Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 27, 2 July 1887 — KUMUKANAWAI O KO HAWAII PAE AINA, O KA LA 7 IULAI, 1887. MA KE KAUOHA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KUMUKANAWAI O KO HAWAII PAE AINA, O KA LA 7

IULAI, 1887.

MA KE KAUOHA.

Kl'Ml'KANAWAI.

sa mka. «iia ilokoo ke Kumukanawai o keia Aupuni •• ku nei i keia wa. he mau mea lehulehu e kue ana i na Pnno Kivila, a kulike ole hoi me ka hooponoAuj»uni Kumuk;mawai malamalama; 4 *<♦ ka mk\ noi. i mcii v hoihoi hou ia mai ai ka tij.i 1 uliiii a iin* ka hilinai ia e hiki ai ke hoomau ike Aupuni <• ku n<'i, he inea pono e kukala koke ia he K nmuk.)n;i\vai hou; Uu ai . o Kalakaua, ka Moi o ko Hawaii Paeaina, ina kn'u kulana Moi no ke Aupuni, a, he waha olelo h<»i n<» ka lohulehu, a i hoomauaia no ia inea, ke h<Miki a h<K»pau loa aku nei au i ke Kumukanawai : kukaia ia e Kiiniehameha Elima ina ka la 20 o Aupit«\ M. H. IS«4, a ke hoolaha a kukala aku nei xu i k»*ia Kumukaniiwai. Pai ki 1. 1 a hiiawi mai ke Akua ina kanaka a pau «r rp.au pono e pili piui k»a ia lakou; oia hoi, o ko ola, kn imho hoopilikia ole ia mai, a nie na pono e loaa mai «4 a <• inaluhia io ai ka waiwai, a e imi aku i na mea e »iuo]u ai ka noho ana. 2. K hoomau ia na kanaka a pau i ko lakou kc»omaiia ana ia lehova e like me ko lakou manao, aole ■** e hana ia malalo iho o keia haawina maikai kekahi fca.na k<»lohe. a me ke kue i ka maluhia a me ke Aupuni. f\t Kr 4. K hiki no ina kanaka a pau ke olelo, ake palapala. a ke hoolaha wale aku ]>aha i ko lakou manao na mea a j»au, a maluna o hikou ka hihia; aole hoi e fca.u la kekahi kanawai e hoohaiki ana i ka olelo a i ka p*ipa!a]>aht. lUi ki 4. K hiki no i na kanaka a pau ke akoakoa m*iH\ ka hoolako ole i na mea kaua, e kukakuka pu •n ko lakou mau ]>ono, a noi aku i ke Alii, a i ka Ahaololo. e wehe i ko lakou mau pilikia. i\i Kr No na kanaka a pau ka pono oka palapala lou kino. aol*' hoi e kapae ia; koe wale no ka wa a ka Moi <• lnwi* ai no ka maluhia o ka lehulehu i na manawa kt[-i a kaiiM ia mai paha. P*i kv <». Aole e hoopai ia kekahi kanaka no ka otVni ke hookolokolo ole ia mainua iloko o ka aha >Ko]okolo ku]K>nr> ia hewa. i V\i ki 7. Aole e hookolokolo ia kekahi kanaka no fcfkahi kannnia a oteni paha ke ole ka palapala hoopii kuj«»rio v hoomaopo])0 lea ana i kona karaima a i kona |Mh«t, <kih'. nae ka hoopii luna nui »na ame na ku]K»no i ka hookolokolo ia iloko o na aha hookohoonuilu kulanakauhale a me na aha a na lunafca.ji.iwai apaiia a me ka hoopai koke no ka hoowahawaUa i na aha hookolokolo ;) a ma ka hookolokolo ana k«<kah> kanaka no kona hewa e ku no ia imua o na hoike a .> liewa he alo no he alo, e hiki no iaia e kii i na *oik«-' k<>kua i kona aoao a uie na mea e maopopo ai |«,no; a e hiki hoi iaia a i kona kokua paha, ina p<-la k<»na inanao. e ninau i na hoike ana i lawe mai ai, » mnau no hoi ina hoike o kela aoao ame ka hai aku īm ?m*a <• maopo]>o ai ka ]»ono o koua aoao. Ma na a pau. lualaila ka pono e hookolokolo ia imua o t, :«]!»• maniua. e liooinau loa ia no ia pono ma keia aku. k<»<- īuo- na hoopii iio ka aie a me ka hoolimann na «lala i enii iho malalo o ke kanalima. :'\ikr >. ina ua hookolokolo ia kekahi kanaka no h<k*)n uli'iii a ua hoopai ia a hookuu ia puha, aole e Pik: * ) <M>k<»lokolo hou īa oia no ia hewa. kt 'Ma ka hookolokolo ana no kokahi kaiaima, īa kek.ihi kanaka e hoike kue iaia iho. aole ?vi, īa ia ike ola a, ika malu a i ka. waiwai } ( ī.,i no iiiamuli o ke l\ana\vaj. < ki H'. Aoh' noho kekahi i lunakanawai a i jure «• h<H»kolokolo īna kekahi hihia i pili iaia ma ke Miar< j a pilikoko paha maloko o ke deL»ere