Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 11, 12 March 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani

Ke Alii Nui o Hawaii.

[k At K A KO WPfcP\ Kl OKO^ii AM.ai V eu mau kanaka hana aloha ole ikea iioMaui alilo ai nakino kanaka o Maui 1 puu !ehu n% ka Hawaii. a mai a laua oiai i leaa ai kela o'.elo kanlana e paa nei ia kakou 1 keia wa, oia hoi: l.e-i Kohala ika noku na kanaka/ Aole h< karaka • Hawaii» eia wale no na wahi kanaka la i ka lae, aole aku o loko. aoie aku a puni; a ua 1 >aa ae ia na kiu a ke alii o Maui, a ua ae no laua no ka hele ana aVa nia ka olelo ahi. —Ke olu f la ko iaua ia manao no ka hele ana, a e hui a kuka pu me ka laua alii i Hawaii A la laua i kaawaie sku ai mai ka aina aku ua ioaa na manao haleu jioko 0 laua no ka laun hana e hana aku ai • ke alii o Maui ke huli hoi aku laua. A ia laua e hoio ia i ka mnana. ke kuka heie nei laua 1 ka make oite alii o Maui i ke alii o Hawaii. Ua hana laoa 1 mau wahi hoailona hoomeamea na iaua ke hiki aku i Hawaii. Oia hoi he mau pauku ko, a o kekahi o laua ke hoeuna ia nei oia kekahi kiu, ao ke keiki a ke alii Kamaiaiawalu oia kekahi kiu, o Kauhiaimokuakama me kekahi alii e iho oia o Kekuapanio, rne na hoe waa eiua me hooknhi hookele. I ka inakaukau ana o keia manao o ke aiii no na kiu, ua hoomakaukau ae la na hoe waa i ka pono o ka hoio moana ana oka lakou mau aiii, ka ai, ka i-a, ke kapa na pono a pau no ka hele ana. Ma ka hap.i)ur« o kekahi po, hoomakn yku nei lukou e hoio 110 Hawaii a pne kakahiaka Au nei 1 na kapakai o Kohalo. I.ele aku nei o Kauhiaiu.okuakama me ke Kuapanio me na puna ma

ko ®«tii3 mau li;na. Kahea aku nei na hoe waa a me na ht oVcle. E na 'lii e ! e auau wai paha kakou i pau ae hoi ke ehu kai o ka holo ana mai nei, ;i Dau ka auau ana ai aiia hoi piha a maona, ikaika hoi ka heie ana o ka o!ua huakai hele. aole e ku ia na wawae i ke a'n loa. Ae aku ia laua nei a kaha aku la no laua la hele ana. He ma'u h >i ka lakou la apa ana i ka waa, a pau na hemahema o ka waa, hele aku la l;i\ou q auau i ka^. wai, ka uwi ana i na wahi kapa pulu. la wa hoea-aua ke keiki alii o Kauhiaimokuakama % kv ana imua o lakou. Pane aku Tirlakou! mahea aku nei olua ? Pane mai la kela, ma.inei aku nei no hoi la. Auhea aku nei la hoi kahi o olua ? F,ia aku nn mao aku nei paha la. Hoomaka ihb nei ke keiki alii e auau, a pau kona auau ana, aahu ae nei oia i kona kapa maloo, oia no ke kapa eleele (Moelua) a hume ae la oia i ka malo puakai a paa, hoi aku la lakou a malalo o ka f)oIa A ko lakou waa, hoea mai ana o Kuapanio. Ninau hou aku nei na hoe waa, mahea aku nei hoi oe o kau hele aku nei ?. M.ianei aFu nei no hoi au la a hoi j «nai nel Hele aku la o ke Kuapanio e auau, j a pau kana auau ana. hoi mai hi oia a j ua makaukau ka lakou wahi mea ai j A ai iho la lakou i kela wa. a i ka wa 6 Ukou e ai la, hoike aku'nei k: keiki alii i kona mea i hele ai i kona mau hoa holo moana. I aku nei oia, hele aku nei au maanei aku nei, hoea aku nc> au i kekahi kai kuono nui, aohe nui o na kauhale, aohe no he kanaka, he mau wahine wale no ka mea i ike ia e ko'u maka. E iu makamakae ahonui mea pono i kou oiea kakau moolelo e hoakaka aku maanel O ke keiki alii aole oia i ike mua ia Hawaii O na hoe waa a me ka hookele waa ! a oie ke KiippanKVo Ukou ka i ike ia Hawaii a puni a me kahi mau j wahi i maa i ka noho ia e ke alii e noikamakahiki. Laku nei na hoe waa, o Kawaihae ia W4iftiono a»i i ike aku b. hele aku oe he wahi tihr nnr ft; o Pmko wr * Hele aku nei au a loaa he loko nui I ikn, o*K»holo |a, ttele hou aku nei au! a helae loihi aa e moe ana i kai, o Kaekhuluhulu ia lae, hele aku nei au a j he one he aina pabhala).i, ua hele a j hoeo na hale, o na wahine a me na keiki, oia ka'u mea i ike, aohe kane. Hoike aku la lakou o Kailua ia. he nani ko mama e ke alii Hele aku au ia wahi a !ōaa >ku ia'u kekahi aioa. he ulu nb hui ko iaila, ua hele nae na hale a paa pono, eia nae ka mea kupanaha, aohe kanaki, o na wahine *ale no ka mea maaloalo ae mawaho. Hoike aku la lakou • Kakaluu U,

a>a oe f Kf»fia AVau e Isl he!t ako !a a-i oke ke r.r> *na ha ? e mauka. a n»ika; oke alao»" heie * H* 13 Ina oka aipa nae he a oke kanaka ho*. aohe hc kanala. 0? i pa' i *a kou mc*a kikan e hooheno nti '*Aohe kanaka ara s Mar:a Ca Hai hia e Kaiaiu •* i"a iii.ki ke koena wu;ir,ia Niaikai n» ~ He keu ko mam« e ke aliu o ka «a rtu maluna a o oe e ke aUi okalalo, I oa mea maikai oka mama, hele aku ta au a hiki i kekahi pali e ku ana, he puka kiei aku la au mao aku, he hu»aana aohe aianui e htki ai. he aina hoi « waiho noai ar«a iloko, 3*aila kau aku nei ai/ i ka'u puna ko, a laila au hoi mai nei. [ aku nei na h-»okele waa, he oi ko mama e ke alil Ua haU mai la o Kona Akau, ua komo aku la oe i Kona Hema, o ua pali la, o Maouahi ka pali, o Haliilua kai laio. o Kii ka hulaana.

