Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 16, 16 April 1887 — Page 1

Page PDF (1.82 MB)

This text was transcribed by:  Lynda Patterson
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXVI, HELU 16.      HONOLULU, POAONO, APERILA 16, 1887.

 

HOOLAHA KUMAU.

@ WILDER @

VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD.

 

ASHFORD & ASHFORD.

(NA HOAHANAU ARIPOKA.)

 

He mau Lolo, Hoakukam, Pal@ ma ke Kanawai, Kakaolelo, Luna Hooponopono a me kehana ona i na Palapaia Holilo.

 

LAWELAWE ILOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

 

@NO MA PALAPALA PILIKANAWAI A PAU.

 

Keena Hana Helu 21, Alanui Kalepa, Honolulu Hale            2082-17

 

Telephone Helu 348.               Pahu Leta Helu 415.

 

Chas. T. Gulick.

 

Notari, a he Agena Hooiaio Palapala

Kepa no na Paahaua. He Agena

haawi Laikini Mare

 

@ LAWELAWE OHANA

-A ME-

AGENA KOMISINA

 

He mea Hooponopono Waiwai Paa.

 

Aia ma ka Hale Pohaku o Kimo Kam@bela, keena maluna e pili koke ana me ko ke Kanikeia, America, alanui Kalepa, Honolulu, H.I.

2110-@

 

A ROSA. (AKONI.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hoolaio Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

 

CECIL BROWN.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

he Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA: Ma alanui Kalepa.

tf.

 

GEORGE P. KAMAUOHA

 

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

-A HE MEA-

ANA AINA.

E @ no ma Kohala Akau, Hawaii.

2091-ty

 

JOSEPH WILLIAM KELIIKOA

 

He loio, a he kokua, a he pale, a he koo me ke Kanawai. E loaa no au ma ke Keena o J. M. Poepoe, kihi o na Alanui Alii a Anini, Honolulu. Ua hiki no hoi ke @ i na Palapala p @ Kanawai o hela me keia a no.                                  1 yr.

 

 

J. A. MAGOON, (Makuna.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

 

Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona

tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

 

HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO

 

BERETANIA A ME KA OLELO HAWAII.

 

Keena Hana ma ke Keena o ka Loio Kuhina

1 r.

 

JAMES M. MONSARRAT.

(MAUNAKEA.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala.

 

E hana ia no na Palapala, Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e @ ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA: Alanui Kalepa.

 

KINNEY & PETERSON

 

LOIO, LOIO, LOIO.

 

KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu.                            tf.

 

 

S. B. DOLE.

 

LOIO, LOIO, LOIO.

He Luna Hoolaia Palapala.

 

KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaahuman

2079-1y

 

W R. KAKELA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hoolaia Palapala.

tf.

 

E. HITCHCOCK

(AIKUE KIKIKOKI).

LOIO A KOKUA MA NA MEA A PAU E

PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ohi ia no na Bila Aie, me ka awiwi.

KOHALA HAWAII.

2114-1

 

WILLIAM AULD.

 

Luna Hooaie Palapala Kepa P@

no he Apana o Kona.

KEENA HANA: Ma ke Keena o ke Kuooa.             tf

 

W. C. AKANA (KALAUKI.)

 

He Mahelo a Unuhi-olelo ma ka olelo Pah@ ma ka olelo Hawaii. Ua makaukau ne hoi hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima pela ahu @ o na Pahe a me na anake Hawaii. E @ no au ma he Keena Helu 7, Alanui M@, ma hahi o @ ana ike @ Hea@

2010-1y

 

EDISEPA FERIDO

 

KA HIENA KAULANA O BAGALIA

 

KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI

 

Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevia.

 

Ke Kuhikuhi I'uuene I'oupou Kamahao, a o ka Liona Hanu Meheu Pololei.

 

He Moolelo Euelani i unuhi ia no ke Kuokoa.

 

I KELA wa o Heneri i lilo aku ai, aia hoi me he anapu ana la hoi na uwila aia ua Heneri la iluna o ka ili laumania o ka moana kahi i lana ai, aia hoi ka moana ke hoopuoho mai la maluna o Heneri, a ke lumilumi ia la oia i lalo lilo.

