Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 18, 30 April 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[kak.au fa no ka nupf.pa kuoko.v.]

UA PONO, wahi a ke alii, eia ke kauoha ame ka olelo: Maka la apopo olua e hakaka ai me Makaku. A oka mea o olua e lanakila, alaiia, e noho kauwa aku ke aiii, a me na makaainana ma ka aoao o ke koa i lanakila; a oia la i lohe oe. Ina olua eku i ka la apopo, i nui ke aho, uumi ke koko, moea imua, hana ike koa a nui, a e hana no hoi a nui ka ikaika, a papahi i ka lei o ka lanakila ma kokaua aoao, a]aila ola keia mau iwi ia oe. Aka hoi i hapa ka ikaika a lanakila kela aoao, ehia mea aloha o keia mau iwi. Pela no hoi paha wahi a Puapuakea ke kon, me ka helelei ana o na waimaka i na olelo hoa'lohalo'ha a ke alii. I kela manawa i ike mai ai o Kaunamano ke kumu a Puapuakea, 1 ka helelei ana o ka waimaka o kana haumana, i mai la oia ia Puapuakea: Ua oki ka waimaka, e waiho ka waimaka no ka la apopo, aole waiwai o ka waimaka helelei o keia po. Nohea helelei ole hoi o ka waimaka ike aloha i ka olelo kaukau a kona pokii haku, ke pii nei hoi ke kai o ke kumu ao laau, i ka huhu ia Puapukea, aole nae i emi iho ka waimaka 0 ke koa i kela wa, ke kulu la no.* I Ia wa olelo hou mai la o Kaunamano la Puapuakea: Ina aole oe e hooki i kou waimaka, alaila e aho oe e noho aole oe eku aku imua o ke koa o ke koa oke alii o Maui, oia hoi o Makakuokalani o poino auanei kakou ia oe; ke helelei e nei kou mau w&imaka i 0 la honua, e aho owau o ka elemakule ke ku aku imua o ke koa 0 ke alii 0 Maui—a Kakalaalaneo Ia wa hoopau loa ae la o Puapuakea i ke kahe ana o kona mau waimaka, a hoike mai la ka helehelena i ke ano 0 ke koa mai luna a lalo. Aahu pono iho la oia i ka aahu o ka ikaika maluna okona kino holookoa a nohoalii iho la ka uahoa a me ka weli iluna ona. I kela wa hoopau ae la ke alii i kana mau olelo a hoi aku la oia e hiamoe no ia koena do; a haawi mai la na aloha aumoe a huli hoi aku la ke alii no kona home. I kela manawa, hoomaka iho la lakou nei e ai a maona, a pau ko lakou ai ana hoi akulaoPuapuakeaameKaunamano e hooluolu ma ko laua hale i hoomakaukau ia, a haule aku la laua hooipo me Niolopua, "Hana ka uluna o Welehu ka malama." Kuu aku la ko laua nei luhi a me ka maopaopa o ka hele ana mai o ke alanui loa ame ka nahelehele, a ia laua nei no ke ao, o ko laua nei ala ae la no ia a hoolala no na ai laau a laua i aoai a makaukau. I aku ke kumu, mai iawe oe ī ko ai 1 hou mai nei ia'u i Kau, oia hoi kela laau oka "Io." He pono no ia laau, nana aku oe i ka laau a he ano haahaa alaila o ka laau ia oka "Io" a ina he kanaka nui a kiekie, alaila elua laau e lawe ai, o ka laau mua 0 "Kaupohu o Hanalei," nau ka heoheu aku, aia no anei ka palena oia laau oke kani a-i. Hiki auanei ilaila ua make ke kanaka, aohe e ola. Lawe ka laau ake keiki kane, e waiho 1 ka laau a ke kaikamahine: No loko nei ia laau oka hale, o ka laau ake keiki kane, no waho ia o ke kahua nui.

