Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 31, 30 July 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKU iA NO KA NUPKPA KUOKOA.] ALAILA, ua pau ka nana ana a na kanaka o luna o ka waa aia ka pono o ka pae aku i ka aina, i hoopau ia ke poluea o na hoa o ka holo moana ana mai, a i hoopihaia hei ka lua o ka inaina. I keia wa, ke hooiho nei ka uaa o Heakekoa ma kona 1 Molokai, hao iho la ka makani mahope o ko lakou nei I waa, aole i kana mai ka pakika o ka |waa o lakou nei iluna oka ahuku a!e. A ia lakou nei e holo la mawaho ae o Kawelu 1 Molokai, pau ae la ka pa ana o ka makani kaomi mahooe o lakou nei, laiku iho )a ko iakou nei waa Pa iho la ka makani he Ihuanu ma ka aoao akau oko lakou nei waa, oia no ka makani o'ia aina, he makaniaioha hoi a ko laila keiki, "i aloha 1a ia makani Hoehaa o ka aina i ke ala," e iike me ka hooheno a ka poe kahiko: O kuu'Mokihana ka Ihuanu laau ala [o Kaweia,

Ke mapu la i ka uka o Puupea, O ka lau ka i lilo 1 kekanaka, Honi na kaha 0 Hookaia. Nolaila, ke ike ae la oukou e na hoa ike ala oia makani; no hea aloha ole hoi o ko iaila kini; aka, ua pono no ke aloha ana, he ala ae la ko laila makani eia no ko lakou nei waa ke holo nei me ka maikai ma na kaha 0 ua aina la o Molokai, oia hoi ke kaha pili a Kaiakea. He mea pono 1 kou mea kakau e hoakaka pokole aku i na mea e piU ana i kela kaha, he kaha alii ia, nona ka olelo ia ana, aohe wale oia kaha, hele no me kahi hakina ai, a o ka hakina ia oia ka hakina hoolei o ia kaha, oiai hoi ka huakai a na alii e hele ana i ua kaha la, a hiki aku lakou 1 Kalae ka aina ia e hoike mai ana i ke alii, *' e hookaawale ae no'u kau wahi, eia au la he Kalae he piikoi, " he ae ku, ina no he alii, e hehi ku ia ana no e ko Kalae keiki.

£ kala mai i ka mea kakau, oiai ke hoohilala loa aku nei na hoakaka ana i ka*muku, e huli hou ae kaua e nana aku i ka waa o Heakekoa ma, eia no ua waa nei o ke aliiwahine ke hooiho mai nei mawaho ae o Kapaakea, o keia aina o Kapaakea, oia no ka aina e pili pu la me Kaunakakai. I kela wa, malie loa iho la ua makani nei he Ihuanu, hao mai la na lai elua a ka manu, he lai okoa ko ke kakahiaka, a he lai okoa ko ke ahiahi, he mau lai aloha keia a ko Molokai kupa, e hoopoina ole ai i ke aloha hoonipo e hone ana iloko o ka puuwai e like me keia a'u e hooheoo ae nei: Hea mai Kaiolohia e4ioi maua, Uwe aku o'u hoa i Kaana, He aneane aloha ia'u ke ku)a o [Nmiwai, O'u hoa no ia i ka lai a ka manu, A manuwa wale i ka hoa laukona, I ke kee lauaua ia e ka moe.

