Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 31, 30 July 1887 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA KUMAU.

LAR@NC@ WILDER                      VOLNEY VAILLANCOURT

ASHFORD                                                     ASHFORD.

(NA HOAHANAU AKIPOKA.)

He mau Loio, Hoakuka, Pale ma ke Kanawai, Kakauolelo, Luna Hooponopono a me ka hana ana i no Palapala Hoolilo.

LAWELAWE ILOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

E HANA IA NO NA PALAPALA PILIKANAWAI A PAU.

Keena Hana Helu 21, Alanui Kalepa, Honolulu Hale.                                   2082-1y

@ Helu 348.                            Pahu Leta Helu 415.

 

Chas. T. Gulick

Notari, a he Agena Hoʻoialio Palapala kepa no na paahana He agena haawi Laikiai Mare

@ Oihana a me

Agena Komisina

He mea Hooponopono Waiwai Paa.

Aia ma ka Hale Pohaku o Kimo Kam@bela, @ maluna haiana e pili koke ana me ko ke kani- a e a @ @ka, aianui Kalepa, Honolulu, H. I. 2110-11.

 

A ROSA. (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA : Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

2

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

he Agena Hooiaio Palapala no ka Mo-

kupuni o Oahu

KEENA HANA: Ma alanui Kalepa.

tf.

 

WILLIAM C. ACHI.

Loaa a he kokua ma ke kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni.

He Mea Ana Aina a he Boroka ma na waiwai paa.

Keena Hana, Helu 15 Alanui Kaahumanu

Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini me Peterson.

2114-y

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO

BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

Keena Hana ma ke Keena o ka Loio Kuhina.

@ r.

 

JAMES M. MONSARRAT.

(MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaie Palapala,

E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala

Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e

ae ma ka olele Hawaii. Ddala no ka hoaie ma

ka moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA: Alanui Kalepa.

 

KAMIKA, KAKINA a me KINI,

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: Helu           Alanui Papu,

Honolulu.

tf.

 

W R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

M. THOMPSON,

LOIO MA KE KANAWAI.

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o

Kimo Campble, kihi o na alanui Papu me

Kalena, Honolulu

HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makmakeia, @a e haawi no oia

kona manao kanawai ma ke kakau ana ma ka

pepa, no ke ano o ka hihia e manaoia ana e

hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai

ana e ka mea nana ka hihia.     2121-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lake kukulu hale

na ano a pau, a me no pono a pau no ka hale.

Kihi Alanui Moiwahia me Papa. tf

 

E G. HITCHCOCK.

(AIKUE HIKIKOKI)

LOIO, A KOKUA MA NA MEA A PAU E

PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ohi ia no na Bila Aie, me ka awiwi

KOHALA HAWAII.

2114-1yr.

 

S. K. MAHOE.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI,

He Agena Hooiaio Palapala Kepa na no ka

Mokupuni o Oahu

He Luna Hooiaio Palapala kepa Paahana

no na Apana o Waialua, Oahu.

E loaa no ma Waialua, Oahu

2128-1y.

 

WILLIAM McCANDLESS,

HALEKUAI BIPI O WILIAMA MA

KALALENA ma Ulakoheo, Na ano

Bipi a me na Ia a pau o ka makeke no na ku

mukuai oluolu.            Uala Kahiki a pela ‘ku.

20@-1y.

 

 

EDISEPA FERIDO

KA HIENA KAULANA O BAGALIA

KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI

Ka Aina Lava Pahaohao o Mauna Beria

Ke Kuhikuhi Puuone Poupou Kamahao, a o

Ka Liona Hanu Meheu Pololei.

He Moolelo Eniani i unuhi ia no ke Kuokoa.

 

            I KELA wa koke no i nalo aku ai ua Berudiana kupanaha laa kaahele ae la oia ma na wahi a pau o ka lewa e kalahea ana i na kupua a pau.

            Kipa ae la ua Berudiana la iloko o ka aina o Bubesa ke kupua o ka lewa, a hui ae la laua, hoike aku la o Berudiana i ke ano o kana huakai a me kana mea i hele mai ai, a kauoha pu aku la oia, a i ike auanei oe ia Edisepa ka hanai a Setiwa, hopu iho oe iaia iloko o na aupuni 5 o Guni Lewa

            Ae aku la o Bubesa ke kupua i ka olelo a ka lio lele, a hoohiki iho la laua ma ka inoa o ka ma mana loa a paa iho la ka laua olelo.