 

I kela manawa no i miki aku ai ka lio uwepa Eleele mahop me kona manao e kii aku i kona Haku e hoopakele mai aka, iaia i miki aku ai me k@na mama nui i oi paumi aku i ko ka makani, aia hoi, ku e mai ana o Gunilewa iluna o ka ili o ke kai, me kona mau helehelena ku i ka hoomakaukau.

 

O ke ano o ua kanaka kupua la o ka moana, he kanaka nui a loihi nona paha na kapuai he 50 a oi, he poo kihikihi kona e like me ka ia o ka moana, a ua paa kona kino i ka unahi gula mai luna o kona a-i a hiki i kona mau kapuai wawae, aia ina kona lima akau e paa ana oia i kekahi kookoo gula hulali e like me ka la, a ma kona lima hema e paa ana oia i kekahi o-le puni.

 

I ka wa e hanu ai o kona mau pukaihu a puka mai ka hanu mai loko mai o kona mau pukaihu, ua like no ia me he waipuilani la e haule ana iluna o ka moana, ka lele liilii ana iluna ka huai nui ana me he wai puai la, alaila e hoomanao iho kaua e ka mea heluhelu ua like ka hanu ana o ka pukaihu o keia kanaka, me ka makani ikaika loa e pa ana maluna o ka ili o ka moana.

 

I ka ike ana mai o ua kanaka kupua la i ka lio Uwepe Eleele, pane mai la oia penei:

 

A! o oe e Uwepa Eleele ka lio lele helu ekahi o Setiwa, mai noho oe a hoano mai ia'u o make oe ia'u, e aho no e make keia keiki ia'u mamua o kou mauna ana mai i kou kino iho.

 

Pane aku la o Uwepa Eleele, aole au e hopo no ka nui o kou ikaika a me kou mana no ka mea, ua hanau mana wale ia no kakou a pau, o oe, o oe ka'u mea i makau nui ai i na wa a pau i hala ae, aka, iloko o keia wa a kaua e ku nei he alo a he alo, aole loa au e kuemi hope aohe no he kanalua mai o kuu manao nou, ano la, e pale oe nou iho a e kupaa hoi au no'u ihu a ia wa pu no i lele aku ai o Uwepa Eleele maluna o Gunilewa me ka ikaika lua ole.

 

I kela wa pu no i poha iho ai kekahi leo mai luna iho o ka lewa i ka pane ana iho penei:

 

"E Uwepa Eleele, ua oki kau mau hana aloha ole e waiho i kuu hoa'loha maikai."

 

Ia wa huli ae la ke poo o ua lio nei a ike ae la oia i ka mea nona ka leo a pane ae la oia penei:

 

E kuu Haku Setiwa! Hamau, o ka pono ka'u e hana nei, aole o ka ino.

 

I kela wa koke no hili mai la o Gunilewa i kana kookoo maluna o Uwepa Eleele a nalo aku la oia iloko o ka ehu a ke kai, a pau ae la ka ike ana o ua lio helu ekahi nei a kaua i ka la i ka mea mehana, aka, koe no ko kaua hoomanao ana i kona make ole, oiai, ua lawa no ka ikaika i ka lio Uwepa Eleele e hiki ai ke hookamau i ke ola iloko ona.

 

I kela wa o Uwepa Eleele i paa aku la ua paa pu aku la no me Heneri, lawe like ia aku la laua mai luna aku o ka moana a komo iloko o aupuni ako'ako'a, nana ae la o Gunilewa aole e paailaila, nolaila lawe hou ia aku la laua a ke aupuni pohaku a manao iho la o Gunilewa e hoopaa ilaila, aka, makau hou iho la no oia a lawe hou aku la i aupuni mageneti, ilaila hoopaa ia o Heneri, a o Uwepa Eleele lawe hou aku la no aupuni Aneguna (Momi) ilaila noonoo hou iho la ua kupua Gunilewa la aole e paa ilaila, oiai ina e ola ana ka eha o keia lio e lilo ana no keia aupuni i mea ole nolaila lawe loa ia aku ia ua Uwepa Eleele la no aupuni Waoakua, ilaila hoopaa ia aku la ua Uwepa Eleele la iloko o ka halepaahao kila me kona hauhoa pu ia i na kaulahao he 50,000 a ma kela kaulahao keia kaulahao e kiai ana hookahi Bea, a mawaho o ka halepaahao e kiai ana he mau tausani o na tausani bea, e kiai mau ana i ke ao a me ka po, mawaho ae o keia mau mea ma na kiai a pau hookahi o lakou alii, oia no ka luahine hapa bea nona ka inoa "Bea Uliuli."