ekolu ina i4\.x ka n.va ?HK»pii a hoopii ia palia, aole hoi ina he fcu>*na ko ia lunakanawai a jure ])aha nona ponoi iho » o kona ].ili ana ]>aha i ua mea la nona ka hihia !oko o k i oh-lo hooholo. f W\-Ki 11. Aole loa e noho kauwa kuapaa kekahi inah»ko o keia Aupuni, koe ka hoopai ana no ke Kantixna. lna hoi e hiki inai ana kekahi kauwa kuapaa •ialoko o keia Aupuni o kona lanakila no ia. Pauku 12. K malu no kela kanaka me keia kanaka v\n kona kino a me kona hale a ine kana mau palapala % n»e kona waiwai. aole hoi e hopu ia aole hoi e huli ia nn' kv kumu ole; aole hoi e hoopuka ia ka palapala k<• jnao]M»]H> (.'!(' ke kuniu ku])ono ma ka hoohuoi » nii' ka lKH»hiki ia e ka mea nana i hoopii a e hoakaka I A iloko o ua ]ialapala nei kahi e huli ia a me na kanaka a a<* ]»aha e hopu ia. Pat kv U*. Pa hoo]»onopono ia ke Aupuni no ka pono <• na kanaka a pau ; aole hoi e imi ia ka pono a ka hanohano a me ka waiwai o ka mea hookahi mka ohana hookahi paha. a o ke ano kanaka hookahi paha. Packv 14. He knleana ko kela kanaka keia kanaka • nohoana maloko o ka lahui, e hoomalu pono ia ma «a mea. maikai o kona ola, a o kona waiwai, * o kona keakea kumu ole ia paha, e like me na i k&nawai; a nolaila, e koi ia aku oia e haawi mai i kemahele kupono o kona waiwai, i mea e mau ai ia maluhia. a i ole Ta, me kekahi mea like paha ke pono. H«» hiki no ke lawe ia ka waiwai o kekahi kauaka no na ke Aopuni, aka, ma o ke kanawai la wale no e akn kupono.

I'auku 20. E mahele iii ka niana nui oke Anpnni i ekolu apana okoa, oia hoi, ka Mana Ilooko. ka ]\lana Kau Kanawai ame ka Mana Ilookolokolo. E ku kaawale ia uiau mana ekolu. Aole hoi e noho kekahi luna hooko a lunakanawai a mea hoopaa liana meke Aupun 1 a kauwa hana o ke Aupuni, a i ole ia o kekahi mea e loaa ana iaia ka uku hana a lor o, e ae mai ke Aupuni mai, aole e hiki ia mea ke ko o ia no ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii. aole hoi e hiki iaia ke noho ma ke ano ho lala koho no ia Aha. Aole 110 hoi e hoonoho ia kekahi lala o ka Ahaolelo, oiai kona manawa i koho ia ai ma kekahi oihana Kivila malalo o ke Aupmii, koe nae kona noho ana i lala no ka Aha Kuhina, Pauku 21. oke ano o keia Aupuni he Aupuni Alii i hooponopono ia malalo o ke Kumu Kanawai, malalo hoi 0 ka Moi Kalakaua kona mau hooilina a me kona man hope. Pauku 22. E hoomau loa ia ka Leialii no ka Moi Kalakaua a me na hooilina aku o kona kino i hapai ia malalo oke Kanawai, a i ka lakou man mamo aku ma ke Kanawai ina ka lalani pololei; a i nele ia e ili aku ka Leialii i ke Kama Alii Wahine Liliuokalani, a me na hooilina aku o kona kino i hapai ia malalo o ke Kanawai a i ka lakou mau mamo aku ma ke Kanawai ma ka lalani pololei. E ili aku ike keiki kane hanau mua a me na hoolina aku o kona kino, a i nele i ke keiki kane ole, alaila i ke kaikamahine hanau mua a me na hooilina aku o kona kino, a i nele loa i ka hooilina ole e like me ka olelo maluna iho, alaila e ili aku ka Leialii i ka mea i koho ia e ka Moi me ka ae ana o na 'Lii a i lioolaha ia hoi oiai e ola ana ka Moi; aka, ina aole i kohoia a i hoolaha ia pela a ua hakahaka ka noho Alii, alaila no ka Aha Kuhina mahope koke iho o ka ike ia ana o ia hakahaka, e kauoha koke aku e halawai ka Ahaolelo, a na ia Ahaolelo e koho ma ka balota 1 kekahi Alii Jianau o kaaina i Alii e noho ma ka nohoalii, a mamuli o ia hoonoho ia ana e hoomaka ai he ohana Moi hou a e pili iaia a me kona mau maino aku ke Kanawai e kau nei no ka ili ana aku o ka Leialii o ka ohana Moi o Hawaii nei. Pauku 23. Aole no ekui ke Kanawai ka mare ana o kekahi o ka ohana Moi o llawaii nei ina hoi he hooilina ia no ka Leialii