Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 8, 19 February 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAĪwAU U NO KA NUP£PA KUOKOA.]

IHOU aku la ke ahi kane i ke aliiwahine, a ka la apopo e holo aku ai kakou a hiki i Kawaihae. Ae mai ia ke aiiiwahine, ae ua pono, o kou leo no ka leo hooiohe ia. o ka ieo o ka iwi koko. A i kekahi la ae, hoio aku la lakou a hiki i Kawaihae, pae i uka a noho no kekahi mau la, he aina ia a ke alii i aloha ai, hookahi o iakou anahuiu malaila, oielo aku ia oia i kana aliiwahine, e hoi kaua aka uka o Waimea, hoolono mai oka leo 0 ka manu i ke kani ae. He ike waie aku ike kanaka iawaia hi aku, pohai no ka manu maluna he Ia no ko iaio. Ua manao mua no ke alii Lonoikamakahiki e holo mai ana ke alii 0 Maui a me Makaku kona pukaua, a kaulana aina me kona mau koa e kaua i ke alii o Hawaii a make, alaila o ka lilo no ia 0 Puapuakea ka mea a ke alii o Maui i ii'a mua ai.

| oka mea ake alii o Maui i lia mua ai, aka, ua poho i a inanao ana ona, i kela wa a na alii i hoi ai a noho i uka o Waimea i ka aina mauna, nona ka 'ua Kipuupuu o Waimea." Ka ua aloha ako laila Kini, nona keia mau huaolelo i kaulana i keia wa: "Hole Waimea i ka Ihe a ka . [Makani, Hao mai na ale a ke Kipuupuu, He laau kalaihi ia na ke anu, I c o i ka nahele o Mahiki, Ku aku !a i ka malanai a ke [Kipuupuu, Holu ka maka ke Koa-i-o uli." Ua noho oLonoikamakahiki mekana aliiwahine, na alii me na kahu, na koa na ohua, na ai alo, na punahele, na kauwa, na iwi kuamoo, e noho ana ke alii, me ka hoomanao mau i ke alii o Maui. E huli ae kakou e na makamaka a e noonoo i n.i hana a ke alii o Maui; a e waiho malie- aku hoi kakou i na alii o Hawaii e lualai Ia i ka aina mauna.

Mahope iho o ka huli hoi ana mai o Lonoikamakahiki ma mai Maui mai; olelo aku nei o Kamalalawalu kc alii o Maui 1 kona kaulana-aina, oia no o Makaku: E, e Makaku kuu pu-kaua, ke koa ikaika, ka Pou-hana, ka he-kau oka moku, kuu Kaulanaaina: Pehea k*u manao e kii kaua e kaua ia Lonoikamakahiki, ina e make ia kaua alaila, lilo kahi kauwa ana ia'u ?

Olelo aku la o Makaku i na i manao ke alii pela, alaila aole ia he mea loihi, i hakalia i ka leo oke alii, a pane mai | ka hoomaka no ia e holo e kaua. Ua ike oe e ke alii i kona Kaulanaaina, aole ia o ko'u hoa e kau iho ai o ka wai a e paki iho ai o ka hou, i mea mahuahua ae 1 lawa ko'u lealea ana. E nana mai oc i kou Pukaua» a kaulana aina hoi. He kuahiwi mai keia i kau ia e ka ohu, ua hele a noho ke a o Kuanunu ilana. Loaa aku paha ia io'u raau hma, iluna no ia hoonohonoho i Waineki. A pau ia mau olelo kaena a Makaku, he mea e ka hauoli o ke alii o Maui. Ina pela e hoomakaukau na koa a puni o Maui nei, e kauoha aku e koa mai imua o'u ma Lahaina nei, na koa i ao ia ma ki oihana koa, a me na koa i ao ole ia,—aia ka pono o ka nui o na koa e holo ai e kaua me ke alii o Hawaii.

Ua hoouna ia na luna e like me ke kauoha a ka leo alii, he elua anahulu o keia hoomakaukau ana, ua lako pono mai la na koa, a rae na waa. Ua kauoha ae la ke ahi e kahu i 0 oia hoi ka ai, ka i«, me na lako 0 ka holo ana i ke kaua i HawaiL Ua hoouna ia na elele e holo i Molokai, e kuu i ka ia o na loko o Molokai a me ona ai no hol Ninau noai nei na kanaka o Molokai, heaha ke kauoha a ke alii i hoouna la mai nei e kuu i ka ia o na loko a me ka ai ? I o holo no ke alii Kamalalawaiu e kaua ia Lonoikamakahiki i Hawaii. Kai aku nei keia lono a lohe o Laaikaula, ke kaula nui o Molokai, oiai e noho ana ia i kona wahi ma Puuohoku i Molokai. Ia lohe ana o Lanikauia i ka manao o ke aiii o Maui, e holo e kaua me ke alii o Hawaii ? Kauoha aku la *ia i kana mau keiki ekola c akoakoa mai: Ilua mau kaiki

minui ua moa ka ini« liilii a o kauwahi keiki he auku; o na Keiki nunui nac i ke a ? o r. j u o> Lmikau'a» a o kahi keiki uuku aia ia ilalo o Htlawt-ik» kahi i noho si.

