Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 7, 12 February 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

•KAK.W IA N«"» K\ WPEPA KfoKox]

INi; rr,c3. o I.ono i kona atra a pau, a mahope ina ko Kama: mahope nonei mai la o Kamalalawaiu ia Lor,o ikamakahiki e aho r.a'u kahi kauwa a kūua. I mai la o Lono, aole ia he kauwa na\i. o ko'u kaulana aina no īa he alii 13 I mai ia o Kania, o kau wahi kaular>3 aina no ka keia. Ae, « i ka pau ana o ka Kama olelo ana, ke !ohe mai la kona kaulana aina oia o Makaku kana kea. Ka ' haahaa, haka j>au ika io!e ! Penei ke ano o keia olelo i puka mai ai mai a Nlakaku mai ka pukaua o Kama, no ka uuku o ke kino o Puapuakea, pahaahaa kona kino a puipui no nae, he olelo houkae ia. Pane aku Ia o Puapuakea i kam o!e--lo hoehaeha i ka manao o Kama a me kana pukaua o Makaku penei: Ae. he uuku ko'u kino, aka he lila maia nae no Kae'a, a pa aku au i ka Akolea; ao!e au e pala i ke anahulu heokahi. He iki ulu ma-ika au nanae kaa ke kahua loa e pau ai. A pau ka olelo ana a ua mau kaulana aina nei e hoehaeha ia laua iho, pane rnai la o I.onoikamakahiki ma ka ninau ana aku ia Kamalalawalu: Auhea kou kaulana aina. Olelo mai h o Kama, aia no hoi e olelo mai la. Lohe aku la o Puapuakea i ka pane ana mai a kc alii o Maui o kona kauhna aina kela, alaila hoomaka aku la o Puaj)uakea e olelo e like me ka olelo heohoka a kela pukaua ma ke ano hookae aku hoi. Ae, he lolena ko pukaua, he nui puma»a ku i Kapua, hookahi no pa a ke kikiao nnkani hina ilale».

A i.i i keia lohe ana o ke alii o Maui a me Makaku i keia oltlo a l'uapuakea, pii ino ae la na a-a huki 0 ka inaina hiki ole ke kaohi mai no na anahulu he lehulehu, he hele aku koe a hiki i ka hooko ia ana o na manao iiii walania, a o īa manao i puka aku mai ia Puapuakea aku no ia. 0 keia olelo e kike nei, aia no ia i ka wa e ai nui nei. Hoolai iho la ka ona a ka awa. noenoe lua kela hiki ole ke kaomi iho i ka oni ake kino. O ka haule aku la no ia o na 'lii o Hawaii hiamoe ma kahi i hoomakaukau ia no laua e ke aiii o Maui no Lono ma. A Ike ao ana ae paina a maona. Noi aku la o Kamalalawalu ia I.onoikamakahiki i kahi kauwa ana e aha na'u kahi kauwa a kaua, aka heole aku la o I.onoikahiki aoie, o ko'u kaulana aina ia e like ro hoi me kela au i kuhikuhi aku la 1 kou kaulana aina. Nolaila nonoi aku la o Lonoikamakahiki ia Kamalalawalu e aho e hei maua. l'ane niai la ke alii o Maui, mai hoi olua, e noho a hele kaapuni kakou ia Maui nei eai hele ai Ho* oie aku la o Lonoikamakahiki aoie, e hoi no au a Hawaii. Ma kekahi la ae, hoi aku la ke alii 1 Hawaii a pae ma Kawaihae, hoomaha he mau ta malaila, a i ko lakou pae ana aku nae ua makaukau na mea ai i na makaainnna makee alii. Olelo mai la na alii a me na koa, me-e no hoi ka huakai hikiwawe a kc alii o ka hoio ana aku nei 1 Maui a o ka hoi koke mai nei no ka ia! I aha aku ia hoi ka hana o Maui e noho aku ai, he mea hoopilikia wale aku no paha ia i kamanina, i ka malama mai ia oe i ka mahhini, ua ike aku la no i ke aiii o Maui a me kona kaulana aina. A ninau mai la na koa a me na alii, a pehea aku la kona kaulana aina? Olelo aku la o Lonoikamakahiki, he kaulana aina auanei kela he kuahiwi, he e>raiu ka hoi kaha-ku ke kiekie.

