Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 22, 28 May 1887 — Page 1

Page PDF (1.82 MB)

This text was transcribed by:  Charles Ano
This work is dedicated to:  Emma Fern

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXVI, HELU 22.  HONOLULU, POAONO, MEI 28, 1887.  NA HELU A PAU, 2130.

HOOLAHA KUMAU

@VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD.

ASHFORD & ASHFORD.

(NA HOAHANAU AKIPKA.)

He mau Loio, Hoakuka, Pale ma ke Kana@, hakaolelo, Luna Hooponopono a me ka hana ana i na Palapala Hoolilo.

@HOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

@ PALAPALA PILI KANAWAI A PAU.

@ Hana Haleu 21, Alanui Kalepa, Honolulu Hale. 2081-ly

? Helu 348 Pahu Leta Helu 415

Chas. T. Gulick.

Notari, a he Agena Hooiaio Palapala Kepa no na Paahana.  He Agena haawi Laikini Mare

@ @ Ohana

A ME

AGENA KOMISINA

 

He mea Hooponopono Waiwai Paa.

A@ ka Hale Pohaku o Kimo Kamabela, @ malana e pili koke ana me ko ke Kani@ America, Alanu Kalepa, Honolulu, II. I. 2110-11.

A ROSA. (Akoni)

L@ A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

@ Hana: Ma ke Keena Loio Kuhina.

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

HE IGENA HOOIAIO PALAPALA NO KA WOKUPUNI O OAHU

KEENA HANA: MA ALANUI KALEPA.

 

WILLIAM C. ACHI.

Loio a he kokua me ke kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni.

He Mea Ana Aina a he Boroka ma na waiwai paa.

Keepa Hana, Helu 15, Alanui Kaahumanu Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini me Peterson.

 

GEORGE P. KAMAUOHA.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

A HE MEA

ANA AINA.

E i@ no ma Kohala Akau, Hawaii.

2091 Iy

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA ME KE KANAWAI.  HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

Keena Hana ma ke Keena o ka Loio Kuhina.

 

JAMES M. MONSARRAT.

(MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

Hw Luna Hooiaio Palapala.

E hana ia no na Palapala kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ie ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma la moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA: Alanui Kalepa.

 

KAMIKA, KAKINA a me KINI,

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: Helu-Alanui Papu, Honolulu

 

S. B. DOLE.

LOIO. LOIO. LOIO.

He Luna Hoolaio Palapala.

Keena Hana: Helu 15 alanui Kaahuman 2079-Iy

W R. KAKELA

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala.

 

M. THOMPSON,

LOIO MA KE KANAWAI.

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o Kimo Campble, kihi o na alanui Papu me Kalepa.  Honolulu HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makemakeia, alaila e haawi no oia luna manao kanawai ma ke kakau ana ma ka pepa, no ke ano o ka hihia e manaoia ana e hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai ana e ka mea nana ka hihia.  2121-Iy

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

@@@@

Kihi Alanui Morwahin me Papu.

 

E G. HITCHCOCK.

(AIKUE HIKIKOKI)

LOIO A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.  E ohi ia no ma Bila Ale, me ka awiwi KOHALA HAWAII 2114.Iyr.

 

S. K. MAHOE.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Agena Ilaoiaia Palapala Kope no ka Mukupuni o Oahu.

He Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Aapaua o Waialua, Oahu.

E loaa no ma Waialua, Oahu. 2128.Iy.

 

EDISEPA FERIDO

KA HIENA KAULANA O BAGALIA

KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI

Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevia.

Ke Kahikuhi Puuone Poupou Kamahao, a o ka Liona Hanu Meheau Pololei.

He Moolelo Enelani i unuhi ia no ke Kuokoa.

AUWE no ka hoi e, manua ike au ia oe he liona oe, i keia manawa hoi he wahine nohea oe nani ke kupanaha o keia mea, wahi a Edisepa, a lulu lima ae la laua.

Pane mai la ua kaikamahine la, e like me ka'u i olelo aku ai ia oe, pela no au e hooko aku ai, a o ka mea hiki ia'a ke kokua ia oe, oia ka hiki ia'u ke kii ia Uwepa Eleele e hookuu mai.

