 1 ke aupuni i loaa i ka pilikia, a e kokua koke oe, r.o ka mea ua hanau ia mai oe i mea nana e hoola i na aupuni i loaa 1 ka poino, a i ke sekona hope loa e pau ai kou paio ana me ka enemi, e haalele iho no oe 1 na kaiaulu o keia aupuni, a niue aku hoi ma kau huakai hele, no ka mea eia aku mamua 0 kou alahele na aupuni i nui ka poino, a ke kali mai la lakou ia oe. Ia wa no i kiola mai ai ua elemakule nei 1 kekahi puoio me ka i mai, eia mai kou aahu kupono, a e komo 02 a naue aku no ka halealii, a 0 ke aloha hoi kou e ka opio, a na ke Akua e kokua ia oe raa kau huaka hele; a o ka wa no ia i maalo ae ai o ua kaa la a nalowale aku la me ka hikiwawe nui. Ku iho la ke koa opio me ka naiu ana o kona manao no keia niau olelo a ka elemakule, olelo wale iho la no oia iloko ona, owai la hoi keia elemakule, aole anei keia 0 kuu makua ? O na helehelena, o na helehelena no o ko'u makua, a he ano like no hoi ka leo me kona, a o kuu maiiua io no paha ia. Lalau aku la oia i ua puolo nei a wehe ae la, a ike koke iho la no iax>kona mau kahiko nani no ka o ka wa ikealii, a ioa ae la ka opio o kuu makua no ka keia. Komo aku la oia iloko o leona lumi, wehe ae ia i kona mau wahi aahu lepo a komo iho la i kona aahu nani a kona makua 1 lawe mai ai, a i ka paa ana o kona aahu, me he 1a i ka nana aku i ka kakou koa ia manawa, ua like ka nani o kona mau helehelena ia manawa, me ka malamalama o ka po mahina piha o Mahealani ka lamalama ula weo o ka oiwi o ka kakou koa. Kau ae la oia i kona wahi papale muouou i molina ia e na lopi gula i okomo ia hoi e na pohaku inomi kumukuai nui o kela a me keiaano, aia hoi mamua pono 0 ua wahi papale muouou la kekahi pohaku daimana nui nona ka a elike la paha me ka maka-a--1 ihu-waa 0 kakou nei.

I ka pan ana o kona aahu, lalau aku la oia i kana pahikaua a kakua ae la ma kona puhaka, lalau aku la hoi i kekahi wahi koloka sihka 0 ke ano makue, a uhi iho la mawaho o kona kino holookoa, a aole hoi e hiki ke hoomaopopo ia aku kona mau helehelena. Puka aku la oia iwaho no kahi o kona lio; a iaia i hoea aku ai iwaho o ka hale, hele loa aku la oia e hui me kona lio, a pane aku la: Eia au ke hele nei no ka hale alii, a aole hoi au i ike ka manao o keia hele ana, a e haawi mai oe ike kookoo aniani o kaua ia'u. Ia wa i luai mai ai kona lio i ua kookoo aniani la, a lalau aku la keia a paa ma kona lima.

Kamoe aku la kona alahele no ka pa alii, a e kaiewa ana roa kona puhaka kana pahiknua. a ma kona lima hoi kana kookoo aniani. laia i kaalo ae ai ma ka puka pa o ka hale alii, ike aku la ia i na kanaka e momoku ana no ka pa alil Heie loa aku la keia a komo ilo ko oka lumi oka haie ahi, a aia hoi ka moi, kana kiikamahine, na lii hanau o ka aina a rae ka po; hanohano e nonoho mai ana iloka

Komo aku la keia, a iwaenakonu o ua lumi la, ku ibo !a keia me ke au ana o kona mau maka e ake o ka ike aku be wahi noho kaawale kekahi oloko nona e noho iho ai. laia e ku ana iwaena o ua lumi b, aia hoi na maka o ke anatna holookoi maluna o ka oiwi nani o ka kakou kea kahi i makaikai nui al No kekahi mmute kona ku ana malalla, ia wa ike mai la ke kaikamahine a ka moi a kamaiiio aku la i kona makuakane e kii aku i ka maUhini opio a lawe mai e hoonoho ma kekahi noho kaawa!e. I ka lolie ana o ka moi i ka olelo a kana lei, haalele iho !a oia i kona noho a kii aku la i ka maiihini me ka pane ana aku: Eka malihini maueai e, ua oluo!a ia ka'u kaikamahine ke noi ana mai nei ia*u e kwe ?nai a hai aku ia oe, aia he noho h- ma kona aoaa a e he--1« ak**" oho iho malaila.