            Haalele iho la ka lio Berudiana ia Bubesa, a kaahele hou ae la oia ma ka lewa holookoa a kipa ae la oia ia Aseteroasa (Diabolo) la, a hui ae la laua a hoike aku la ua lio la i ke ano o kana buakai, a kauoha aku la iaia in a e ike ia Edisepa e hopu a paa a lawe aku iaia i na aupuni 5 o Guni Lewa.

            Ae aku la o Aseterosa i ke noi a ka lio, a hoohiki iho la laua a paa keia hoohiki, a haalele iho la ua lio la ia laila a kaahele hou aku la oia ma kona alahele.

            Ma keia huakai imi kokua a Berudiana loaa aku la he 36 kupua no ka lewa, he mau aina Lewa ko lakou, a iloko o keia mau kupua he 36 o Euredura kekahi, a o Nani Ehiku kekahi, o ke ala o na mea pohihihi kekahi.

            E hoomanao iho oe e ka mea heluhelu o keia Euredura ae la maluna, oia no ka hoa paio o Edisepa i na wa i hala ae nei, a ua ike hoi kaua ua paa pio oia iloko o na pa pu aniani, aka, i keia wa, he kanaka lanakila oia, oiai, ua hemo oia i ka lio Berudiana, malalo o kana mau kokua ana.

            O keia Nani Ehiku hoi, he ipo oia na kaua Edisepa i na la i hala ae, a ua ike hoi kaua i kona hoi ana i ka poli o kona mau makua, aka, i keia wa, aia oia ma ka aoaoa kue ia Edisepa, ka mea hoi ana i lealea mua ai i na la i hala ae he lii oia i ko Edisepa lilo ana i keia nani hou, aohe hoi e olelo ana no ke ala o na mea pohihihi, oiai he enemi ino mua no ia no Edisepa.

            Kaahele hou ae la hoi ua lio la ma ka moana, loaa hou aku la h 24 mau kupua a hoohiki mai la lakou a pau malalo o ke noi a keia lio, a kuikahi like hoi ko lakou manao.

            Kaahele ae la ua lio la ma ka aina maloo loaa aku la iaia he 50 mau kupua ikaika, he poe lae oo wale no hoi ma na mea kupua, aohe hoi o lakou mea nana e hoonaueue ma ka hona holookoa, o lakou a pau la i hoohiki mai a koe aku hookahi o lakou oia o Sabola, ka mea iaia ke ki o ka lua hohonu o Merisa, a he 49 i huli mai mahope o ua lio Berudiana la.

            Mahope iho o ka hooko pono ia ana o na mea a pau a ka lio i hele ai, huli ae la oia a hoi aku la imua o kona haku aliiwahine a hoike aku la i na mea a pau mai ka mua a ka hope,

            A oia ka Makeneti i pane mai ai i kona lio penei, mahalo ia oe e kuu lio maikai, nani kou ahonui i ka hooko pololei ana aku nei i kaʻu kauohi, a ehia ka nui o na kupua i hoohiki mai nei imua ou?

            Pane aku la o Berudiana, o ka nui o na kupua i hoohiki mai mahope oʻu ma ka lewa he 36, aole mea i hoole, a he 49 ma ka aina hookahi wale no mea i hoole oia o Saola ka mea iaia ke ki o ka lua hohoau o Merisa.

            Pane hou aku la o Makeneti, o ka pau ae la no anei ia o na kupua, aole anei ia o na kupua, aole anei he kupua aku i koe?

            Pane aku la ua lio la, aole, o setiwa koe, a me kou kaikuanane, alua a o Sabola, akolu o lakou a pau na kupua i koe aole i huli mai ma ko kaua aoao.

            Ninau hou aku la o Makeneti, pehea kou manao no lakou, manao no anei oe e lanakila mai ana kekahi o lakou maluna o kakou?

