Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 24, 11 June 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

fftAK.AU l\ NO KA XCPtPA KUOKOA.]

NOLAILA, ua lohe mua ka ohana o Kekuapanio ua pau ioa lakou i ka make» a ua nui loa ko lakou uwe ana. Aka, he mau anahulu mahope iho, ua hoi mai ia o Kekuapanio a hui pu me kona ohana, oia hoi keia hu' hou ana, a he mea e ka hoolele ia o ka manao oka ohana o Kekuapanio, i j keia hui oia hou ana o lakou. No ka mea, ua lohe mua lakou i ke keiki alii, ua jau ioa ika make, aka, eia no ka ke oia nei no o Kekuapanio. Mahope iho oka hoopau ana i ko lakou mau waimaka ma ka hui aloha ana, aua noho iho la o Kekuapanio me kona ohana me ka oiuoiu. A o kona mau hoa alo moana hoi i hoio pu mai ai, ke noho iike nei no lakou me ka maikai, ua malama ta no na malihini i na mea e oiuoiu ai ke ola kino. Pehea hoi e ole ai ka malamaia o na malihim, he hana maikai ka hoi ka ke alii o Hawaii, a tue kona mau makaainana ia Kekuapanio. Me ia mau ano hana maikai la o Kekuapanio e lakou la, a pela no hoi o Kekuapanio i maiama maikai ai i na maiihini, a me kona ohann. Noiaila, ua iilo no na ia a na malihini i noho ai i Maui, he mau la maikai ame ka oluolu. No ka mea, aohe no hoi he hua kii i Kahiki, he iani iluna ahe honua ilalo; o Maui ka hoi ua ai.ia e noho ai. Ika haia ana o kekahi mau ia mahope mai, ua ninau aku la ka wahine a Kekuapanio i ke kumu o kona ola ana, a oia kana i huai pau aku ai iaia:

"Ma ka lokomaikai lua ole no o ke alii Lonoikamakahiki ke kumu o ko'u ola ana, ao\e roa kekahi kumu e ae,'' wahi a Kekuapanio. "Nolaila no wau i hoi mai nei, e ike i kou meka eka wahine, a me ko kaua mau ohana no a pau loa. A e like hoi me ka manao o ke alii ia'u i hoike mai ai, e noho kaua iloko o keia mau la, a i manao oe e holo e ike i kou ohana, a ina no ka no ho )oa me ka ohana, alaila, he mea mnikai no ia Aka hoi, i noho no hoi oeaimanaoaee holo mai e ike ia'u, he mea maikai no hoi ia i ko'u manao; a pehea la ia i kou manao e Kekuapanio ?" I aku ta o Kekuapanio: "E ke alii, ke hoomaikai aku nei au ia oe no kau manao i hoike mai nei; ke ae aku nei au ina mea a pau au i hoike mai nei; ao na mea a pau au e manao ai he pono, oia wale no ka'u eae aku ai, a he mea oluolu loa ia i ko'u manao. Penei ko'u manao: E hoio au e ike i ko'u ohana, a mahope o ko'u ike ana ia lakou, e hoi pu mai makou a noho pu kakou i Hawaii nei, a e noho aku makou malalo ou e ke alii, a e lawelawe aku ma na mea a pau ake alii e makemake ai; oia iho la ko'u manao i lohe mai oe e ke alii, ina he mea pono ia. Ia wa ua hoopau iho la ke alii iko maua hui kamaiiio ana noe ka maikai; a oia ke kumu o'u i holo mai nei e ike ia oe ame na keiki a kaua, ame ko kaua ohana. Nolaila, he aie kaa ole koHi i ka lokomaikai lua ole o ke alii o Hawaii E noho ae kaua i keia mau U me ka ohana, a hala ae na anahulu elut, alaila, e hoi loa kaua a noho kanaka aku malalo o ke alii o Hawaii, a nana auanei e huna i ko kaua mau iwi; a oia la i iohe inai oe eka wahine, a ina no oe e hoole ana, aole kaua e hoi po a noho me ke alii o Hawaii, alaila e noho no oe t Maui nei, a owau no hoi ke hoi e noho me ke alii o Kawaii; no ka mea, ua aie kaa ole au i kona lokomaikai. Ia manaw*, pane mai la ka wahine i kana kane me ka leo waipahe: Aole paha he pono o ia olelo au e ke kane, ina no paha no kou hoi a noho pu me ke alii o Hawaii, •oe hele eke kane. oka wahine hele, ona keiki hele, a o ka ohana pu kekahi e hele ai a noho pu kakou malalo o ka malu o ke alii o Hawaii» oia o Lonoikamakahiki, no ka mea, ua hele oe eke kane mamuli o ka makemake oko kakou aiii, e kaua me ke alii o Hawaii; a ua noho aku au: me na keiki a kaua me ka manao al<Aa a me ke kaumaha no hoi o ka naau no ke aloha ia oe e ke kane. | A ma ka hoi ana mai a ke keiki ahi, oia hoi o Kauhiaimokuakama, he mau anahulu i hala ae, ua hoolaha ta ka lohe a puni o Maui nei, ua pau loa eu-1 kou ika luku la eke alii o Hawaii, a me kana koa kaolana, no ka haule pio ana o Makaku kekoa o Maui nei ma*| lak» oka ikaika hia ote oke koa Puapuakea. Nolaila» ua lohe mua iho nei makouiko oukmi llpkla, uanui no fapt makou u«*ktouakena aiu.