 

Maanei e waiho kaua e ka mea heluhelu no ke kamailio ana no Uwepa Eleele oiai, aia oia i ka aina hiki ole ia Edisepa ke imi aku, aka, na ke au o ka manawa e hoike mai i ka loaa o keia lio a me Heneri.

 

I ka wa hoi a Heneri ma i paa aku ai, pae hou aku la o Guni Gelena i o Calaudila la, a pane aku la, e ka ui, ua hooko au i kau kauoha, ua paa ke pio, ano la e lilo mai oe i wahine na'u, ke oluolu ia e kou manao.

 

Pane aku la ua Calaudila la, e kuu mea kamahao, alia paha wau e ae aku i kau noi oiai, hokahi enemi i koe o ka Moi Mokina a me kona lahui kanaka, ina e make ana lakou ia oe a pau loa, alaila e ae aku no au i kau noi.

 

Pane mai la ua keiki la o ke kai, ua pono e hele au e hooko i kou makemake, a e hoomanao hoi oe ina i kali oe a i hoi ole mar au mamua o ka napoo ana o ka la, alaila e hoomanao iho oe ua make au o ka aina no keia noho iho mai manao oe e imi ae mahope o'u o make auanei oe.

 

I ka pau ana no o keia mau huaolelo a ua keiki la, nalo koke aku la oia no Aina ala ka pahu hopu, aka, iaia ma ke ala e hiki aku ai i aina ala, aia hoi e like me ka anapu ana a ka uwila, ku ana o Edisepa imua o ua keiki la a pane mai la. E ke kanaka ino, e hele ana oe i hea?

 

I ka ike ana o Guni Galena i keia kanaka anehe iho la oia e komo iloko o kona kapa pouli, aka, lalau e mai la o Edisepa i ua keiki la me ka lima ikaika a huki aku la iaia imua a hili iho la i kana pahikaua maluna o kona poo a maule iho la ua keiki la, a o kana huaolelo i pane ae ai, "E akahele ia'u, ua make au ia oe.

 

I kela wa wehe ae la o Edisepa i kana kiaha pohihihi a hoo iho la ia Guni Galena iloko a paa iho la oia.

 

I kona paa ana huli ae la o Edisepa no aina Diamana ka pahu hopu.

 

Iloko o na minute pokole loa, hiki aku la o Edisepa no aina Daimana, a hoike aku la o Edisepa ia Setiwa i na mea a pau, a pane mai la ua kanaka makalii la, aohe o'u mea e hopohopo ai nou, a o ka'u mea e mihi ae nei oia no ka paa ana o kuu lio Uwepa Eleele, aole oia i paa i ka mea e aku, aka, ia'u nei no, no ka mea na'u i kahea aku iaia mahope, a huli mai la kela io'u la a pilikia iho la kela, aka aohe kanalua loa o kuu naau nona ia e aa ana kou naau no ke kii ana e wehe i ko aikane, a ka lio a kaua; a owau no auanei ke kokua ikaika nana e kuhikuhi pololei aku ia oe ma na wahi a pau au e hele ai.

 

Pane aku la o Edisepa, ua aa loa kuu naau no ka hele ana ma na wahi a pau au e kauoha mai ia'u, koe wale no keia o na pilikia kuloko a ka puuwai, he mea hiki ole ia ia'u ke waiho aku-

 

Mahope iho o na kukai olelo loihi ana a Setiwa me Edisepa, huli ae la o Edisepa a hoi aku la no aina ala, ka aina hoi ana i hele mai ai.

 

No loko o kekahi mau minute pokole wale no keia lele ana aku o Edisepa, hiki pono aku la oia i aina ala a hui po aku la me ke alii a me na makaainana a pau.

 

Iloko o na la a pau a Edisepa e noho ana ma aina ala, e haupu mau ana oia no Heneri kana aikane, a oia kana i ninau iho ai iaia iho, pehea la wau e hana ai i biki ai wau imua o kuu aikane, a i hoopau ia ai hoi kona pilikia.

 

Maanei hoi e ka mea heluhelu e waiho iki iho hoi kaua i ke kamailio ana no Edisepa a e nana iki aku hoi kaua no Heneri iloko o ka hale paahao mageneti.