Pane aku la o Berudiana, hookahi wale no aʻu mea e makau nei o Setiwa ke kanaka makalii, me he me la, o ka ikaika o kona lima akau ua like no ia me ka akahi hapalua o ko kaua mau kupua, a in a e pakui mai ana kona lio Uwepa Eleele, alaila, e pau loa ana na kupua o kaua a koe kaua elua, in a i holo aku  Sabola mahope o Edisepa ke pakui ia mai o Baka Boloka, e lilo ana kaua i mea ole, a ke hopohopo nei au no ko kaua hoonauluulu ana aku ia Setwa, e aho paha, e hoouna aku ia Setiwa, e aho paha, e hoouna aku kaua i na elele imua o na kupuna a pau e hele aku lakou e imi ia Edisepa  loaa alaila lawe mai iaia imua o kakou.

            Pane aku la o Makeneti, ae he manao maikai kela ou, e uu lio maikai, me keia huaolelo oia i puana ae ai, a hoani ae la oia i kona kookoo no ekolu manawa, a ia wa koke no i oili aku ai kekahi mau manu eleele 4 a kani wawalo ae la ko lakou mau leo i ka lewa me he mea la e hea aku ana ia Makeneti, e ko makou aliiwahine beaha ka huaolelo?

            Oiai ua poe manu la e lele pohai ana ma o a maanei, pane aku la  Makeneti, e aʻu mau elele mama, luaole, e lele aku oukou a hai aku i na kupua i kakau i ko lakou mau inoa malalo o ka hoohiki, e hoomakaukau ia lakou iho no ka lakou apana hana, e hele aku hoi e huli i ka mea a kuu naau i enemi ai, me ka hoike pu aku hoi, e hopu a paa iaia a lawe mai imua oʻu, aole hoi e hoopoino i kekahi o kona mau lala.

            I ka lohe ana o na elele i keia mau huaolelo a ko lakou aliiwahine, kunou like mai la ko lakou mau poo a nalo like aku la iloko o ka imo ana a ka maka.

            He mau sekona wale no key lee like ana aku a ua poe manu la, a ma ka hapalua like o ko lakou alahele, mahae ae la ko lakou hele ana, hele aku la hookahi o lakou ma ka moana, hookahi o lakou ma ka aina, a he elua ma ka lewa, a kukala leo nui aku la lakou i na mea a pau a ke aliiwahine Makeneti i hoike aku ai , a lohe ae la na kupua i keia, lalelale koke ae la lakou no lakou iho, a hoomaka aku la lakou no ka hele huli ana.

            Hele mai la ko ka moana mau kupua me ko lakou mau kiai a me na koa ma ka moana, ma na aekai, na pai kahakai, na akoʻakoʻa, na poopoo pohaku limu, ka ili o ke kai, a me na wahi a pau o ke kai wale no.

            Hele ae la hoi ko ka aina ma ka aina me na tausani o na tausani kiai, a me na koa, e huli ana ma na puu na kuahiwi a me na awawa na alu na ana, a me na wahi a pau maluna o ka ilihopua, kaahele ae la hoi ko ka lewa e lele ana me ka mama nui ma ka lewa, iloko o na ao hakumakuma o ka lewa, na wahi a pau a me na hoku, ua pau wale no i ka huli ia.

            Oiai keia poe kupua e huli la, ke lohe ia la ko lakou kapalulu ana ma ka lewa, ka halulu ana ma ka honua, a me ka oweowe ana ma ka moana me he mea la he kaikoo.

            He mau la loihi keia huli ana o na kupua me ka hoomanawanui luaole e noli ana ma na wahi a pau o ka lewa, a i ka 9 o na la o ko lakou hele huli ana, ike ae la na kupua a pau o ka lewa i kekahi wahi aina uuku i ka lewa, a he hookahi kanaka maluna on a nona na hiohiona nani lua ole ma ka nana aku.

            I ka ike ana o na kupua i keia mea kamahao, uwa like ae la na kupua a pau me ka kahea ana, aia ! aia ua kanaka nei a kakou e imi nei.

