Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 9, 26 February 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU tA NO KA VUPSPA KUOK.OA.] Ke kuma oka heie ana oke alii rac ke kah ina iloko o ka Heiao, no ka nana ana i ke ano © ka huakai a he 'lii, no ka holo ana e eaua me ke alii o Hawaii. Ua ike ke kahana na kana alii ka lanakila o ke kaua ana, a ua makaukau no ka holo ana i kahi la ae. Ike mai la lakou i keia keiki i ke ku ana aku mawaho o ka Heiau, a hoemaopopo mai la lakou o kahi keiki uuku a Lanikaula, ninau mai la o Kauhiaimokuakama heaha kau huakai e ke keiki o ka ho'o ana mai nei ? I hoouna ia mai nei au e Lanikaula e holo mai e aua ia Kamalalawalu, a#le e holo e kaua me ke alii o Hawaii 0 make n)ai, oia ka ? u oka hiki ana mai nei, oke alii, ke koa, na makaainana e hoolohe i ka olelo a Kamoha'i, ke keiki a Lanikaula, alaila ola. Oke alii e hoolohe ole ana i ka olelo he 1 make ka hope, make pu me na koa, a |me na makaainana. Ehia mea aloha o I na ohana, aohe o na ohana o ke alii ua lai lakou ika waiwai o ka aina, oka | ohana o na makaainana oiai, aole lakou i ai i ka waiwai o ka aina

Pane mai la o Makaku aole e paa ke alii i kau olelo e ke keiki, na ke keiki ke u-lua, ua oe u, aole oe iai u. I aku la ke keiki, ae, ina pela ka manao—aia mai i Hawaii kekahi u, e u ana oukou —he u no ka pilikia, he u no ka poino—he u no ke auhee—he u no ke pio—he u no ka ehaeha, —he u no ka make raai ike Kaulanaaina o Loaoikamakahiki, ia Puapuakea. 1 hakalia auanei a make mai o Makaku ko ke alii pu-kaua a Kaulanaaina hoi, he hiolo wale ana aku no ko ke alii, a me na koa. A o ka mea auanei e ao ana i ke koa, a ao pu i ka holo, alaila, loaa hou ka pua alii o Maui nei, a hoopulapula hou ka hanauna alii, a ina aole e holo, alaila, e pau loa ana i ka make, aole ahai lono o hope nei. O keia no hoi ka olelo hope a ua keiki nei, kaha aku la keia hele a ka hale makamaka, kipa aku la keia, a halawai me na kamaaina o kauhale, haawi mai la lakou i ke aloha i ke keiki. A aloha aku la no hoi ke keiki, hookipa aku la lakou i ke keiki aie ka maikai, a haawi mai la lakou i ai nana. a ai iho la ia a maona. Ninau mai nei na kamaaina heaha kau huakai o ka holo ana mai nei o Maui nei ? Hai aku la ke keiki i hoouna mai nei ko'u makuakane ia'u e holo mai au e aua i ke alii ia Kamalalawalu, aole make holo i Hawaii e kaua ai me Lonoikamakahiki, o make mai auanei ia Lonoikamakahiki. A pehea mai nei ? Hoole mai n«i i ka'u i olelo aku nei, e holo ana no i Hawaii e kaua ai. Aka la apopo holo ke alii no ke kaua me ke alii o Hawaii, aia a apopo oleio hou aku au i ke alii. Walea iho la ke keiki me kamaaina a hiki i ka po ana, a moe iho la ia me na kamaaina, a i ka wa kakahiaka ala ; mua ae nei o ua wahi keiki nei, hele mua aku nei keia a kahakai noho, i ! kahi o na waa e kau mai ana.

Mahope o ka pau ana o ka aina kakahiaka o ke alii, ua akoakoa mai la na koa me na hookele waa i kahakai, me na makaainana he lehulehu. Penei ka hoonohonoho ana o na waa: Mai Puupi-ha a hiki i Kulanaokalai ma kela pea o Lahaina, ua hoonoho pili ia na waa aole wahi kaawale. I ka makaukau ana o na mea a pau, oia ka wa o ke alii i iho mai ai a kau i i na waa. I ka iho ana mai o ke alii a hiki i kahi o na waa, ku ana o ua wahi keiki nei malaila. Ike mai Ia ke alii o ke keiki no i olelo aku ai iaia i nehinei aole e holo 1 Hawaii, o make mai i ke alii o Hawail Olelo aku la o Kamalalawalu i ke keiki, Eia hou no oe; ae, eia hou no au i kii mai nei no au ia oe e aua aohe make hoio i HawaiL O ka hua iho la no keia o ke ola ia hoolohe mai. Ka! Kai no he olelo waiwai kau e ke keiki, aole ka. Aole au e noho ma kau olelo ? He mea paakiki no na alii, ua hoike mna mai nae ka oleio a ke Akua, "he auwai ka manao o na alii," aia i kahi e kahe ai. He hooiohe nae ka ia o ke oia, a he kuli ka make. A hoomaka aku nei ke aiii e pii iluna o ka waa, oia ka wa a ke keiki i hopu aku ai na lima i ka manu o ka waa, a pane aku la i ke alii: £ — E ke aiii, ua pa ka waha hewa e ke alii, ua ike aku la ia HawaiL £ia no ke kaua maikai e ke alii; e pane ae ka leo o ke alii, e kii aku i ke Aku kai o Kaunolu, a me ka ia kai-ka-pi o Molokai, o ka p*i oui ae no o na Wai-eha, a me na pali o Molokai, oia o Wailau, Haiawa a me Peiekunu, bwe