 

O keia hale paahao ua kukulu ia oia me ka hao mageneti wale no, a he eono hale kono kiekie mai ka honua ae, a ua hana ia hoi me na ipuka aniani hakahaka i hiki ai ke nana aku iwaho, a malalo o ua hale paahao la e ulu ana kekahi mala pua nani loa, o na ano pua nani loa o na aina a pau loa aia malaila, a iwaena o ua kihapai la e lana ana kekahi wahi loa wai nani a maikai, ua kipapa ia o hsi o ua luawai la me ka pohaku daimana a me ka moni, ma e hihi ia ana hoi e na pua aala o na ano a pau.

 

O ko Heneri lumi hoi i hoopaa ia ai no ia i ka eono o na hale, ma ka lumi hoi ma ka aoao hikina e kiei pono la hoi ia lalo o ua lua wai auau la, a he mea mau no hoi iaia i na aluna ahiahi a pau ka noho ana ma kona puka aniani a e kiei ana hoi i ka lua auau, oiai hoi e pa mai ana ke aheahe makani ma ka hikina mai, a e hapai pu mai ana oia i ke ala o na pua iluna i ka puka aniani o Heneri a ua lilo ia i mea nanea loa i ka manao o ua Heneri la, ka hanu i ke ala kanmaha o na pua, a o kona wa maa mau e moe ai, o ka hora 10 a me 11 o ka po, a oi aku i kekahi mau po, eia nae, o kona poina ole no Edisepa, aole ia e haule iaia, he hana mau ia na pona puuwai e nalu ai iloko o na wa a pau.

 

A hala ae la na la 5 o ko Heneri noho ana ma ua hale paahao la, a i ke ahiahi o ka eono o ka po, ala loihi loa iho la oia a kani ka hora 2 o ka wanaao, a no kona hiamoe ole i ka holomapu a ke ala o na pua, nolaila hoomau loa aku la no ia ia ke ala ana.

 

Oiai oia e nanea malie ana i ka olu kohai o ka makani kehau, i ke kaomi hoi a ke ala o na pua, a me ka luli palanehe a na lala laau, aia hoi, maalo ae la kekahi mea imua o kona mau maka, me he akaku la.

 

I kela wa huli ino ae la ua Heneri la a nana aku la ma ka aoao hema, aka, aohe oia i ike aku i kekahi mea, nolaila, puana aela ua Heneri la, auwe! heaha la keia mea i maalo ae nei imua o ko'u mau maka?

 

Aole i pau pono keia mau huaolelo a Heneri aia hoi lohe aku la oia i ka aleale o ka wei, me he mea la e hoaleale ia ana e kekahi mea.

 

I kela wa huli iho la na maka o ua Heneri la a nana iho la ilalo i ka lua auau, aia hoi ike iho la oia i kekahi mea aiai e maaloalo ana iloko o ka wai a puana ae la ua Heneri la auwe! he kanaka ka kela e auau ana, owai la kela kanaka ina hoi he mahina ko keia po, ina ua ike pono au i kela kanaka, puana hou ae la ua Heneri la, he wahine paha oe e auau mai la, he kane paha.

 

He hora hookahi ka aleale ana mai o ka wai a nalo aku la ua mea keokeo la, a maalo hou ae la no oia imua o na maka o Heneri a nalo aku la.

 

Nolaila nalu nui iho la o Heneri iloko o kona naau no keia wahine a kane paha i maalo ae imua o kona mau maka, nolaila, kuko iho la ua Heneri la iloko o kona naau me ka olelo ana iho a ka po o ka la apopo e kiai aku ana no au ia oe a hiki i ko'u wa e ike ma ka ai ia oe e kena mea maalo i ka wanaao.          (aole i pau.)

 

Ke hoeueu mai la ke aupuni o Inia he puali koa ikaika no ka hoopuipui ana i ke kulana kaua o ke alii Amia o Afeganitana ma ke ala i manao ia ai e komo aku ana ko Rusia mau koa malaila. He mau hiohiona pioloke ka i pahola ia ae ma keia mau wahi no ka lohe ia ana, he manawa wale no e komo aku ai na maiuu o ka bea Rusia a umii iho ia Afeganitana.