Nolaila, ua pae maalahi aku la ko lakou nei waa, 1 ka aina i kapaia o Kaunanakai, a ua pae aku lakou i ke ah;ahi 0 ia la, a ua akoakoa mai la na kamaaina a halawM pu me Heakekoa ma a ua haawi mai la na aloha ahiahi o na kamaaina a me na mahhini holo moaoa, me ka ninau pu ana mai o na kamaaina ia Heakekoa ma : Nowai keia waa, he waa alii anei, no hea mai, a e holo ana i hea ? Ia wa i pane aku ai o Heakekoa i ka haina : No ke alii keia waa, no Lonoikamakahiki, mai Hawaii mai, a e holo ana i ka makaikai AU nae ua alii nei ua holo ae a pae ae ma Koolau o Molokai owau nei 0 Heakekoa ke kahu o ke ahiwahine o Kaikiianialiiwahineopuna he waa ukali i ka huakai makaikai a na alii ua hoouna ia mai nei hoi ko'u waa e pae ma Kona o Molokai nei; aia a hiki i ka wa e hoomaka aku ai na alii a'u e holo no Oahu, alaila, hoouna mai iaua i luna e hele mti a hoike mai ia'u i ka la e holo ai no Oahu a maanei aku no hoi ko'u waa e holo aku ai a hui pu aku paha makou i ka moana, a i ole i uka aku paha o ka aina, a oia ke kumu p ko makou holo ana mai nei a halawai pu kakou he maka no a he maka. Ia wa, ua hopu mai la na kamaaina me na puiii aloha ana o ke ohaoha i ka lakou mau malihini me ka hookipa ana aku me ka maikai ma ko iakou mau home, a ua hoolake pu ia mai la hoi lakou i na mm e oluolu ai o ko lako«

mau ola kino o ka noho ana oia aini nuhhml ka hai pu mai ona kamaama j ri hee ana ia iakou m:i ma ke ano h »<»*». e !ikc fre keia ke anoEia ka hale, ki ai T ka ra. e n«?ho o<Jkou e Uise me ka loihi o ko oukou roau la e noho ai, he āi k-»> ele, he ipukai wehe wale, he ipuka ha'ie oka heah'ea, a e hana oukou e iike tr,e ka hiki iko ouko-3 ; r. ken>ake. a oia iho la ka oie T o 1 obo*o a na k-maaina ta ouko. e «eamaain?, a niai ho*x?hopc ko oukou ooon<x». a «-ia ka makou botke iaiua o oukou. NViina, ta 2po jku h o Heakekoa ma ī ka oluolu o m kamaaina T a me ka haawi pu an-i aku t koUkou hcoraafitai no na hana a«oha i na kamaaina i pa-h-la niai ai imua o Sakou net A niah,ir-e iho o ia manawa. ua heolako niit U n.i kamuiina i na mea ai no ka pa*āj«īna irrua oka lakou inau uiaHhĪ!»'. a ua noho iho la na mahhini

e bcor.LU i na n:ea ai o !una o ka papaaina no kn ana i ka lua o ka inain.i I ki ana o *-> Likou paina ana, ua iho h na malihini me na o La aina kaha la a ka manu, a hiki i na hora hu wale o ka po, a ua ho;ke w n;ai ko >akou nei hale e hia moe ai o ia [xx Haule aku la Lkuu nei hiolani hana ka uluna o Welehu ka malama. Maanei kakou e ?raiho malie aku ia Htaktkoa ma e hiamoe ana lakou, ua luhi ko lakou mau kino i ke kipehi mau la e na huna kai o ka meapa.

Ma keia wahi o ko kakou moolelo e hoehuii hou ae ka ihu o keia hoonanea i ke alii nona keia moolelo, oia no hoi 0 Lonoikamakahiki, ua haalele aku nei kakou i ke alii ame ko laua waa, mawaho o Halawa i Mo'.okai, pehea aku nei la ka waa o ke alii ua ioaa aku nei paha i ka makani, no ka mea he aina makani nui wale o Halawa. Kia ka auanei aele i loaa i ka makani ino he makani maikai no o ua aina pali kahako b. Hiki aku la ke alii i Hmalenale. ke hauiani Ia ka īhu o ka waa i na kai hanupanupa o ke Koolau. I keia \va, kaaio ana ka waa o ua alii nei mawaho ae o ka aina i kapaia o Puuaahaunui ke holo la ka waa o ke alii me ka maikai, no ka mea eia ka mahope o lakou. Haalele iho iakou ia aina, hiki lakou nei mawaho pono o kela ama o Hakaaano. Noiaila oieio mai la ke aliikane i kona wahi kahu ia Loli, e hoomakaukau mai 1 ko kakou paina kakahiaka. Ua hooko ia ka leo aiii a ua makau* kau na mea ai o ko iakou paina ana.