Pane aku la o Edisepa, aole anei e hiki ia oe ke lawe aku ia'u i ua aina la, ma ko'u manao he oi loa aku ia o ka maikai mamua o kou kii ana i ka lio a lawe mai.

 

He pono no ia ina ua oi pakela ae ko kaua mana manua o ua kaikamahine la, aka, ua ike au aohe hiki ia kaua ke hoonahoa aku, o ko kaua mau kino ka luahi ina kaua e hooko ana e like me kau e olelo mai nei.

I kela wa kulou iho la ua Edisepa la ilalo no kekahi mau minute loihi, a aea ae la kona poo a pane aku la, pehea hoi ina o Heneri kau e kii aku?

Aole no e hiki, oiai ina wau e kii ana, aole no oia e loaa ana ia'u ma na wahi e ae a pau, aia wale no oia ma ke alo o ka mea a'u e makau nei oia hoi o Makeneti, a pehea auanei e pono ai la?

Ia wa, pane aku la ua Edisepa la, ina pela e kii no oe i ka mea au i olelo mai nei ia Uwepa Elele, ke loaa aku hoi ia oe.

Ae aku la ua kaikamahine liona la me ka pane ana aku penei, e kali oe ia'u iloko o na hora elua mai keia wa aku, a i hoi ole mai ua, hoomanao iho oe ua make au i kuu haku ia Makeneti alaila o ke ala no kena hoi i ka aina hanau, mai manao uilani hou ae oe e hele i aupuni Waoakua, oiai, o ka mana i loaa i kuu haku, ua lawa ia no ka luku ana aku i ke ao holookoa.

I ka pau ana o keia mau kukai olelo ana a laua, nalo aku la ua kaikamahine liona la iloko o ka anapu ana a ka uwila.

I kela wa a ke kaikamahine e lele la, aia no o Uwepa Eleele ke noho mai la me ka makaukau ona i na wa a pau e kii ia aku ai ia, oiai, o na mea a pau a Edisepa e kamailio nei me ka liona, ua ahuwale ia ia Uwepa Eleele aohe mea i koe, no ia mea i lulu aku ai ua Uwepa Eleele la i kona mau kaulahao i hoopaa ia ai, a ku iho la oia me he lio lanakila la.

Oiai ke kaikamahine liona i hiki aku ai mawaho o ka halepaahao a Uwepa Eleele e noho ana, kiei iho la na maka o ua lio la ilalo a ike aku la oia i ua kaikamahine la e lele aku ana i ona la.

Aia na kiai ma kela a me keia aoao e nana ana i ka maluhia o ua hale paahao la, aka, ua makapo ko lakou mau maka a pau loa, oiai, aole lakou i ike mai i ke kaikamahine e lele aku nei e aihue i ka mea a lakou e kiai nei.

A oiai no lakou e haka pono mai ana ia wa no i hookokoke aku ai ke kaikamahine liona ma kahi o ka ipuka aniani o Uwepa Eleele a pane aku la panei:

"Auhea oe e Uwepa Eleele, ina kaua a hoi ae."

I kela wa koke no e like me ka ola pa ana a ka uwila i oili mai ai ua lio la me ka palamimo lua ole, a kaalo ae la oia ma ka aoao o ke kaikamahine, a me ka eleu no hoi ua kaikamahine la i ala-ke ae ai a kau ana oia iluna o ka lio a hoomaka koke aku la no laua no ka lele ana, a o kahi a Edisepa ma e noho ana ka pahu hopu.

I kela wa o Uwepa Eleele i lilo ai, naueue ae la na mea paa a pau o ka halepaahao me he mea la e olelo ana, aohe ka lawehala, ua lilo, aia la ke ahiai ia la e ka mana o ke kaikamahine liona.

No keia naueue ana o na mea paa a pau o ka halepaahao ia wa, holo aku la na kiai a nana ae la maloko o na lumi a pau, aia hoi, ike iho la lakou aohe ka lakou lawehala, no ia mea, holo aku la lakou a hoike aku la ik ko lakou aliiwahine Makeneti, i ka olelo ana aku penei:

E ke aliiwahine, o ka mea kupanaha a makou e hoike aku ai ia oe, oia no ka nalowale honua ana o Uwepa Eleele ka lio o kau kane i hoopaaia ma ka halepaahao.