            I ka wa i puka aku ai keia mau huaolelo, ia wa koke no i alualu aku ai ua poe kupua la ia Edisepa, i keia wa pu no hoi aia no o Edisepa ke ike mai la, ke nana mai la no kona mau maka i kona alualu ia aku, a i ke kokoke ana aku o na kupua i on a la, pane iho la o Edisepa i kona mau wahi mokupuni liilii penei:

            E na aupuni liilii o kamaa Ulaula, e huna aku olua iaʻu mai na maka mai o keia poe ilio pololi e uhai mai nei iaʻu.

            I ka pau ana no o keia mau huaolelo, ia wa koke no e like e ka anapu ana o ka malamalama o ka uwila, nalo aku la ua Edisepa la mai na maka aku o na kupua a pau.

            I keia wa no hoi aia ke kanaka makalii ke ku mai la iluna o Aina Daimana, nona hoi na kapuai loihi he 200 anana aia ma kona lima akau he pahikaua oilua, a me kona lima hema kana ilio punahele Zuro.

            I ka ike ana o na kupua na nalo hou@ mea a lakou e @ nei, ia wa uhai aku la lakou ma ka akau me ka maopopo ole o ka lakou wahi  hele nei.

            I keia wa nae aia o Edisepa ke hookokoke aku la maluna o ka moana kai ehuehu me kona manao oia kona mau wahi e pakle ai.

            Iaia nae i hookokoke aku ai hooho mai la na kupua o ka moana i ka puana like ana mai, aia ka mea a kakou e imi nei, ua loaa ia ia kakou i keia wa.

            Oiai eia poe kupua o ke kai e olowalu ana me keia mau leo wawal, lohe mai la na kupua o ka aina hookokoke mai la lakou ma ke kae o ke kai.

            I keia wa huli ae la o Edisepa a nana ae la ma o a maanei me ka naau pihoihoi ole, aole kanalua iloko o kona naau no kona paa pio i keia poe kupua aole no hoi oia i hopo no kona paio ana aku me lakou.

            Oiai na kupua o na aoao ekolu e kokoke aku ana e lalau ia Edisepa, pane aku la o Edisepa, e keia poe kupua aeahaukae, e aha mai ana oukou iaʻu?

            Olowalu like ae la na kupua a pau me ka hooho like ana:

            A! paa oe ia makou, paa oe ia makou.

            I kela wa, pane iho ia ua Edisepa la i kona mau wahi aupuni lilii, e na au puni o Kamaa Ulaula, e huna aku olua iaʻu mai na maka aku o keia poe kupua e alualu mai nei iaʻu

            I kela wa e like me ka imo ana o ka maka nalo aku la ua Edisepa la mai na maka aku o keia poe kupuna a pau loa, aole hookahi o lakou i ike i kona wahi i nalo aku ai.

(Aole i pau.)

 

 

Na Nuhou Ano Nui o ka Aina Anu.

            Holo mua na hana o ka Hui Lipine Bolu ma Waimea nei, Kanakolu a o ka nui o na lala i komo  a ke komo mai nei no ka poe i koe. Ke! ulu huli dala nei na lala o ka hui i mea e iwi ai i na pono kino o kekahi o na lala o ka hui ke loaa i ka mai. Ua ku ae nei he hui opiopio imi pono Kristiano a ua koho ia na luna nui, malalo o ka hoala ana a L.K. Kalawe (haiolelo.) Ma ka la Sabati i hala i malmaia ai ka Ahaaina a ka Haku, a ma ia la no i komo ai ka makua Hon. J.P. Parker i hoahanau no keia ekalesia o Waimea nei iloko o 6o a oi paha o na makahiki, akahi no oia a a e komo mamuli o ko ke Akua aloha ni iaia; nolaila ua komo pu oia iloko o na hana a ko kakou Haku Iesu, ma ke ano he kokua nui no na hana pono ma ka uhane, a ma ia la no hoi i komo pu ai he elua mau opio e ae i manaoio he hoola no mao maluna me Iesu.

            Na lulu dala kokua o Iulai nei:

Iulai 3, lulu mahina hou,         $16.00

:10, " Haiolelo & Hui

Lipine Bolu     $25.00+

"17," Kuloko   $24.50

Huina  $65.50+

Nui keia mau dala kokua no ka hooholo ana i ka ke Akua mau hana.

