Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 23, 4 June 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA NO KA NUPEPA Kl'OKOA.]

MAANEI e waiho iki kaua no Ke kuapanio, a e hoohuli ae ko kaua alanui hele no ke alii no Lonoika- j makahiki. | I kela wa a Kekuapanio e noho pu la me ke alii, ua hele mai la kekahi o na punahele a ua aiii nei e ohumuhumu pu me ke alii, me ka hoike pu mai i kona manao lokoino imua oVe aliu me ka olelo pu mai i ke alii, i hele mai nei au e hoike aku i ko'u manao h oe e ke alii, oia hoi, pehea la o Kekuapanio, noho pu auanei paha kakou a mahope powa mai kela i kou ola ? a poino iho oe e ke alii, nt> ka mea, o oe no ka mea nui oka iwi koko. Aole a makou he mau iwi koko ole—a he mau ulu aaiole makou, he mau ulu haule wale no makou ika makani. Ma ko'u hoomaopopo ana i ko Kekuapanio noho aname kakou 1 keia wa, 1 kona ai ana aohe nui. He helehelena kaumaha kona, malia paha o ulu ii manao iloko ona, no kou pepehi ana i kona alii, a me kona mau makaainana, a me l<e kaulanaaina hoi, oia o Makaku no ka pau loa ana iho nei ia oe ika make. Nolaila ulu ko iala manao ino e pepehi malu ia oe a make, aole oiala manao ae ana i kona ola, oiai he koena no kela na ka make. I keia wa noonoo mai ana oe eke alii, wae ana loko ou no kou ola. I mai la ke alii, aole pela ko'u nianao e like me kau e hoike mai nei; aole ana

hana ino maluna o'u, no ka mea aole ka'u he hana ino maluna ona, aka he hana maikai wale no ka'u a he hana ku hoi ike aloha. Nolaila e hoopoina oe i kou noonoo palaualelo, malia paha aole ia mea iloko o kona puuwai, au hoi e houpuupu mai nei, ma ko'u hoomaopopo ana, ua ane kaumaha paha kona manao no ke aloha i kana wahine a me na keiki, a 1 hui pu ia hoi me ke aloha ina ohana. Ina o kaua o Kekuapanio, alaila, ua loaa no ia kaua ia haawina hookahi e like me kona. Ua manao nae au ina e noi mai o Kekuapanio ia'u e hoi oia e ike i kona ohana i Maui, a ina no ka noho loa me kona ohana i Maui, alaila he mea maikai no ia i ko'u manao. A ina ro hoi no ka noho a manao ae no hoi e holo mai e ike ia kakou i Hawaii nei, alaila he oi loa aku ko'u mahalo iaia, a e lilo auanei oia i mea punahele loa na'u, a e lilo hoi oia i hoa make pu no'u, a hiki i ko maua mau Ia hope loa ma keia ao.

I kekahi la ae, ua hele anu la ke alii e hoolauna pu me Kuapanio, me ka ninau ana aku i kona manao: Pehea oe, a pehea me kou noho ana, he maikai anei paha aole paha ? E oluolu oe e hoike mai ia'u 1 ka mea oiaio, mai huna oe i kekahi niea, ina he mea īa nou e poino ai, a i ole he mea paha nou e pomaikai ai, e hai mai nae oe a mai makau oe ia'u i keia wa, aole au e hana aku ana ia ee i kekahi mea ino, o ka maikai wale no ka'u e hana aku ai ia oe 1 keia wa. I kela manawa, ke nooia.o la no o Kekuapanio he mea oiaio, ka olelo a ke Alii o Hawaii, aole no ke alti e hana mai ana ika m(ae poino ai ko'u kino, no ka mea nana no i hoopakele mai I ia'u mai ka lima mai o kana koa kaulaI na, oia hoi o Puapuakea, i ka la o ka i hoouka kaua ana, a ma ia mea ua hoopau loa ia ko Kekuapanio manao makau no ke alii Lonoikamakahiti i kela wa a ke alii e kamailio pu la me la. Ia wa i olelo aku ai o Kekuapanio i ke ali»— U E ola mau ke alii 1 ke akua." E oluolu mai kou kiekie e Kahni, a e kala mai hoi koo ahonui e ke 4hi i kahi mau mapuna leo o kau kauwa haahaa nei, ke hoike aku imua ou e ke alii ihi kapu, oia bot keia: Ke noho nei au malalo o kou lokomaikai lua ole, a ua liio hoi i aie kaa ole na'u, aole e hiki ke hookaa i keia aie o'uiaoeeke altt« a hiki 1 ka iho po aoa o kuu kino i ka lua kupapau, o ka'u e hoike aku ai ia oe me ka hooka mani ole, oia keia, he oi ko'u aloha ia oe e ke alii no kau mau hana lokomaikai ia'u, a ua like hot ka )ua pela—He 01 00 hoi ko'u aloha i ko'u ohana no ko lakou nalowale mai ko'u maka aku, pa