Pehea? i ninau mai ai o Makeneti.

O ka lio o kau kane, aole ia maloko o kona wahi i hoopaa ia ai.

I ka lohe ana o Makeneti i kiea mau huaolelo lele ae la kona oili a pane mai la oia i na kiai, pehea la oukou i hoomehameha wale ai i kela lio, me he mea la he hiamoe wale no paha ka oukou hana i na wa a pau o ka la, nolaila o kuu olelo ia oukou e hele oukou e huli i kela lio, a ina aole e loaa ana ia oukou alaila, o oukou ka'u e hoopaa aku iloko o ua halepaahao la a hiki i ko oukou hopena, i uku hoopai ai no ka oukou mau hana hooheahema ana.

Maanei e waiho kaua e ka mea heluhelu i ke kamailio ana no ke aliiwahine Makeneti, oiai aole e loaa hou ka Uwepa Eleele iaia, ua ahai ka pupuhi i ka ia o Uko'a, a e nana aku kaua i ke alahle a ka lio Uwepa Eleele a me kona hoohololio.

Oiai laua i haalele iho ai i ka aina i pahiku ia kona paa i ko na mea paa a pau, ike iho la o Uwepa Eleele ua paa laua i ke anapuni a Limaloa [Makeneti], ia wa oia i hookahuli ae ai iaia iho a lilo ae la oia i kane, a o na ano a pau ke nana ia aku o Heneri no a e ao a oia maoli no a pau aohe wahi hoohewahewa a ka inu wai o lehua.

A o ke kaikamahine liona hoi ua like kona mau helehelena a pau me ko Makeneti ka nani, a oia maoli no mai luna a lalo.

Hookokoke aku la laua ma ka ipuka o na pa pohaku he 40 o Piresa, a ike mai la na kiai i keia, mau mea eleele iloko o ka pouli a ninau mai la lakou la owai keia mau mea poeleele?

Pane aku la ka wahine i hoohalkike iaia iho me Makeneti, o maua no nei ko oukou mau naku, e wehe i ka puka no maua.

I kela wa, pane ae la kekahi kiai i kekahi kiai, o Makeneti no keia ko kakou haku, oiai, o kona leo no ka'u e lohe nei, oia no a me kana kane.

Pane ae la kekahi poe kiai, aole keia aole laua e hele mai, oiai he kupua ko waho e ake ana e hele mai e hakaka me Makeneti ko kakou haku aliiwahine.

Pane aku la ka wahine, e wehe i ka puka no maua, heaha ke kumu nui o ko oukou hoopaapaa ana e like me keia e wehe koke ano, o hookau koke aku au i hoopai mainoino maluna o oukou a pau loa.

Puana like mai la na kiai a pau loa, e hele e ke aliiwahine ua hamama ka puka nou, ua hewa makou kau mau kauwa a e kala mai oe.

I kela wa koke no i hemo ae ai na pani puka he kanaha (40) a oili aku la laua nei a hele ana me ka malaelae me ka loaa ole hoi he haohao ia e keia poe kiai makapo.

Oiai laua i hiki aku ai ma na ipuka pa hao o Maiasa he kanaha, hai aku la no ke kaikamahine e like me kana mau olelo i na kiai mua, a hookuu ia aku la no laua nei e like me ke kuhihewa o ko lakou manao, o ko lakou haku no la keia, eia ka aole.

Pela wale no laua i hele ai me ka loaa ole o na keakea, a hiki i ko laua puka loa ana iwaho loa, pau ae la ko laua hopohopo ana no ka make, oiai wahi a Uwepa Eleele i pane ae ai, ua hala ka wa o ka make, he wa keia no kuu hauoli hou ana.

Ma keia wahi i loli hou ae ai na ano a pau o Uwepa Eleele, a hoi hou ae la e like me kona ano mau, a kau hou ae la ke kaikamahine liona maluna @a a hoomau aku la no laua nei i ka lele ana imua.

Oiai laua e lele ana iwaena o ka enaena o ke ahi e holapu ae la malalo, pane iho la ka liona ia Uwepa Eleele, pehea oe, ane pilikia anei?

Pane ae la ua lio la, aole keia o ko'u mea e pilikia ai, he mea hoopumehana wale mai no ia i ka ili o Uwepa Eleele, no keia wahi anuanu a kaua e lele nei.