{He mea pono i kou mea kakau mooblo ke hoakaka aku i ke ano o ia mea he u kaha-ku i ko kakou helu t keia wa, oia hoi he ewalu kapuai ke kiekie. He nui kela, he hulali ka haa ) Aka, o ua alii la nae o Maui, ua noi mai nei nae i ko*u wahi kaulana aina ia Puapuiikea i kauwa nona, a ua hoole aku nei au aole ia he kauwa na'u, aka he alii la, a o ko'u hanau niua no ia. a aoie fyoi e loaa ia oe, e hoi ana no au i Hawaii me ia, a oia la i lohe oukou oia kumu o ko u hoi koke ana mai nei, aole i noho loihi aku nei ia Maui, no ka ike makaana no o ua '!ti la no ko ia nei eleu loa 1 ka hoomakaukau ana i na mea e pili ana i ka'u mau mea ai, oia no ka'u e kaena ae ai, aole mea hke me ia nei ka holo o ka hana. 44 Aohe kaulana ai4olo, I kaa ia e ke akamal I ka pau ana o ko lakou mau la oka hoomaha ana ma Kawaihae, ua hoo~ maka aku la o Lonoikamakahiki ma c kaapuni ia Hawaii; hok> aku. la lakou

n>3 na waa a hiki i Napeopoo. pae *akou malaih, a noho he ?naa A.pau ko lakou noho ana naaiail*. hok> aku <j iakou a hui i nia Kau. Okio aku U o Lonoīkaenakahiki :a Poapuakea: auhea ee. e noho ee ianei ii)e ko k?:ma ao iaau, a i loa mai na ai laaa a ko kumu. alaik e loio ee a oau, hoi ae kaua noho pu. Kobib he mea maikai no ia i ko Puapuakea manao. 0 ka inoa o kana kumu o Kaunamano. Hoakaka aku la o Lonoikamakahik'» ia Puapuakea, e hoomanawanui oe i ke ao, no ka mea, aeie kaua i ike aku i ka manao o ke ahi o Maui a me kona kaulana aina, malia paha o kii mai e e kaua ia kaua, a e noho a£u ana hoi Kaua me ka makaukau, aole hoi i ike ia na ai. he mau keiki kane wale no. 4i l ka lani no ka ua wehe e ke pulu o lalo nei. ** "I kahi eno ka malie hilo e ke aho." " I kai no ka Ia mali eka makau. !; Haalele iho la ke aliī i kona kaulana aina i K3U a holo aku la no ka aina paia aia ika hala oia o Kalapana. I kona hiki ana aku ilaila e noho mai ana o Oheakekoa ke k'hu hanai o Kaikilanialii o Puna, he aliiwahine ui keia o Puna: aua hookipa ia aku la ke aiii me ka hoohiwahiwa nui ia mai; he o!e hoi kahi o ka hoohiwahiwa ia mai. o ke Alii aimoku no ka hoi keia. Noho iho la ke alii ma Puna iloko o ia mau la e luakaha ana i ka nani o ua aina la, a he nui ka malama o na alii a me na makaainana ia Lonoikamakahiki e like me ka mea mar mau i keia lahuikanaka. I ono loa hoi paha ke alii, i ka ono 0 ka wai o ka niu haohao o ka niu moe o'Kalapana; a hooheno wale ka hoi ko W'aianae kamalii, aole oe e pakele aku Ika wai oka niu haohao. Pakela aku la hoi paha ke alii, nona ka hoi ka olelo ana, ku ka apa ia Hawaii he moku nui. Maanei kou mea kakau e hoike aku. I kekahi la hele mai la o Oheakekoa ke kahu hanai o Kaikilanialiiopuna e halawai me ke alii me Lonoikamakahik?, a hui !aua me na manao aloha. I mai la o Oheakekoa, e oluolu mai ka hanohano o ke alii i ka manao okana kauwa haahaa, ina ua hewa keia manao imua o kou ihikapu lani, e kala