malalo o ke Kanawai me ka ae ole mamua o ka Moi e noho ana ia manawa : o na mea a pau o ka ohana Moi i hana i kuikahi mare ma ia ano e lilo ko lakou mare ana i mea ole, a o ka mea e hana ana ia kuikahi mare e hiki no ke kapae ia kona kuleana i ka noho Alii mqLmuli o ka hoolaha ia ana pela eka Moi. Mahope iho o ia hoolaha ana e hoolilo ia ke kuleana moi o ka mea i hana ia hewa i ka hooilina mahope iho ona e like me he mea la ua make ka mea nana i hana ia hewa, ! Pauku 24. E hoohiki ka Moi Kalakaua a o kona mau hope alii penei: Ke hoohiki nei au imua oke Akua Mana loa e malama mau i ke Kumukanawai o ke Aupuni, a e hoof3onopono no w r au ike Aupuni e like me ke Kumukanawai. Pauku 25. Aole loa e noho ma ka noho alii kekahi kanaka i hoahewa ia mamua no kekahi karairna nui, aole hoi kekahi pupule a hupo paha. Pauku 26. oke Alii ka Alihikaua maluna ona koa a me na manuwa a me na mea kaua e ae ma ka moana a ma ka aina, aka aole e pono iaia ke hapai i ke kaua me ka ae ole oka Ahaolelo. Aole e hoala ia kekahi puali kaua ma ka aina a ma ka moana paha ke hana ole ia ma ka mana o ka Ahaolelo. Paujcu 27. Na ka Moi e kukakuka pu ana me kona Aha Kukamalu a me ka ae pu ana o ka Aha Kuhina e hoopanee, i ka lioopai a e kala aku i ka hala mahope o ka hoahewa ia ana no na hewa a pau koe nae na hoopii luna nui imua o na 'Lii. Pauku 28. N r a ka Moi e hoakoakoa ika A.haolelo ma kahi e noho ai ke Aupuni, a ma kahi e paha ke pilikia ia wahi no kekahi enemi ano kekahi mai ino palia: nana no e hookuu i ke Ahaolelo, a ina hoi he pilikia nui ehiki no iaia me ka ae ana o ka Ahakukamalu ke hooakoakoa mai i ka Ahaolelo no ia wa pilikia. Pauku 29. Na ka Moi ka mana e hana i na kuikahi. 0 na kuikahi e hoololi ana i na dute maluna o ka waiwai o na aina e mai, a e hoololi ana paha i kekahi kanawai e hoike ia imua oka Ahaolelo no kona ae ana. Na ka Moi'e kolio i na elele Aupuni e hoonna ia ana'ku, a e haawi ia ka lakou piilapala hookohu a me na kauoha e like me nakanawai iwaena o na Anpuni. Pauku 30. Na ka Moi no e ae ; a e hooia ina Elele Aupuni i hoouna ia mai f nana no hoi e hai aku imua o ka Ahaolelo i ke ano o ka noho ana o ke Aupuni i kela manawa keia manawa ma kana Olelo Alii, a e hai aku hoi ia lakou i na mea ana i manao ai he pono na lakou e imi. Pauku 31. He kapu loa ke kino oka Moi a me ka maluhia, maluna ona kuhina ka hihia ona oihana. Na ka Moi ame ka Aha Kuhina ka Mana Hooko. Aole no e paa na kanawai i hooholo ia e ka Ahaolelo aia kakau ka Moi i kona inoa, koe nae na mea i hoomaopopoia. ina ka Pauku 48. Pauku 32. Ina ma kekahi nianawa ika make ana o ka Moi, ua emi na makahiki o ka liooilina malalo o ka umikumamawalu makahiki alaila e hooko ia ka Mana Moi e kahi Kahu Malama Aupuni; a i ole iae ka Aha Kahu Aupuni, e like me ia i hoakaka ia mahope ae nei. Pauku 33. Ina he manao ko ka Moi i kekahi manawa e hele aku mawaho o keia Aupuni, alaila, e hiki no iaia e kolio i kekahi Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha, nana e hooponopono i ke Aupuni ma ka inoa o ka Moi; a pela no e hiki ai i ka Moi ma kana palapala kauolia liope, e koho i kekahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha nana e hooponopono 1 ke Aupuni no ka manawa i lawa ole ai na makahiki o ka Hooilina Moi: a i ka make ana o kekahi Moi, a e ola ana kona Hooilina malalo nae o na makahiki he umikumamawalu, me ka hana ole o ka Moi i kona palapala kauoha hope, alaila, e hooliloia ka Aha Kuhina e noho ana ia wa i Aha Kahu Aupuni, oiai ka manawa e akoakoa ana ka Ahaolelo; a e kauoha lakou e halawai koke ka Ahaolelo Ma ia halawai ana oka Ahaolelo, e koho lwv , i , • - i t i .

