Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 17, 23 April 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU 1\ NO KA NITETA KUOKO.vI HlKl j*;ro *ku ia keia i kaainai Makak?, : kahi noho o Puapuakea a me Kaunimano kana kumu ao laau; e u walea mai ana no laua la iloko o ko laua hile, mc ka bua mau enea paahana. e pih ana i ke ao ana i na ai hau a me na hauna laau a pela aku. Ia wa haawi na aloha kamaaina a me ka malihim e?e!e. E! he mea e wale hoi ka mama o ka huakai iloko o keia la kuhaoa. He ha'o ka huakai e like rae keia ke ano, "ka hua i ka umauma e haina mal" 0 keia mau olelo, na ke kumu ao la au no ia a Puapuakea, na Kaunanuno aohe pane leo a ka kakou koa i kela manowa, ke lohe la la i ka olelo a kana kumu, a ke kali nei oia oka huaolelo a ka elele i hoouna ia mai ai oia mai ke alii Lonoikamakahiki mai, Aole nae i pane ka elelea kukini hoi i kela wa no ka mea, aole i kuu iho ka nae. Ke kaheawai la ka hou a puni ke kino, a nohea hou o!e hoi he loa kahi i holo īa aku la i keia la. 1 kela manawa olelo mai la o Pua puakea i ka elele. "E aha ana ke a!ii a kaua ? o Lonoikaniakahiki ka pua a Kalani, ka ia onio nio ili malaokea." E noho ana no ? Aohe nae paha he pilikia ? He pilikia, oia ko'u mea i hoouna ia mai nei e ua alii la a kaua. A heaha ka pilikia o ke alii ? Ua hiki mai ke alii o Maui e kaua me ka kaua alii A ua kaua mai nei ua al i la me na makaainanao Kona i nehinei, a i keia la, ua pii ae nei e hui me ka kaua alii. ma no ka pono a no ka pono ole. li hele koke ana kakou i keia la ma ke alanui mauna aku a hiki no i Waimea, mamua o ka napoo ana o ka la, ina e haule ana kakou mahope o la manawa, alaila, e poino ana ko kakou aoao. 0 oe a nie Makaku ke hakaka ana a aia e ka mea o olua e lanakila ana, e nohe kanaka aku ke alii malalo o ke koa i lanakila. Oia ke kauoha a ke alii a kaua la i lohe oe. Ua pono, e haele aku kakou no ke kahua kaua, akahi no a uku ia ka ai ka ia a me ke kapa a ke alii. Ua loaa mai la no ka hana i ke alii, aole he hoole ana. He mau huaolelo hoalohaloha no ke ia a ka kakou koa e hoike mai Ia imua 0 ka elele. I kela wa olelo aku la o Puapuakea 1 kana kumu ao laau, e niakaukau hoi paha kakou e hele i keia wa, aohe manawa e kali hou aku ai. Ia manawa i pane mai ai ke kumu i kana haumana, he Ij hoi no ka hele e hele aku ana hoi paha kakvu a moe i ka loa o Koialana. Ia wa huli mai la ke kumu a olelo mai la ia Puapuakea. Pehea ke ano o ke kino o Makaku he nui paha a kiekie a he nui paha a haahaa, a i ole he nui no paha I aku la o Puapuakea. He nui a kiekie, aole kanaka o kakou o Hawaii nei e hoohalike aku ?i. He umi ke kaha-kino, oia ke ktekie. E, nui io aku la, nona no nae ka haule iho nalulu ka honua. Ina pela e hookaukau hou ae kaua i na ai laau. He kanaka nui ae la kou hoa hakaka; owai la kau hauna laau. I mai Ia o Puapuakea, "o ka lo ka laau." Haahaa īa hauna laau, wahi a ke kumu, o ka haahaa o ka hauna laau, o kou haahaa hoi, ōki loa. Hookahi no kiko ana a ka manu nui oki loa kahi manu iki, he wahi palemo ka loaa a ka manu iki, a o na kapuai wawae kahl mea loaa. I hou mai la ke kumu aole no hoi e noonoo hou ae i hauna laau hou aku. Xo ka mea he kiekie ka haka, pehea e kau ai ka manu iluna ? I kela wa pii iki ae la kahi kai o ka haumana a hoomaka mai la kela e hou i ua hauna laau la ana i ke kumu, me ka hoopuka pu mai i keia mau huaolelo. t4 I ka hale pau ke ao ana a ke kumu." Ia wa, me ka eleu nui ke kumu i pale ae ai, loaa pono aku la kahi manamaoa lima iki o ke kuinu i ka laau a kana haumana, a lele loaaku la. I kela wa, ke kaheawai la ke koko o ka lima o ke kumu. Lalau ae la ke kumu i ke kahakahana lole paupau a wahi ae la a paa ka lima. Ia «a huli mai la ke kumu a olelo mai la ia Puapuakea, e, auhea oe ? Ua pa ae nei au iloko nei, a pe)a no auanei oe e pa aku ai iwaha Ua moku a lele loa aku nei kuu manamana lima iki, ina no hoi he elua o f u manamana | lima iki e lele, he elua no hoi ou hauna laeu e pa mai ai i ke koa o keia aoao, oia boi kou hoa paio, ina ua poino oe. Aohe hoi e hihi ua loaa hoi ka laki a xne ka pomaikai ma ko kaua aoaa Ua pa ae nei au i ka ehu kakahiaka, e pa aku ana oe i ke ehu awakea, a e pa aku ai» hoi ū oe kou hoa paio i ke ehu

