Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 13, 26 March 1887 — Page 4

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Lawrence Gersaba
This work is dedicated to:  Judith Nalani Kaohano Gersaba

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepa Kuokoa.

No ka Makahiki,.............................$2.00

No Eono Mahina,.............................1.00

- KUIKE KA RULA. -

Poaono............................Maraki 26, 1887.

 

Mr. Lunahooponopono.

  Eia ka luna alanui ke kiani mai nei i na alanui o na pali mahoe, o ka holo o ka lele ku ana i kela kapa.  Ua haalele iho nei i ka hana ana i ke alanui pali o Kalehua, e pili pu ana i ka halepule o Onomea, ua hoohihi aku la i ke alanui a ka mahiko Onomea Sugar Co., e pii la i ka papa hana, a malaila ae iho hou i kai a hiki i ka halepule.  He mea kupanaha loa keia, ina paha o keia alanui ana i manao ai no elua mile a oi ka mamao mai ke ala aupuni aku, aole no paha e nele ana kona hoohihi e like pu me keia, oiai ka loa o keia alanui aneane no e piha ka mile mai ka pii ana a hiki hou i kai o ke ala aupuni, a ina hoi makai aku nei he hapalua mile a emi mai no paha.

  Na o'u mau hoa makaainana ia o ka apana o Hilo nei a me na wahi e mai e nana ae i keia hana eepa a na poo aupuni ia kakou, oiai, he dala mau ka kakou e uku mau nei no na wahi poino o ko kakou mau alanui me na alahaka, a pela iho la kakou e hooluhi ia ai e ke alahele i uka i kai.  Nohou maoli no!

  Aia ma ka hui mahiko o Onomea kekahi hui limahana kapa apana e hoala ia nei e ko laila poe wahine.  Hookahi kane i komo pu aku ma ia hana o Kauhane.  Ke nana aku i na apana like ole a ua poe la, o ka ke kane no ka oi o ka nani me ka maemae me he waonahele la.

  Eia no na lima kakauha o ka ino ke hakoko pu nei no me ka malie, nawai la o laua e papahi ka hanohano o keia kau e nee nei, oiai ua kaa hope ae nei na la o ka hooilo.

  Ma Puumoi, H lo, ua malama ae o Ioane Puaa i paina no ka hoomanao ana i ka la hanau o kana opio Kunee i ka Poaha, la 17 o Maraki nei.  O ka'u ia e kalokalo ae nei i na lani e mau ke ahonui i keia opio a hiki hou mai kona la hanau a kona papa e auamo hookahi nei ma keia ao mauleule.

D. I. WAILANI.

 

HOALOHALOHA.

Ka Mea Kiekie ke Kama'liiwahine

VICTORIA KAWEKIU KAIULANI LUNALILO KALANINUIAHILAPALAPA.

  O makou o na makaainana o ka apana o Hanalei, ma o ko makou mau komite la.  No ka mea, ua oluolu i ka Makua mana loa ka lawe ana aku i ka hanu hope loa o kou mama'lii i aloha nui ia, Mrs. Miriama Kapili Kalikohou Likelike Cleghorn a ua lilo ia i mea e eha ai kou naau opio.  Nolaila, hooholoia.

  Ke komo pu aku nei makou e u pu me oe iloko o ia kaumaha hookahi  O ke kaumaha i loaa hia ia oe e ke kama'lii opio, ua paho'a iho ia maluna o makou.  O ka makou pule i ka makua Manaloa e hoomama ia mai kou naau opio i piha ke kaumaha a e hooloihi ia kou ola ana i kia hoomanao no kou makuahine i hala aku.  O makou iho no o kau mau kauwa haahaa.

HON. A S. CLEGHORN.

 

  O makou o na makaainana o ka apana o Hanalei, ma o ko makou mau komite la:  No ka mea ua oluolu i ka Makua Manaloa ka lawe ana aku i ka hanu hope loa o kau aliiwahine, Mrs. Miriama Kalikohou Likelike Cleghorn.  A ua lilo ia i mea mokumokuahua ai kou naau.  Nolaila, Hooholoia.

  Ke komo pu aku nei makou e u pu me oe iloko o ia kaumaha hookahi.  O ke kaumaha i loaa hia ia oe e ke alu, ua pahola iho ia maluna o makou.  O ka makou pule i ka Makua Manaloa, e hoomama mai i ka naau kaumaha.

  O makou iho no me ka haahaa.

