Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 22, 28 May 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA- X0 KA M'PEPA KUOKOA.]

NINAU aku nei kealii o Hawaii ia Kekuapanio, auhea na alii hoopaakiki o Maui ? auhea hoi, aohe au 1 tke akuia laua, no ka mea ua malamakela mea keia mea o makou i ko makou mau ola pakahi iho ? oia iho la keii e hui nei kaua he alo a he alo. Pane mai la ke alii o Hawaii, pela no ka hoi paha, aole no o'u manao e luku wale aku i na niakaainana, he mea nui na makaainana na'u, oka hoopaakiki no o na alii au, oia ka poino i ili mai maluna o laua a me ko laua mau makaainana* Pane mai la o Kekuapanio, ola la hoi na 'lii hookuli, he make hoi paha ka hope o ka hookuli, ina hoi o ka hoolo he nei, he ola hoi ko laila, aole hoi he make. I mai la o Lonoikamakahiki, auhea oe e Kekuapanio he nani na ua koe mai la kou ola, eia wale no ka'u olelo ia oe, e noho no kaua i Hawaii nei, e noho me ka lanakila, he ai he ia, he | wahi kapa, a he wahi loaa uuku no hoi, o ka la ka mea nana, he mea ai īa kalo mo'a oia ko'u manao 1 lohe oe, aia no nae hoi ia ia oe. Pane aku la o Kekuapanio, heaha la auanei ka hewa he manao maikai ko ke ahi, he ae wale aku no ko ke kanaka, noho ana he lani iluna he honua ilalo —9 Hawaii ka hoi ua aina e noho ai. I I mai la ke alii, e aho no o na alii no a i elua ke make, o Kamalalawalu ame Kauhiahnokuakama, ke kumu o ka hewa. E ohi la.ia ika hua o ka laua hana ino. Ma keia wah», e hooki ana kaua e ka mea heluhelu no ke kamailio ana no Kekuapanio, oiai, ua lai ka makani J Hoolua i ua kaaka la, a e hoohuli ae kakou i ka papahele o ko kakou moole lo no ke keiki alii Kauhiaimukuakama. Ninau aku nei ke alii ia Hmau, ua ike anei oe ike keiki alii ? Ae, ua īke au, ua holo mua aku nei no i kai aia paha i kai o Kawaihae.

E holo oe e imi iaia, ina no hoi ua kau aku la ma ka waa a holo aku la i Maui, aole hoi ana, a ina hoi aole oia i holo aku la a loaa aku ia oe i kai, e olelo aku oe e hele mai e hui maua, ke hana inaikai mai oia ia oe, a ina hoi e hana mai kela i ka mea pono o!e, alaila e hana aku oe e like me ka mea hiki ia oe, oiai he mau keikikane wale nae ana no olua, na kekahi no hoi o olua waiho, a na kekahi no hoi waiho ana. ī keia wa ua hoomaka »ku la o Hinau e holo i karo Kawaihae me ka mama nui. O Hinau oia kekahi alii o Hawaii, a oia no hoi kekahi kukini mama loa a ke alii a Lonoikamakahiki— "He Kima heihei maoi>opo ia no Kaleponi." Oia ke kukini i hoouna ia e holo rae ka mama loa i loaa aku ke keiki alii o Maui Ia Hinau e holo 1a me ka mama nui loa, ke holo la no hoi o Kauhiaimokuakama e like me ka mama i loaa iaia, me ka manao ole ae e, eia ae keia make ona mahope ke alualu ia mai nei. Ia Kauhi e holo la i ke one o Kaunaoa, a hiki i ka hapalua o ia one, loaa aku la o Kauhi ia Hinau, a hopu aku ia o Hinau i ka a-i o Kauhime ka hoopuka pu ana aku ika huaolelo, loaa oe ia'u e ke alii o Maui! E makemake ana o Hinau e ike pono i ka manao o ua keiki alii nei o Maui, e hana mai ana paha ia i ka mea ino īaia nei, a i ole e hana mai ana paha i ka mea maikaL Me ka nui no hoi o ko Kauhi——mama e holo la, peta no hoi o;a i loaa aku ai ia Hinau, ua oi palua aku ko Hinau maina imua o Kauhi*

la wa ke ho'.o hke la no lauaa i elua i ka wa hookahi, ulu ae nei ka manao iloko o Kauhi——aole wahi ona e pikele ai o kona oto; nolaila, huli ae nei oia a pane ae !a u Hinau i ka huaolelo oke aloha: Pehea au e Hmau e? Pehea la ko'u ola ? A ike iho nei o Hinau i ka manao maikai a me ke aloha o ke keiki alii, e ninau ae ana i kona ola, i aku nei o Hinau, e haele aku kaua imua, ke holo