le hen ka rana ae e noho mai ana ka wnhine u me na keiki, a ose k* ohana he lehuiehu e hai»mu raai ana ma ka ipuka hale, aka, ua kaawale aku nae kkou niai ko'u niau maka aku, aia palia ko'u wahi e halawai ai me Ukeu iloko o ka lua kupapau. I ka wa a ke alii i lohe ai i keii mau huaolelo mai a Kekuapanio mai, he mea eke aloha oke alii no keia mau huaolelo hoalohaloha a Kekuajianio, a ke iho makawalu la na waimaka o Kekuapanio iiuua o"Tte alii, a no ia mau waimaka hoi a ke alii e ike aku nei hookahi hoi ka hio*o like ana o ko laua mau waimaka i kela manawa, me ka loaa no nae o kekahi manao kuhihewa iloko o ko Kekuaoanio naau, e malama ana no paha ke alii ia'u no keia mau !a, a hiki mai na la kaD'j leiau, alaila oia paha auanei ka manawa e molia ia ai o ko'u ola makamae e kau iluna o ka lele o ka heiau.

Pela kela manao e hoohui pu la iloko ona, a oia no hoi ke kumu o kona haanipo loa ana i ka uwe ha'uha'u ana o kona waha; a oia no hoi ke kumu o ka puka ana aku o kela huaolelo mai kona waha aku, aole ia t ike ana i kona ohana a halawai pu aku iloko o ka luakupapau—pela nae kona manao koho hēwa. Aka, he moeuhane palauaielo nae ia a ua wahi Maui puhi lau ulu nei. He okea loa ka nooneo oke alii o Hawan—aole kekahi iniha o la manao iloko ona. Ke ike la no nae ke alii o Hawaii ia manao koho hewa o Kekuapanio, a i aku la ke alii, e Kekuapanio kuu hoa'loha maikai, aole ia manao ino iloko o'u; ina he mau alii io kaua, aliila, eia kona olele ana: "Aole he olelo ana he opu alii ka hoi." Oia hoi he opu āloha, he opu loieomaikai, he opu ahonui, he opu akahai, he opu ike kanaka, a 1 alii hoi na alii ilaila, i alualu ia mai hoi |ke kanaka e make, a hiki hoi imua ou e ke ahi, alaila he hoolukaa hnna mai* kai, aole hoi o kou hoomake aU'i i ke kanaka, aole ia o kau hana. A i :ia no ko'u manao e pili anpi 1a oe i keia wa, ina e manao oe e holo i Maui e ike i kau wahine a me na keiki, a me kou ohana, ua hamama ka puka nou aua akea ke alanuihele nou i na wa a pau au e makemake ai e hele, ina e manao oe e holo i Maui i keia la, ua hiki no, a i ole i ka la apopo paha, alaila ua no, a i na wa a pau au e manao ai no ka holo, aole mea hookahi e hoopoino i .kou ola; ina e manao kahi alii a koa paha, a i ole he punahele paha ni'u e upu e make oe, alaila oia ko'u enemi a oia auanei ke make ia r u. A oia la 1 lohe oe.

