Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 25, 18 June 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

fj;.XAU i% MO KA NCPEPA KUOKOA.] M \ KEIA wahi, ewaihoanakakou i ua alii la © Maui, no ka mea hoi ua lohe no hoi kakoa i ka ma n.io o ke alii o Hawaii, aole oia i ma kemake eholo e kaaa me Kauhiaimo kuakama ke alii o Maui, e noho ua keiki .jiii la eai i kana loaa o kona mo* Vuj> ini a me na alii malalo ona. Ma keia wahi e hoike aku ana keu n.ea kakau i kauwahi mele kanaenae oo ke keiki alii o Maui oia o Kauhiaimokuakama; no ka mea hoi ua loaa hou u Maui he alii, a he lani Hoi no ia mo kupuni, oia hoi na Hon'o a Piilani e okloia nei: • 4 O Kalani ua loaa ae nei ka'u lani 0 Vahoa kauli malama la Ohea O ka lele ha kanu o Ainapewa () ka hihio lani ua o Maheha O ke koloa luu la i ka wai o Kakae (> Kauhi ka manu nana e poo ka wai Oia hoi o Kauhiaimokuakama. Maanei o ko kakou moolelo e waiho aku ana kakou i ke alii o Maui I kela manawa i olelo ae a> kē alii o Il.iwaii, aoleo'u manaohuhu i kealiio o Maui i pakele mahunehune aku la, uiai keia kaua ana ih<s nei a kakou. Aka, eia wale no ka'u mea e huhu nei, o ka niea nana i hoopakele aku nei i ke o Maui. Ke manao nei au o ka mea nana i hana i keia hana, oia hoi, ka mea nana i hoopakele aku nei i kela alii o Maui. Oia kekahi kipi ia'u, niūlia paha oia kekahi o ko'u hoa kaua hou o keia mua aku. £ like ae la me Kamalalawalu ke alii o Maui. O ka'u ninau wale no imua o oukou e na aiii a me na punahele, a me na aialo, a owai lu ka mea nana i hoopakeie i ke aiii

opio o Maui. I keia wa i hooho lokahi mai ai lakou; o ko makou manao i keia manawa utc ko makou hookamani ole, a c hoike iruu aku i ka mea oiaio i ka mea a ko makou mau naau i manao ai, oia hui keia: Oke kanaka nona ka inoa a tu alii la 1 h«opunahele ai a me ke ka- | j inoa ana ia Hinau, a oia auanei ke nnaka i )>ana i keia hana kipi ia oe e e nlii. Aole he mea okoa hou aku a ke alii e h( ohuci hou aku ai, o Hinau wale 110; n ina he manao kou e ke alii e pili ana ia liinau. Ina no ka make e make ke kanaka kipi ia oe e ke alii, )H)no a), heaha auanei Ka waiwai oia ka iuka e ola ai, oki malama aku kau i ka ai, ka i a a me na pono he nui loa, a eai ahi ae hoi ia. Kia kekahj mea kupanaha loa, a na alii o Maui i holo mai nei e kaua lakakou a make, oia hoi kana e hoola aku ai Kai no hoi oka pepehi aku ka kakou hana aoie o ka hoola aku, a iaia i.ei ka hoi, o ka hoola aku nei ia ia Kauhiaimokuakaina, a ke kani la kai ala uka, a ke at la kela i kalo mo'a; nolaila he mea i>ono o Hinau a me kona ohana e make, t ole oia e hana hou aku i kekalii hana kipi imua o kou alo, aole wa e kali hou ai no kona ola a me kona ohana, a e aho hoi e ola ke alii o Maui, a oia hoi o laua ke make. Ua lokahi like ae la na mea a pau o ke alo alii i keia manao hookahi. 1 ka wa t lohe ai o Hinau i keia manao kaunnha a pihkia hoi e pili ana iai& a tne kona ohana, aole mea ana e welawela ai i ka make mai i ke aliii, ke hoapono la no kona manao i kona make, aka, eia ka, hookahi mea ehaeha i kona manao oia hoi kona ohana i ka make iuauele mamuli o ka ha&a aloha i ke alii o MauL Ulu ae la kona maaao a i iho la ilo* ko o kona naau, he mea kupanaha makahi o ka'u bana iokomiikai aku i ke alii o Maui, o kana hoi i panai mai ai he hana lokoino ia'u a me ko'u ohana, e aho au e make mamuli o ua alii hana aloha ole la o Maui ia'u, a eia ka mea oi aku o ka poino o ka make wale ana mai o ko'u ohana mahope o ka*u hana akiha i ua alii la; aka he make kauiana ia a «ne ko'u ohana imua o ke ahi, ma> muli o ka'u hana lokomaikai i kahi altx o )aua* a malia paha be mea ta e hookaulana aku ai i ko'u inoa i na hanauaa kanaka ma keia mua aku, a he mea paha ia e hookaulana ai i ko'u make ana aamuli • ka'u hana aioha i ke alii hoo> kuli o Maui. 0 keia ae la na manao o Htnau e o nei iinua o kona ohana a me ko> iu au nukamaka. kek wahi e hoakaka aku kou ka|»au: 1 ka «a o ke aUi i lohe pono ai i ka mau alii, napuoahele a| aialo, na lokahi lakoo, ua kau-