Malu o ka Moi. Na k.i Moi e koho i na hoa o ia aha a e noho lakou oiai ko ke Alii makoniake: a na iaaliaelawelawe a hooko me na mana wale no i loaa aku malalo o ke kumu kanawai. Pauku 41. Eia na hoa o ka Aha Kuhina, oke Kuhina 0 ko na Aina e, o ke Kuhina Kalaiaina, o ke Kuhina Waiwai a me ka Loio Kuhina o ke Aupuni, a e noho lakou i mau hoa ma ka Aha Kuka Malu o ka Moi. Na ke Alii e koho a e hookohu ia lakou a nana no e hoopau ia lakou mamuli wale no o ka hooholo ia ana o ka olelo hooholo hilinai ole e ka hapa nui o na hoa a paui koho ia o ka Ahaolelo, i ole mamuli o ka hoahewa ia ana no kekahi feloni, a he hiki no ke hoopii luua nui ia. Aole e paa kekahi hana a ka Moi ke oie i kakau inoa ia e kahi hoa o ka Aha a ma ia kakau anauailika hihia maluna ona. Pauku 42. Na kela hoa keia hoa o ka Aha Kuhimi e nialama i kona keena oihana ma kahi e noho ai ke Aupuni: a maluna o lakou pakahi ka hewa o ka hana o ko lakou mau hope a ine na kakauolelo. E noho ka Aha Kuhina mamuli o ko lakou oihana ma ka Ahaolelo me ka mana koho, koe nae ke koho anamanaolelohooholo hilinai ole ia lakou. Paueu 43. E hoike aku ke Kuhina Waiwai imua oka Ahaolelo ma ka inoa o ke Aupuni, ma ka la mua o ka halawai ana o kela a me keia kau o na makahiki elua o ka Ahaolelo, i ka palapala hoike o na loaa nie na lilo o kaWaihona Dala ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Enelani. Pauku 44. 0 ka mana kau kanawai o ke Aupuni aia no i ka Moi a me ka Ahaolelo, aia no iloko o ia Ahaolelo na 'Lii a me na Lunamakaainana e noho puana. Pauku 45. E kapa ia ka Aha Kau Kanawai oia ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, a e akoakoa ka Ahaolelo 1 kela a me keia elua makahiki ma ka malama o Mei. E malama ia ke Kau mua ma ka makahiki o ko kakou Ha.ku umikumamawalu haneri me kanawalu kumamawaln. Pauku 46. E hoohiki pakahi kela hoa keia hoa o ka Ahaolelo, penei: Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa, e kokua au mamuli o ke Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii, a e hana pololei me ka ewaewa ole i ka'u hana iloko o ka Ahaolelo. Pauku 47. Na ka Ahaolelo ka mana e hoololi i ke Kumukanaw'ai e like me ka olelo maliope ae nei, a e kau i kela manawa keia manawa i na Kanawai kupono a pau ; ke kue ole nae i ke Kumukanawai. Pauku 48. 0 na Uila Kanawai a. pau i hooholo ia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i Kanawai e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia, e kakau inoa oia, a ma ia mea e lilo ai i Kanawai; aka ina aole oia i kakau inoa, e hoihoi hon ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana o ia mea. Ina mahope 0 ia noonoo hou ana e hoapono ia ua Bila Kanawai nei e ka elua hapa-kolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo, alaila, e lilo no ia i Kanawai. Ma ia mau hana ana a pau e hoomaopopo ia ke kolio ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo na inoa o ka poea pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i Kanawai me he mea la he Kanawai i kakau inoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e lilo i Kanawai. Pauku 49. Na ka Ahaolelo e hooponopono i ka noho ana o kona poe ponoi, koe nae ma na inea e hoomaopopo ia ana ma ke Kanawai ma keia hope aku ; a e hiki no i ka, hapa nui ke 1 na hana, akn, o ha»; 1 ka, liapa uuku ke hoopanee i kn lial«,wtU i kela la i keia la. a e kauoha aku i na hoa i hiki ole mai e akoakoa pu me lakou, mamuli o ka hana a me ka lioopai i hooholo ia e ka Ahaolelo. Pauku 50. Na ka