Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 30, 23 July 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA ELELE Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[*L\KAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.] OIA hoi keia, ua manao hoi au, owau hei hele a o ka'u kauwa no hoi kekahi e hele pu i keia pule ae, i n# ka mea hoi, ke hele nei no hoi oe e 'ke alii \ane a ke hele nei no hoi o Loli kou kahu, a pela no hoi au i manao ai e hele pu no hoi au me ka u wahi kahu, oia no hoi o Heakekoa, aia no nae ka hele ia oe e ke alii kane i ko ae mai, a ina no hoi oe e hoole mai, ua pau ae la no hoi keia.

Ia manawa i kulou iho ai ke poo o | I.onoikamakahiki ilalo a loihiloa, ea! ae la kona iluna a kau aku la kona inau maka aloha maluna o na helehelena nani o kana alti wahine, a puang aku la oia i kana mau huaolelo o ka waipahe imua o kana aloha penei: E kuu lei aloha he wahine, ua lohe au i kou manao e pili ana i kou kahu, no ko kakou hele pu a me ka ole, eia wale no ka'u mea hoike aku ia oe, aia no ia ia oe ka hele o kou kahu a me ka ole, ina oe e manao e hele pu no me kou kahu, he mea maikai no ia, aia wale no ia i kou manao ana no ka hele, ua hamama ke alanui hele no kou kahu i na waa pau au e manao ai. Ia manawa olu iho la ka manao o ke aliiwahine me he ua liilii la, no ka hele pu ana no me kona kahu, ua makaukau koke na waa o lakou no ka holo ana, he waa okoa no ko Heakekoa, a me kona mau hoa holo moana, he waa ko lakou e ukali ana i ka huakai makaikai ake alii, ua lako ko lakou mau waa i ka ai ka ia a me na kapa, ame na la* ko e ae no ka holo ana o lakou.

I ka pau pono ana o na hemahema, ua hoomakaukau aku la na alii e haawi i ke aloha i ko laua mau makaainana aloha, me ke kauoha du aku hoi ia lai kou, eia maua ke hele nei a haalele iho . hoi ia oukou e noho ma ko kakou aina makuahine, a e malama pu hoi i ka no- . ho lokahi ana o na alii a me na makaa- : inana me ka oluolu pono a hiki i k® i maua huli hoi ana mai ma ka maua i huakai makaikai, ke ole hoi e loaa ia >ia keukea a tne na kuia o ko i maua alanui hele, alaila, e pae maalahi . mai auanei maua a hui pu kakou, no- . laila eia maua ke haalele nei ia oukou, : a me ko maua hoa holo moana. I keia manawa ua makaukau makou , no ka holo moana, a haalele aku i na , kapakai aloha o ka aina hanau, oia hoi o Hawaii, a haawi aku la lakou i ke aloha hope loa i ke koa kaulana oia no hoi o Puapuakea, a me kana kumu ao laau, me ka waiho ana aku o ke alii he olelo hoolana i ke koa kaulana, e, ke noho la oe e ke koa, e nana ia ke kolohe komo hewa mai i ko kaua aina nei, oia hoi ka manao mai e kipi ia kaua, aole nae he kipi e ola ke hoohoa mai o kaua kana luahi, aole, e make ana no, e malama no hoi oe i na alii na kahuna a me na kilo a me na makaainana o kaua, e like no hoi me ko'u malama ia lakou, a pela no auanei hoi oe e malama ai i na kanaka o ka aina, he mea maikai ka mahalo ia e na kanaka i ke alii maikai, a oia hana auanei au ka mea e pih paa ai ko lakou naau i ke aloha ia oe, a oia wale īho la no ka'u kauoha ia oe, a nou auanei hoi ka olelo; ao, o ka lohe auanei hot ka ko kumu a malama i ke kauoha alii. I keia manawa, ua haawi aku la na alii i ke aloha hope loa i na 'lii o Hawaii, a me na makaainana t a pau i akoa~ akoa mai i kela wa, kau aku la lakou ma na waa a holo aku la. Ua holo aku la lakou ma ka moana me ka maikai o ka makani, o ka makani e pa nei ma ko lakou aoao akau, oia no ka Apaa o Kohala, ke motio la ka ihu o ko lakou mau waa imua no ke alahele moana, hala hope aku la ka lae o Upolu ia lakou i kela wa, ke ha4 awe mai la hoi ka heiau o Mokioi mahope o lakou, me he bepe la, oiai na alii e huii aku ana i hope ko laua mau alo, e nana aku ana i ka aina one oiwi hanau o lau?, me he meA la o Kalahikiola oia kekahi e haawi mai la i kona aloha i na alii holo moana, oiai ke pehi ia b na papalina nohea o na alii holo moana e na huna kai o Alenuihaha, ke s hoolei pono iho la no hoi na kukuna wela o ka la maluna o na alii, a pa iho la tna na ili Uhilahi o ko laua eoau papalina, oi hele iho la a noweo ka ula o ko iaoa maa papalina a oela pu no hoi me ko laua mau maka, me he ohia ai Ui i noho Uoko o ka mala o na laau o ka waokele. Oia ka koo mea kakau e hooheno ae nei. u Ula kai o Hilo lena i ka lehua Owili lehua ke kai o Paikaka Ub i ka hale lehua o Hila M I ka ula o na papaiiua o na alii a me na maka ke nana aku i kela wa, aole io