            R. PUUKI,

            JNO. KAKINA,

            M. A. MIKAELE,

            S KAIAWE,

            J. S. KAEHA,

            S. KANEWANUI,

            E. KAALOA,

            E. KUAPUHI,

  I ka MOI KALAKAUA.

  O makou o na makaainana o ka apana o Kapalilua nei Kona Hema, Hawaii, ma ka lokomaikai o ke Akua Mana Loa, ua oluolu Oia i ka lawe ana aku i kou kaikuahine ke Kama'liiwahine Likelike o

            Puahi ka la wela ia Kona,

            Enaena no i ke pili o Kaawaloa,

            A o kou one hanau ia e -

  Nolaila, ke komo pu aku nei makou me Oe, me Liliuokalani, me ka pua alii hou Kaiulani a me ke kane i hoonele ia i ka wahine ole, ma ia haawina hookahi o ke kaumaha luuluu no ke Kama'lii i hala e aku.  Nolaila ke noi ae nei makou i ka mea Mana Loa e lawe aku i na kaumaha me na luuluu mai o oukou aku, a me makou pu, a e ola mau loa ka Moi a kau i ka pua aneane.  O makou no kau mau kauwa haahaa.

                           D. W. K. KALUAIHALAWA

G. W. KAUA

 J. W. MAELE

                J. D. H. KUAKAKELA

 

HE MOOLELO NO

Lonoikamakahiki

- KA -

Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.]

  HE poi nui ae ko na wai eha, oia no ke kauwa maikai e ke alii; noho ana kaua he olu ka malu o ka Hekuawa o Wailuku, he iniki eha hoi ko ka ua hoeha ili o Waiehu, he kaahaaha lai hoi ko Niua, he makani kilioopu ae hoi ko Waihee, he makani aloha hoi ia na ko laila kini, he wai hoihoi lai ae hoi ko Elele ilaila wale iho no kaua e ke alii a wali ke kino wali pu no me ka manao.  A pela pu kaua e hele ai e ai i ka waiwai o ka aina, ola oe e ke alii, ola na koa, ola pu hoi me na makaainana, oia kau hana maikai e ke alii, a he mea ia nou e aloha ia al e na kanaka.  E hoopau ko manao holo no ke kaua.

  Ui ae la ke alii i na kahuna, na kilo a me ke kaulana aina oia no o Makaku:  Pehea la ka manao o ke keiki e aua mai nei ia kakou aole e holo i Hawaii i ke kaua o make mai kakou i ke alii o Hawaii?

  Hooho mai la ka leo o na kahuna a me na kilo:  Heaha ka mea e noho ai o ka huakai a ke alii.  O ka olelo iho la a kamalii oia ka mea hoolohe aku.

  Ia wa pane mai la na koa a me Makaku:  Ua hanai ia oe e ke alii, a ua hanai ia na koa, na kahuna, na kilo, a me ka pukaua.  No ka manao hoeu ae o ke alii no ke kaua, ua makaukau, aohe kali ana i keia wa; e holo kakou, i loihi i ka olelo ia.

  Ae aku la ke alii:  Ae, e holo kakou o i kakahiaka; a ia wa huli ae la ke alii a olelo mai la i ke keiki:

  E ke keiki, eia no makou ke holo nei no ka huakai kaua.  Ae, wahi a ke keiki, i aha ia la hoi?  He nani na ua aua au ia oe e ke alii, a ua oi no hoi kou paakiki; ina o na koa, a me ko pukaua oia hoi o Makaku, o lakou wale no la ke holo i Hawaii i ke kaua, alaila, aohe la a'u aua ana, no ka mea, ua noho mai la no oe o ka iwikoko, o ka manu hoi i ho-u ia o ka ihu.  A no kou holo oia ka'u e aua nei ia oe, a no kou ae ole mai i ka'u aua.  Ho'o ia e like me ke alakai a ka aumakua make.  E aloha auanei e ke alii, eia au ke huli noi nei.  Ehia mea aloha o ka pua alii o Maui nei.  E hoopulapula hou ana paha ka pua alii o Maui.

  Ia wa o ka hoomaka aku la no ia o ka waa o ke alii e holo, a haawi mai la ke alii i ke aloha i ke keiki a aloha aku la no hoi ke keiki.

  Ia manawa ua hoopiha loa ia ka naau o na koa e ka hauoli, no ko lakou holo ana i Hawaii i ke kaua, oiai hoi, aole i hoolohe ke alii i ka leo aua a kahi keiki.  Ua hoopiha pu ia ka moana i ka nui o na waa ma keia holo ana a ke alii.