 

Ke liuliu nui la ke aupuni o Auseturia e malama i mau hana hoohiwahiwa no ka piha ana o na makahiki he kanaha i nohoalii ai ko lakou Emepera Iosepa maluna o ka nohoalii, a e piha ana na makahiki he kanaha ke hiki aku i ka la 20 Dekemaba 1888.

 

Aia ma na mokupuni Nuberede o ka hema aku nei, ke kiai la kekahi moku kaua Beritania i na kanaka Farani a me na koa malaila, mamuli o ka hopohopoia o ulu ae kekahi mau hana pono ole mawaena o na kamaaina a me na Farani, oiai he noho ana kuee ko lakou.

 

Aia na mana o ke aupuni o Sepania maloko o ka okana aina o Moroco, Aferika, kahi i hoao ai e lawe kaokoa ae i ke kulana hoomalu o ia wahi malalo ona me ke kokua pu ana ae a na mana o Enelani Italia a me Geremania O ke aupuni Farani ka mana nana e hoomalu nei i keia wa, a e lilo aku ana lakou he mau hoa hookala makakila ma ia wahi.

 

Mamuli o na uluaoa kaua ma Europa e pili ana mawaena o Rusia a me Auseturia-Hunegari, ua ano kunana iki ko Rusia oihana kaua mamuli o ka eueu ana ae nei o na wahi aupuni liilii o Roumania, Serevia a me Bulegaria e kokua mahope o Auseturia ke kaua io laua, a nolaila, ua loaa mai he kono ia Tureke e komo aku iloko o ua mau wahi aupuni liilii la e hoomalu ae. E punuku aku ia lakou, no ka mea ke noke mai nei i ka uhu.

 

LAUDILA.

KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA

KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

Ka Olali oke Kahua Kaua.

 

Ka Eueu nana i hookunihi ka Onohi malamalama o ka

La; ka Ui kelakela i malamala mawaena o na kuahiwi

me na kualono; ka nani nana i hoomalule

ka puuwai o na aliiwahine a pau o Europa

a i eha ka "eha lima ole a ke aloha."

 

Ka Makani Puahiiohio Wiliau o ka Hikina.

 

A o ke Kupueu Iwikani o ka Makakila

 

I LOKO i keia wa a laua e hoomaha nei, liuliu iho la laua no ka paina ana, a i ka pau ana, huli ae la ke koa opio a pane aku la ia Lei Gula Nani, e hoi e oia a hai aku i kona hanau mua oia hoi ka Ui Pomelia, a kahi la ae oia e hiki aku ai imua ona, a e hui pu ai hoi laua iloko o na kokoia a ke aloha, ke loaa ole nae he mau keakea ma kona alahele; aka, ina e halawai ana oia me na kuia ma ke ala, alaila, e hala ana paha he 4 a 5 paha la, ike aku i na maka o ke aloha. A me keia mau olelo kauoha a ke koa opio i kahi manu, i huli hoi aku ai oia imua o kona hanau mua, a aia hoi oia ke huai pau la i ka moolelo e pili ana i ka laua kane aloha, a o ka imi aloha (wahine) hoi iloko o ka inea.

 

I kahi manu i hala aku ai, haule iho la ka kaua kamahele ma ka aoao o kona lio, no ka hooluolu ana, no ka mea ua hele a maluhiluhi kona mau ami i ka alo ana mai i keia mau aupuni a ka hookalakupua nui wale. I kona puoho ana ae, liuliu ae la laua no ka laua huikai.

 

Pane aku la oia i kona lio, ina paha he mea hiki ia laua ke hoeu i ka laua huakai, a oia kana i pane mai ai: Ina ua pau kou maluhiluhi, alaila, ua makaukau kau kauwa i na wa a pau. Ia manawa no i kau ae ai ua keiki la maluna o kona lio, puki mai la hoi i ke kaulawaha, a hoomaka aku la oia e lele a he wilina na ka makani o ua lio nei, ua kokoke aku la laua nei i na palena waho o Mauna Aniani.

 

Ia wa no i ike ia mai ai laua nei e na kiai o ke akua Poowalu, a hoomaka mai la lakou e uwauwa me ka hoopuka pu ana i na huaolelo hailiili, me ka puana ana mai i keia mau huaolelo: E make, e make ka mea pakaha wale maluna o Mauna Aniani nei, a aole hoi e kulu iho kou koko a hoopaumaele iho i ka lepo o Mauna Aniani nei, no ka mea, o kou koko, ua piha i ka haumia a me ke ino, nolaila, o kou kino, e koala ia no maluna o ko makou mau waha.

