Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 31, 30 July 1887 — LAUDILA. KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA Ka Olali oke Kahua Kaua. [ARTICLE]

LAUDILA.

KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

Ka Olali oke Kahua Kaua.

Ka rMTti i v vjoi.ur;iru ka Onohi mnfji"R.iKma o k* U; ka Ui keUieeia ī Hulannia ni'Mai o na koa> hs*r. nw oa k_i nani niwi i hooenihi. 1 * . '-.-a *iijwa.Ktr.< a p*b o Loxop* i i c:a o;c a <te Si Hihai h&'&h Wilūa o b sfthi. Aoke Knpnea Iwikmai o k» IKEIA manawa koke no i pane roai ai ka nio-, eia ka mea apiki, ona kaikamahine alii a pau o Europa, eia hkou a pau ke kali nei o kona hoi mai, alaila, nana no auanei e koho i kana mea e makemake ai iwaena o lakou nana. Pane hou aku la ka olomana, e hai aku oe ia lakou, e hoi lakou no ko lakou aupuni, no ka mea, ua lilo ke kane i ka ui Pomelia, ka nani hookahi o ke ao nei. A wahi hou a ka moi i pane hou aku ai, a no ka wa hea kakou e hui ai me ke alii a me kana w«Line ? Pane aku la ka oloimna Kelaudil3 } i ka wa e paa ai o ka hale a'u e kukulu aku ai no laua, a oia au&nei ko kakou wa e ike aku ai ina maka o ke alii opio ame kana alii wahine, a nolaila ke kumu o ko'u hoi e arix mai nti mamun, apopo e he!e ai kaua e nana pono i kahua no ka hale o ua mau alii opio la a kaua. Ua pono wahi aka moi. I ka puka ana mai o ka la i ke kakahiaka nui, ua puka aku la ua mau olomana la a kau aku la maluna o na lio, i ukaliia eko laua mau ukali. Hoea aku la laua ma kekahi kula palahalaha ua huli aku Ia ko laua mau maka a nana aku lamalura o ua kula palahalaha nei, a ma ka hoomaopopo aku i ka nui oua wahi nei, me he mea la he 1 mile ka ioa a h; 12 mile ka Uula. Pane ako la ka olomana Kelaudila, manao au he wahi kupono loa maoli no keia i kahua no ka hale alii o na alii a kaua: ae, ua pono wahi a kekahi o hua i panai aku al Ia wa ua huli hoi aku la hua no ka hale. I kekahi la ae, ra pii aku la o Kelaudila e kukulu i ka hale o kana hanai; 0 ka loa 0 ka hale, he 1000 kapuai, a o ka laula, he 800 kapuai, a he 800 kapuai ke kiekie mai ka hale o lalo a hiki 1 ka hale oluna; he 12 hale ke kiekie, a he ekolu mahina ke kukulu ano o Kelaudila me kona mau tausani naiea a paa ae la ia me kona nani kilakila; o ka hale o lalo loa ua hanaia me na pohaku maha'a; o ka lua o ka hale me na pohaku uwinihapa, o ke kolu o ka hale me na pohaku omaomao, ama ka 4 o ka hale a hiki i ka 12 o ka haie, ua ha□aia me ke aniani a me na pohaku nani o kela ame keia aupuni, ao na to*