Kunou aku la ka opio. a ukali aku b inahope o ka moi, a mamua o kona noho ana iho iluna o ka noho, ua ku mai !a ke kaikamahine alii a Ulau mai la i na lima o ka eu o Italia a pane mai la: E ka opio, ka mea nona ka nani a u e ike nei, a'u hoi i ike ole ai ma kuu aupuni nel e oluelu oe e kala mai ia'u, aka hoi, aole bc mea pono no makou ka heokuu ana aku ia oe e ku iluna, no ke hoikemai nei koumau helehelena, aole oe he keiki kamaaiea no keia mau kaiaulu, aole no hoi no ke kulana haahaa, aka, no u kaokao liuna kaupoku o Hanalei." nolaila he mea pono ia'u e haawi aku i ko u mau mahalo kiekie ma ka lawe ana mai ia oe a hoo* noho iho maluna o keia noho. I ka lohe ana o ke koa opio i keia pane a ke kaikamahine, ia wa i kunou aku ai ka kakou koa opio, a me na mino aka o ke ano hoomahie, pane aku la oia: Eke aliiwahine opio 0 ka aoao palupalu, no kou olulou ma kou hookipa ana mai ia'u i ka malihini maluna o keia noho, oiai he malihini au imua ou a pela hoi me kou makaukane a me ke anaina r holookoa e noho nei, a he mea na'u e poma o!e ai keia mau pahola ana mai au ia'll. Noho iho la laua iluna 0 na noho, a me he*mau opua la ua mau opio nei e noho ana iluna o na noho. Oiai laua nei e kamailio ana me na hene mino aka ana, ia wa ua po no oie mai la ka manao 0 na keiki ahi e ae e nonoho mai nei, oiai aia lakou a pau ia pua hookahi kahi i hoomahie luna like ai, a ua kuka nui iho la lakou e hoopoino i ke ola o ka opio malihini e papa leo pu la me ke kaikamahine ahi. I ke anaina e noho ana. ua ku ae la ka moi iluna a pane mai la imua 0 ke anaina me na waimaka e hiolo ana ma kona mau papalina penei: E o'u mau makaainana, na 'lii hanau o ka aina, a me na naita kaulana hoi o kuu aina, ua kauoha aku nei au ia oukou a pau e akoakoa mai maloko o ko'u hale alii nei no kekahi hana ano nui a'u i minao ai e hoike aku ia oukou, a oia hoi keia: Owai la iwaena 0 oukou e kuu poe naita kaulana e a a ana e paio aku me ke kupueu o ke aupuni Haahaa, ka | mea hoi nana i kaili aku i ke ola maka- | mae o Laiona Huka, ka naita a'u i kajpa aku ai o ka weli o ko kakou aupuni; aole no hoi paha owau wale no kai kapa aku iaia ma ia inoa, aka o oukou pu no hoi paha kekahi. Nolaila oka mea o oukou e a-a ana e paio me ia i ka la apopo, a i lanakifa oia, alaila, e lilo no oia i kane na ke kaikamahine alii, a 0 ke aupuni hoi nona ia a mau loa. Nolaila owai iwaena o oukou e a a ana e paio i ka la apopo ?