Ahaolelo e koho i kona mau luna, a e kau i na Kanawai e holo ai kana hana. Pauku 51. Na ka Ahaolelo e hoopai ma ka halepaahao no na la aole oi aku mamua o ke kanakolu, i kela kanaka. i keia kanaka. aole oia no lakou, ke hoomaewaewa oia i ka Ahaolelo ma ka hana hoohaunaele, a hoowaluiwaha paha iloko ona, a ke hoolaha oia i kekahi moolelo wahahee no ka hana o ka Ahaolelo, a he olelo hoinoino paha, a ke hooweliw T eli paha oia i kekahi hoa 0 ka Ahaolelo ma ka hana ino i kona kino, a i konawaiwai paha, no kekahi mea ana i hana ai, a i olelo ai paha iloko o ka Ahaolelo ; a ke lele ino palia oia i kekahi o ua poe la no ua mau mea nei, a ke lele ino a hopu paha oia i kekahi hoike, a i kekahi kanaka e ae palia i kauohaia e ka Ahaolelo i kona hele ana ilaila, a hoi ana paha, a ke hoopakele paha oia i kekahi kanaka i hopuia mamuli o ke kauoha o ka Ahaolelo. 1 Pauku 52. Naka Ahaolelo e hoopai i konapoeponoi ! no na hana hoohauna6le. Pauku 53. E malama ka Ahaolelo i buke moolelo no kana mau hana; a ina e makemake ka hapa lima hookahi o ka poe e noho ana i ka Ahaolelo, alaila e kakau ia iloko o ua buke nei na inoa o ka poe ae a me ka poe hoole o\ka Ahaolelo i kela hana keia liana. Pauku 54. Aole loa e hopu ia kekahi o ka poe o ka Ahaolelo oiai e noho ana oia mamuli o ia Aha, e hele ana ilaila a e hoi ana paha aole nae e oi aku ia malu i na la he iwakalua mamua iho o ka hoomaka ana o ka Ahaolelo a me kona hookuuia ana, koe nae ke kij>i, ka feloni a me ka hoohaunaele; aole e hookōlokoloia kekahi o lakou imua o kekahi Ahahookolokolo e a i kau wahi e ae paha no kekahi olelo paio paha ma ka Ahaolelo. Pauku 55. E ukn ia na Lunamakaainana no ka lakou hana e like me ka mea i olelo ia ma ke kanawai uoloko ae o ka Waihona dala o ke Aupuni ; aole no nae e hoonui ia keia iiku i ke au o na makahiki elua i hooholo ia ai ka olelo e hoonui i ka uka, aole hoi e kau ia kekahi aoa i ka uku o ua poo la

eono no n;i Mokupuni o Maui, Molokiii a ino Liiiuii. oiwu uo ka Mokupuui oOnliu. okolu 110 na Mokupuni o Kauai a iiu; Niiliau. Ma ke koho niua aini inalalo o koia Kuniukaiuiwai c kolio ia na 'Lii e noho lakou a liiki i ka wa kolio o ka Aliaolelo o ka makahiki o ko k;ikou llaku a ma ia koho ana a ma ia hope aku e kolio ia ua 'Lii i ka wa a me kalii e koho iaai na Lunainakaainaua. A ma ke koho ana i ka makahiki o ko kakou Haku e kolio ia ka hapakolu o na 'Lii o na mahele i 01010 nma ia no elua makahiki. a he hapa-kolu noeha niakahiki. ahe hapakolu no eono makahiki: a e kolio balota k;i poe koho no lakou no ia mau mahele manawa pakalii, a ma na koho balot.a mau ana a pau mahope mai o ia manawa e koho ia lakou no na makahiki eono.» K noho na 'Lii o ka Ahaolelo me ka nku ole ia. Pauku 59. 0 kela ame keia kane e noho ana nia Ko Hawaii Pae Aina ina he Hawaii, Amerika a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua«hiki aku kona niau niakahiki he iwakalua; a na hookaa iiia i kona niau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o ka poe kolio o kona apana no ke koho ana i na "Lii 0 ka Ahaolelo, alaila ua kupono oia ke koho i nu 'Lii a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo 1 kela a me keia koho ana, ina nae: Akahi: Ua noho oia ma ka aina aole i eini īnalalo o ekolu makahiki, a ma ka apana ana i niakemake ae e kolio aole i emi nialalo o ekolu nnihina niainua poiioi iho o ke koho ana i makemake ai e koho ; Alua: He waiwai ponoi kona ma keia paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a ]iau. a i