            Oia mau no ka nee a ka mai fiva ia Waimea nei, e ole o Kauka Bond loaa ai ka maha i ka poe e mai ana a i malama kupono ia, a o ka poe i manao nui ole i ke ola, e haule no lakou i ka lua kupapau, mamuli o ka malama pono ole o na ohana, lilo i na noopuniouni a kahuna Hawaii a he poino ko laila. Mamuli o ka mai loihi o ka Lunakanawai apana o Kohala Hema nei, nolaila, ke kali nei ka hookolokolo ana o kekamau hihia o keia apana a ike ia aku oia e loaa mai ana ka oluolu, oiai oia ua hoomaluia he hookahi mahina a oi e noho ai iloko o ka hale.

            I keia la ao o Iulai nei, i hoike ia ai ke kula olelo Beritania, o Waimea neii malalo o ka noho kumu ana o Miss. E. W. Lyons, nani na mea a pau i ao ia, piha makaukau na opio ma ka ike ollo haole, hiki noo ke unuhi mai ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii, o na mea helu ka oi aku o ka holomua ikaika loa ke kumu ma ke ao ana a ua pomaikai na makua, i ka loaa ana o ke kumu akamai no na keiki a kakou eia na haumana oi loa a no lakou koʻu mahalo nui, Samʻl S Mahuka, Solomona Koki, J Punikkala, Miss Nora Campbell, Minie Warren, Ana Pilikahoku a me kawai kini. O keia poe keiki ka oi ma kaʻu koho ana, a ua kupono no ka hookomo ana i na kula nui maluna ae, ma ke mele ana, ua mele ia mai na mele me ke anoano eehia, a ku i ka lini puuwai malalo o ke alakai ana a George Ilihia.   Me ke aloha nui.

Jon @. N. Kawaioulu.

 

 

LAUDILA.

KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA

KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

Ka Olali oke Kahua Kaua.

Ka Makani Puahiohio Wiliau o ka Hikina.

A o ke Kupuou Iwikani o ka Makakila

            I KEIA manawa koke no i pane mai ai ka moi, eia ka mea apiki, o na kaikamahine alu a pau o Europa, eia lakou a pau ke kali nei o kona hoi mai, alaila, nana no auanei e koho i kana mea e makemake ai iwaena o lakou nana.

            Pane hou aku la ka olomana, e hai aku oe ia lakou, e hoi lakou no ko lakou aupuni, no ka mea, ua lilo ke kane i ka ui Pomelia, ka nani hookahi o ke ao nei. A wahi hou a ka moi i pane hou aku ai, a no ka wa hea kakou e hui ai me ke alii a me kana wahine?

            Pane aku la ka olomana Kelaudila, i ka wa e paa ai o ka hale aʻu e kukulu aku ai no laua a oia auanei ko kakou wa e ike aku ai i na maka o ke alii opio a me kana alii wahine, a nolaila ke kumu o koʻu hoi e ani mai nei mamua, apopo e hele ai kaua e nana pono i kahua no ka hale o ua mau alii opio la a kaua. Ua pono wahi a ka moi.

            I ka puka ana mai o ka la i ke kakahiaka nui, ua puka aku la ua mau olomana la a kau aku la maluna o na lio, i ukaliia e ko laua mau ukali. Hoea aku la laua ma kekahi kula palahalaha ua huli aku la ko laua mau maka a nana aku la maluna o ua kula palahalaha nei, a ma ka hoomaopopo aku i ka nui o ua wahi nei, me he mea ia he 15 mile ka loa a he 12 mile ka laula.

            Pane aku la ka olomana Kelaudila, manao au he wahi kupono loa maoli no keia i kahua no ka hale alii o na ahi a kaua; ae, ua pono wahi a kekahi o laua i panai aku ai. Ia wa ua huli hoi aku la hua no ka hale.