i Palua a pakolu ninau ana aka m-i, | a puana like mai la ke anaina holoekoa, aole, aole loa hookahi iloko o kou aupuni nei, aole no hoi iloko o keia ana ina e hiki ke aa e paio aku me I.ula, no ka mea eole la he kanaka, aka hc kupua oia. Ika lohe ana o ka moi i keia mau hooho leo ana a kona mau makaainana, kulu iho )a kona mau waimaka, a pane aela: Aolea'u mea aloha e ae, aka o ka'u lei hookahi wale no e noho nei ma kuu aoao, a ehia ka hoi me mokumoku?hua o ka naau o kona kaawale aku mai a'u aku, oiai he ekoa na helehelena o ua hiena la o Mauna Haahaa. ahe okoa hoi ko ka'u kaikamahine. [ O na helehelena o Lula, he mau he lehelena pupuka a ku i ke ano hooma ka'uka'u ke nana aku, a ua kupono no ke kapaia ana "ka hiena o Mauna Haahaa. ] Pane hou mai la ka mo : : Ina aole he mea iwaena o oukou e a a ana e paio aka me ua hiena la, abila o ka po hope keia a kaawale aku oia mai o kakou aku, pau hoi ko'u ike hou ana aku i kona mau helehelena, a rna ka la apooo hoi e piii aku ai oia me ka mea a'u i hoowahawaha ai Ina no hoi paha o keia opio ui malihmi e noho nei la ma ka aoao o kuu kaikamahine, ina dc hoi ua pono loa, oiai ke hoike mai nei kona mau helehelena i kena wiwo ole, a e aho hoi e ike mua ae au i keia opio e hoomahīe ipo ana ka nahele me kuu kaikamahine, a noho iho la ota I i!a!o me ka naau walohia a me na wai- ! maka e helelei ana.

Ika noho ana iho oka moi f ua ba ule paha aku la ka moiwahine iluna o ka papahele no ka nui o na hootuutpo ak>ha keiki iloko oaa, a o ke kaikama» hine no h<« kekahi Uoko o ia mau haawina hookahi oo kooa makua i ka haakkiho.

I an:i aku o n» hoopoluluhi k*umaha maluna o ke anaina holookoa, ia wa no 1 ike ia aku ai kekahi wahi luahine pupuka e kolo hele ae ana imua o ka okoi, a kunou mai la oia i ka mou a pane aku b hoi ka moi: O oe ia e Dut>ana ke kilokiio kaulani o kuu aupuni neu a heaha la kau mau mea hou a me kau mau heakaka ana e piH ana no keia hana ano nui ?

1 ka lohe ana o ua luahine nei, [>elu iho la kpna mau kuli ilalo a neenee | mai la a ma na kapuai wawae o ka ka* kou koa opio taadila, a honi iho la i kona mau kamaa; a no kekahi wa ea ae (a kon« poo, a ku ae la me ke kino maloeloe a pane mai 1a me ka eehia nui penei. E ka moi a me ke anaina a ptu maloko nei, ma ka tke i ao ia ai au, a oia ike hoi ka'u i lawelawe ai no na wa loihi i hala, a i hooko mau ia hoi ka'u mau wanana ana, a ano, ke wanana hou aku nei au. a e lohe hoi ks anaina holookoa a juu a manaoio. O keia opio malihini e noho nei ma ka aoao o ke kaikamahine ahi, aole ia he mea e ae, aka oia no ka mea a'u i hoaiai mua aku ai imua ou e ka moi, a oia nei aunei ka mea nana e hooniooi na kukulu eha 0 ka honua, a nolaila mai maka'u a mai kaumaha ka naau, no ka mea eia iwaena o kakou he heola, a ua loaa hoi ia kakou he pomaikai mamuli o kona hiki kino ana mai mamua ae o ka hiki ana mai o ka la i manao ia ai he la no ka ehaeha, uwe, a kanikau no ka lawe ia aku 0 ka hooilina alii 0 ke aupuni nei e Lula, ka weli 0 Mauna Haahaa. I ka noho ana iho o ua kilokilo wahine la ilalo, ua ne-i ae la ke aaaina ho lookoa me ka ninau ana o kahi i kahi, he naiia ka paha keia. Oiai ke anaina e nune ana, ku ae la ka opio iluna, we* he ae la i ke koloka e uhi ana i kona kino holookoa, aia wa no i ahu wale ae jai kona kahiko alii, a ike pu ia aku la kaoiwi nani o ka kakou koa, a paiakuli ae la ka lewa i na leo hooho, auwe ka nani e! he alii ka keia !! a wawalo ae la na paia o ua kakela la i ka leo 0 na kanaka. Ika meha ana iho, ua i>ane mai la ke alii op?o. Eka Moi ame kau aliiwahine. Ke kamalii hoi, ka hua mai loko mai o ko olua mau puhaka. No ka loaa ole he naita mai loko ae o ko olua aupuni, e hiki ai e kokua i kau noi a'u i lohe iho nei, nolaila, ke ku aku nei au a kamailio aku imua ou a me kou mau makaainana.