Pane iho la ke kaikamahine hona, kahaha, o keia enaena ka la, he wai auau ka ia nou, a he mea hoopumehana i kou ili, nani ka lio a ka wela ole ia oe, a hoomau aku la no laua i ka lele ana.

Iloko o na sekona pokole wale no keia lele ana aku a laua kiei ana laua nei maluna o aupuni Makenei; a ike aku la ua kaikamahine la ia Edisepa me kana aikane e noho mai ana no.

Ia lakou i halawai ai i kahi hookahi, aloha ae la lakou i kekahi a i kekahi, a pane mai la o Edisepa i ke kaikamahine penei: O Uwepa Eleele anei keia?

Pane aku la ke kaikamahine, ae, oia no ia, aohe mea e ae.

I kela wa, huli ae la o Edisepa a pane aku la ia Uwepa Eleele penei: Uwepa Eleele, ka lio helu ekahi o Setiwa, kuu makuakane, he lohe olelo wale no ia oe, akahi a pau kuhihewa ua ike maka, eia ka he lio eleele oe, nani no kou mau nanaina.

Pane mai la ua lio la, ae owau no keia, a he lohe olelo wale no ia oe e Edisepa, akahi no hoi kaua a hui he alo a he alo, kanaka opiopio no oe, hoihoi no kou mau helehelena ma ka nana ana, aole nae kaua i hele like e ike ai la hoi au i kou wiwo ole a pela hoi oe ia'u, a o ko kaua akahi paha keia a hele like.

Mahope iho o kekahi mau kukai olelo ana mawaena o laua, a i ka hope loa ninau aku la o Uwepa Eleele, heaha la ka pilikia i loaa i kuu haku e hiki ai ia'u ke hana aku?

Pane aku la o Edisepa, he nui na pilikia a me na keakea ma ko'u alahele, ua maopopo no ia mea ia oe, a o ka'u ninau wale aku no koe ia oe.  Ua ike no oe ia aina o Bevia?

Pane mai la o Uwepa Eleele, auwe! o ka aina ka imua o na maka kau e ninau mai ai, kuhi au he aina okoa aku kau mea e imi nei, o Bevia, aia oia iloko o na aupuni like ole he 12 o ka lewa, iloko hoi o na makani paio he 50, a i ka waenakonu hoi o ka 8 o na poepoe o ka honua holookoa, he aina e kahe ana o na waiwai he nui, ka aina hoi e lawa ai ka lealea e mamae ai ou mau iwi aoao i ka "Hole Waimea i ke ahe a ka makani."

A o ka'u e olelo aku nei ia oe, e hai mai oe ia'u i ka oiaio o koa manao a o ka oiaio wale no kau mea e hai mai ai, a oia hoi keia: O ke aloha o ke aikane a o ka ono hoi o ka maka i ka hai mea (wahine) i hanai ai a nui, a mahea oe?

Kulou iho la ua Edisepa la ilalo no kekahi mau minute a pane ae la oia.  "O ke aloha no o kuu aikane ka mea nui, ka mea hoi i maluhiluhi ai o ke kino a'u hoi i auwana hele mai ai i keia mau aina malihini.

Pane aku la o Uwepa Eleele, ae, he nani ia nau no ia hai mai la i ka mea a kou naau i aloha ai, eia ka'u ia oe, mai ae oe e hele kaua i Mauna Bevia, oiai he mea ia e kue mai ana i ke aloha aikane o olua me Heneri.

Kahaha! wahi a Edisepa me na maka pupuku, aole pela, e hoomanao oe, he kauoha keia na Makeneti e imi au i ka mea a kona naau i aloha ai i hoihoi mai ai oia i kuu aikane ka mea a kuu naau e aloha nei, a ina aole e loaa ana kela mea ia'u alaila e nele ana au i ke aikane ole.

Pela io no, aka ma keia hele ana a kaua e loaa ana he kuia mawaena ou, oiai, o kou mau ano a pau ua maopopo wale no ia'u; aole oe e nele ana, a ma ia ano la, e kue ai oe me ko aikane, nolaila e hoolohe oe i ka'u i noho like olua me ko aikane, a i mau ke aloha aikane mawaena o olu.