Ia wa na alii a me na kanaka i hoonuu iho ai a piha ka houpo lewalewa. I ka pau ana o ko lakou nei paina ana, ua kaa pono ae la lakou nei mawaho pono ae o ka aina i kaulana a i paaanaau hoi i ka waha o na kanaka, a me na hanauna hou o keia wa e o!elo nei. "Puhi kukui o Papalaua he ino." Oiai ka waa o ke alii mawaho pono ae o ua aina nei i oieloia ae la maluna, oia hoi o Papalaua. Huli ae la ua alii nei a olelo 1 kahi kahu ona, owai keia aina mauka pono o kakou ? Pane aku la kahi kahu i ua alii nei, o ka aina hoi paha keia e olelo ia nei "pupuhi kukui o Papalaua fce ino." He aina ino ka keia, wahi a ke alii. I aku la kahi kahu o Loli, aohe he ino mao'.i, aka, hookahi no ino nui o keia aina o ka poeleele koke, aohe he loihi o ka manawa e nialamalama ai o keia aina, o ka pouli ka nui o ka manawa, aole hoi he pilikia o ka pouli ana o ka po, no ka mea, no ka po no ka pouli, eia no ka pouli pilikia la oko ke ao, Jna no he ao e pouli ana no. £ oluolu mai eka mea heluhelu na kou mea kakau e hoakaka aku i keano o ka pouli ana o ua aina nei, oia hoi, "pupuhi kukui o Papalaua he ino, penei ke ano o ka pouli aha:

0 ke ano o keia wahi ama, he pali kuhoho ma kekahi aoao, a pela no hoi ma kahi aoao, o keia wahi aina iwaena konu, a he haiki no hoi, he wahi aina kahawai poopoo keia, e huli pono ana nae i ke kai, a oia wale no hoi kora aoao haahaa, i ka wa e puka mai ai o ka la, aole e loaa koke ka malamalama i kela aina, aia a kiekie ka la iluna pono, alaila loaa pono iho la ua aina la i ka malamalama, mawaena paha o ka hora iuoi,a hiki i ka hora i p. m. e loaa ana he malamalama, a mahope o ka hora i ji m. t hoomaka ana no ka pouli o kela alna mai kela mau hora aku o ke ao, a hui pu aku hoi me na hora o ka po, ao!e i kana mai o ka nui o ka pouli o kela aina, ua olelo ia ina e kaulai ia ka lole paupau o ka wa kahiko, aole e loaa ana, he uuku ka maaawa o na kukuna wela o kx !a e hoolele iho at maluna pono o kela aioa, oia iho ia ke kumu o ia huaolelo i kaulani ai, pupuhi kukui o Papalaua he ino. Ia manawa i hala hope mai »i ua aina hoehaa la, kau like ana ka ihu o ko iakoa nei waa. me ka lae o Kikiopua, a hala lae mahope o lakou nei, oni hou ae ana a? hea he lae mamua o lakou nei, oia qo ka ke o Lepau. 1 ka aui hope ana ae o ia lte mai a lakou aku, waiho kahelahela mai ana boi ka pali o Malelewaa ma ko lakou mu io»o akau, n# k» mm la, • ani p«-

ahi 03ai ana oii ina alii aukai, me kona haawi pu mai i kona hoomaikai no ka huikai he'e a aui oka Ia hiki o ka nalu o ke awa hro;iac wr.a. ua hamau ko iakou leo me he mea la ua ike raai la Ukou i na alii ua hamau ko !akou leo. Hala hope o Waihu la lakou, a hiki lakou roa*aho ae o ka wailele o Waiehu e hoohueio ia mai ia i na paii, a me ka wai o Oloupena, me he mea !a ia mau wai kauiana o ia mau lina e haawi mai aaa ina maiihmi kaaheie henua. Kaahepe ae ia ia mau waiieie ia iakou, hoea aku ia hkou mawaho ae o Pekkunu, oia ko hkou wa i huii pono aku ai oko hkou aio a nana aku h i ke ku kihki'a mai o Haupukeie me kona mau hiohiona nanū he puu kaua