0 ke'a aina au e ike U ika waiho oiai i oku, a Nir#o.opoo ia, he inua kaulana, o kahi noho ia oke ai«i o Lonoikamakahiki, o Hikiau ka heiau, o Kealakekua ke ahu puaa. Pane hou mai la na hoe waa, he mea e ka hoi ko numa e ke alii, o ko kaha kokeana aku nei no hoi, eia aku nei ka oei Kona. Nona keia hoohuai. "Ua lupea Kona e ka ia, Ui hinuae ka lai ke kai a Ehu Ua ka ia e ka waimaka 0 ka opua Uwe hanini ma ka uka o Alanapo Po ka ua na Ulu a Weli." 1 ae la ua alii la ina me nei ke kanaka ole o nei moku o Kona a'u i . hele aku nei a ike maka, aiaila aole no*e ! pakele la kakou o Maui, ke hoomaka e kaua t e make ana no ia kakou 1 ka Maui, alaila okekono ia o ka iir.i v o kuu makuakane, no Puapuakea no ke kauwa a Lonoikamaknhiki. r

I aku nei o ke K»ia[ anio, aohe ou mama e ke ahi, ina oe i hiki. aku nei i Kaulanamauna ka palena o na moku q Kona, ina la e aho ia, aka, aole oe 1 biki ilaila, a ina hoi oe i hiki aku nei i ka moku o Kau, ina ua mama oe e ke alii, ua koe aku la ia mau moku elua, o Puna a me Kau, a me ka hapa o Kona Hema. I aku nei hoi o Kauhiaimokuakama ia ke Kuapanio, hele aku nei hoi oe a hea hoi inai nei ? I aku nei Kekuapanio, hele aku nei au a hala ka moku o Kohala, a hala ka enoku o Hamakua, a hala ka moku o Hilo, a aia i i ka palena o Hilo me Euna kau aku nei au i kaV puna ko, *laila au huli hoi mai nei. I aku nei na hoe waa ame na hookele, he oi loa aku la oe o ka mama,ua lele aku nei paha oe maluna me he manu la. Ua manao makou o ke keiki alii nei la ka oi o ka mama, eia ka o oe ka oi o olua. Ua hala ekolu moku ia oe, a oke aiii hoi, aohe i pau ka moku o Kona iaia, A ninau aku nei na hoe waa, ame ka hookele, a pehea aku nei na kanaka 0 ia mau moku au i hele aku nei, aohe kanaka oka moku o Haniakua a me Hilo, ei ae no ka moku kanaka la o Kohala, "Ua le i Kohala aia i kn nuku na kanaka." Nolaila, eka poe heluhelu, e Kaua iki iho kakou e hoaui iki ae au i ke kumu oka ike ole ana o na kiu ik€ kanaka o Hawaii. Aia ikawa a uit mau kiu nei i hele aku ai $ nana i ka hemahemi a me ka makaukau o ka ama, penei no ia: I ka wa i heie aku ai na kiu ike kakahiaka nui, ua pau na kanaka i ka hele 1 ke kuaniwi, a i ka moana kekahi poej i ka lawaia, o ka poe hele kuahiwi hoi, ika mahiai, ao ke ku hale wale no, a oia ka ke keiki aliī e ike la i ke ku ha le wale no, a pela no hoi ke Kuapanio e pane ae la ia kakou, ao)e he kanaka ma na moku ana i l>ele aku nei oka hale wale no, a eia ae no, kanaka la i ka lae aole i kuonoono loa aku. 0 keia mau hoike mea hoa o lakou e 'uhe la, eia no i ka wa paina kakahiaka o ka pae ana aku, a i Va uau ana o ka lakou paina ana, oka hoeu koke aku la ro ia o ka' hookele me na hoe waa e hoi i Maui aole he mea hou aku a kakou e noho ai, ua pau ka hana o kaJhoi wale aku no a kii mai ke alii o Mam e luku ia Lonoikamakahiki Ina nae oia na kuhikuM palauaTelo i hai maewa ia ae la, ua i.hi hewa ka iia ana. Ao ka huli aku la no ia oka ihu o ka waa hoi ana me ka haule. a i ke *hiahi ana iho, pae aka !a ko lakon nei waa 1 Haneoo i Maui, i kahi o ke ahi e noho mai ana, ke kali mai la i ka lohe aku i kana keiki ī k* nuhou o kana huakai o ka hek ana. A hiki aku nei ke keiki ahi »mua o kona makuakane, a ohaoha m«i la oia! ika ike mai i kana kriki, heie ipaiei ke alil ] 1 ka wa i m ho ai ke keiki ahi ilak> o \ oke kaanua moena, hoopuka n<f4a hoaolelo nmau mai a KamalaUwalu ; mat. Fehem ka ohia huakai 6ka holo ana aku nei e ni alii e kiu ika aīna o Lo noikamakahiki i ike ia ka nui o na kanaka amekā ole o Hawah.