Aole, aole au e ae ana i kou manao wahi a Edisepa, oiai, he ake nui kuu naau e ike koke i na maka o kuu mea aloha he aikane ka mea hoi a'u e aloha nei, nolaila e hele kaua e huli ano.

Pane aku la o Uwepa Eleele, ae he nani ia nau no ke koi, a ke paakiki mai nei no oe e hele io kaua i hooko ia ko makemake, a ke wanani e aku nei no au ia oe mamua, aole olua e hui hou ana me ko aikane, a o ko aikane no auanei kou enemi, a ma ka apua auanei paha kou oia e kuu haku la.

He wa loihi keia kukai olelo ana mawena o Edisepa me Uwepa Eleele, a no ka pakela paakiki luaole no o keia kanaka, ua ae wale mai la no o Uwepa Eleele i kona manao.

Ia wa hoomakaukau koke iho la lakou i ka hele ana, a oia ka Edisepa i pane aku ai i ka wahine liona penei: O oe no anei kekahi e hele pu mai ana me a'u?

Pane aku la ke kaikamahine aole au e hiki no ka mea, ua paa au malalo o ka mana o kuu alii kuu haku Makeneti hoi, o oe no ke hoi, a o ka'u olelo wale no ia oe, ina e make o Makeneti kuu haku ia oe, alaila mai poina hoi oe ia'u.

Pane aku la o Edisepa, e ka wahine ahonui a hona mana kupua hoi, aole oe e poina ia'u i na kau a pau, e papahi mau no hoi au i kou lokomaikai a hiki i ko kaua hui hou ana, a ke haawi nei au i ko kaua hui hope ana me ka muki papalina ana.

(Aole i pau.)

HE MOOLELO NO

Lonoikamakahiki

KA

Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.]

NINAU aku nei ke alii o Hawaii ia Kekuapanio, auhea na alii hoopaakiki o Maui? auhea hoi, aohe au i ike aku ia laua, no ka mea ua malama kela mea keia mea o makou i ko makou mau ola pakahi iho, oia iho la keia e hui nei kaua he alo a he alo.

Pane mai la ke alii o Hawaii, pela no ka hoi paha, aole no o'u manao e luku wale aku i na makaainana, he mea nui na makaainana na'u, o ka hoopaakiki no o na alii au, oia ka poino i ili mai maluna o laua a me ko laua mau makaainana.

Pane mai la o Kekuapanio, ala la hoi na 'lii hookuli, he make hoi paha ka hope o ka hookuli, ina hoi o ka hoolo he nei, he ola hoi ko laila, aole hoi he make.

I mai la o Lonoikamakahiki, auhea oe e Kukuapanio he nani na ua koe mai la kou ola, eia wale no ka'u olelo ia oe, e noho no kaua i Hawaii nei, e noho me ka lanakila, he ai he ia, he wahi kapa, a he wahi loaa uuku no hoi, o ka la ka mea nana, he mea ai ia kalo mo'a oia ko'u manao i lohe oe, aia no nae hoi ia ia oe.

Pane aku la o Kekuapanio, heaha la auanei ka hewa he manao maikai ko ke alii, he ae wale aku no ko ke kanaka, noho ana he lani kluna he honua ilalo-o Hawaii ka hoi ua aina e noho ai.

I mai la ke alii, e aho no o na alii no a i elua ke make, o Kamalalawalu a me Kauhiaimokuakama, ke kumu o ka hewa.  E ohi laua i ka hua o ka laua hana ino.

Ma keia wahi, e hooki ana kaua e ka mea heluhelu no ke kamailio ana no Kekuapanio, aoiai, ua lai ka makani Hoolua i ua kaaka la, a e hoohuli ae kakou i ka papahele o ko kakaou moolelo no ke keiki alii kauhiaimokuakama.

Ninau aku nei kee alii ia Hinau, ua ike anei oe i ke keiki alii?  Ae, ua ike au, ua holo mua aku nei no i kai aia paha i kai o Kawaihae.