            I kekahi la ae, ua pii aku la o Kelaudila e kukulu i ka hale o kana hanai; o ka loa o ka hale, he 1000 kapuai, a o ka laula, he 800 kapuai, a he 800 kapuai ke kiekie mai ka hale o lalo a hiki i ka hale oluna; he 12 hale ke kiekie, a he ekolu mahina ke kukulu ano o Kelaudila  me kona mautausani naita a paa ae la ia me kona nani kilkila; o ka hale o lalo loa ua hanaia me na pohaku mabaʻa; o ka lua o ka hale me na pohaku uwinihapa, o ke kolu o ka hale me na pohaku omaomao, a ma ka 4 o ka hale a hiki i ka 12 o ka hale, ua nanaia me ka aniani a me na pohaku nani  kela a me keia aupuni, a o na towera hoi he 58 e oni ana ko lakou mau piko iloko o na ao kaalelewa; ke ku na kamahele a kilohi pono aku i kona kulana kamhao, alaila e hookahaha ia no auanei ko lakou ma noonoo pakahi, no ka mea ma Europa a puni, aole loa i ike ia kekahi hale e ku ana e ukali aku ana i ka hapalua o kona nani kamahao lua ole; o na pou a me na kia e paa ai o ka hale, ua hoohehee pu ia me ke gula a me ke dala maemae i awili ole ia, o loko o ka hale, ua hoonani ia me ke gula a me ke dala, ke daimana, ka momi a me ka epoka a me na pohaku makamae he nui o na kumukuai kiekie e alohilohi ana, ua hoomalamalamaia o loko o ka hale me na pohaku nani i okomoia ma ka paia o kela a me keia rumi.

            O ka moi hoi, aia oia me na makaai nana ma ka pa e hoopuni ana i ka hale alii, he haneri kapuai ke kiekie o ka pa owaho loa, he haneri kapuai ke kiekie o ka pa owaho loa, he pa hao i hana a me ka paa loa, a he 28 puka komo; a maloko o keia pa, he 12 mau pa luili, ua hoonani ia m ke gula a me ke dala, ua kanunia me na pua nani mawaena a keia maa pa, e hoopuluia ana e na huna wai e pipii mau ana, a he luhiehu maoli no ke nana aku.

            I ka makaukau ana o na mea a pau, aia ma kahi kokoke e pili ana i ka paia o ka hale, ua lu ia me ka iliili dala, me na mea hoonani o keia hale. O keia hale ua kukuluia mailoko mai o ka mana o Kelaudila.

            I ka piha ana o na mahina eono, ua pau iho la na hemahema o ka hale. Ia manawa i noonoo ai o Kelaudila e hana i mau hale liilii iho mawaho o ka pa o ka hale alii i 28 hale e like me ka aui o na puka pela no ka nui o na hale kiai, o ka loa o hale hookahi, he 250 kapuai, a he 150 kapuai ka laula; ma keia mau hale oia e hoonoho ai i kona mau naita no ke kiai ana i ka maluhia o ka hale alii; ua kukuluia mahope aku o ka hale alii he mau hale liilii i kupono no ka hoahu ana i na mea kaua a me ko lakou mau lio kaua a me na pono a pau.

            I ka makaukau ana o kela mau mea a pau, ua kamilio aku la o Kelaudila i ka moi e hoolaha aku ma Europa a puni, e kauoha aku i na moi a me na naita helu ekahi o ko lakou mau aupuni, e hele mai no ke aupuni o Ikalia nei, no ke komo ana i ka hale alii o Laudila a me kana wahine, a mahope o ia manawa e haawi ia ana he mau lealea e pili ana i na mea kaua me na makana pu. Ua ae mai la ka moi, a huli hoi mai la laua ma ko laua home  malaila laua i kakau i ho ai i kekahi hoolaha e like me na mea i hoakakaia mamua ae la, a penei ke ano o ua hoolaha la.

 

 

Olelo Hoolaha Alii.