  I kela wa a lakou e holo la, he malie ka moana, he olu nanahe ka makani he Kiu, oia ka makani hoohaehae Naulu.  Na ia makani i hoohenoia:

  Hao ka Inuwai maloo ka'u laau,

  I hoi no e noho i ka uka o Kawailoa,

  I ola mai maua ia Ieiekini,

  He kini noho nou o ke alai,

  Alai ia mai ko'u hoa paa i ka ua noe.

  Oia ka manawa i uhi aku ai ke kai i ka aina, aole ike ia aku o uka, a pela hoi ko uka ia kai, aole ike ia aku, a huli hoi mai la ke keiki a Lanikaula a hiki i Lahaina, a loaa kahi waa e hoi ana i Molokai, ua kau aku la oia ma ia waa a hiki aku la i Molokai a hui aloha pu me kona mau hoahanau mua, a me ko lakou makuakane.

  Ninau mai la lakou:  Pehea aku nei kau huakai e Kamohai o ka holo ana aku nei a hui pu me ke alii?

  Pane aku nei o Kamohai:  Aohe waiwai o ka'u huakai, ua aua aku nei au i ke alii, aole nae he hoolohe mai.  Mai Lahaina ka'u aua a hiki i Keoneoio, aole he hoolohe ia mai.  Mai Keoneoio aku a hiki i Mokulau ka'u aua, aole no he hoolohe ia mai.  Mai Mokulau aku nei ka'u aua a hiki i Haneoo i Hana, aohe no he hoolohe ia mai.  Noho mai nei makou i Hana hookahi anahulu a me hapa.

  Hoouna aku nei ke alii he mau kiu e holo e nana pono i ka nui o na kanaka o Hawaii, ina he nui na kanaka, alaila, aole make holo i ke kaua i Hawaii o make mai, a ina hoi aohe nui o na kanaka, alaila, ua pono ka holo ana e kaua.  Hoi mai nei na kiu, oia hoi ke keiki ahi Kauhiaimokuakama a me Kekuapanio, a hoike i ke alii aohe kanaka o Hawaii, he nui aina wale iho no.  Hookahi no ka moku kanaka o Kohala, "Ua le-i Kohala eia i ka nuku na kanaka."

  Me ia manao i uilani loa ae ai ka manao o ke alii e holo e kaua.  Ua noho ke alii, na koa, na makaainana ma na hale me ka malama maikai ia, a ua noho lakou me ka manao lanakila a me ka haakei, a owau hoi ua noho au me ka naau kaumaha a me ka luuluu hoi, a ua noho hoi au iloko o ka heiau, me ka nana ana i ke ano o ka haawina o ka lanakila e loaa ana i ke alii o Maui, aole nae he ouli o ka haawina o ka lanakila.

  Ua huna mai ke akua no ke alanui hele o ka lanakila a hiki wale i ka holo ana aku la o ke alii me na koa no ke kaua ana me Lonoikamakahiki.  Nolaila, ua huli hoi mai nei ka'u huakai me ka waiwai ole.  Aka, e aho nae hoi ia, ua pa wahi olelo me ke alii.

  Ia wa olelo mai la o Lanikaula, he make no hoi paha ka hopena o ke alii kuli.  Ina hoi he alii no ka hoolohe nei, alaila, he ole no hoi kona, a loihi no hoi na la o keia ola ana.

  Pane hou mai la o Lanikaula.  Ao'e paha e hala ke anahulu hookahi mai ka la a lakou i haalele iho la ia Maui a hiki i ko kakou lohe ana aku ua pau loa mai la lakou i ka luku ia.  Ina e loaa mai he ahailono a hoopakele ia mai ke ola, ina he alii, alaila, loaa hou ka pua alii o Maui, a ina hoi he koa ka mea e pakele mai, alaila, aole he waiwai, a e noho ana keia mau mokupuni me ke alii ole, he makaainana ke alii; a i ole ia, e noho hoomalu mai ana na alii o Hawaii maluna o kakou a pau.  A he oi aku ka pono o ia, ke pale ia mai la hoi e ke alii ka olelo o ke ola.