la no baame ka mama nui. A hiki la* ua nei i Puakr\ oklo mai ta no o KauIhi ia Hinau: G Hinau e» j>chea U kuu ola, ke heie mai la au a aneane pu mailoko. I nui ke aho e ho.>manawanui aku imua wahi a Hinau; a fce holo la no laua nei a hiki i Ipihamoa Olelo hou mai la n > o Kauhi—r-ia Hinau: E Hinau e, e loaa ana anei | ia'u ke ola ? | I aku la o Hinau, he loaa no ia oe ke hoomanawanui ho i aku kaua ika holo imua. i hiki ia'u ke huna ia oe, eia ! wale no ka mea uilikia o ka hoouna hou mai o ke alii i kukini mama n»ahope o'u, a loaa mai kaua e holo ana no, alaila, oko make no ia aole oe e ola ia'u. Aka hoi, ina owau wale iho la no ka mea e ike nei ia ee, alaila, ua maikai kaua, a e loaa no hoi ia oe ke oln. Ia wa ke holo la no laua nei n.e ka mama nui, a hiki laua nei i Kalahuipuaa, he A na o Anapou ka inoa 0 ia A-na, Komo aku nei laua iloko oia Ana a hoomaha iho nei, a mahope o ka pau ana o ko laua hoomahaana, hele aku nei o Hinau i kauhale e noi ai a me ka ia a me ona wai pu, i ai iho ke alii 0 Maui 1 ka ai a maona, a kau aku maluna o kahi waa o na kamaaina 0 Kalahuipuaa, a huh hoi aku no kona one hanau. I ka wa i loaa mai ai ka ai ka ia a me ka wai, ia Hinau, ua hoomaka iho nei ko laua nei ai ana a maona, aua hoopiha la ka lua 0 ka inaina a ua lawa. \ ua hoi hou mai ka ikaika oko laua nei mau kino a oolea. Ia wa olelo aku la o ninau i ke keiki alii Kauhiaimokuakama: E Kauhiain okuakama e, e ke alii, ke hoi la oe.

Aia ke ao aina la ke kau mai la iluna o Haleakala, ke haliilua mai la hoi ilu na o na kuahiwi; eia wale no ka'u ia oe ke aloha nae hoi oe ia'u, e like no hoi me ka'u hana aioha i hana iho nei ia oe a pela no hoi oe e panai mai ai i kau mau hana aloha ia'u; —kc hoi la oe a hiki i Maui, mai noho a hewa wale ae ka waha e—"l ola mai nei au ia Hinau." O pilikia auanei hoi au, no ka mea, ua hala ae nei hoi kou puu pilikia a o ko'u aku auanei paha koe. Ina no hoi oe e huna ana ia'u, alaila ua ola neia mau īwi, a ehia ka hoi mea aloha o ka iwi o ka wahine a me na keiki ke hana oe i kekahi mea aloha ole e pih ana ia'u. Aoie au e hana i ka mea aloha ole ia oe, i ola ka hoi au la oe, wahi a ke keikialii. A i pono i kaua a na waha, wahi a Hinau, ake hapai !a o Hinau me ua keiki alii la ika waa a kau aku la ke keiki alii maluna o ka waa, a haawi mai la ke keiki alii i ke aloha la Hinau, a pela no hoi o Hinau i haawi aku ai i kona aloha hope ion, i ka olulo holo moana. Ke pa mai la kahi niakani aheahe he Eka, a ke kaukoe wale la kahi waa o ua keiki alii hana aloha ole la.

E waiho malie kakou i ua keiki alii la o Maui e hoi ta 1 kona aina hr ..:u, a e hoohuli ae ho\ kakou e nana i Kinau, i kona hoi ana a hiki īmua o ke alii Lonoikamakahiki. Ke hele aku la ka la e komo i ka ilikai hoea aku la o Hinau imua okealii. I mai la ke ahi, ooe mai la ia ? Ae owau mai la keia. Pehea aku nei kau huakai i lulo aku nd ? wahi a *e alii. Pune aku nei o Hinau, ua hoio aku ne: au rae ka mama nui loa, aole paha a'u hnakai maina e ae e hke me keia huakai aku nei. lliki aku nei au ike one o Kannaia e mau ana no ka wawae i ka waiho i ke one; he ann maemae ka mau o ke one—aole paha e k.ih loa i hala ai, aohe wakamaka ae o ke one.—

Holo aku nei au a hiki i Kalahuipuaa ike au i ka mau o ke oue o ka hapai ana i ka waa i kihakai. I nanaaku ka hia o'a, iwaho lilo loa o ka moana, me he m<ra la o Kealaikahiki kona ala i holo aku la; aka hoi ina no hoi e poho aku ana, pau ia olelo ara ia alii. O laoa no paha me ka makuakane e hoi la i Maui, a i ole ua make mua paha ka makuakane. Ua hoike mua aku nei nae ka helu mua o ko kakou moolelo oa mua, no o Kama!abwa!u i ka auwaa pahoe malo\o a Puako, he mau wahi hoohepa wale no oei a Hioau I kela manawa ua hoooau !ea ae la ke alii i kona manao ninau no na alu o Maui t a ke manaoiaoei no ke alii be mau olelo o aio *ale no nei a Hinau,