I kela wa ua hoomama ia na manao kaumaha o Kekuapanio no kona lohe ana aku i na manao maikai o ke alii, ma ke ano olelo kuio, me ka hiolo makawalu pu ana mai o kona mau waimaka, me he la o kona ohana ponoi loa no la, a pela iho Ia e maopopo ai la kaua e ka mea e heluhelu ana i keia hoonanea, i ka puana a ka moe e pili ana i ko ke alii mau manao a pau e hue pau mai nei, me ka huna ole aku i kekahi mea huna iloko o kona naau.

1 kela wa olelo aku la o Kekuapanio he mea oiaio ka ke aiii e olelo mai nei i kau kauwa haahaa, ao'e i manao kau kauwa nei 1 ke kupono o kaholo ana i M*ui e ike i kona ohana i keia la, aole hoi Ikl la apopo, aka, ika manawa e aku no a ke kauwa e ike ai he pono ka holo alaila nonoi aku i ka oluolu 0 Kalani alii e hookuu mai i kana kauwa e holo e ike ika ohana, a i noho hoi ke kauwa no kahi manawa a manao mai no e holo e ike i ke alii, a i ole e hoi loa mai no e noho kiuwa hana malalo ou e ke alii, i uku no ka ai a ke alii i ai ia eke kanaka ;ou iho Ia ko'u manao li i lahemai ke alii.

I aku U ke alii, aole la he manao maikai ou e ka hoa he manao ino ia, eia ka manao maikai, ina e noho no oe me kou ohana, aha ae hoi ke aloha īa'u, a'aih hol » mai no e ike ia'u, aole oe e holo mai e noho kanaka no'u, aole peia ko'u manao ua nui hoi na kanaka ia kaua, a pehea U hoi oe e uiinao ai e hana pela ? E heeoakmale oe ia manao mai keia*U aku a kaua e hui aloha nei,; ina oe e manao e hob r>:e i Maui, e oSek> mai no oe ia'u, i koke aku au 1 na hookele waa na hoe waa, a me na a-ipuupuu, a me na kanaka laweUwe maUIo ou>a na lakou auanei e hoihoi aku ia oe i Maui, no ka mea ua Uko kaua ika waa nui aika waa iki, aia i kau mau ano waa e makemake ai no ka holo pu stm me oe

He mea eka OHOH o kekuapanio i keia manao aloha o ke alu Ulo ae la ks* ia o ianei Vekahi aUi nni o Hawjūū no ka m«a hou uu e manao keU e holo i Maui, ua like ka hanohano e »o\a ia unei, e iike me ko i ka hoolako u i ka waa nui a me ka waa iki; i na hookele na hoe waa na a ipuu« puu a rne na kanaka lawelawt hana» malalo o Kekuapanio, a '*xc kau toa ae la ua keiki nei i ka hanohaweo." Ua hiki hoi he mau b hoi oka pinahele, hana ia e like me ka ke, oiai ke aloha ke oni U \\oko o 'puuwai o ke alii Haw,.ui, oia hoi o L> ikamakahiki.

I ka wa a ke Kekuapanio i noi aku ai i ke aai e holo i Maui c tke aku at t kona ohana, he mea maikai no iA i ka manao oke alii i ka ae aku i ke noi a Kekuapanio, a ua hookoia ia nunao o Kekuapanio; nolaiia, f ka la i holo nui ai o Kekuapanio, ua ho»lako ia oia i na mea kupono no ka holo moana an;\. Ua holo mai oia me kona mau hoa holo moana, me ka maikai a hiki ika pae ola ana ika aina, Oko lakou wahi no \ ai, o ka lai no 1 HauoU. i ka malu no o ka utu o I,tTe, ia pae ana mai a hui pu me ka ohana, he mea e ka hauoli a me ka olioh no keia hui hou ana o Kekuapanio me kona ohana oia hoi kana wahine a me kana m;»u keiki, me ka manao o ka oliana aole iakou e hui kino hou ana, eia ka auanei | e halawai ola hou ana no, oia ka kou j mea kakau e puana ae nei: Halawai no me ka ia i Leleo, O ke o ia o ka moe o ka nalo, O ka hana a mio me he hee holua la O ka pauku ka wawa o ia mea, O kuu mea minamina o ke alolu.