mai eo a hahao i ka opu o ke alii, oia no ka Ihe maikai, O-o ana ta loko o ka op%J, piha no ka iua oka inaina; haule aku no hiamoe ke alii, huli ke alo iluna helu i ka nui o ka aho o ka hale. E aho ia loihi aku na la e ke alii, o keia olelo a ke keikī, aohe hoolohe ia mai e ke a!il Kaw aku !a ke alii i na hoe waa a roe na hookele e holo na waa, a hoonuka aku la lakou e holo ia kakahiika a ua holo like aku la na waa mai kahi pea o a hiki i kahi {?ea. Ia lakou e holo la makai ke hele nei no ua keiki nei mauka o ka aina, holo j ke alii makai ona waa a mahope o ka aina awakea, pae ak-i la na waa o ke alii i Keoneoio i Honuaula, Maui. I ke alii no a pae mai, ku ana ua | keiki nei mauka, hooho mai la na kanaka o luna oka waa, ei aku no ua ' keiki nei ke ku mai la mauka o ke awa pae waa. A ike io mai la no lakou o ua keiki io nei no. I mai la ke alii, o oe (nai nei no ka keia, ae aku nei ke keiki, ae, owau no i ukali mai nei no au ika huakai a ke alii. Ka ! Molowa ole no oe, ahe keu no hoi ka mama, pela no hoi paha ? He mau iwi mama hoi paha keia ia oe eke aliL Ina o na koa wale no ke holo ona i Hawaii e kaua ai, alaila, aole au e ukali mai ia lakou, aole hoi e hihi, o oe hoi o ka iwi koko; mauna mai nei keia kino no ka make. No ka mea, he mau iwi make keia nou no ke alii. E aho e hoi kaua e ke alii, ua pau ka manao holo no ke kaua. oka hua keia oKe ola. I aku la ke alii, aole au e hoolohe aku i kau e ke keiki, e hele au imua.

I hou aku la ua keiki nei, ina oe e hoopaakiki ana e ke alii, alaila, pa-pa pau mai oukou i ka make, pomaikai ka loaa o ka ahailoio. I mai la ke ali; i holo makou i Hawaii e kaua ai me Lonoikamakahiki a i make ke alii o Hawaii ia makou, alaila, hoi mai au mai Hawaii mai, alaila, e kalua paa ia oukou a pau i ka imuj o oe, ko makuakane, a me kou mau hanau mua. I aku la ua wahi keiki hoonahoa nei pela i>aha, o makou paha kau e kalua paa i ka imu; o oukou paha ka ke alii e kalua paa ia mai imua o ke kahua kaua, a hoi uhane mai i Maui nei, ehia mea aloha o ka niaka o ka wahine a me na keiki. A hoopau ae la ke ali i ke kamailio ana me ke keiki. Noho iho la ke alii nia ka hale o na makaainana o Keoneoio, a hoomakaukau mai la na kamaaina i na mea ai na ke alii no kona aina ahiahi, i ka lawa ana o na mea ai no ka papaaina, hoomaka aku nei ke alii e ai i na mea i pahola ia mai iluna o ka papaaina.

A pau ka ai ana ake alii, ua hoomaka iho la ka hoonanea ana a ke alii rae na hoa hoakaau o k« alii o ia wa a hiki i na hora kuliu oke aumoe a haule aku la na alii e moe me ka manao ole ae he mea okoa, a ke noho hoopu mai la no ua keiki la nana e aua nei ke alii o Maui aole e hele i ke kaua i Hawaii Oia. moe ia o ke alii *a ao, ke hana ia mai la na mea ai a ke alii a ma kaukau oka hooiho iho la no ia ika hoopiha a maona—oia hoi ai a maona, a pau ka paina ana; ua hoolale ae la ke aliii na waa e hoomakaukau kakou no ka hele aku i ka huakai a ua makaukau koke mai la na waa o ke alii; a kau koke aku la no ke alii iluna o kona waa a ke kuene pono la na hoe waa, ke 'nilala la hoi na hookele, ke kipu la hoi na kanaka lau o mua o ka waa o ke alii.

Nolaila, ua ike ae la no hoi kakou i ka makaukau ana o na waa o ke alii, o ka holo aku no ia me ke kali ole he wa hou aku. Nolaila, e ka poe e heluhelu ana i keia nanea ua poina paha oukou i kahi keiki aua alii, a makee alii o Molokai ke keiki aka Makaula a Lanikaula ke kilo, ke kahuna kaulana o ia au, a ka* keu e paa nei i kona moolelo mai na opio o keia au hou, a na elemakule o kela au kahiko e koe nei roe kakou, a o lakouno auanei na hooia oiaio oka kakou moolelo, e pahola aku nei ka mea kakau a heolaha moolelo o keia au hou e like me kona ku kilakila ana, pela no auanei ka u-i a me kona waiho kahelahela ana aku ma ko oukou mau ipuka hale e na hoa kaunu o keia moolelo. Aia ike aiii e kuene pono la ma kona wahi ma ka pola oka waa, ia manawa i ike ia aku ai e na kanaka a pau o luna o ka waa i ka oili ana mai o kahi keiki no a lakou i hui pu ai i Lahaina i ka la a lakou i haalele ai ia Lahaina, a ai ike alii e noho o make, a pela no hoi keia. A ia no ua wahi keiki nei i oili aku ai a ku aku !a ma ka manu o hope o ka waa oke alii a kaohi mai la me ka hoopuka ana i ka huaolelo aua, e like me ka olelo ike alii i Lahaina, aole e holo i Hawaii o make. B kuu alii e! ua lawa ae la no ka makemake hele i Hawaii, ua pa ae la no ka waha hewa, e huli hoi ka waa o ke alii. (Aolt ipau.)