| keia i D»i ai i ka lani» oia ke kaua ana { ; | mawatna o Kana ka moopuna a Uli. a ime K.av>epeekauila ke kea nui o ua puu la a hiki i ka haule ana o Kapepeekauila. HaU ia puu mahope o lakou nei me kona nanaina hoopahaohao ika noonoo oka malihinL Hiki lakou nei i ka 4k Molio a Moi," (ua kapaia ia wahi ma ka inoa o ia kanaka mai ka wa ka biko loa mai a hiki no i keia wa ) 0 Moi, oia no ke kahuna o luna o ua puu kaua ia o Haupukele, e like me ka mea e kamailio nui ia nei iwaena o keia hauauna hou, 44 0 ka moe kai' a Moi, a ke kahuna mana o Haupu." 1 ka hala ana o ka malino a Moi ma ka hope o ko lakou nei >vaa, hookomo aku la lakou nei maloko o kekahi ana nui i kapaia o Anapuhi; ua kapa inoa ia keia ana ma o kekahi puhi kupua la oia hoi o Anapuhi.

I ka puka ana aku o ka waa oke alii mawaho oua ana la, huli aku la ke ahi a nana aku la i na moku manu, ia Mokapu ame Okala, me he mau iwa kau aheahe la 1 ka malie i ke kau hooiai mai ika ilikai. Ia huii ana ae o ke alo o ke alii i uka, ike aku la oia i ke kauwahi moku pohaku haahaa i ano nalowale ike kai, oia no ka wa aua alii nei i hooheno ae ai i kona kahu, "E ! Ka honu nui ma ka aoao mauka o kakou." Ia wa no i pane aku ai ke kahu, aoie la he honu e ke alii, he moku ia aia iioko oke kai o Papapaiki kona inoa. Ia wa a lakou e hauoli nei 1 keia honu nui, he moku pohaku, kaalo ana iakou nei ma ka lae o Lemapapio. Ia wa i pane aku ai ke aiii, owai keia lae e Loli, pane mai la kana wahi kahu 0 ka lae o Leinapapio. He keu hoi ha keia o kahi aina iae nui wale. I aku iakahi kahu, ae he aina nui keia o na makalae, i pono loa no paha 1 kahi kahu i ka paanaau o na wahi pana o ka aina, na ke alii ka ninau ae, a na kahi kahu hoi ona e hoike aku na inoa pakahi ? Ia wa pane hou mai la ke ahi, owai hoi keia wahi aina oiki, poopoo i ke kahawai ? Pane mai ia hoi kahi kahu, o Waikoiu ka inoa o keia aina au e ke aiii e ike aku la. I kela wa ua hookokoke loa aku la ko lakou nei waa ma kahi lulu o ka a> na e pae aku ai ko iakou nei waa, oia ka oielo a ke alii i kona mau hoa holo moana. I kela wa a iakou e kamaiiio nei ke hele ioa aku la ka la i ke ahiahi, me he mea la e iawe aku ana o Lehua i ka la.

Ua holo ae lakou nei a pae ma kahi ikapaia o Pikoone, malaila lakou nei i pae ai, ke ano o ia inoa o Pikoone, malaila e waihoia ai ka piko o na keiki hanau Ia wa us hoopaa ia aku la ke kaula o ko lakou nei waa 1 kekahi ana, he puka ua ana la a hiki i keia la, mailaila i hoopaa ia ai ke. kaula o ka waa o ua alii nei o Lonoikamakahiki, a kapa ia ka inoa o ia ana o Anapuka. Ua lele aku la i uka o ka aina ua mau alii nei a me ko laua mau hoa holo moana, a malaila lakou i hoomakaukau ai i wahi no lakou e moe ai ma ia po, a mahope o ia wa ua hoomaka iho )a īakou e paina ko lakou aina ahiahi o ia la. ( Aole i pau.)