 

I ka pau ana o keia mau olelo a ua poe nei, ua hoomaka mai la lakou e nee mai inua o ke koa opio, me ka lakou mau mea kaua kupua, a penei ke ano o ka papa hoonohonoho a ke akua Poowalu i hoonoho ai i kona mai koa.

 

Ka pualikaua mua me na laau ihe a me na koi kaua, he poe kino liona a me ka bea lakou, aka, o ko lakou mau poo, he poo kanaka, a no lakou hoi ka heluna i hiki aku i ke 60,000, a e alakai ia ana hoi e ke akua Poowalu ko lakou alihikaua nui.

 

Ka pualikaua elua, me na pahikaua a me na newa, he poe kino moo lakou me na eheu, a o ko lakou mau poo, he poo kanaka no, e noho alakai ia ana hoi e ka alihikaua nui o ke keiki a ke akua Poowalu, oia hoi o Bolusa, a kaikaina ponoi hoi o ua akua Poowalu nei ka mea hoi i kapaia ka weli o na aupuni he 28 o ka aina pahaohao o Alepa ka nui; a o kona mau kona hoi,m ua hiki aku ko lakou heluna i ke 65,000.

 

Ka pualikaua ekolu, he poe kanaka nunui lakou, no lakou hoi ke kiekie he 12 2/3 kapuai. E paa ana ma ko lakou mau lima na pahikaua oi lua, ua hana ia ma ka mea kupono ia lakou. He poe no hoi lakou i piha i ka mana, a me ka ikaika.

 

O kekahi poe o lakou e paa ana me na kakaka iwi Hipopotamu a me na pua. O kekahi poe hoi e paa ana me na kaulahao keleawe, ka mea i kapaia na halepaahao o ka make mau loa. O kahi poe hoi me na ipuhao keleawe, a i kapaia hoi na pahu kupapau o ka moana kai hohonu. O kekahi poe o lakou e paa ana me na upa keleawe, ka mea i kapaia na pali hooku'i o Mauna Aniani; o lakou na mea nana e paku o Mauna Aniani mamua, a i ka mana o ke akua Poowalu, lilo ai i mea ole.

 

I keia poe e nee mai nei imua o ke koa opio me ka puahi nui, me ka manao e hookau aku i ka make maluna o ko lakou enemi, eia no ka wa i pane ae ai ka lio o ka laua kamaeu: E kuu haku maikai, e kauoha ae oe i kou mau naita e hele mai me ka awiwi, i loaa ai he mau kokua no kaua, i loaa ai hoi he manawa e hoomaha ai, a ua ae mai la no hoi kona haku opio.

 

Puhi aku la ke koa opio i kana o le dala no elima manawa, a i ke kuu ana iho, wawalo hou aku la ka leo o ka o le a ua opio nei no na manawa ekolu; a no kekahi mau sekona kona hoomaha ana, a hookuu aku la oia i ke kani kapalili o kana o-le, me ka hookuu pu ana aku i ka hoehoene a me ke pohapoha kani kuokuolo, a i ke kuu ana iho lohe ia aku la ka halulu mai o na kuahiwi o Mauna Aniani, a no kekahi mau minute, kaalo ae la na naita pahaohao o ua opio nei mamua ona, a i hiki aku hoi ko lakou heluna i 45,000, a e alakai ia ana hoi e kekahi elemakule, a o ko lakou alihikaua nui hoi.

 

Huli mai la ua elemakule la a pane mai la me na huaolelo moakaka: E kuu keiki, heaha ka hana, a heaha hoi ka pilikia o ke kauoha ana ae nei i kou makua a me kou puali naita? Ua pane aku la ke alii opio: I kauoha aku nei au ia oukou e hele mai e kokua ia'u a me ko'u lio, i loaa ai he maha no maua, oia la i lohe oe e kuu makua.

 

E kuu keiki, aole anei oe i lohe i ka'u olelo owau no me oe i na wa a pau. Iloko o ia wa a laua e kamaiho nei, aia ke hookokoke loa mai la na pualikaua o ke akua Poowalu, a e ike ia aku no oia e kuhi ana na lima imua i kahi a ka opio e hoolai aku ana me kona mau naita, a he ku i ka weliweli kona mau helehelena i ka nana aku.