*ko la no e nek ka ola o na papalina, ik) ka mea, he mau alii opio boa i baiama ia e ka nani ona hekhekoa, a i noho peiio hoi ka hoohie iliina o na iaikx oa hiki no ke ouana ia oa hiki no ke lawe a hlo, no ka mea, aohe wabi 2 ka naaa e wae hou aku ai i na nani, nolaila, i oa mau nani Sa e hoolai la liona o ka waa, ke haulani la hoi na iha o na vaa ika hoaui a na ale o ka moana, ke uhi aka la ke kai ika aina, ke hoio nei lakou me ka puahi nai, aia lakoa iwaenakona o ka moana, ke hookuu pau aku nei ka tena ike o ko lakoa mau maka, i ka waiho kahelahelahela mai oka mauna o Haleakala me he

oiole Uwa'u la, a o ka waiho lahalaha mai a na kuahiwi me he kaupoku hale maikai la i ka malie, me he umauma la no ka Noia au kai, i kau a mea nani o ka maikai, ke hookokoke aku nei lakou nei la Hana i Maui, ke oni ae la o Kauiki e lele iluna me he lupe kau aheahe la ika makani, ke hoaui ae nei ka ihu 0 ko lakou nei mau waa ma na pali Koolau o Maui, ke hoaiai mai ta na waileie i na pah» me he mea la o ka wai kau o Keanae, a me na wailele o na pali, ke haawi mai la lakou iko lakou aloha nui no na alii holo moana e alo ae nei i ka ehuehu o na huna kai o ka moana, ke hele ae li ka la e malu i Ina pali hauHuli oke Koolau, ke kau ' mai !a ke ano ahiahi o ka poeleele, aia ka waa o ke alii mawaho pono ae o Wailua nui, a me ka waa hoi oke ka hu o ke alii wahine, oia no hoi o Heakekoa } ke holo like nei no na waa a i eiua t he maikai no ka makani he laiku no hoi ka moana, he ili laumania no hoi na ale. I kela wa a lakou e holo like nei, ke ikeia la no ka ili okanaka,oiakawaake