  He mea oiaio ka ka makaula o Molokai e olelo la, a me kana wahi keiki hoi a kakou i ike ae la, no kana huakai pakalaki.  He ike nae hoi o Lanikaula i ko hai make, a i kona iho hoi, aole ona ike, a he mea oiaio ia, i ke alo iho na la hoi ka ulu a hala, oiai, aohe loea i ka wai oopu.

  I nana aku la hia o Lanikaula e a mai ana ke ahi a Kawelo iluna o Lanai, kahi i kapaia ai o ka inoa a hiki i keia la, "O ke ahi a Kawelo."  Ua hoopoinoia kona mea ino.  I ae ai o Lanikaula:  Akahi ka hoi au a make ke a mai la ke ahi.  Kai no paha he ola ka olelo a ka poe kahiko e olelo nei, "Ola ia Kini ke a mai la ke ahi."  Eia ma make ia Kini ke puhi ia mai la ka mea ino i ke ahi e kela kaeaea hoi

  Maanei e hooki loa kakou i ke kamailio ana no Lanikaula a me kahi keiki ana me Kamohai.  E ka mea heluhelu, e huli aku ko kakou nana ana ma ka huakai holo moana a ke alii Kamalalawalu, kona pukaua a me na koa.  Eia ka huakai holo moana a ke alii ke nonoho la i Muliwaa, ke kukeehu la na wahi waa liilii, aole hoi o na waa nunui.

  A i ka manawa o na waa o ke alii e holo la i ka moana, a hiki i ka hapalua moana, oia hoi, ua naha na moku, ke komo aku la lakou i ka moana o Hawaii.  Nolaila ua hala na ale o Alenuihaha, ke komo pono aku la na waa o ke alii i na ale o Kanamee, oia na ale a hiki i Mahukona.

  Eia no o Kamalalawalu ma ke holo mai la no i ka moana, ke lele oni ae la hoi ka lae o Upolu iwaho, me he la e alai aku ana i ka huakai holo moana a ke alii o Maui, e hoi o make auanei.  ke au mai la hoi ka heiau o Mookini i ke kai me he manu kaupu la.  Oia ka manawa a ke alii i huli pono aku ai ko na alo ia uka o Kohala, a ike aku la ia i ke kuaehu mai o uka o ka aina, a oia kana i ninau ae ai i kana keiki, heaha keia mea e kuaehu mai nei o uka o ka aina?

  Olelo aku la kana keiki, he pili ia o uka o Kohala, ua pa iho la ka la, oia ka mea i kuaehu iho la i ka pehia e ka la.

  Pela io ka hoi, wahi a kona makuakane alii.  Ke kuhi nei la au he kanaka e like me ka olua mau olelo, okamoku kanaka hookahi no o Hawaii o Kohala, eia ka he kuaehu o ke pili i ka la, a oia ka kou mea kakau e hoolai aku nei: -

  Puehu ka malena ka uka o Kapaa

  Luhiehu iho la ka pua i Mailehuna

  Ke pua mai la i ka maka o ka nahelehele

  Ha ka iwioha o ke Koolau

  Pa kahea a ke Koalau wahine o Puakei

  I ka pua laukona e ka moe.

  Ke hookokoke aku nei na waa o ke ahi i ka lae o Upolu.  Ke waiho kahelahela mai la ka pali o Kamoa i Honoipu, imua o ko ke alii alo, me he mea la ia pali e haawi mai ana i kona aloha hope loa i ke alii o Maui; ninau mai la na hookele i ke alii.  i hea kakou e pae ai?

  Olelo aku la ke alii i na hookele, hooiho aku ka ihu o na waa o kakou i Kawaihae; i ke kai honehone ae i ka poli me he ipo la.

  Hooiho pono aku la na hookele i ka ihu o na waa no Kawaihae, a mahope o ka aina awakea, pae aku la na waa o ke alii i kahi e hoike ia maluna

  Ua pae maalahi aku la lakou ia uka o ka aina, ua pani pu ia ke kai o Kawaihae e na waa, a hiki loa aku i Honoipu.  I ka nana aku i ka nui o na waa kaua o ke alii o Maui, "manoanoa na hale i Kailua."

  I ko lakou lele ana aku i uka o ka aina, he hapa no na hale o Kawaihae a pela pu hoi me na kanaka.  Komo aku la o Kamaialawalu iloko o kekahi hale e noho mai ana keia mau elemakule elua, o ko laua mau inoa, o Nunu laua o Kakohe, kahea mai la ua mau elemakule la, me na leo ohaoha no ka ike mai i ke alii nui o Maui.