 

Ia manawa no i puai mai ai na huaolelo ino mai ua akua Poowalu nei, a me ka puana pu ana mai: Ahaha! kauwa make loa oe ia'u e na elemakule lapuwale, me kou manao, o ka wahine a ka'u keiki, oia ka wahine au i kuko nui ai na ko wahi hanai. O oe a me ko wahi hanai, e koala ia ana ko olua mau wahi io i ka waha o ko'u mau kanaka, a e ai ia ko olua mau kanaka e ke ahi o kuu inaina i lohe ko pepeiao huluhulu.

 

I ka lohe ana o ka elemakule i keia mau olelo a ke akua Poowalu, ua pane koke aku la oia: E ke kanaka ino, nawai i kapa aku ia oe he akua oe, o oe kekahi kanaka ino loa a'u i ike ai. pakaha wale no oe i kela kaikamahine e lilo i wahine na kau keiki, me kou ike no aole i kupono kela wahine na kau keiki, oiai he hookahi no kino o kela wahine, a hookahi no hoi ona poo; a o kau keiki hoi, elua ona poo, a me kona huelo ma kona elemu, kii no nae oe i kela kaikamahine i wahine na kau keiki; me kou ike pu iho no hoi, aole i kulike na helehelena o kau keiki me ko kela kaikamahine. Nolaila, ua kupono loa kela wahine na kuu keiki, ka mea i kaulana i ka ui a me ka nani o na kuahiwi anu o Italia. I keia la, a ma keia mau la iho, e mare auanei kuu keiki me ua ui la o Mauna Aniani, a e hoolilo aku ana hoi au ia olua i mau luahi na ka make. Aole e piha kuu kookoo poo gula ia oe a me ko keiki a me ko olua mau wahi kanaka kino eepa, nolaila, ano ka manawa e makaukau ai no ka paio ana.

 

Ua pono, ua pono, wahi a ke akua Poowalu i pane mai; na ke au o ka manawa e hoike mai o oe paha ke lanakila owau paha wahi a ke akua Poowalu.

 

Pane aku la ka elemakule: Owau o Kelaudila, ka mea nana i hoonaueue ka mana o ka lua ahi o Hilela, ka mea a oukou i weliweli nui ai, aka, ia Kelaudila nei, aole loa lakou i lanakila maluna o'u, o lakou kai mihi mai a i kukuli mai hoi imua o'u i lohe oe e ke kanaka ino nui wale.

 

Mai hoololoiahili wale i kau mau kamailio ana, e pale nou iho e pono ai, wahi a ke akua Poowalu; a o ka wa koke iho la no ia i hoolale ai o na ai a ka ui. O ka welau hema o na koa, ia Kelaudila ia me na alihikaua nui he 52. O ka welau akau hoi o ka puaili, i ke keiki alii Laudila me kona mau aliliikaua noi he 52.

 

I ka hookui ana o na aoao a elua, ua nui ka hahana a me ka weliweli, e hoopuka ana ko lakou mau waha i na huaolelo kuamuamu, a o kekahi poe hoi, e hoopuka ana i na huaolelo hoonaukiuki. E olapa ana hoi na pahikaua, e helelei mai ana na huna ahi mai ko lakou mau maka mai.

 

E kani oeoe ana na koi kaua, e oloio ana na laau ihe, e palamimo ana na pua pana me ka weliweli nui. Aole i liuliu, ua hookuemi hope ia aku la na puali naita kino pahaohao o ke akua Poowalu. Lohe pu ia aku la na hooho leo kanikau o na koa o ua akua Poowalu nei, a e kahea ana: E kokua, e kokua, e Rabi e Rabi ko makou haku, e kokua mai oe ia makou.

 

I ka lohe ana o ke akua Poowalu i ka leo kanikau o kona mau naita, ua pane mai la oia me ka leo moakaka: E o'u mau poku o ka pupuu hookahi, imua, imua me ka oukou mau mea kaua, a e koala i ka io o kela elemakule a me kana wahi keiki iloko o ko oukou mau waha, aia no ka pono o ka lanakila i keia la.