Umia ke koko a puka mawaho o ke kino alaila i aku au ia oe ikaika. A i make ka hoa paio, aiaila e hai oe i ko'u inoa. | Ua make o Kahaulelepo, ka laau a ka'u kumu ao laau a Kaunamano, ake kaikaina alii a Imaikalani. Oia iho la ka olelo hoolana a ke kumu, malama kela i ka 1 ala palena laau iluna a me ka i ala lawena laau iluna, alaila ua hemahema 0 lalo o ke kanaka. Penei oe e j>aa ai ika laau, e hopu oe ia waenakonu o ka laau ihe a paa loa, e hooni oe ika welau luna oko ihe, oia no ka lawena o ka laau o Kaupoku o HanaleL Nana auanei ia e pale a i ole alo ae paha, alaila o ka welau hope auanei oko ihe iko alo, e hou pololei aku oe imua o kona mau wa-1 wae, a hapai pono ae iluna oke kowa o kona mau uha, a loaa pono ae iwaekonu o kona kino. Nolaila, e na makamaka heluheiu, e w.iiho malie kaua ia Kaunamano a me ka kaua koa, oia hoi o Puapuakea, aje huli ae kaua a nana aku i ke alii o Maui a me ke alii 0 Hawaii. Mahope iho o ko Lonoikamahiki kamailio ana me Puapuakea ma, ua huli hoi mai la ke alii ma kela po no kona home no ka hooiuolu ana. I ka wa i hoea mai ai o ke kakahiaka o ka-! hi la ae i manao ia no ke kukakuka ana o na alii a elua, ua hoea mai la ia la me na hoailona o ka hakumakuma a me ka haekaeka, oia ka manawa i ala mai ai o na alii a i elua, a me ko laua mau kanaka a me na pukaua o laua. | A oia no ka manawa i hoeu mai ai ke alii o Maui no kana mea no i lia mua ai, o : a keia: E hooponopono laua ina no ka pono a pono ole paha.

I aku la ke alii o Hawaii, alia c hooponopono aia a pau ka paina kakahiaka. alai'a *3iclo ka olelo ua pj;put o loko O kaua hoi ona alii na makaainana a me nt pukaua hoi .o kaua. a piha hoi ka lua o ka inaina. ahila oleK> ka olelo ua ikaika mai o loko.

Ia wa olelo mai la ke aiii o Maui ae ua pono ia manao ou e ke aiii» a i kela wa ua kono ia na a-i puupau e hoomakaukau i nau mea ai na na alii, a o na koa no hoi e hoomakaukau no hoi lakou i mau mea ai na lakou, a hookahi no ka ai like ana ona mea a pau, a hoomaka iike iho la lako ue ai a hiki i ka maona like ana. A pau ka lakou ai ana, ua hoomaka na alii e hooponopono mawaena o laua a penei ka laua mau hooponopono ana: I aku la ke alii o Hawaii, e, auhea oe eke alii o Maui. pehea la kou inanao a pehea la kaua e hana ai ? I mai Ja o Kamalalawalu, penei ko'u manao mua, e haawi mai o* i ko wahi kauwa na'u oia hoi o Puapuakea. a oia no ka ? u i kii mai nei ina oe eae ana. oka pay no ia o ko'u manao kaua, a ina aole c»e eae mai, alaila, o ka hoomaka no ia o ke kaua ana mawaena o kaua. Ia wa pane aku la ke alii o Hawaii, penei ko'u manao, aole au eae aku e lilo ka'u kaulanaaina ia oe, oiai he kaulanaaina 110 hoi kau; a i makemake oe 1 ka waiwai e haawi aku au ia mea ia oe, a i ole pela, e aho no e hakaka na kaulanaaina a kaua, a o ka mea o laua e lanakila, e noho pio aku ke ahi a me na makaainana o ka aoao i pio, malalo oka aoao lanakila. Oia la i lohe mai oe e ke alii o Maui. Ia wa ke pii ae la na hulu o ka maha o ke alii o Maui no na huaolelo a ke alii o Hawaii. Ina pela kou manao e ke alii o Hawaii nei, alaila e hoomaka koke na kaulanaaina a kaua e hakaka i keia wa, aole wa hou aku e kali ai. Ua hiki i kou mea kakau ke hoakaka aku: Nokaikeno o Kamalalawalu i ko Lonoikamakahiki wahi kaulanaaina he wahi kanaka uuku oia, aua manao ia e lanakila ana no kona kaulana aina maluna o Puapuakea. Ina e make o Puapuakea ia Makaku, alaila e noho pio mai o Lonoikamahiki a me kona mau makaainana, malalo o Kamalalawalu. No ka mea o Makaku he kuahiwi maopopo ia i kau ia e ka ohu, oia no ke kumu o ko Kamalalawalu ae koke ana aku, ika manao o ke alii o Hawaii. E aho o na kaulanaaina no o kaua ke hakaka. Ua pono wahi ake alii o Maui. I hou aku la o Lonoikamakahiki ia Kamalalawalu, e aho i hookahi no koko e hookahe ia |ma ke kahua kaua. a e koe ke koko o na alii a me na makaainana, oia ko'u manao e ke alii o Maui, a pehea la kou manao i keia a'u e olelo aku nei ia oe. Heaha auanei hoi ua pono hoi paha. Pela no ka makemake o ke alii o Hawaii ua piha oia ike aloha ina makaainana, a me na alii hanau o ka aina.