ahiahL Oke ehu no tr oka poeleele a me ka pouli, a pela aaanei e pouli ai ke kokui o kena hale. Ca hooko ia keia oieio a ke kumu a Pua|Hiakea mahope o ka hakaka aru o na moho noiia ka Ul O kahi eiele a kukini hoi. ke nauki aku b1 ka !aua nei apa mai. i kela wa hoeu mai la ke kumu. E ai ka ai a e mu ka *ai t e ai a roa ona, abib e hume ka malo a paa hoomaka kaknu e hele aole e kunana, aohe oleio. aia a hiki kakoa i Waimea, ai ka ai, inu ka waī t komo ke kapa, olelo ka olelo me ke alil Aole e nana mai kamaka oka mea e holo ana imua i na mea mahope, oia ke kauoha i lohe mai olua wahi a ke kukinl Ae mai la laua, ae heaha la hoi. Ko iaua lalau aku la no ia i na ihe kauwila k loa a paa iko laua lima. A hoomaka aku la lakou e puka mai loko aku o ka hale, a hele aku la ma ko iakou alanui hele i hoike mua Ia ae nei maluna. Hoio aku nei no ka elele kukmi raamua a mahope aku no hoi laua nei, a ''ke weio la kihei a ke Ae-Ioa." Ku p-ololei o hope o na malo o lakou nei, i ua mea majkaj nui wale he mama, o ia mama a i keia wa )oaa ka Jlio kakele o Kapiolani Paka. ina ua hooheihei me na lio Kaleponi o na haole. Ke holo la lakou nei i ke one o Kahualoa, a hala hope ia wahi ia lakou nei ke holo la lakou ma ke ala mauna a mawaena o Maunakea, a me Maunaloa piii kokoke loa aku la o Puapuakea nia mahope o ka elele a kukmi hol Ia wa hoopa aku ia o Puaoukea i ka welau © kana laau ihe, ma ke kua o ke kukini e holo ia mamua, hoomaka hou e pii ae ka mama o ua kukini nei i kela wa, Mahope © īa manawa kau pono aku nei lakou ma ka aoao hema o Maunakea, hooiho pono aku nei no kai o Waimea, kahi a na alii a me na kanaka he nui loa e noho mai la. Ia lakou nei e hookokoke aku la i na hale o Waimea, ike aku nei lakou i ka nui launa ole o na kanaka, ua pania pu ia ka lauia palahalaha o ke kula o Waimea, a he ula waie no i na kanaka, i ka Maui a me ka Hawaii A hiki aku nei iakou ika haie, me ka ike ole mai oke alii o Maui, a me ke alii o Hawaii, oiai aia no laua i ko laua mau hale pakahi Kahi i hookaawale ia ai. E hele iho ana ka la e konio iloko o ke kai, o ka hapa iki o ka Ia ke komo la iloko o ke kai, a o ka hapa nui 0 ka la aia na iluna, oka ilikai kahi 1 hooiai ai, ia manawa akahi no a kuu iho ko lakou nae a waiho a make nui aku la no hoi maluna o ka ili honua a na na ohua no hoi o ke alii i hooponopono iho i ko lakou mau kino, me ka manao kuhihewa o kahi poe o ko lakou hora hope la ia. Aohe ka. "Ke kamau la no ka ea i ka halauola He kula lima ia no wawae Nohu Me he Pukoa hakahaka la i waahila Ka momoku a Kaunulau A he lehulehuka haie pono ka noho [ana. Ia wa hele aku nei o Hinau a olelo aku nei i ke alii. E Kaiani e, —E o, wahi a ke alii. I hele mai la au e hoike aku ia oe, ua hiki mai nei ko kauianaaina, ame ke kumu no nna, a me ko kukini no hoi i hoouna ia aku nei. Auhea iakou ? Ei ae, aia 1 ka hale aipuupuu, ke moe a make la, aohe oni ae # aoie no hoi he kamailio mai. I ka wa hea la lakou i hiki mai nei ? 1 ka wa no e kau ana ka hapa nui o ka la iluna, a o ka hapa iki o ka la iloko o ke kai. A ina. pela, ua pono. Aia pau ae ko'u paina ahiahi ana, alaila, hele aku au e ike ia lakou. Ke hoomaka la ke aiii e ai a maona, a hooluana iki iho la ke alii, a mahope oia wa, hele aku la oia e hui pu me kona kaulanaaina, a me Kaunamano ke kumu ao iaau a kana koa, a me kana kukini hoi i hoouna ai. Ua poeleele ioa iho la i keia manawa, hoala ae la oia ia lakou; ia manawa ua ala iike ae la iakou a pau iluna, a ike mai la ika maka o ke alii, a haawi

mai la iko lakou aloha ohaoha a pumehana hoi, ika ike ana mai i ka niaka o K-ilani. I aku la ke ahi: He mea e hoi ka mama o oukou o keia hele ana mai nei ma ke alanui mauna. He mama hoi paha he kauoha no ka piiīkia; a oia ke kumu i mama ai; a ma hoi he kauoha pilikia ole, aole no la hoi e mama. I aku la ke alīi: £ai oukou a maona, alaīla, hai ka huaolelo a me ka hana e hana ai no ka la apopo, e pili ana iko olua hakaka ana e Puapoakea a me Makaku. Ia wa hoole mai la o Puapnakea aole make ai, aia a lohe mua ina olelo a me na kauoha a ke alii i keia wa, a ma hope al ka ai a maona, alaila, he hiamoe wale ana no ko ka po, a a]a ae i ke kakahiaka nui, manao na hana o ke ao ana ae. {Aolt ipau.) He wahi oo»ne iki iwaena o ko Faranī mau mikaainana no na mea e p.li ana i ko lakou Aha Kuhina, a ua olelo ia» ua komo po aku kekahi ona iala taana o ka a!ia kuhina iloko o keb mau hana ma ke ano kue aku i keia Aha Kuhina hou.