E holo oe e imi iaia, ina no hoi ua kau aku la ma ka waa a holo aku la i Maui, aole hoi ana, a ina hoi aole oia i holo aku la a loaa aku ia oe i kai, e olelo aku oe e hele mai e hui maua, ke hana maikai mai oia ia oe, a ina hoi e hana mai ana kela i ka mea pono ole, alaila e hana aku oe e like me ka mea hiki ia oe, oiai he mau keikikane wale nae ana no olua, na kekahi no hoi o olua waiho, a na kekahi no hoi waiho ana.

I kela wa ua hoomaka aku la o Hinau e holo i kai o Kawaihae me ka mama nui.  O Hinau oia kekahi alii o Hawaii, a oia no hoi kekahi kukini mama loa a ke alii a Lonoikamakahiki-"He Kima heihei paopopo ia no Kaleponi." Oie ke kukini i hoouna ia e holo me ka mama loa i loaa aku ke keiki alii o Maui.

Ia Hinau e holo la me ka mama nui loa, ke holo la no hoi o Kauhiaimokuakama e like me ka mama i loaa iaia, me ka manao ole ae e, eia ae keia make ona mahope ke alualu ia mai nei.

Ia Kauhi-e holo la i ke one o Kaunaoa, a hiki i ka hapalua o ia one, loaa aku la o Kauhi -ia Hinau, a hopu aku ia o Hinau i ka a-i o Kauhi-me ka hoopuka pu ana aku i ka huaolelo, loaa oe ia'u e ke alii o Maui!

E makemake ana o Hinau e ike pono i ka manao o ua keiki alii nei o Maui, e hana mai ana paha ia i ka mea ino iaia nei, a i ole e hana mai ana paha i ka mea maikai.  Me ka nui no hoi o ko Kauhi-mama e holo la, pela no hoi oia i loaa aku ai ia Hinau, ua oi palua aku ko Hinau mama imua o Kauhi--

Ia wa ke holo like la no laua a i elua i ka wa hookahi, ulu ae nei ka manao iloko o Kauhi-aole wahi ona e pikele ai o kono ola; nolaila, huli ae nei oia a pane ae la ia Hinau i ka huaolelo o ke aloha: Pehea au e Hinau e?  Pehea la ko'u ola?

A ike iho nei o Hinau i ka manao maikai a me ke alohg o ke keiki alii, e ninau ae ana i kona ola, i aku nei o Hinau, e haele aku kaua imua, ke holo la no laua me ka mama nui.  A hiki laua nei i Puako, olelo mai la no o Kauhi-ia Hinau: E Hinau e, pehea la kuu ola, ke hele mai la au a aneane pu mailoko.

I nui ke aho e hoomanawanui aku imua wahi a Hinau; a ke holo la no laua nei a hiki i Ipiliamoo.

Olelo hou mai la no o Kauhi-ia Hinau: E Hinau e, e loaa ana anei ia'u ke ola?

I aku la o Hinau, he loaa no ia oe ke hoomanawanui ho@ aku kaua i ka holo imua.  i hiki ia'u ke huna ia oe, eia wale no ka mea pilikia o ka hoouna hou mai o ke alii i kukini mama mahope o'u, a loaa mai kaua e holo ana no, alaila, o ko make no ia aole oe e ola ia'u.  Aka hoi, ina owau wale iho la no ka mea e ike nei ia oe, alaila, ua po maikai kaua, a e loaa no hoi ia oe ke ola.

Ia wa ke holo la no laua nei me ka mama nui, a hiki laua nei i Kalahuipuaa, he A na o Anapou ka inoa o ia A-na.  Komo aku nei laua iloko o ia Ana a hoomaha iho nei, a mahope o ka pau ana o ko laua hoomaha ana, hele aku nei o Hinau i kauhale e noi ai a me ka ia a me ona wai pu, i ai iho ke alii o Maui i ka ai a maona, a kau aku maluna o kahi waa o na kamaaina o Kalahuipuaa, a huli aku no kona one hanau.

I ka wa i loaa mai ai ka ai ka ia a me ka wai, ia Hinau, ua hoomaka iho nei ko laua nei ai ana a maona, a ua hoopiha ia ka lua o ka inaina a ua lawa.  A ua hoi hou mai ka ikaika o ko laua nei mau kino a oolea.

Ia wa olelo aku la o Hinau i ke keiki alii Kauhiaimokuakama: E Kauhiaimokuakama e, e ke alii, ke hoi la oe.