wera hoi he 58 e oni ana ko lakou mau piko iioko o na ao kaalelewa; ke ku na kamahele a kilohi aku i kona kuiana kamahao, alaila e hookahaha la no auanei ko Lkou ma noonoo no ka mea, ma Europa a puni, aole loa i ike ia kekahi hale e ku ana e ukali aku ana i ka hapalua o kona nani kamahao lua ole; 0 na pou a me na kia e paa ai o ka hale, ua hoohehee pu ia me ke gula a me ke da!a maemae i awili ole ia, o loko o ka hale, ua hoonani ia me ke gula a me ke dala, ke daimana, ka momi a me ka epoka a me na pohaku makamae he nui o na kunukuai kiekie e alohilohi ana, ua hoomalamalamaia o loko o ka hale na pohaku nani i okomoia ma ka paia o kela a me keia rumi. 0 ka moi hei, aia oia me na makaai nana ma ka pa e hoopuni ana i ka hali »1 i t he haneii.kipuai ke kiekie o ka pa owaho loa, he pa hao i hana a me ka paa loa, a he 28 puka koran; » noaloko o keia pa, he 12 mau pa luiii, ua hoonani ia me ke gJa a me ke dala, ua kanuia me na pua nani mawaena a keia tna»i pa, e hoopuluia ana e na huna wai e pipii mau ana, a h« luhiehu maoli eo ke nana aku, 1 ka makaukau ana o na mea a p«u f aīa ma kahi kokoke e piii ana 1 ka paia *vka hale, oa lu ia me ka ilnii &»Ij, me na mea hooiiani o k«ia hale. O keia ha!e ua kukuluia maiioko mai o ka mana o Kelaudila. 1 ka piha ana o xu mahma «o&e, ua pa« iho la na hemahema o ka hale. la manawa i noonoo ai o Keiaudila e ha< na i mau hale lilUi iho mawaho o ka pa o ka hale alii i 18 hale e Uke me ka aui o na puka peia no ka aui o na ha- • ka U* • ka hnhli U

250 kapuai, a hc 150 kapuai ki lauU; ma keia toau hale oia e hoonoho ai i kooa mau naiu no kiai ana i ka ma* luhia o ka hale alii; ua kukuluia mahope aku o ka hale alit he mau hale liilii i kupono no ka hoahu ana 1 na mea kaua a me ko iakou miu lio kaua a me na pono a pau. I ka makaukau ana o ke)a mau mea a pau, ua kamailio aku la o Kelaudila i ka moi e hoolaha aku ma Europa puni, e kauoha aku i na moi a me na naiu helu ekahi o ko lakou mau aupuni, e hele mai no ke aupuni 0 Ikalia nei, no ke komo ana i ka hale alii o a me kana wahme, a mahope o ia manawa e haawi ia ana he mau iealea e pili ana i na mea kaua me na makana pu. Ua ae mai la ka moi, a huli hoi mai la laua ma ko iaua home a malaila iaua i kakau iho ai i kekahi like me na mea i hoakakaia mamua ae la, a penei ke ano o ua hooiaha li' Olelo Hoolaha Alii. Ke kauoha ia aku nei na aupuni nui o Europa, mai na moi e noho ana ma ke kaiaunu a i na keiki aiii na hooiiina hoi o ke kaiaunu, na keiki aiii o ka papa ekahi a peia hoi me ko ka i>apa elua, a peia hoi me na kaukaualii, na kaikamahine aiii, na kuhina a me na maka hanehano a puni o Europa; ke kauoha pu ia aku nei oukou e na na'ta kauiana o ke!a aupuni keia