ole pela ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i eini 010 inalalo o eono hanei'i dala iloko o ka makahiki niauiua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o ka poe kupono i ke koJio ; Akolu: He hiki iaia ke heiuhelu a hoomaopopo ike ano o kekahi nupepa i pai ia ma ka olelo Hawaii «i Knelani a i ole ia ma kekahi olelo Kuropa ; Aha: Ua hoohiki oiae malama ike Kumukanawai a me mi Kanawai i hoohiki ia imua o kekalii mea i loaa iaia ka niana e hoohiki a i ole ia imua o kekahi luna o ka Papa nana koho; aka nae, o na olelo no ka noho ana no na makahiki ekol % u ame ka makaukau lieluhelu a me ka hoomaopopo ana i kekalii nupepa i pai ia ma ka olelo Hawaii, Enelani a Eui'opa paha, aole ia e pili i ka poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukala ia ai keia Kmnukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ina ke koho īniui ana malalo o keia Kumukanawai. Pauku 60. E koho ia na Lunamakaainana lie iwa-kalua-kumamaha i kela «a me keia elua makahiki, koe nae ka poe i kolio mua ia malalo o keia Kumukanawai a e noho no lakou a hiki i ke koho ana i ka niakaliiki o ko Kakou Haku 1800. E mahele like ia na Lunamakaainana a e hooponopono ia e ka Ahaolelo mamuli o ka nui o na kanaka i hoakaka ia i kela manawa keia manawa ma ko ke Aupuni helu ana. Aka mamua okeia mahele ia anae ka Ahaolelo e mau ka mahele ana e ku nei i keia wa malalo oke Kanawai; koe nae keia, i elua lunamakaainana no na Apana o Ililo a me Puna ma ka Mokupuni 0 Hawaii, a i hookahi no na Apana o Lahaina a me Kaanapali ma ka Mokupuni o Mani, a i hookahi no na Apana o Koolauloa a me Waialua ma ka Mokupuni o Oahu. Pauku 61. Aole no e koho ia kekahi i liimamakaainana ke ole oia he kane kupa no ke Aupuni, ai liiki ole aku oia'i na makahiki lie iwakaluakumamakahi, a i ike 1 ka heluhelu a me ke kakau lima ma ka olelo Hawaii, a Enelani ; a Europn paha, a ua hoomaopo})o i ka lielu waiwai, a i nolio ma keia Aupuni no na makahiki he Bkolu, a o ka makahiki hope, oia no ka makahiki mamua nonoi t iho o kona koliA ia ana, ahe waiwai paa hihia ole kona iloleo" 0 Keia n iun'i iivmnr™*-TrvTrnrvttrt M~rrrmr\-*np' malalo o na elala elin u hanei'i. a i ole ia o kona loaa nae i kela makahiki keiu niakahiki, aole i emi malalo o na dala elua hanei'i nu kāualima i loaa no loko mai o kekahi waiwai a o ke«ihi hana kupono ma l#e Kanawai. Pauku 62. 0 kelii ij me keia kane e noho ana, nia Ko Haw r aii Pae Aina, iiu]he Hawaii, 7Vmerika ahe Europa palia ma ka hanau ;n r|. a ina ua hoohiki oia e malama ike Kumukanawai; j)ne na Kanawai e like nie ka inea i hoakaka ia no ka f 6 uana e koho na 'Lii, a i hookaa i kona mau auhaii.Jga hiki aku oia i ua makaliiki he iwakalua, a i nolio keia Aupuni no ka niakahiki hookahi mamua. poi qi|iho o ke kolio ana, a i ike i ka heluheiu a me ke k kau lima ma ka olelo Hawaii, a Enelani a Europa pa (ina i hanau ia maliope mai o ka makahiki 1840). a ma ua hookomo i kona inoamaka papa ino£t o ka poek 'ho o kona apana e'like me ka mea i hoakaka ia ma ke ainawai, alaila ua loaa iaia ke kuleanae hookomo i Ik* balota noka Lunamakaainnna a mau Lunamakaaii iīi| |)aha o ia apana; aka nae, o ua olelo no ka noho niia keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua r oi/ iho o ke koho ana a ine ka ike heluhelu a kakau ii ia ;ma ka olelo Hawaii, Enelani a Eui'opa paha, *ka P oe e n oho ana ma keia Aupuni i ka manaw r !f|S u^a^a a * keia K uinu kanawai, ina e hoopaa lakou a^ou * noa a a H^ a J a^ou ma ke