Aia ke ao aina la ke kau mai la iluna o Haleakala, ke haliilua mai la hoi iluna o na kuahiwi; eia wale no ka'u ia oe ke aloha nae hoi oe ia'u, e like no hoi me ka'u hana aloha i hana iho nei ia oe a pela no hoi oe e panai mai ai i kau mau hana aloha ia'u; -ke hoi la oe a hiki i Maui, mai noho a hewa wale ae ka waha e -"I ola mai nei au ia Hinau."  O pilikia auanei hoi au, no ka mea, ua hala ae nei hoi kou puu pilikia a o ko'u aku auanei paha koe.  Ina no hoi oe e huna ana ia'u, alaila ua ola neia mau iwi, a ehia ka hoi mea aloha o ka iwi o ka wahine a me na keiki ke hana oe i kekahi mea aloha ole e pili ana ia'u.

Aole ua e hana i ka mea aloha ole ia oe, i ola ka hoi au ia oe, wahi a ke keikialii.

A i pono i kaua a na waha, wahi a Hinau, a ke hapai la o Hinau me ua keiki alii la i ka waa a kau aku la ke keiki alii maluna o ka waa, a haawi mai la ke keiki alii i ke aloha ia Hianau, a pela no hoi o Hinau i haawi aku ai i kono aloha hope loa, i ka olulo holo moana.  Ke pa mai la kahi makani aheahe he Eka, a ke kaukoe wale la kahi waa o ua keiki alii hana aloha ole la.

E waiho malie kakou i ua keiki alii la o Maui e hoi la i kona aina hanau, a e hoohuli ae hoi kakou e nana i Hinau, i kona hoi ana a hiki imua o ke alii Lonoikamakahiki.

Ke hele aku la ka la e komo i ka ilikai hoea aku la o Hinau imua o ke alii.

I mai la ke alii, o oe mai la ia?  Ae owau mai la keia.

Pehea aku nei kau huakai i holo aku nei? wahi a ke alii.

Pane aku nei o Hinau, ua holo aku nei au me ka mama nui loa, aole paha a'u huakai mama e ae e like me keia huakai aku nei.  Hiki aku nei au i ke one o Kaanaoa e mau ana no ka wawae i ka waiho i ke one; he ano maemae ka mau o ke one-aole paha e kala loa i hala ai, aohe makamaka ae o ke one.

Holo aku nei au a hiki i Kalahuipuaa ike au i ka mau o ke one o ka hapai ana i ka waa i kahakai.  I nana aku ka hia o'u, iwaho lilo loa o ka moana, me he mea la o Kealaikahiki kona ala i holo aku la; aka hoi ina no hoi e poho aku ana, au ia olelo ana ia alii.  O laua no paha me ka makuakane e hoi la i Maui, a i ole ua make mua paha ka makuakane.

Ua hoike mua aku nei nae ka helu mua o ko kakou moolelo na make mua no o Kamalalawalu i ka auwaa pahoe malolo o Puako, he mau wahi hoohepa wale no nei a Hinau.

I kela manawa ua hoopau loa ae la ke alii i kona manao ninau no na alii o Maui, a ke manaoio nei no ke alii he mau olelo oiaio wale no nei a Hinau, eia ka auanei aole, he mau olelo hoopunipuni wale no ka keia a Hinau imua o ke alii.

Maanei, ua uhi mai la ka malu o ka po, ua hoi aku la o Hinau i kona hale me kona ohana, a o Kekuapanio hoi, ua hookipa ia aku la oia  e ke alii me me ka malama maikai nui ia, ua hoaumoe lakou iloko o kela po me ka maluhia, ke alii o Hawaii a me kona mau makaainana a pela hoi me kekuapanio.

I ke ao ana ae, ua hele aku la ke alii o Hawaii me kona koa, Hinau, Kaunamano, Kekuapanio, a me kakahi mau alii e ae a me na punahele no hoi a ke alii, e like me ka mea maa mau i na alii, ka hoopoinuu a me ka hoopoiheke a hoopailani i na punahele, e like me ka mea e ike ia nei iwaena o ko ke ao nei.  I hele lakou e nana i na heana i ke kahua kaua, i luku ia ai ka Maui me ka make nui, a koe he elua wale no mau mea i ola.