aupuni e hele mai nie ka makaukau a paulehia hoi ma ka oniu ana i na mea kaua, aole o ka poe ala hekahoka, aka i poe wikani wale no, no ka hookuku ana me na naita helu ekahi o na kakai mauna o Ika'.ia no ka hanohano o ke komo ana o ka haie alii o ke keiki aiii Liudila; o ka mea e ianakila ana, e lo* aa no iaia he makana, a nana auanei e papahi i ka hanohano 0 na makana, a 0 na makaua o na lealaa o ka la no na naiea e lanakila nialuna o na pahikaua no 8 inanawa. e makana ia oia me 1 ihe gula a me 3 kea daimana; a o na naita e lanakila maluna o na laau ihe no 8 manawa, e loaa no iaia ka makatia he 5 hoku daimana me 3 kea hoo-! hanohano o ke aupuni o Mauna Ania-j ni; na naita e lanakila ana maluna 0 na koi kaua no 8 manawa, e ioaa no iaia ka makana he pahikaua i hanaia mai- 1 lo'<o mai o ke gula, a i hui pu ia me j ke kiia paa loa o Damaseko, me 5 mau pua maka deragona, n e 1 hoku daimana; o na naita e lanakila ana maluna o j na kaula o na kakaka no 8 manawa, e loaa no laia he makana kookoo poo gula; na naita e lanakila maiuna o na laau newa, e ioaa no ka makana he lei ahi gula i hana noeau «a e na lima mikioi a palanehe o na kaikamahine o Mauna Aniani; o na naita e lanakila maluna o na lealea mokomoko no 8 manawa, e loaa no ka makana he papale mahiole i hoonani ia me na pohaku makamae a me 5 mau hoku daimana; o ka mea e lanakila ana maluna o ke kakele pahikaua liilii, e loaa no ka makana he 1 kapa kila me 1 palekaua iau laau. O keia mau makana a pau e loaa no ia mai ka lim£ aku o ka ui Pomtiia, ka roea i kapaia ka nani o na nani. Keuudila. I ka laha ana aku o keia olelo kua* haua, ua lilo lea iho la ia i inea nune nui na na moi a me na keiki alii, 9 o kā 01 loa aku o ka piikoi, o na keiki alu na hooiiina hoi o na aupuni o Europa. a pela pu hoi me na kaikamahine alii a pau. I ke kokoke ana nai i ka manawa, ua kau like ae la na alii a me na mea a pau e -nakemaka ana e holo 1 Ikaiia maluna o na moku, a ke nana aku i ka moana ua piha pu i na moku me na hae o na ano iike o'e e welo haaheo ana ma na eheu o ka makani mai na aupuni hkt ole a puni o Eumpa. Na na-u helu ekahi hoi o kela a me keia aupuni, me ka mo« o'.a o ko iakou poo no ke kuko mau i ka liio o na makana ia iakou otai no iakou maiuna o na moku e heo ia. E na hoa kuiiima po 0 k« moolelo o ke keiki alii Laudi!a, kt hoohuoi mai nei paha oukou no ka nalowaie loa o ka m«a «ona kaia mwoleio, ae f ua hoohuoi io no, no ka aea ua loihi ioa ka manawa. Nolaila ke buli hou ae nei ko kakou kamaiiio ana nona. 1 ke keiki aiii Laodiia • noho mai ia me kana aiii wahine, ua pane aku la ke keiki aiii imua o kana aioha: E kuu aloha, ke kokoke aai nai ka maeawa e iMiieli «i mum i k«« au|Ki»i akuiikoi