            Ke kauoha ia aku nei na aupuni nui o Europa, mai na moi e noho ana ma ke kalaunu a i na keiki alii na hooilina hoi o ke kalaunu, na keiki alii o ka papa ekahi a pela hoi me na kaukaualii, na kaikamahine alii, na kuhina a me na maka hanohano a puni o Europa; ke kauoha pu ia aku nei oukou e na naita kaulana o kela aupuni keia aupuni e hele mai me ka makaukau a paulehia hoi ma ka niu ana i na mea kaua, aole o ka poe ala hokahoka, aka i poe wikani wale no, no ka hookuku ana me na naita helu ekahi o na kakai mauna o Ikalia no ka hanohano o ke komo ana o ka hale alii o ke keiki alii Laudila; o ka mea e lanakila ana, e loaa no iaia he makana, a nana auanei e papahi i ka hanohano  na makana, a o na makana o na lealea o ka la no na naita e lankila maluna o na pahikaua no 8 manawa, e makana ia oia me 1 ihe gula a me 3 kea daimana; a o na naita e lanakila maluna o na laau ihe no 8 manawa, e loaa no iaia ka makana he 5 hoku daimana me 3 kea hoohanohano o ke aupuni o Mauna Aniani; na naita e lanakila ana maluna o na koi kaua no 8 Manawa, e loaa no iaia ka makana he pahikaua i hanaia mailoko mai o ke gula, a i hui pu ia me ke kila paa loa o Damaseko, me 5 mau pua maka deragona, me i hoku daimana; o na naita e lanakila ana  maluna o na kaula o na kakaka no 8 manawa, e loaa no iaia he makana kookoo poogula; na naita e lanakila maluna o na laau newa, e loaa no ka makana he lei alii gula i hana noeau ia e na lima mikioi a palanehe o na kaikamahine o Mauna Aniani; o na naita e lanakila maluna o na lealea mokomoko no 8 manawa, e loaa no ka makana he papale mahiole i hoonani ia me na pohaku makamae a me 5 mau hoku daimana; o ka mea e lanakila ana maluna o ke kakele pahikaua liilii, e loaa no ka makana he i kapa kila me i palekaua lau laau. O keia mau makana a pau e loaa no ia mai ka lima aku o ka ui Pomelia, ka mea i kapaia ka nani o na nani.

 

KELAUDILA.

 

            I ka laha ana aku o keia olelo kuahaua, ua lilo loa iho la ia i mea nune nui na na moi a me na keki alii, a o ka oi loa aku o ka piikoi, o na keiki alii na hooilina hoi o na aupuni o Europa, a pela pu hhoi me na kaikamahine alii a pau.

            I ke kokoke ana mai i ka manawa, ua kau like ae la na alii a me na mea a pau e makemake ana e holo i Ikalia malua o na moku, a ke nana aku i ka moana ua piha pu i na moku me na hae o na ano like ole e welo haaheo ana ma na eheu o ka makani mai na aupuni like ole a puni o Europa. Na naita helu ekahi hoi o kela a me keia aupuni, me ka moe ole o ko lakou poo no ke kuko mau i ka lilo o na makana ia lakou oiai no lakou maluna o na moku e heo la.

            E na hoa kuilima pu e ka moolelo o ke keiki alii Laudila, ke hoohuoi mai nei paha oukou no ka nalowale loa o ka mea nona keia moolelo, ae, ua hoohuoi io no, no ka mea ua loihi loa ka manawa. Nolaila ke huli hou ae nei ko kakou kamailio ana nona.

            I keiki alii Laudila e noho mai la me kana alii wahine, ua pane aku la ke keiki alii imua o kana aloha: E kuu aloha, ke kokoke mai nei ka manawa e haalele ai nana i kou aupuni a huli hoi aku ai kaua no koʻu aina hanau, a eia wale no kaʻu ninau ia oe, e lawe pu ana anei oe me ona haia wahine me k kaua hoi pu ana no ko kaua home, a in a e lawe pu ana oe, ehia la ka nui au i makemake ai?

            No keia ninau a ke keiki alii Laudila imua o kana alii wahine, ua pane mai la oia, ua manao au o koʻu mau haia wahine no a pau he haneri. aina he poe kekahi e hahai pu ana me kaua. ua hiki no, no ka mea oia no ka mea e hanohano ai o ka kaua huakai alii. Ua pono, e hoomakaukau kaua no ka hele i keia mau la, no ka mea, he mau la helu wale no koe, a hoi aku kaua no koʻu aupuni me ka haalele ana iho i kou aina me ke aloha.