I kela wa ua hoomakaukau ia mai la na moho oka la, ua liuUu mai la na kumu ame na moho a i elua, no ke kahua kaua ke lohe nui ia aku la ka huaolelo mai ka waha mai o na kanaka e olelo ana' "E kaili ana no ka moho a kaulanaaina hoi o ke alii o Maui i ka lanakila o ke kahua kaua ma kona aoao.': Aka, he oiaio ia olelo mai lawe io ia no e Makaku ka hae o ka lanakila ina o ka hoolohe nei i ka olelo a ke kumu. Ua pale ia nae ia olelo maikai a kana kumu, o kahi no nae o ka make. No ka mea, ua olelo ia e ka poe kahiko, he "kuli ka make a he lohe ke ola." Ua hoomakaukau ia kahi no ka hakaka ana o na kaulanaaina a moho hoi nona ka la. I kela 'wa i hele mai ai o Paoa ke kumu ao laau a Makaku, a hiki i ke kahua kaua, a mahope mai o ia wa i puka mai ai o Kaunamano mai loko mai o ka hale, aku ana imua o ke kahua kaua, a ke kali ia altu nei e ke anaina kanaka ona aoao a i elua o ka hoea mai o na koa. He manawa pokole mahope iho, hoea mai la na alii a i elua ma ke kahua kaua. Hoea o Kamalalawalu ame kana keiki ma ke kahua kaua, a hoea mai la no hoi o Lonoikamakahiki a me kana alu wahine me Kaikilani alii wahine o Puna i ke kahua kaua a me na alii malalo o laua, a pela no hoi na ahi maialo iho o kc alii o Maui. A ke hele raai la ke kaua a lehau i na kanaka o na alii a elua, ake hooke la a hooke mai i ka nui hewahewa o na kanaka. 0 ke ake nui e i *,kelihi aku i ka maka o Makaku, a me ko Puapuakea. A he wa ia a ke anaina e hoolei pau ala i ka lena ike o kolakou mau maka, ma kahi a na moho e puka mai ai mailoko mai o Iko hale pakahi o laua i hookaawale ia. Ahewaia a ke anaina e hi-o ? la, no ke kali aku i na mea nona ka la, a mahope o ia manawaioilimaiaio Makaku me ka hiehie nui aku ana imua oke kahua kaua. 1 kela wa i poha mai ai ka leo o ni kanaka o Maui i ka pane ana mai: Nau ka ai a olua o keia la, aole na kahi kanaka uuku, no ka mea ua akaka no na ka mea nui no ka al A he mea oiaio ia Y ua hooho mai la na kanaka o Maui me ke kaena ana i [ko lakou koiL (AoU # pau.)