mai. I aku ia o Lonoikamnkahiki, e pono oe e hoike mua mai manao la, i ike au ina no ke kupono no ke kala, e kala aku, a ina aole, aoie no hoi e, hiki ke kala aku, oia ia i lohe oe. Ua pono wahi a ua o Oheakekoa, e lohe mai ke alii, eia ka manao a ke kanaka i hele mai nei, i kit mat nei no au ia oe e hoao ae no oe me ko kuahine me Kaikilanialiiopuna; ke ano o ka hoao he mare, a oia ka mare o kela wa. I aku la ke alii o Lonoikamakahiki, he maikai hoi ha kou manao, ina ua pono ia i ko ke aliiwahine manao, alaila ua ae aku la no hoi au; i mai la o Oheakekoa ua pono ua maikai nelakeia manao o ke alii, a oia paha keia wahi hoohuai a kou mea kakau: " Maikai Puna konane i ka malie. Me he ku-moena la i ho-la ia, Ka oiali hinu a ka papa i ka la." Ua hoao ae la ua mau alii la ia mau la, a ua hui ae la na manai, a noho ae la laua he kane a he wahine; a mahope iho oko laua noho ana i nalamaka-ke-hau o ko laua hui ana, i aku la ke alii kane i kana aliiwahine, e hele kaapuni paha kaua i ka mokupuni o kaua ? He mea maikai ia i ka manao o ke aliiwahine e uhaele e ai i ka waiwai o ko laua mokupuni, a ua ae aku la oia. Noiaila ua hoomakaukau iho la na 'lii i ka laua huakai kaapuni, kauoha ae la laua i ko laua mau hookele waa a me na kahu e hoomakaukau i ai, i Ia no ka huakai ake alii; a i ka makaukau ana 0 na mea & pau a ke alii i kauoha ai, hoomaka aku la ka hele 0 ke alii a hiki 1 Hilo Hanakahi, a noho iho la ke aiii ilaila e ai ana i ka waiwai o ia moku; ua hoolako mai la na lii o Hilo a nie na makaainana i ka waiwai a oi aku na ke alii nui o lakou oia o I.onoikamakahiki a me kona niau hoa hele ma keia huakai. A hala he mau anahuiu ekolu o ko lakou noho ana malaiia, hoeu aku nei ke alii kane i ke aliiwahine, —E, auhea oe e ke aliwahine, ua lawa iho la ko kaua noho ana maanei, e uhaeie kaua e kaapuni i ka aina, ke lele e wale raai la no ko'u haiia i ke alii o Maui ia Kama-1 lalawalu, no ka pakeia noi i kuu wahi kaulana aina oia hoi kuu kaikuaana aHi o Puapuakea, aole nu i ae aku, ua hoole aku au iaia, aole e loaa ia oe e hoi pu ana no maua i HawaiL Malia paha ua ino kona manao no'u a holo mai oia e kaua ia'u i make au, alaila o ka lilo no ia o ko'u kaulana aina iaia. i

I mai la ke aliiwahine, heaha kona mea e hana ino mai ai ia oe; aohe hoi au mea ino i hana aku nei laia. Ma kekahi la ae hoomaka aku la ka huakai alii e Hele kaapuni i ka aina, ho'o aku nei lakou ma na waa a hiki i Waipio. i ke kahua hale o ke alii Keawenuiaumu Koho lakou nei ma ia aina he eiua anahulu, ua hko hoi na mea ai i na makaamana i ka hoolako ana mai i na mea e kupono ai ko ke alii noho ana ilaila.