                                                                                                (Aole i pau.)

 

KA MOOLELO KAHIKO O

ENELANI.

Unuhiia no ka Nupepa Kuokoa.

MOKUNA VII.

ENELANI MALALO O HAROLA II, ME KONA PIO ANA I KA LAHUI NOMANA.

  MA KEIA MOKUNA, e hoike aku ka mea kakau i ke ano o ke Enelani hoomalu ia ana malalo o ke duke Wiliama o Nomana, a me ke keikialii Harola  i kapaia Harola II.  He wahi anuu iki keia mai ka hopena o ka mokuna i hala penei:

  I ka la i make ai o ke alii Edewada, oia no ka wa i poni koke ia ai ke keiki alii Harola i alii no Enelani, aole hoi e like me na hoakaka ana a kela palapala hoopaa mawaena o ke duke Wiliama a me ke alii Edewada.  A o keia la i make ai o ua Edewada.  A o keia la i make ai o ua Edewada la aia ke duke Wiliama ma kekahi wahi mamao loa mai ka halealii aku i ka hahai holoholona.  Hele aku la ka lono o ko Harola poniia ana a hiki imua o ua duke Wiliama nei, no ia mea ua ulupuni i koke ae la oia i ka huhu a haalele koke iho la i ke kahua hahai holoholona no ka halealii kahi a Harola e hoononoho mai la iwaena o kona ihiihi alii, a o ka mea hoi i kue ino i kana olelo hoohiki.  Noho iho la ke duke iwaena o kona aha kukamalu, a iwaena hoi o ko lakou noonoo nui ana, hoounaia aku la he mau elele imua o Harola e kono aku ana iaia e waiho mai i kona hookohu alii.  Me ka ikaika na olelo i hoea aku ai imua o Harola, a ua pane pu ia mai me ka ikaika, e hoole ana i keia kono a e kupaa ana mahope o kona pono.

  No keia hoole ana a Harola i ke kauoha a ka aha kukamalu o ke duke Wiliama, ua maopopo koke no ka hopena e hiki mai ana mawaena o na aoao a elua, oia hoi ka hookahe koko weliweli no ka nohoalii o Enelani, a he oiaio ua hoalaia na pualikoa i lako me na pono kaua, a ua hoomaka koke ke kaua ana.

  Aia hoi he hoahanau ponoi no ke keikialii Harola e noho ana malalo o kekahi alii Norewai, a ua kue mau laua me ke kipi o kekahi i kekahi.  Hoeueu ae la keia hoahanau i kona alii Norewai e hele aku e kaua ia Enelani, oiai aia ae la o Harola kona enemi i makawelawela loa ai ma ka nohoalii.  Ua holo ae la keia manao kaua mawaena o keia hoahanau a me ke alii Norewai, a holo aku la no Enelani.  Ua loaa koke no ia laua he kokua a he koo ikaika ma ka aina, oia ke duke Wiliama e liuliu la no ke kaua me Harola.  Hui pu ae la lakou a kaua aku la i ka lahui Enelani e noho hoomalu ia ana a elua mau kaukau alii Enelani, oiai ke alii Harola ma na kapakai o Hastings me kona pualikoa i makaukau e lele kaua mai i na koa Norewai ma ka muliwai Derwent, a e noho alakai ia ana e kela hoahanau kipi o ke alii Harola a me ke alii Norewai.

  Mahope iho o ka hooili kaua hahana ana o na koa Nomana a me kala mau kaukaualii Enelani, me ka maopopo ole o ka moho nana e kaili ka lanakila o ke kahua hookahe koko, aia pu no hoi ke alii Harola ke kaua mai la me kona hoahanau a me ke alii Norewai ma kahi i hoike ia maluna ae.  A no keia kaua ana ka hapa-mahuahua o na hoakaka ma keia mokuna penei:

  Ike mai la ke alii Harola i ka noe makolukolu aku o na koa Norewai ma ke kulana pi'o oiai na elele a ka make e hoouna ia ana mai na aoao a elua.  Aia hoi mamua o keia mau koa ike mai la oia i kekahi kanaka kulana hiehie a wiwo ole maluna o ka lio e holo ana me kana pahikaua ma kona lima e anapanapa ana i ka la, a no kekahi mau minute pokole ike aku la oia i kona haule kuwalawala ana iho ilalo mai luna iho o kona lio, nolaila, huli ae la oia i kekahi o kona mau aliikoa a ninau aku la:

  "Owai hoi kela kanaka i haule iho la ilalo?"