alii kane i olelo aku ai i ke ahi wahine, e pono paha e olelo aku oe ike kahu hoi o kaua, ma Kona o Molokai kona waa e kau ai, a ma Koolau hoi o Molokai ko kaua waa e kau ai, aia no hoi a makaukau kaua no ka manawa e holo aku ai i Oahu, alaiia he luna hoi ka mea hoouna aku e kii aku iaia a holo ae no hoi mahope o kaua, pehea la ia manao ia oe e ke aliiwahine i ka pono a me ka pono ole? Ia manawa i pane mai ai ke aliiwahine, e kuhi an* ka wau e holo like ana no la kakou a pae like no i kahi hookahi, aole ka . Aka, ina e manao oe e ke alii e pae kona waa ma Kona i Molokai ua hiki no, aia wale no ia ia oe, o ka mea au i manao ai ua pono, malaila wale aku no au e hoolohe ai, no ka mea, o ka like oka manao ka pono, a he mea maikai hoi ia o ka noho ana, nolaila ua pono io ke kahu o kona wahi ia e pae aku ai o kona waa. Aka, e ka mea e helulielu ana i keia moolelo, he mea pono i kou mea kakau ke honka'ka aku aole ia o ka manao maoli o ke alii wahine o ka hookaawale aku i kona kahu mai kona alo aku, ua makemake no oia e noho pu, aka, aole nae pela ka manao o ke alii kane, nolaila hooholo iho la kona manao eae aku ika leo o kana alii.

Ia manawa i olelo aku ai oia i kana alii kane, e olelo aku i ko laua kahu e holo lakou a pae ma kona i Moiokai. ia wa no hoi iae mai ai ke alii kane ika manao oke alii wahine. Ia wa i olelo aku ai ke alii kane, i kona kahu ia Loli e olelo aku oe ia Heakekoa e pae ko lakou waa ma Kona i Mo'okai, ao ka waa hoi o ke alii e pae ana ma Koolau o Molokai. me ka hai pu ia aku e noho oukou ma Kona o Molokai a hiki i ka wa o na alii e holo ai i OaLu ana ka iuna oukou e hai aku oia ka wa o oukou e holo ae ai mahope me ka ukali ana ae ina alii a loaa i Oahu, a ua hooko aku la hoi o Loii i kana apana hana ia Heakekoa

I ka manawa o Heakekoa i lohe ai 1 keia leo kauoha a na alii, mai ko la ua kahu aku, oia hoi o Loli, ua hoano e la kona noonoo oiai, he mea hoehaeha ia i kona manao i kona kaawale ana mai ke alo aku o kana hanai alii wahine aoie ia i manao, e hookaawale ia mai ana oia mai kona noho launa pu ana me kana hanai alii, eia ka auanei e kaawale ana ka piii paa a makalii. Ua ae aku ia oia ia kauoha i hai ia mai iaia i kela manawa i lohe ai oia i ke kauoha, ke uhi mai la ka noe o ka poeleele, a noho aiii iho la ka pouli maluna o iakou aohe ike aku 0 na kanaka o ka waa o ke alii i na ka 1 naka o ka waa o Heakekoa ma aole no hoi he ike la aku o na waa, a ke malama'la ka poe o iuna o na waa i i ko lakou maluhia mo ke ola o ko lakou mau ki»o ke holo ae nei lakou nei mawaho o Koolau Maui ma keIa po a i ke ao ana ae, ua hala hope o Maui la lakoa, a eia ka waa o ke g alii mawaho pono aku o Halawa i Molokai o ka wmahoi o Heakekoa eia no hoi lakou ke hooiho nei, ma Kona i Molokai ata lakou mawaho ae o Waiaiua i Molokai i ke ao ana ae ke nana 'ia na maka o na alii a me na kanaka o iuna o na waa eiua aohe ike ia aku o ka $aa o na alii aohe no hoi he ike'aku o na kanaka o iuna o ka waa o Heakekoa. Alaila ua pau ka nana ana o na kanaka o luoa o na waa, ak ka pono o ka me aku i ka aina, i hoopau ia ke poluea o na hoa o ka fco!o moana ana mai a i hoopiha ia hoi ka lua o ka inaina ke hooiho nei ka waa p Hea-

kekoa ma ma Kona i Molokai, hao iho la ka makani kaomi mahope o ko lakou nei waa aole i kana mai ka pakika o ka waa o lakou nei i luna o ka ohuku ale, a ia lakou nei hoi e holo la mawaho ae o Kawela i Molokai pau ae la ka pa ana o ka makani kaomi mahope o na waa o lakou nei lai ku iho ia ko lakou nei waa. (Aole i pau.)