Ma keia hooili kaua ana, ua make like no na aoao a elua, o ka Maui a me ka Hawaii, o ka nui o ka make o ka Maui, a he wahi hapa iki ka make o ka Hawaii, no ka mea he nui hewahewa loa na kanaka o Hawaii i ke kaua ana ma kela la.  I kela wa i ike iho ai o Kekauapanio i kona ohana ponoi loa e waiho a make ae ana, a he mea e ka lele o kona hauli a me ke ano e o kona puuwai, i kela wa ana e ike nei, hu mai ke aloha a nui loa.

I iho la oia iloko o kona naau, ke hoi kino wailua la oukou i ke one hanau o kakou, a e hoi kino kanaka aku ana paha wau o kakou i ke one hanau o kakou.

Ma keia wahi aole e hiki i kou mea kakau ke hoike iho i kahi huaolelo walohia loa, i kela wa a Kekuapanio e nana la i kona mau makamaka, no ka mea he nui loa ke aloha i loaa ia Kekuapanio.  Pela no hoi paha, ina o kakou kahi ilaila e na makamaka heluhelu o kela moolelo, ina ua kulu makawalu aku la ko kakou mau waimaka no ke aloha; a aloha wale la ka hoi o Kaunuohua he puu wale no ia, he oi loa aku paha keia o ke aloha he mau hoa kanaka mai ka pupuu hookahi mai, i ka nana ae, aole na maka launa he mau maka malihini wale no ka mea imua o ko Kekuapanio alo.

Aka, ua hiki no nae ia Kekuapanio ke uumi i kona aloha iloko o kona naau, eia nae ka mea kupanaha, ua hoike mai kona aloha mawaho i ke kahe ana o ka waimaka a nui loa, a oia ka kou mea kakau i hoomanao ae ai i keia mau wahi hooheno:

I hoopeepee i ke aloha e pee maloko

Hai ka waimaka hanini mawaho,

I ikea no i ka uwe ana mai,

Pela wale no ka hoa kamalii e.

Ia wa ua hoopau ae la ke alii i kona makaikai ana me kona mau hoa imua o ke kahua kaua, no ka ike ana o ke alii, ua piha loa ia o Kekuapanio i ke aloha wela i knoa mau makamaka ponoi loa i ka waiho a make ana imua o ke kahua kaua.

Nolaila ua huli hoi aku la lakou i ka hale me ko lakou kamailio ole i na mea e pili ana no ka la i hala, a me na mea a lakou e ike la imua o ke kahua kaua.  Nolaila, ua hoolale aku nei ke alii i na a-ipuupuu e hoomakaukau mai ka ai, ka ia a me na mea a pau e hoolako ia ai ka papaaina o ia kakahiaka.  A ua hooko ia e like me ke kauoha a ke Alii, a hoomaka aku nei lakou e ai, na Alii kane, na Alii, wahine koa, na punahele na ai-alo a me Kekuapanio.

I kela wa a lakou e ai 'la, ke nana aku la ke Alii i kahi wa i ko Kekuapanio ai ana; aole he nui o kona ai ana aole no he ike iho o kona naau i ka maona no ka mea, ke hooikaika la la kela manao aloha iloko ona, no ka make o kona mau ohana imua o ke kahua kaua aole nae ona hoahewa i ke Alii o Hawaii, aka i ke Alii no o Maui kana hoahewa i ke Alii hoolohe ole.

Noho iho la o Kekuapanio ma ke ano he Ohua ai alo no ke Alii lokomaikai o Hawaii; oia no hoi o Lonoikamakahiki, aole oia i noho ma ke ano he pio, aka, ma ke ano lanakila no, e like me na ohua ai alo e ae o ke Alii.

Ua hoomanawanui no nae o Kekuapa nio i kona noho ana iwaena o ke alii, a me na hanauna alii e ae, malalo hoi o ke alii Nui o ka Moku o Hawaii, he maikai ka noho ana, he lako i ka ai, ka ia a me na mea e oluoul ai o ke ola kino, aohe hua kii i Kahiki, he lani iluna he honua ilalo, i ka lako i na mea i hoomakaukau ia e ke alii no na pono kino o ka noho ana o na makaainana o ua alii nei o Hawaii.

(Aole i pau.)