oha ae la ke alii e aho e kii ia na kahu na, na kīlo a me na kul.ikuhipeuooe e akoakoa mai imua o ke alii o Lonoikamakahiki, a e kauoha pu ia hoi o Hi nau e hele mai imua o ke aiii. Ua hooko koke mai la na mea i kauoha ia e ke alii, no ka hele ana mas e akoakoa imua o ua alii nei. 1 ka wa a na mea a pau i akoakoa oiai ai imua oke alii, ua ninau aku la ke alii i keu ninau: Nau no anei i hoopakele i ke keiki alii o Maoi ? Ae, na'u no. Ua pono anei oe ma keia hana ana au ? Aole au i pono, ua hewa loa au, Heaha ke kumu o kou hoola ana ia ia ? Eia ke ke kumu o ko'u hoola ana iaia; he aloha au i kona mau maka i ka am« ae, a oia wale iho la no ke kumu i hoola ai, oiai hoi, ua hahai au i kau kauoha e like me kaa mau hana aloha e ke alii, a pela wau i hoohalike ai. Nawai oe i kauoha e hana aloha ? Nau no e ke aliiE hoike mai ana oe i kuu kauoha ana aku la oe e like me keia. A penei: Ika hoomaka ana o kakou e kaua me ke alii o Maui, ua olelo aku oe i ua aln la, aole o'u roak*make e hookahe ia ke koko o na makaainana a me na alii, e aho no o na kaulana aina o kaua ke hakaka, a o ka mea no o laua « lanakila alaila e noho aku no ke alii a me kona mau makaainana maialo o ka aoao i lanakila; no ka mea he mea aloha na'u na makaainana a me na alii, he mea loaa ole ni alii a me na makaainana, nolaila, oia kahi kumu a'u i ho ola ai, oiai hoi, ua olelo oe he mea aloha nau na alii, a oia ke kumu o ko'u hoola ana ike keiki alii o Maui. Ina paha oe i olelo ao!e ou aioha i na alii, ina la ua make ia'u ua alii ia i ka loaa ana aku ia'u i kai o Kawaihae; manao hoi au ina e pepehi ia e a'u a make, alaila huhu ae paha oe ia'u, no ka mea hoi aole oe i kauoh i mai ia'u e alualu oe i au alii la a loaa, alaila e pepehi aku iaia a make- Ua olelo mai nae oe ia'u e alualu au a loaa, a i na e hana mai i ka mea ino ia'u, alaila e hoao na keiki kane o maua; a ina no hoi he mai kai kana e hana mai ai, aole hoi he olelo ana, nolaila ua hana mai oia i ka ha na maikai ia'u; a e like hoi ine kana hana maikai la'u pe!a no hoi au e hana maikai aku ai iaia, a oia ka'u hana maikai la o ko'u hoola aku iaia; a ina ua hewa kau kauwa haahaa ma keia hana, a e uluolu ke alii e kala mai, a i ole pela e hana aku ke alii e hke me ka mea hiki i kou noonoo ana he pono, a ke waiho aku nei au me ka naau haahaa a me ka walohia hoi.

Ia wa i olelo mai ai ke alii ia Hinau, e hoi oe i keia «panawa a hiki oe i kou bale, a e noho pu£>e me kou ohani, a e noho ae hoi makou e kuka me na ka huna, na kiL> no kou pono a me' kou ohana, no ke ola, a no ka make paha, a i ele pela no kekahi hoopai e ae paha a makou e hooho'.o ai e pili ana ia oe a me kou ohana. Ia wa ua hti aku la o Hinau me ka manao kaumaha a me ka luuluu, oiai, aoie i loaa iaia ka palekana no kona ola e hoi la, a oia ka kou mea e hoohuai aku nei: Aloha wale ka pali o Koloa ke alo huli i waihanau—e —Hanau. Aloha walfc ka hoahanau i ka hoi nele i ke kaha loa—la—e—loa. I ka wa i hoea aku ai o Hinau imua o kona ohana me na helehelena o ke kaumaha a me ka luuluu, ua loaa like la mau haawina i kona ohana i ka mohai ia o ko lakou mau ola malalo o ka hana alohaa Hinau i kealii o Maui, a ua nohoaiii iho la ia haawina ma! jna 0 lakou, oia hoi ke kaumaha. Hoomanao ae ia hoi kou mea kakau 1 keia wahi kanaenae a ka poe kahiko penei: Kaumaha l'iuluu Hanalei i ka ua nui Ua hele a oi ku i ka loa o Koialana. Me ia manao pilihua o Hinau i noho ai me kona ohana, a e kali wale aku ana no o ka puka maj o ka olelo hooholo a ke aln a me kona roau kuhikuhipuuone, na kilo a me na kahuna no ko lakou mau oia, a i>ehea aku nei la, e pau ana paha ko lakou mau kino i ka lua ia iloko o ka imu ahi, a 1 ole e k»li ola ia ana paha, he manawa ia na ke ao omamalu e kau ana malunao lakou, a noho aku nei lakou me ka manao e lohe aku i ka leo alii, i na no ka poino ua poino iho la, a he mea maopopo no nae ia; a ina no hoi no ke ota, he uku ia he ia no Kahoolawe; a eia ka auanei peta io no, aoie ka i hooholo ke alii no ke puhi ia oko lakou kino n® ka make, aole ka no ke koli oia ia, eia ka he hoopai okoa ko lakou ake alii i hpo holo ai, a me kona mau hoa kukakuka, oia hoi na kU», na kahuna a me na kuhikuhipuuone. Ma ke ahiahi o ia la a ke ahi e noo--1100 la me kona mau hoa kuka no ke ola o Hinau a me kona ohana, ua hoohok> iho la lakou me ke kuka ana ma muii o ka n«onoo naauao ana o ke alii me ke kali o kona huhu, a eiakalakou i hooholo ai no Hinau a ae kona ohana. Ade e k»aa ka haawina ia Hinau a n&e kana *»ao «amo ma keia mua ako, ok hoi aoie e ioaa ka aina ia Hmau a me kMH* mmu mama (AOU f