  "O ke alii o Norewai"  wahi a ka pane.

  "Kahaha, he alii loihi oia a me ka wiwo ole, aka, ua kokoke mai kona hopena,"  wahi a Harola i pane ae ai me na mino aka.

  No kekahi mau sekona, pane hou aku la oia i ke aliikoa:  "O holo, a hai aku i kuu hoahanau ma kela aoao, ina e unuhi aku ana oia i na koa a pau mai kela wahi aku, alaila, e hoolilo no au iaia i Ela no Northumberland, a i kanaka waiwai hoi a me ka mana nui maluna o Enelani nei."  Nalo aku la ke aliikoa e lawe ana i ke kauoha a ke alii Harola.

  "Heaha ka ke alii Harola e haawi mai ai no kuu hoa'loha, ke alii o Norewai?"  wahi a ka hoahanau i ninau aku ai i ke aliikoa iaia i hoea mai ai.

  "Ehiku kapuai lepo i lua kupapau nona,"  wahi a ke aliikoa.

  "A oia wale iho la no kana i haawi mai nei?"  wahi a ka hoahanau me ka mino aka ana iho

  "Malia e oi aku ana, no ka mea, he loihi ke kino o ke alii Norewai," wahi a ke aliikoa.

  "O hoi, a hai aku i ke alii Harola, e liuliu no ke kaua mai me kuu mau koa,"  wahi hou a ka hoahanau.

  Ua hooko koke ia keia mau olelo hope a oia no ka wa i hoonee mai ai ke alii Harola i kona mau koa a kaua iho la.  Aole i liuliu keia kaua ana, pio iho la ka aoao o kona hoahanau.  Male oia. make pu ke alii o Norewai. na aliikoa a pau a me kekahi heluna ma huahua o na koa, a ua koe aku hookahi alii aole i make, eia ke keiki alii Olave a ke alii o Norewai.  Ua hoopakele ia kona ola a ea hoohanohano pu ia e ke alii Harola.  A lanakila ae la na koa Enelani malalo o Harola.

  Iwaena o na ahaaina hauoli a ke alii a me na koa no keia lanakila hiwahiwa ana maluna o na koa Norewai, ua hoohikilele ia lakou a pau i ke kono ana aku o kekahi kanaka me ka hanu paupauaho ana a ku iho la iwaena o ke anaina hauoli.  He elele keia i holo mai e hai i ke alii ua pae aku na koa Nomana ma na kapakai o Hastings malalo o ke alakai ana a ke duke Wiliama o Nomana,; a ua hoopioia he heluna mahuahua o o na makaainana Enelani e noho ana ma na taoina kokoke i keia mau kapakai.

  A o keia wahi hoi a ke alii Harola e ahaaina hauoli nei me kona mau koa, aia no ia ma kahi i kapaia o Ioka (York)

  Hooki koke iho la o Harola i keia ahaaina ana a hoouna koke aku la i kekahi mau kanaka e heke e kiu i ke kulana o na koa Nomana.  Apo mai la ke duke i keia mau kiu a ke alii Harola a lawe aku la a hoomakaikai ia lakou iwaena o ke kahua kahi i hoolulu ia ai na koa.  Huli hoi aku la na kiu imua o Harola a pane aku la iaia:  "O na koa Nomana, aohe i umiumi e like me kakou, he elohelohe, a he poe kahuna hoi lakou."  Ia wa i pane mai ai ke alii  "E o'u mau kanaka, e loaa ana ia kakou he mau koa wiwo ole iwaena o kela mau kahuna."  A akaaka henehene iho la oia me kona manao he mau opiopio loa la keia aole i heuheu ae ka umiumi.

  Iloko o na la waena o ka malama o Okatoba, o ka makahiki 1066, ikea aku la na aoao enemi elua e huli ae ana he alo a he alo maluna o ka aina i kapaia o Senlae, a e kapaia nei i keia wa mamuli o ia kaua ana o Battle, ke "Kaua."  I ka wehe'na kai ao o kekahi la, ua ku makaukau ae la na koa ma ko lakou kahua no ke kaua.  Aia na koa Enelani o ke alii Harola maluna o kekahi puu; he ululaau mahope o lakou.  Iwaena o na koa e welo ana ka hae kaua o ka pualikoa me na kinohinohi gula i omau ia maluna, malalo iho o ka malu aka o keia hae e ku ana ke alii Harola maluna o kona mau kapuai me na ukali e hoopuni ana iaia; alaila ku hamau iho la na koa Enelani me he mau kii keo ole la oiai na pale umauma e anapa ana ma ko lakou alo a me na koi kaua hoi ma ko lakou mau lima.  Ma kekahi aoao hoi e ku ana na koa Nomana me na helehelena o ka wiwo ole a me ka puni koko.  A iwaena o na leo hooho kaua i oili aku ai he naita Nomana maluna o kona lio a mamua hoi o ka pualikoa.