t # a uwe aka a hanapiio ka leo, aohe ieo i loheia. Ake noho nei makoa me ka manai pilihua no ko oufoa pau loa ika make. Aole i manaoia e hui hoa ana £aua e ke kane. eb ka auanei e hui hoa ana kaua he maka a he ma ka. .N'olaila, ua pono ioa bua e hoi kanaka aku no ke alii o HawaiL Ia wa ninau aku la ka wahine ike kane, he ehia oukou i ola roai nei ? Ia manawa no hei ke kane i olelo aku ai : Ke manao nei au he eiua maua i oia mai nei Oke keiki alii i hoi mua mai nei, a o ka lua, owau mai la no hoi, a he mea hou loa keia i ko'u lohe ana iho ia ia oe, ua hoi mua mai nei ke keiki alil Ina pela e loaa hou ana ka pua alii o Maui nei. Ke manao nei la wau ua pau loa no i ka make ika iukuia e ka Hawaii. eia ka ua pae mua mai nei keia i Maui nei; i4 a ? o no ka paha i ke koa, a'o no i ka hoia" Ia manawa ua hoopau iaua i ko laua kuka ana me kana wahine, aua hoio iike iho ia ko laua manao e hoi a noho pu malalo o ke alii o HawaiL

Ia manawa o'.elo aku ia o Kekaapanio i kana wahine: E auhea oe, e noho kaua i elua anahulu aiaila, hoi kaua i Hawaii e noho ai me ke aiii. 1 ka wa i iohe ai o kana wahine i ka manao o kana kan<», ua hoapono aku la oia ika manao oke kaoe: Ua pono ia mea i ko'u manao, wahi a kana wah«ne. Ua noho iho la oia me kana wahine a haia na anahuiu eiua, ua hoomakaukau iho la o Kekuapanio no ka ho lo ana i Hawaii. Ia wa a Kekuapanio e noho ana i Maui ia mau anahuiu, ua lohe oia ina hana ake keiki alii, oiai oia e noho ana i Hana, Maui. (Ma keia wahi, he mea pono i ka mea kakau ke hoakaka aku.) j No ko Kauhiaiinokuakama mau hana mai kona wa i hoi mai ai mai ke kahua kaua mai, a hiki i keia wa, a eia na hana: Oka mahiai, lawaia ame ke kukuiu haie. Hoomaka iho la o Kauhiaimokuakama e mahiai, a ulu na mea kanu, a ma he io'i, a i oie he mahinaai paha, e kapa inoa auanei ua kei ki aiii nei, a eia kana inoa e kapa ai: O Hinau lo'i, a i ole o Hinau mahinaai. A ina hoi e kukulu hale ua keiki alii la, e kapaii no ka inoa o Hinau hale. A ina hoi he waa kana i hana ai, e ka paia no kona inoa o Hinau wao. Ua kapa inoa wr,ie ia no na mea a pau e ke keiki ali', me ka hoohanohano ana ma ka ii oa o kekahi kanaka, oia no o Hinau, a oia ka mea e iohe mau ia nei e Kekuapanio i kona mau la e noho pu nei me kona ohana i Maui. I ka wa i haia ae a» ona anahulu elua a laua i hooholo like ai me kana wahine, ua hoi