aku ai kaua no Vo'u aina hanau, .1 eia no kxu ninau ia e lawe pu ana anei ee me ona haia wahine me ko kaua hoi pu ana no ko kaua home, a ina e Uw« pu ana oe, ehu la ka nui au i makomako ai ? No keia ninau a ke keiki alii Laudt!a imua o kana alii wahine, ua pane mai la oia, ua manao au o ko'u mau haia wahine no a pau he hanen. ama he poe kekahi e hahai pu ana me kaua, ua hiki no, no ka mea oia no ka mea e hanohano ai o ka kaua huakai alh. l r a pono, e hoomakaukau kaua no ka hele i keia mau no ka. niea, he mau la heiu wale no koe, a hoi aku kaua no ko'u aupuni me ka haalele ana iho i kou aina me ke aloha. I kekahi la ae, ua hoolaha ia aku ma Mauna Aniani a puni no ka heie ana o na alii opio, ake makaukau nei no ia huakai, no ka huh hoi ana hoi i ke aupuni o Ikalia, a ua uiu mai ka manao o na keiki alii o Mauna Aniani e alualu ika huakai a na al:i, a pela pu no me kekahi o na kaikamahine alii no ka ukali pu ana aku no ika huakai a na alii opio. I ka hiki ana mai 0 ka la e haaieie iho aila Mauna Aniani o na alii, he la malie hoi a kalae maikai, ua ikeia aku la kekahi kaoo nui e naue hele ae ana iloko o na ululaau, o ka nui o ka pee e hele nei he 15000, he poe ua poni ia 1 mau naila, 496 {>oe keiki alii, a me na kaikamahine alii, ke hui pu ia nie n.i alii elua, ua piha ka 1500, oka nui o ka huakoi alii ae !a keia. Uoko o keia huakai ua komo pu mai la ke alii powa a o kana keiki hoi, ua noho oia e malania i ka maluhia o Mauna Aniani. He pule me elua la ka hele ana 0 ka huakai alii ua hiki aku la lakou i na a: na i lilo pio ai ike keiki alii, aole n.ie ke alii i hoike aku imua o kana alil wahine ina mea e pili no kar..-< mau mea a pau i hana ai ina ia aupu nu aka ua kipa aku )a ke keik'l alii u.a keia wahi ma ke ano he mahliini, e a nae ua apo ia mai la no oia ma ke ano he moi mao}X)po no keia mau ai.piuu Aole kakou e hoonui kamailio wa!e uk< keia huakai a*na alii opio. Eluamahma keia hele ni.a ma ke alanui, a i ke kolu o ka mahina, ua li; ki aku la lakou i na kaiauiu o Ik i'i.i, a malaila lakou i iohe ai i na mea ho■> mai kekahi mai o kona mau uka'i i k.i piha kui o ke awa 1 na moku o keia a me keia aupuni, a me na naita kaulai..l 0 na aupuni nui o Europ.i, no ka i:« o kuku ana me na naila helu ekahi o ka ulu laau maialo o ke keiki alii, a no ke ake nui kekahi e ike i ko olua mau helehelena. Ika lohe ana oke keiki alii, ua pa ne aku la oia: Aha, o ko'u makoma make inaoli no ia, oka hoohana ia u ko'u mau naiti me na naiia kauiana o Europa, ika poe i manao o lakou ke oolea ika oniu ana ona inea kaua. K hoi oe ana makou no hoi makou e hele aku, a e hai aku oe i kuu makua kane e hoomakaukau. iho hoi i ko ma kou hale ame ko'u mau hoaheie. l'a ne mai la kona ukah, e kuu haku alii, ua makaukau kou hale a me k > koa mau ukali ame ka poe a pau me oe ma kau huakai e ke aUL lamanawanoi nalowale aku ai ua ukali la 0 ke alii opio iloko o ka hihi pea 0 na laaleau, a 0 lakou nt i hoi. c:a no lakou ke hele aku nei me ka awiu i nui, 0 ke ake no o ka manao 0 ka pu ka aku i kauhale. I ka hiki ana aku o ka ukali imua 0 Kelaudila, ua ninau mai laoia, auhea aku nei ka hoi ou haku alii ? E:ae no ke hele nui mai net, hehuakai nui aok' 1 kana mat, me he mea la no oka !a apopo koiakou la hoea mai, a mamua no paha o ka aina awakea. Ia manawa i hoouna ia aku ai k« he ike kulanakauhale, e hiki mai ana ke alii opio me kona mau hoaheie mimua oke kani ana oka hora 12 0 ka ia apopo. 1 kaiohe ana ona alū nui o Europa a me na hooilina 0 ke aupuni a o ke kalauou hoi, a me na k:ima aiit hoi, ua hoohakukoi la ko lakou noonoo e ake no a ike aku i na heleheiena nani o na aiii opio. 1 ka heea ana inai 0 kekahi la ae, ua piha kui na puoa a me na puu no ke ake e ike aku i ka huakai alii Kam loeie ae ia ka hora umi, ua tke koliuliu sa aku la ka huakai e nee mai ana mawaho mai o ka hu'a o na laau, a oia (io ka manawa i pii like ae ai na hae ona towera a me na kia o na moku e pii iike ae ana me ka hiehie nui no ka hanokano o ka hoakai al-L