 

I ka lohe ana o ua poe naita nei i keia mau olelo kauoha a ko lakou haku, hooikaika wale aku la no lakou e like me kahi ikaika i loaa ia lakou, eia nae ua hookuemi ia mai lakou, a o kani poe hoi ua au pau nui i ka make.

 

I ka ike ana o ke akua Poowalu ke opa pu ia mai nei kona mau naita, oia no kona wa i hoouna mai ai i kekahi mau kolamu waipuilani maluna o na naita o ke alii opio, me kona manao oia ka mea nana e luku i kona mau enemi.

 

I ka ike ana aku o Kelaudila eia ka waipuilani ke kokoke iho la maluna o kona mau naita, oia no kona wa i wehe ae ai i kana huewai ili Akama, a lu ae la oia i kekahi mau huna wai o ua huewai Akama nei i ka lewa, me kona hoopuka ana ae i keia mau huaolelo; Ke lulu aku nei au i ka huna wai o ke ola maluna o ko'u poe, e like me ka mana i loaa iloko o keia huewai Akama, e ola mau loa auanei oukou.

 

I ka pau ana o keia mau olelo a ua elemakule Kelaudila nei, oia no ka wa i hele kekee aku ai ua mau kolamu wai la a ke akua Poowalu mai na naita aku o ka eu o Italia; a he mea oiaio, ua ko kana mau olelo.

 

I ka ike ana mai o ke akua Poowalu ua puhili kana mau mea make, ua luliluli iho la kona poo, hehihehi iho la kona mau wawae i ka honua, kulou iho la kona poo ilalo. Iaia no e noonoo ana i kana mea i manao ai e hana mai, oia no ka wa i uwauwa mai ai na naita o ke keiki a ua akua Poowalu la me ka olioli nui, no ka mea ua paa aku la ke keiki alii Laudila iloko o ka halepaahao o ka make mau loa.

 

E wehewehe aku ka mea kakau i ke ke kumu i paa ai ua olali la o Italia:

 

Iaia a me kona puali e nee ae la ma ka akau me ka puahi nui, ua auhee aku la ka pualikaua o ua keiki la a ke akua Poowalu iluna o Mauna Aniani, kahi hoi a lakou i waiho ai i ka lakou mau mea make no ko lakou enemi. A oiai hoi ua opio nei a kaua e kuupau ana i ka holo o kona lio no ka uhai ana i kona enemi, ua kau pono iho la oia ma kahi o na mea make a kona enemi, a i ke ku ana iho o na wawae o kona lio i ka honua, iwaena konu hoi o ke okoko o na mea make, ia wa no i lele mai ai o na kaulahao keleawe, i kokua ia hoi e na upa keleawe, i hoopuni ia e na ipuhao keleawe, i ka hui ana o keia mau a pau a lilo i hookahi, ua oi aku ka paa mamua o na mea a pau.

 

I ka paa ana o ke alii opio Laudila iloko o ka halepaahao, ua like oia me ka hihio ana a na makani ma kona mau pepeiao; i alawa ae ka hana o ke alii opio, eia ka oia iloko o ka halepaahao. O kona mau lima, ua paa i na kupee hao keleawe, a ua paa pu hoi me na wawae o kona lio.

 

Ninau aku la ke alii opio i kona lio: E kuu lio punahele, pehea la kaua i paa pio ai iloko o keia hale? Huli mai la kona lio a pane mai la: E kuu haku, o keia ka mea a'u i makau loa ai o keia hale, o keia ka halepaahao o ka make mau loa, ka mea hoi a ke akua Poowalu a me kana keiki i kaena nui ai, ke kono kekahi kupua iloko nei, aole ona mea e puka hou ai a hiki i kona wa e make ai.

 

Nihau hou aku la ke alii opio: A pehea kaua e hemo ai? Pane mai la kona lio: E kuu haku aloha, e@ no kaua i alanui no kaua e hemo ai, no ka mea, he manaolana ko'u e hemo ana no kaua. Nolaila, e lalau iho oe i ka pahikaua uuku e paa la mamua o kou noho, a me ia mea oe e okioki iho ai i kou mau kupee keleawe, a ina e hemo, pomaikai kaua.

                        (Aole i pau.)

 

O ka hookahakaha paikau moana o na moku Beritania kekahi o na hana hoohiwahiwa no ka Iubile o ka Moiwahine Victoria a he lehulehu loa aku na hana e ae.