Owau ka naita i aa e kokua ma kou aoao, ika la apopo no ka make ame ke ola. Ika lohe ana ona mea a pau ame na naUa, ua hulohulo mai la lakou me na aka hoohenehene ana me ka hoo* puka pu ana mai, he pupule ae la paha īa, ahe minamina paba i ka nani oke aliiwahme—me ka manao kuhihewa e lilo ana iaia, aia ka a lil» ia Lula, ka naita kupueu o ka waoakua o ke aupuni haahaa, apopo e akaaka aku ai makou ia oe e kahi keiki hoonana nui wale, oia nae paha hoi 0 ka nui o kou makemake i ke kaikamahine alii e hlo ia oe, ke kumu o kou hoomanawanui ana. I ka lohe ana o ke keiki alii Laudi!a T ua pane aku la oia, ena kamaaina o keia aupuni, ke aka hoohenehene mai nei oukou ia'u, ka mea a oukou i ike

ole ai mamun, a i haiawai ole ai ma kona' wahi i hele mai*ai, nolaila, eia ka pane ia oukou, ina be ikaika oukou, heaha !a ko oukou mea i maLau wale ai i keta rutta, no ko oukou ikaika} ole nolaīb kc kumu „o ko oukou aa 1 ole ana e hakaka me ua naita ia. | I ka lohe ana o ua poe naiia nei, ua' pii koke ae la ka inaina wela iloko o ko 1 lakou mau puuwai, a pane like mai la I iakou, e kahi opio, e nee koke mai j imua e loaa koke no ka uku panai o; kau mau olelo ina | Ia manawa no i nee aku ai ke alii i opio imoa, unuhi ae la oia i kana pa-! hikaea a kahea aku la oia i ua poe la e nee mai uuua, no ka mea, ua makau kau au no ka paio ana me oukou a poo, a e hahau aku hoi i ka hoopai maluoa o oukou. E ka poe hookano, aka mamua o ke ku ana mai o ua poe naiu net, ua haule aku ia eooo ilalo o ka paoahele, ia manawa no i lele Uke mai ai he 40 noe oaka, me ka lakou niaunahikioa, o ka wa no ia i l like ia aku ai ke koele o ka lakou mau p*^fkaut t 110 na minoee wale no elima, aia hoi, e ku ui kt alii opio me nanaina • ka

hauheo maluna o kona mau heleheieiia 10 ka wa no ia iku mai ai ka Moi a pane mai la, e Uke no me ka nui oko oukou manao uilant, pela no oukou i loai ai i ka pilikia, me oukou no U. Eia au ke huli hoi nei me ka mali hini, i ke tuu ana iho ona olelo aka Moi, ua ku mai la ke aliiwahine a hele mai U a lalau t ka Uma o ka opio hoo kalakupua, ! Eke 1» opīo, ka nani iua ole a ko'u mau kit onohi i ike oie ai mamua, ua kauoha mai nei ko'u makua hu, e kit mai au ia oe no ko kaua huli hoi aku i ka lumi hooluolo o 4, eha ka manao, ua ae aku ia ke alii opio» a pane aku la, he oluolu loa au i kau noi e ke aiii wahine.