koho mua an;'^^ a^0 0 keia Kumukanawai. §■; Pauku 63. Aole kekahi i Alii, a i Lunamakaainana paha ma ka ftolelo, inW aole i kolio iamalalo a kulike hoi me na ana 0 nrau^aiiawa^E hiki no ke hoonuiS ma kanawai ke ana waiwai a loaa makahiki o nfSt3uamakaainana, na Lii, a me ka poe koho ina 'Lii. fje hiki no e kau 11 ma ke kanawai i ana waiwai a loaa iikkahiki paha no ka poe koho i na Lunamakaainana, c r e ;hiki no hoi ke hoololi ia. Pauku 64. E pilka mana oka Oihana Hookolokolo iloko o ka Kiekie hookahi, a ma na Ahahookolokolo malA iso, i hoonohoia i kela manawa keia manawa e ka J^Qlelo. Pauku 65. Kiekie, e lioonohoia kekahi L^ a Kiekie, a me na Lunakanawai hoa, aole 'emi malallP plua, a e hiki i kekahi o lakou e noho a e halawai; o ua Aha nei. E,

l\\i'ki ()S. \] nolii) 110 ka liimakaimwai Kiekie * I.iiiiakanawai Kaulike o k» 1 Aupuui, a e noho Pere.sidena oi;i o ii;i 'Lii, oiai e ho(»kolokolo i;i iiiia kekahi hoopii hmaiiui. kc ole oia ka niea i hoopii lunanui ia; a iaia ka niana e hana ma ke kaulike a ina na niea e ae, e like ine ka haawi ana o l;c kanawai iaia; aka. e nana hou ia na inea i hoohoio ia c ia c ka Ahahookolokolo Kiekie, kc hoopii hou ia ilaila. Ina i hoo[»ii lunanui ia ka lamakaiiawai Kiekie. alaila. e noho kekahi kanaka i inu.kohu ia e ka Moi. i IVrcsi(lena ma ia hookolokolo ana... I\\i'Kr (» ( .>. K paa h>a maluna ona aoao a pau na olelo i hooholo ia ma ka Ahahookolokolo Kiekie, e ka nui (» na liUiiakanawai o isi Aha; aole lioopii hou aku, I\m ki 7n. K hiki no ika Moi. i kona Alui Kuhina, a nie ka llale Ahaolelo. ke k;iuoha i na Lunakanawai oka Aha 1 iookolokolo Kiekie e hoike i ko lako'i numaonona h.ll(a niii ma ke kaiia\Vai a me ua wa hoanoa.no. l\\i ki 71. Xa ka Moi e hookolm i na liiinakanawaij o ka Ahahookoiokolo Kiekie <i me ua Lunakanawai e ae 1 o 11;i Ahakakau. I- hooponopono ia ko lakou uku ma ! k«- Kanawai. |\xj Ki' 7l\ Aole lio e noho ;i hookolokolo Lunakanawai oia wale no. i kekahi hihia i hoopii hou ! i; L a i kekahi hihia e hookolokolo hou iii aua. ana i hoo- ; h<>;i> ai mamua.

i\\rkf 7-'». Aole l<»;i i' ;n» i;i. kck:ihi oka poo i olelo ia niiihilo ilio iH'i c lioo|)ii;i i ko hikon inoa 110 ko koho ana,;kll«> iioi r koho. aole no hoi e noho malalo o kekahi oihana o k<* Aupuni, aoir hoi e noho ma ka Aliaolelo oia keiii. o kekahi inen pupuh.'a hupo paha, a o kekahi mea i hoahewa i;i no ki'kahi o ki.'ia mau ofeni penei: Pulii Hale, Ailiue Moku. Kipe, Wawahi Ilale, Ilana Dala Hoopunipuni, Aihue i ka waiwai i haawiia e malama, Kuni kolohe i iiii holoholona, Apuka, Inii loaa ma ka hoopunipuni, Moepio ;i Moe naha, Lawe wale i ke kino o kekahi, 1 Ailnu', Pnlii Ahi. Lawe ola ma ka <le«?ere akahi, Pepehi kanaka, Hooliiki wahahee. Pue wahine, Powa, Moo aikane a holoholona. Kipi, Hookonokono e hoohiki wahahee/Laweluwe hewa ina ka oihana, ke ole i kala e ia kona hewa e ka Moi. a i hoihoi liou ia kona mau pono ki\il;i ;i mainuli o k;i olelo o ia kala ia ana ua hoakaka ia ua kupono iaia ka lawelawe ana i kekahi oihana e waiwai ii e hanohauo ai. Pai ki 74. Aole loa e noho kekahi Luna o keia Aupuni ma kekahi Oihana o ke Aupuni e, aolo hoi e lawe i ka ulyi makahiki o kekahi Aupuni e niiii. 1 » A i K i 7"». Na k;i Ahaolelo e hooholo i ka Jiihfllaawina no na makahiki elua. mahope o ka noonoo pono . na i ka p.ilapala ii ke Kuhiua Waiwai e hoike aku ai iiiiua o hikou, e hoakaka aiiii ī ka loaa m;ii ;i me ka lilo aku no na niiikahiki elua i hahi, a me na makahiki elua e hiki niai an.i.