  Oili mai la he naita Enelani mai ka pualikoa mai o ke alii Harola, a hi ae la keia mau naita ma ke kahua e mokomoko ana no ka hopena.  Emoole haule make iho la ka naita Enelani imua o ka naita Nomana, a ua oili mai la he naita hou.  Aole no i liuliu make aku la ia e like no me kona mua, a ua hele hou mai la ke kolu o na naita Enelani.  Na keia naita hope hoi i hoohaahaa aku i ka naita Nomana a make aku la ia, alaila hui ae la na aoao a elua e kaua.

  No ka wa mua o ka hooili kaua ana, ua kuemi hope na koa Nomana ma o ka lohe ia ana ae ua make ke duke Wiliama, a i ka wa i ike ai ke duke i ke kulana o kona aoao, ua wehe aw la oia i kona mahiole a me ka pale maka kila a holo ae la mamua o ka pualikaua i wahi nona e ike ia aku ai aohe ka i make.  Mamuli o ia hana ana ua hooho aku la i na enemi.  Me ka ikaika a me ka hahana keia kaua hou ana a hiki i ka napoo ana o ka la, a ia wa i ikea aku ai na koa Enelani e auhee ana a e haule make ana maluna o ka honua kekahi mahope o kekahi.

  Make iho la ke alii Harola ma ke ku ana o kona maka i kekahi pua kakaka oiai na koa e auhee ana.  Lanakila ae la na pualikaua Nomana o ke duke maluna o na enemi, a oia no hoi ka wa a ka malamalama o ka mahina e hoalii ana maluna o ke kahua hookahe koko, i panaiia e ka uiuiki malamalama o na hoku.  Halii iho la ke anoano meha o ka po maluna o na kono heana, oiai na lama kukui a na koa Nomana a me ke duke Wiliama e aa ana a e huli ana i ke kino make o ke keikialii Harola, a loaa aku la e waiho ana iwaena o ke koko o kona mau koa i mohai ai no ka nohoalii o Enelani, a e kakepa ana ka hae kaua wai gula ma kona poo.  A na na "Liona ekolu o Nomana i hoomalu aku ia Enelani,"  e like me keia mau helu aku.

                                                                                                        (Aole i pau.)

 

  Ina e kuahaua ia ae ka malama ia o ka Iubile o ka Moiwahine Victoria ma Enelani, alaila, e malama pu ana na Mahomeda o ka panalaau o Inia i ka ihiihi o ia la me na haipule kalahea no ka pono o ke aupuni Emepire.

 

HOOLAHA KUMAU.

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

 Mea kuai papu a me na lako kukulu hale na

ano a pau, a me na me na pono a pau no ka hale.

Kihi Alanui Moiwahine me Papu.          tf

 

PACIFIC HARDWARE COMPANY

Na hope o Dilinahama Ma.

Mau Mea Kuai Lako Hao

Alanui Papu, Honolulu.

UA WEHE AE NEI O

Y. ANIN

- HE -

HALE INU KOPE

HELU EKAHI.

MA NA KIHI O NA ALANUI

Hotele a me Maunakea.

2090  6m

 

Laau Mai Lepera Helu 1

- A -

S. H. MEEKAPU.

E LOAA A E HOOUNA IA NO MA

ke kauoha, ka laau Mai Lepera ma na

wahi a pau ke loaa he mau hoike oiaio

no ka mai Lepera, a ke hoouna mua mai

i na lilo o ka laau.  E loaa pu no hoi me

na Rula o ka inu ana.         2086  1yr

 

H. HACKFELD & CO

Mea Kalepa Nui, a Kuai Kukaa i na

Waiwai Lole, a me na Mea Hao

A HE MEA

KALEPA WAIWAI NUI

HONOLULU , H. I.            2082  1yr

 

HALEKUAI HOU

- ME NA -

LOLE HOU!!