Ia mamwa i kuikui iima (>u aku ai u* mau ui nei, a huli nui aku U no ka lumi hooluolu, ma ia wahi aku iaua i hoomaka ai i ka huki i ka ulua. I ka puka ana mai o ka la i ke kaka hiaka, a pahola ae la kona mau kukuna maluna o ka ili apuupuu o ka ama, ou ka manawa i ala ae ai o ua mau ui nei, a uhaele aku la ma ka lumi auau nuhila laua i hoomaemae ai ia laua, i ka hu li hoi ana mai, ua kani mai ia ka pele aina a haule aku la lakou paina. a i ka piha ana oka lua oka inama, ua huli hoi aku lalakou no ka lumi hookipa, ia wa i kamailio aku ai ke alii o\no, e kii ana oia i kona lio, a me ko<u mau pono kaua, ua ae mai la ka Moi, aku ae la oia hele no ka hoteie a kona iio e ku ana, iaia i ku iho ai, ua pane aku la oia i ke kahu iio e lawe mai i kona lio imua ona, ua ae mai la ke kahu )io, ua huli aku la oia komo no kona iunii kahi a kona mau pono kaua e waiho ana, ika makaukau ana, ua puka mai i» nia ama kahi a kona lio e,k . nna, me ka iako pono ina pono a pau, ia manawa oia i kau ae ai maluna o kona lio, a o ka hale aiii ka pahu hopu, i ka ike ana ona mea a pau i keia iio ;tno e, ame ka noho he guta wale no na mea apau, ua nui ka poe i h< k ic mai makaikai, komo aku la keia, aia hoi ua hiki mai ka elele aka naila Lul.i, e kauoha mai ana e haawi aku ike kai kamahine alii i wahine nana no ka nu\i aoie he naita nana e aa aku iaia. A oia ka ke alii i pane aku ai, ua ioaa he naita ma ko'u aoao e paio ai. o hoi a hiki aku makou i ka h<>ra eiw.i o keia la, no ka paio ana me ua o Lula, ika lohe ana oua elele nei ua huii hoi aku la oia, a hiki imua o kona haku, ua hai aku la oia i na mea a pau ana i fohe ai mai ka Moi aku Ika lohe ana o Luia, ua iuliiuii iho ia kona poo, a pane ae ia, e hoa mai oukou i kuu lio, makemake ioa au e ai ka maka o kuu pahikaua i ka io oka moho aua alii ia i ka hora eiwa o keia ia. I ke kaa ana ae o ka manamana kuhikuhi i kahora eiwa,ua ike ia aku ia ka huakai ahi e puka aku ana mai ka hale aiii aku. a kai aku ia noke kahua iealea. Ua heie no hoi ke kahua lealea a hookeke no ke ake nui o ka ike kuma ka ika moho a ke aiii i makemake ai Ike komo ana aku o ka huakai, ua haawi like mai ia ke anaina i ko lakou mau hoomaikai, ame na ieo hoobo o ka oiioli, me ke au ana ae ona maka e ake ana oka ike aku ika moho m a ko ke alāi aoao. Ina lii i noho iho ai, ia manawa i ike ia aku ai kekahi kanaka nui a loihi hoi e hele ae ana i ke kahua iealea.

A hooho ae Ia na kanaka aia ka heokalakupua o ka makakila ke kamoe ae la no ke kahua kaua maluna 0 kona iio kaua, i ka lohe ana 0 ka kakou koa, ua huli aku ia oia a nana i kona hoa ; paio, pane mai la ke alii ka Moi, aia ko hoa paio la ke hookokoke mai la i ke kahua kaua. Ike kuu ana iho o na olelo a fca Moi, ua ko ae la ka naita opio a hele ; ako )a no ke kahua kaua i Ike kokoke ana aku, ua huli aku U (■ ka naita Lula a pane aku ta, eka opiu j puuwai hopo ole, ke aa mai neioee | molia i kou ola ma ka poho oko u | Uma i keia la. j Pane aku la ke aiii opio, manao au ■ ia ka opio aku ana e hoohaahaa i kou |inoa kaulana i keia la, me kou hoi aku [ma ke ano kino wailua i kou one [ hanau. | Ika lohe ana oua niiea net ua puki ; mai la oia ike kaulawaha o kona Uo, |a kauoha aku ia i ka puuku nui oka ;la e puhi koke mai i kana o-te kahea i E makemake ana oia e hoopau koke i |ka walaau ana a kea wahi keiki, e hoi ikoke aku oia» ka !ua pa-u oka make mau loa. f AeU i pau, j