            I kekahi la ae, ua hoolaha ia aku ma Mauna Aniani a puni no ka hele ana o na alii opio, a ke makaukau nei no ia huakai, no ka huli hoi ana hoi i ke aupuni o Ikalia, a ua uiu mai ka manao o na keiki alii o Mauna Anaiani e alualu i ka huakai a na alii, a pela pu no me kekahi o na kaikamahine alii no ka ukali pu ana aku no i ka huakai a na alii opio.

            I ka hiki ana mai o ka la e haalele iho ai ia Mauna Aniani o na alii, he la malie hoi a kalae maikai, ua ikeia aku la kekahi kaoo nui e naue hele ae ana iloko o na ululaau, o ka nui o ka poe e hele nei he 15000, he poe ua poni ia i mau naita, 498 poe keiki alii, a me na kaikamahine alii, ke hui pu ia me na alii elua, ua piha ka 1500, o ka nui o ka hukai alii ae la keia. Iloko o keia huakai ua komo pu mai la ke alii powa a o kana keiki hoi, ua noho oia e malama i ka maluhia o Mauna Aniani.

            He plue me elua la ka hele ana o ka huakai alii ua hiki aku la lakou i na aina i lilo pio ai i ke keiki alii, aole nae ke alii i hoike aku imua o kana alii wahine i na mea e pili ana no kana mau mea a pau i hana ai ma ia aupuni, aka ua kipa aku la ke keiki alii ma keia wahi ma ke ano he malihini, e a nae ua apo ia mai la no oia ma ke ano he moi maopopo no keia maa aupuni. Aole kakou e hoonui kamaiho wale ma keia huakai a na alii opio.

            Elua mahina keia hele ana ma ke alanui, a i ke kolu o ka mahine, ua hiki aku la lakou i na kaiaulu o Ikalia, a malaila lakou i lohe ai i na mea hou mai kekahi mai o kona mau ukali i ka piha kui o ke awa i na moku o kela a me keia aupuni, a me na naita kaulana o na aupuni nui o Europa, no ka hookuku ana e na naita helu ekahi o ka ulu laau malalo o ke keiki alii, a no ke ake nui kekahi e ike i ko olua mau helehelena.

            I ka lohe ana o ke keiki alii, ua pane aku la oia: Aha, o koʻu makemake maoli no ia, o ka hoohana ia o koʻu mau naita me na naita kaulana o Europa, i ka poe i manao o lakou ke oolea i ka oniu ana o na mea kaua. E hoi oe a na makou no hoi makou  hele aku, a e hai aku oe i kuu makua kane e hoomakaukau. iho hoi i ko ma kou hale a me koʻu mau hoahele. Pane mai la kona ukali, e kuu haku alii, ua makaukau kou hale a me ko kou mau ukali a me ka poe a pau me oe ma kau huakai e ke alii.

            la manawa no i nalowale aku ai ua ukali la o ke alii opio i loko o ka hihi pea o na laaleau, a o lakou nei hoi. eia no lakou ke hele aku nei me ka awiwi nui, o ke ake no o ka manao o ka pu ka aku i kauhale.

            I ka hiki ana aku o ka ukali imua o Kelaudila, ua ninau mai la oia, auhea aku nei ka hoi ou haku alii? Eiae no ke hele nui mai nei, he huakai nui aole i kana mai, me he mea la no  ka la apopo ko lakou la hoea mai, a mamua no paha o ka aina awakea.

            Ia manawa i hoouna ia aku ai ka lohe i ke kulanakauhale, e hiki ana ke alii opio me kona mau hoohele mamua o ke kani ana o ka hora 12 o ka la apopo. I ka lohe ana o na alii nui o Europa  a me na hooilina o ke aupuni a o ke kalaunu hoi, a me na kama alii hoi, ua hoohakukoi ia ko lakou noonoo e ake no a ike aku i na helehelena nani o na alii opio.

            I ka hoea ana mai o kekahi la ae, ua piha kui na puoa a me na puu no ke ake e ike aku i ka huakai alii, Kani koele ae la ka hora umi, ua ike koliuliu ia aku la ka huakai e nee mai ana mawaho mai o ka huʻa o na laau, a oia no ka manawa i pii like ae ai na have o na towera a me na kia o na moku e pii like ae ana me ka hiehie nui no ka hanohano o ka huakai alii.

(Aole i pau.)