eia ka auanei a»le, hc mau olelo hoopunipuni wale no ka keia * Hintu imu\ o fce alii Maanei, ua uhi mai li ka malu o ka po, ua hoi aku ta o Hi*au i kooa hale me kona oham, a o Kekuapanio hoi, ua hookipa ia *ku 1a oia e ke alii me me ka malama maikai nui ia, ua hoaumoe lakou Uoko o kela po me ka maluhia, ke alii o Hawai» a me kona mau makaainana a pela hoi me Kekuapa* ma I ke ao ana ae, ua hele aku la ke alii 0 Hawaii me koni koa, Hinau, Kaunamana Kekuapanio, a me kekahi mau alii e ae a me na punahele no hoi a ke alii, e like me ka mea maa mau i na alii, ka hoopoinuu a me ka hoopoiheke a hoopailani i na punahele, e like me lea mea e ike ia nei iwaena oko ke uo nel I hele lakou e nana 1 na heana i ke kahua kaua, i luku ia ai ka Maui me ka make nui, a koe he elua wale no mau mfa i ola. Ma keia hooili Kaua ana, ua nuke like no na aoao a elua, o ka Maui a me ka Hawaii, o ka nui o ka make 0 ka Maui, a he wahi hapa iki ka make oka Hawaii, no ka mea he | nui hewahewa loa na kanaka o Hawaii Ike kaua ana ma kela la. I kela wa i I ike iho ai o Kekuapanio i kona ohaua jx>noi loa e waiho a make ae ana, a he raea e ka lele o kona hauli a me ke ano e o kona puuwai, i kela wa ana e ike nei, hu mai ke aloha a nui loa. I iho la oia iloko o kona naau, ke hoi kino wailua la oukou i ke ono ha nau o kakou, a e hoi kino kanaka aku ana paha wau o kakou ike one hanau 0 kakou. Ma keia wahi aole e hiki i kou mea kakau ke hoike iho i kahi huaolelo wa* lohia loa, i kela wa a Kekuapanio e nana la i kona mau makamaka, no ku mea he nui loa ke iloha i loaa ia Kc~ kuapanio. Pela no hoi paha, ina oka kou kahi ilaila e na makamaka heluhe lu 0 kela moolelo, ina ua kulu makawalu aku la ko kakou mau waimaka no ke aloha; a aloha wale la ka hoi o Kaunuohua he puu wale no ia, he 01 loa aku paha keia e ke aloha he mau hoa kanaka mai ka pupuu hookahi mai, i ka nana ae, aole na maka launa he mau maka malihini wale no ka mea imua o ko Kekuapanio alo. Aka, ua hiki no nae ia Kekuapanio ke uumi i kona aloha iioko o kona au, eia nae ka mea kupanaha, ua hpike mai kona aloha mawaho i ke kahe ana oka waimaka a nui loa, a oia ka kou mea kakau i hoomanao ae ai i keia mau wahi hooheno: I hoopeepee i ke aloha e pee maloko Hai ka waimaka hanini mawaho, I ikea no i ka uwe ana mai, Pela wale no ka hoa kamalii e.

Ia wa ua hoopau ac la ke alii i kona makaikai ana me kona mau hoa imua oke kahua kaua, no ka ike ana o ke alii, ua piha loa ia o Kekuai>anio i ke aloha wela i kona mau makamaka pon<;i loa ika waiho a make ana imua oke kahua kaua.

Nolaila ua huli hoi aku la lakou i ka hule me ko lakou kamailio ole i na mea e pili ana no ka la i hala, a me na mea a iakou e ixe la imua o ke kahua kaua. Nolaila, ua hoolale aku nei ke alii i na a-ipuupuu e hoomakaukau mai ka ai, ku ia a me na mca a pau e hoolako īa at ka papaaina o akakahiaka. Aua hoo ko ia elike me ke kauoha a ke A!u. a hoomaka aku nei lakou e ai, na Alil kane, na Ahi, wahine koa, na puna* hele na ai-alo a me Kekuapanio. I kela wa a lakou eai la, ke nana aku la ke Aliu kahi wa i ko Kekuapanio ai ana; aole he nui o kona at ana aole no he ike iho o kona naau ika maona no ka mea, ke hooikaika la la kela manao aloha iloko ona, no ka make o kona mau ohana iaiua o ke kahua kaua aole nae ona houhewa i ke Alii o HawaiL aka i ke Alii no o Maui kana hoohewa i ke Alii hoolohe ole. Noho »ho la o Kekuapanio ma ke ano he Ohua ai alo no ke Alii lokomaikai o Hawaii; oia no boi o Lonoikamakahik», aole oia i noh<t ma ke auo he pio v aka, ma ke ano lanaliiila no, e like me na ohua ai alo e ae 0 ke Alil Ua hoomanawanui no nae o Kekuapa nio i kona noho ana iwaena o ke ahi. ame na hanauna alii e ae, malalo hoi oke aiii Nui o ka Moku o Hawaii, he maikai ka noho ana, he lako i ka ai, ka ia a mena mea e oluoul ai o ke ola kino, aohe hoa ka i Kahiki, he lani iluna he honua ilalo» i ka lako i na eaea 1 hoomakaukau ia e ke alii no na pono kino o ka ooho ana o na makaainana o aa alii nei o Hawaii.