I'ai ki 71». IN'iiei e hooholu ia <ii u;i Hiln a me na K:ma\v;»i a pau. " K hooliolo ia e ka Moi a mo ka ,\hanh'lo o l\o Hawaii l'ao Aiua. I'ai ki 77. 1 mea e hihia. ole ai, no ka hni ona mea okoa iloko o ke kanawai hookahi, e hookaawale ia k<> kunin hookahi ma ke Kanawai hookahi, a e hoakaka ia ke kuniu nia ke i>oo. IVm kt 7S. Ma na wahi a pau i kauoha ia malalo ok< i ia Kumukanawai e hana ia kekahi hana eka Moi e manao ia e hana ia ia hana e ka Moi' mamuli o ke ao ana a me ka ;u- ana o ka Aha Kuhina, ke ole i hoakaka i,i nia kekahi atio okoa.

Pakki' 7 ( .>. K inau no na Kanawai e kau nei me ka in,m.( tn;iii ii liiki iko lakou lioololi lioii ia 111111, a lioopau : < M-; nalia o l;a Aliiiolelo. koo īiiio iii' Kiiiiawai kuo i k/'ia KuirrnicnnsrwHi. • n «nn ifw t?h v w..,.. KuniiiUanawai. n;i l\;m;iwai e kau n<-i ;i- nio na mea e 1 )..<> 1 ]<>]<»ia mah<>]io ae nei. Pm ki Ile uiana ko k«i Alia Kuhina, e hana a ] lon |-ilia aku i na mla ;i nie na liooiumopouo .ana e imhio ai ke kolio l»alota ana malalo keia Kumukiinau.;i īuainua ae o ka hooholo ana o ka Ahaolelo i na Kauaw.ii kupono no ia mea, a <• hoomakaukau no ka liuuhiki ana i na Kuna Anpuni. na kupa a me ka [>oe e unlio iiiia ma ka aina e malama i keia Kumukanawai. (i k<- k«»ho halola mua ana malalo o keia Kumukanawai iii|:ima ia iioko o na la he kanaiwa mahope o kc kukala ia ana o keia Kumukanawai. a o ka Aliaolelo i kolio i.i ma ia wa. ua hiki ke hoakoakoa ia ma Honolulu manm li oke kahea ana oka Aha luihina i lialawai ku i ka wa ma ka nianawa a ka Aha Kuhina e manao ai he pono. me ka h(K)laha mua ana no na la he kanakolu.

l'\rwr sl. K paa koia Kumukanawai mai ka la ehiku o lulai M. H. ISS7. aka, i ole e na hana iiooiionopono. ahihia \>aha ke Aupuni no ka hoololi ana; nolaila. o na Luna o keia Aupuni i ka wa e paa pono ai kei-i Kumukanawai (3 malama lakou a e huna hoi me na mana a pau i haawi ia ia lakou. A _o ia poe Luna Aupum v hoohiki lakou e nialama i keia Kumukanawai iloko o ,na la he kanaono mai kona kukala ia ana. * I'auku s2. K hiki no ke hoakaka aku i kekahi mea hoololi hou.a i mau mea hoololi hou paha, i keiaKumukanawai iloko o ka Ahaolelo, a ina e ae ia ka mea, a mau mea hou nei paha e ka hapanui iloko o ka Ahaolelo, alaila. e kakauia ua mea la iloko o ka buke moolelo o ka Ahaolelo, me na inoa'o ka poe ae me ka poe hoole ; a'o hoopanee ia mea, no ka akoakoa hou ?ina ae o ka \haolelo K hookaulanaia ua mea hou nei i ekolu maiama mamua ae o ka lae koho iaainaLunamakaainana ame na 'Lii; a ina ma ia Ahaolelo hou ana. e aeia ua mau hoololi hou nei paha, e na hapakolu dlua o na hoa a pau o ka Ahaolelo, alaila, e lilo kela mea hoololi hou iloko o ke Kumukanawai o keia Aupuni.

KALAKAUA EEX.