I aku nei o Linika.tU i kana mau keiki nanui, e holo o*»ui ika la apopo i Lahaina: e olelo aku ike alii o Maut osa o Kamalakiwaiu, 0121 holo me ke 'alii oka la hiki e kxua at T (Hawaii) o make mai auanei; aole paha i oklo ia mai e *o ke alii o ka la komo/ (Maui) e aa e kaua aku me 'ke alii o ka Ma hikl' Ina e holo aku ana e kaua, e make mai ana aole e ola, i ka Pukaua no a make, he uuku wale ana no ko ke alii a me na koa; ehia mea aloha oka maka o ka wahine a me na keiki, ika ike ole; ina hoi e hoolohe mai ke alii i ka olua mau oleio; alaila, aole hot he | olelo ana; he mea ai ia kalo moa, o ka | !a ka mea nana o ka napoo ae %

I keia manawa, oieio mai nei na keiki i ka makuakane »a Lanikaula, aole maua e ae e ho!o i Maui; no ka mea, aoie no eae mai ana ke aiii i ka maua mau oielo, he aiii paakiki; a 1 ole, ua puni ia i ke alakai a kona Kau-lana-aina, oia hoi o Makaku. Oieio aku la o Lanikauia, ina aole olua e ae ana j ka holo i Maui e aua i ke aiii, alaila, e poino ana ke alii a me na koa. Ina pela, ao'e olua e ae, alaila, e kii oiua i ka pokii o olua ilalo o Halawaiki, o ka inoa o keia wahi keiki uuku a Lanikauia, o Kamoha i kona inoa. A hoomaka aku nei na kaikuaana e kii i ko laua pokii. Iho aku nei iaua nei a hui me ko iaua pokii, i aku nei iaua nei; i kii mai nei maua ia oe e Kamoha'i, ua kauoha mai nei ko kakou makuakape ia maua e kii mai ia oe, he hana kana i manao ai nau e hana, i mai nei ua wahi keiki nei, a-he heaha la ka hoi kona mea i i olelo ole mai nei ia oiua e hana, ia'u ka i kahi mea uuku, na'u e hana ?

Ninau mai la ua wahi keiki nei heaha la ka hana? Olelo mai ia na kaikuaana, e holo oe i Maui i ke alii la Kamalalawaiu, e aua aku aole make I holo i Hawaii e kaua ai me Lonoika- ; makahiki, o make mai. Ina ha pelā, e pii aku kakeu a hui pu nee ka makuakane o kakou; ae aku nei na kaikuaana, a hoomaka aku nei lakou e pii e hui pu me Lanikaula ko lakou makuakane. I ko lakou hiki ana aku imua o ko lakou makuakane, ohaoha mai la o Lanikaula i kana wahi keiki uuku. I mai la ka makuakane, i hoouna aku nei au i kou mau hanau mua e kii aku ia oe e hele mai e hui pu kaua no kekahi manao nui a'u e hoouna aku ai ia oe. Ua hoouna aku nei au ia laua nei, aole o laua nei ae, he hohe wale a me ka maka'u. Nolaila, eia kuu manao ia oe ke ae ia, e holo oe a Maui, e papa »ku ia Kamalalawalu, aole make holo i ke kaua ī ke alii o Hawaii, o make mai A i ka lohe ana o ua wahi keiki nei i ka manao o ko lakou makuakane, i aku nei ua wahi keiki nei: O kahi huaolelo iho la no ia, ae mai la ka makuakane, ae, oia iho la no.

Aohe hoi ha he manao nui, ua ae aku la au, na'u e holo i Maui e hui pu me ke alii Kamalalawalu, a i lohe ole mai no hoi ika'u olelo, alaila, ehookuu aku no e like me kona manao. Noho iho la lakou nei a kekahi la ae, hoomaka akū nei ua wahi keiki nei e lawelawe 1 kana apana hana, ala ae nei keia i ke kakahiaka wale, paina a maona, hoomaka aku nei keia e hele a hiki i Pohakupiii, e hoomakaukau ana kekahi waa o laila e holo i Maui. Ninau aku nei keia i na kanaka o luna o ua waa nei, e holo ana ko olua waa ihea ? E holo ana maua i Maui i keaha la ? E aho hoi ha o kakou ke holo i ka-liu au no ka waa o olua; ae mai la ua mau kanaka la, ae, heaha la hoi ka hewa ?

Koi nei kau aku la no ia a holo aku la lakou no Maui, ikaika iho la hoi ka makani he Kaomi; o ia holo ko lakou nei a pae ana i Honokowai ko lakou nei waa, paina ko lakou nei aina awakea, a pau ka paina ana, hoolale aku nei na kanaka makua e holo lakou nei a pae i Lahaina, hoole aku nei oua wahi keiki uuku hoonahoa nei, ao!e au 6 kau me olua; no ka mea; ua kau mai nei no au i ka honua nei, a mauka aku nei na au e hele aku ai a hui me ke 'lii Kamalalawalu, akahi no a ike na kanaka makua no laua ka waa i ka huakai a keia wahi keiki uuku, he huakai ka e hele ana i kahi o ke alii. Hoomaka aku nei oua wahi keiki nei e hele a haawi mai la ke keiki i ke aloha i na kanaka mikua, Aloha olua, a eia au ke hele nei. Oka mea ma ka lima o ua wahi keiki nei, he Ipu Uli-uh ua hana puka ia malalo, hoomaka aku la keia e olokaa ike a!anui me ka hili ana oka lima me ka la-i kakaa hele ua wahi Ipu Uli-uli nei. Kai nei hana iho la ia o ka hele ana oke alanui a hiki i kahi e ulu nei o ka ulu niu i Mala, oia hoi na niu a "Ka!eikoa" aia ilaila ka Heiau o Halulukoakoa, a ku keia mawaho o ka Heiau, iloko o laila ke alii o Kamalalawalu, uie kana kahuna a me kana keiki ou o Kauhiaimokuakama, a me Maka ku mt sa koa. ipeu.)