KA HALEKUAI MAKEPONO LOA

keia o neia Kulanakauhale me ka mai

kai loa no na lole ma ke kihi o na

Alanui Papu me Kalepa.

Na Lole o na ano a pau no na

Keonimana me Keikikane.

Na Lole komo,

Na Papale,

Papalekapu,

Na Pahu waiho Lole,

Na Paiki Ili,

a pela aku.

He mau waiwai i lawe pololei ia mai no keia

wahi, a i wae pono ia no hoi i kulike me ka

makemake o na makamaka Hawaii.

 

 

Ka Hale Kuai keia o ke Kanaka Ilihune.

He mea e lawa ai ka makemake o ka poe uuku

o kahi loaa.

O KO MAKOU MAKIA,

E OLA KE KANAKA ILIHUNE

E hele mai a e nana pono, i ike a pau

kuhihewa.

EGAN & CO.                 2092  1y

 

PAPA!  PAPA!

AIA MA KAHI

LEWERS & COOKE.

(O LUI MA)

ma ke kahua kahiko ma alanui Papa a me Moi

E loaa ai na

PAPA NOU AIKI

o kela a me keia ano

a Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe

Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papu

Ku.  A me na Papa Moe nui loa

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau

 

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau

Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami

Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami

o na ano a pau, Na Aila Pena, o

kela me keia ano Na Aila Hoomaloo,

he lehulehu wale.

Na Aila e ae o na

ano a pau.

NA WAI VANIKI

- A ME NA -

WAI HOOHINUHINU NANI!

O NA ANO A PAU LOA.

NA BALAKI ANO NUI WALE.

A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a

pau, ua makaukau keia mau Makamaka

o oukou e hoolawa aku ma

na mea a pau e pili ana

ma ka laua oihana

- NO KA -

UKU HAAHAA LOA.

E like me ka mea e holo ana mawaena o

LAUA a me ka MEA KUAI.

HELE MAI E WAE NO OUKOU

 

HOOLAHA KUMAU.

 

Kakela a me Kuke,

HALEKU NUI O NA WAIW@

E laa na pahiolo, koi hole,

hamale, koi nui a me liilii, kila,

wili puaa, rula, apuapu, kui o na ano

a pau, kala kaa, hao hoopaa puka

pohaku hoana, kepa lei ilio, kaula

hao ilio, pahi, upa, pahi umiumi,

kalapu, kope hulu, pulupulu, oepa

kalakala, lina hao, ami, keehi, a me ke

- KAULA OPU. -

Palau o na ano a pau,

Oo, ho, kopala, pe, kipikua,

hao kope, au ho a pela aku,

kua bipi, uwea

pa, uwea keleawe, hao pili

piula, kaa palala, ipuhao, ipu ti

PA PALAI MAKAU ME KE AHO

 

Ili wai, papa holoi, kopa ala, kaula

kuaina, hu'akai, ehi wawae,

hulu pena, a pela aku.

Pena wali, kini nui a me liilii o na

ano a pau, me ka pepa kuhikuhi,

pena keokeo, aila

pena, aila hoomaloo,

vaniki kaa, a me

vaniki moe,

PENA HOOMALOO

- a me aniani hale -

AILA MAHU, AILA MIKINI, AILA HAMO ILI,

AILA KAA, INIKA KAMAA,

PAUDA, KUKAEPELE, KIANA

PAUDA, UIKI IPUKUKUI O NA

ANO HE NUI A LEHULEHU.

LOLE MAKEPONO

- E laa na -

AHINAHINA, KALAKOA, KEOKEO,

LEPONALO, HULUMANU,

UWE-WAHINE, KUI HUMUHUMU,

A ME KA LOPI.

Ke kuike e loaa no la ma kahi o

Kakela & Kuke!

NA MEA PIULA,

Mikini Humuhumu

Mekini a WHEELER a me WILSON

MIKINI A WILCOX ME GIBBS

NA MIKINI A

- REMINGTON. -

He nui loa na mea hao me na ukana e

ae o na ano a pau, aole hiki ke hai pau

ia aku, hewa i ka wai na maka ke ike.

 

Laau Lapaau Kaulana Loa

A DR. JAYNE ,

LAAU HOOMAEMAE KOKO

LAAU HOOPAU NAIO, LAAU

KUNU, PENIKILA, HUAALE,

PAAKAO, LAAU HOOPAA HI, A

Me na Laau Hamo a Pela 'ku.

Kakela me Kuke.