aku ia iakou no Hawaii, me kona mau hoa i holo mai ai mai Hawaii mai, ame kona ohana. Iko Ukou pae ana i Hawaii, a hui pu me ke alii o Hawaii me na leo heahea o ke aioha, a me ka hookipa maikai ana aku ia Kekuapanio a me kona ohana, me he mea la he mau hoahanau no ka ohana hookahi; a ua noho iho la lakou me ka pumehana oke aloha, me ka man*o maikai a me ka oluolu.

Ua ninau mai ke alii i ke ano o ka noho ana o na makaainana o Maui, a ua hoike aku la o Kekuapanio i kona wa i holo aku nei i Maui. Ua lohe oia ua hiki ola aku la ke keiki alii i Maui, oia no hoi o Kauhiaimokuakama, a aia oia ke noho la he alii, a me na makaainana. A ua lohe mua kona ohana i kona make, a me ka lahui ho lookoa o Maui, i ka luku nui ia ana o ke alii o Maui a me kona mau kanaka, i ke kaua ana me ke alii o Hawaii, a me kona koa kaulana, nana i kaili ka hae o ka lanakila; a oia la i lohe mai oe e ke alii i keia mea ano nui, i ka holo ana o Kauhiaimokuakama, a oia no ke kumu o ka'u hoi koke ana mai nei me ko'u ohana, a me ko'u mau hoa alo ehukai; i lohe mua ke alii, aole au i makemake e lohe mua ke alii īa hai, 0 i ae auanei ke alii ua hana aloha ole wau; oia la i lohe mai oe. A ina no hoi oe e ke alii e manao ae e holo kakou e kaua me Kauhiaimokuakama a make oia, alaila, e lilo mai ia mokupuni a na makaainana nou no e ke alil Aka, ua lilo mua no nae ia oe ia mokupuni a me na makaainana, no ka mea. ua pau iho la no makou a pau loa 1 ka luku ia e ka Hawaii. Aia wale no nae ia ia oe e ke alii, o ka mea au e manao ai he pono, malaila aku kakou. Ma keia mau hoakaka a Kekuapanio imua o ke alii, aole oia i pulale mai i kana mau huaolelo imua o Kekuapania Ke hoolohe wale 1a no ke alii i ko ianei manao, a i ka pau ana o ka Kekuapanio mau huaolelo imua o ke alii Lonoikamakahiki, ia manawa, hoomaka mai ia ke alu e olelo imua o Kckoapanio, a eoe na ohana alii e akoakoa la, me ka hoopuka ana mai i keia mau huaolelo aloha: Aole anei i lawa iho la ke kaua ana, aole au i makemake e ike Kou aku ko'u maka i ka hookahe hou ia ana o ke koko imua o ke kahua kaua, o ko'u mau makaainana. E nolio no ia alii i kona mokupuni, a me ke koen* onama kaiinana o kona makua t hala e aku la i ka hale puanuanu kawt-o, ka hale hoi a ke «loha ole i noho ai, oia hoi ka haie ! waimaka nul | Ua minao au, aole au i hanauia e ko'o makuahioe e puka mai i keia ao a