Oka manawa a Kektiapanto ma e hui pu la me ka ohana, ua nohoalii iho ia na kulu waimaka waiohia maluna o ka ehana holookoa, aole hoi ia lakou wale, aka, i na makamaka no a pau i akoakoa mai e ike ia Kekuipanio; no kona pae ola hou ana mai, no ka mea, aole paha e poina ka mea heiuhelu no ka hoomanao ae no ke keikialii a Ka« malawalu, oia hoi o Kauhiaimokuakama, oia no ke ktikialii a he olulo hoi i holo mai ai maluna o ka waa a ppe 4 Hana i Maui, malalo oka lokom.uk ni lua ole o Hinau i kona hooniahuka ana mai i ke keikialii, a pakele ai kona o'.i.

Na ua keikialii nei i hoike aku ka lohe ina alii o Maui ame na makaainana a pau, no ka hakaka ana o Muknku me Puapuakea ke koa !anakib r a hiki i ka haule a make ana o Makaku imua o ke kahua kaua, i ka loaa aua t na iima wikani • Puapuakea a me kana iaau ihe kauwiia, a niahope iho oka tcake ana oko lakou pukaua, ua hoomaka aku la lakou e kaua na aoao a elua, ke alii o Maui me koni mau koa, a peia no hoi ke alii o Hawaii me kona mau koa; i ka hoomaka ana no o ke kaua aohe lakou i helu ia imu.i o ke aiii o Hawaii a me kona mau koa; no kuu ihe ua pau loa makou i ka iuku ir, ua hoomaka mua ioa au e haalele i ke kahua kaua a hoio i kai o Kawaihae, a ro ka waa ole e kau ai, au no a hoi mai nei no Maui nei, ua holo aku au ma ia kaha t me kuu manao e ioaa ona waa no'u, aka, ua loaa ae ia au i kekal i kukini mama a ke alii o Hawaii, oia no o Hinau, a ua manao au iloko o'u i ! keia manawa, o ko'u manawa ho|>e loa paha ia e tke ai i ka malamalama o ka ia, ame ka hanu ana i na ea oluolu o ke ao nei, aka, ua noi aku au i kona oiuolu, aua 'hoopakele ia mai ko'u oia mamuli o kona lokomaikai iua ole, ua ioaa ia'u ke ola, a oia keia halawai ana o kakou ena makaainana a!oia o kuu makuakane i hala aku la i ka make.

Ma keia wahi, ke hoifce aku nei au t ka mea oiaio imua o oukou e na nukaainan», ua pa » makou i ka luku h e ke alii o Hawaii, ke manao nei au owau ho>kahi o makou ka i pakele mai net, 0 ko makou nui a pau loa, ua loa Ukou 1 ka make, aobe o lakou aha»lont>, <>fa la i lohe oukau. Ua hoike .i* ka lohe ia Maui a puni, ua make ke ahi a me na makaainana, ka poe a pau i holo aku nei no ke kaua roe ke alii o Hawaii, nolaila ua nui ka | uwe a me ke kumakena o na ohana a ! [Hini oka mok upuni o Maui, oa wahine oa uwe i na kuije» na keiki hoi ua uwe i na mikuakane» a o aa ahiwahine hoi ua uwe i na aliikane, a o na maka* ainana no hoi ua hoohui pu ia hkou ia hawina hookahi, ua puia pu ka inokupunt o Maui» na leo kuwo. (Avkite*<)