e lilo i kanaka limakoko, adc pela ko'a manao a me ke alakai ana a ko'a noo noo. Ua manao au. e iiio au i kaiuka hana aloha i ko'a inaa hoa kanaka, a e hana boi» kekahi mau fcana nuikai he nui wale. a na ia hana aaanei e kookaubna i ko'u iooa iwaena ona haoi- : una kanaka o kcb mua ako. la«ra hooki īho h ke aiii i kana maa oklo hooUna manao, a akahi no a jke iho la o Kekuajanīo aa hewa loa keia manao ana e hookonokono aka nei » ke aim me ko ia nei manao kohihewa ota la ka mea e oi ioa aka ai ko ia nei punahele a me ka mailani loa ia La e ke alii. eia ka ua kuhihewa !oa ka ia noeneo ana peia; eia ka ka oi loa aku o ka oono. o ka noho malie iho no imaa o ke alo o ke alii o Hawaii; o na mea ii e loaa mai ana 1 ke ahi. he vaha kona e hamama ae, a me kona ohana, a e ai iho lakoii i ka loaa a ke alk Ia mana«ra, ua hoopau īoa o Kekuapanio i na olelo ano ino e pili ana i ke alii o Maui; a ua noho loa lakou i Hawaii me ke alii Lonoikamakahiki a hiki ina ia hope oko iakou ela ana. (Ma keia *ahi e hoopoina loa ana kakou no Kekuapanio ame kona ohana, e noho lakou me ka lanakiia.)

Ma keia wahi o ko kakou mooieio, e, hoomaka ana kakou e kamailio no ke j keiki alii o Maui, oia hoi no Kauhiai-1 mokuakama. Aoie ana paha kakou e; poina i na hana i hoike mua ia ae *nei e piii ana i ka hana a ke keiki alii o Maui, oia hoi ka mahiai, ka lawaia, kukuiu hale ame ke kaiai waa, he mea maikai no ia, no Va mea, oka puni no ia a na alii o keia ano hana keia ano hana. Aka, hookahi wale no kina nui, o kona kahea ma ka inoa o Hinau, i na mea a pau a ua alii la i hana ai. oia hoi ka haie, waa, mahinaai, a pela wa!e aku; a oia no hoi ka mea a Hinau i noi aku ai i kona oiuolu: Ke hoi la oe a hiki i Maui, mai noho hoi oe a hewa wale ae ka waha o ke alii e piii ana ia'u, e hunakeie ioa oe i ke kapa inoa ana ma ko'u inoa, o poino auanei hoi kau kauwa nei, ike alii o Hawaii nei, oia no hoi o Lonoikamakahiki. A ina hoi oe e hoike ana ma ko'u inoa, eia ka hoi mea aloha o keia mau iwi, o ka ohana, ike kaulai ia ae hoi i ka ia.

Ua hoole loa mai la ua keiki alii nei 0 Maui: Aole au e hana pela, o ko'u aloha ole hoi ha ia ia oe, i ka mea nana 1 hoopakele i ko'u ola. E huna loa ana au ia oe; eia ka auanei aole ia he oiaio, e hoike ana ka oia ika inoa o Hinau, e like me keia ke ano: O Hinau hale, Hinau waa, Hinau mahinaai a pela wale aku. Nolaila, na ua alii nei no i kaulai ae la i ka inoa o Hinau i ke awakea loa oka malamahma. Ua manao paha o Kauhiaimokuakama, o kona kapa inoa ana ma ka inoa o Hinau, oia la kona huna ia Hinau, i ka mea nana i hoopakele i ua alii nei o Maui; he keu no hoi o ke alii aloha o!e. E like no ka me ka hana a kona makuakane, pela no hoi ka hana a kana keiki. Pela no hoi na olelo aka poe akeakamai: "E like me ka hiki mua, pela no kona ukali." E like me ka hana a'oha ole a Kamalalawalu ko na makuakane, pela no hoi ka hana aloha ole a kana keiki, oia hoi o Kauhiaimokuakama. (Aete ipau.)