Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 33, 13 August 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[ K.AKAT ? \ K.V NUPFFA Kl*OKO\.] Oia no ke konane ana. he hana ia | i tnaa a ine ka punahele loa i ua j ma» .il!i nei. he hana hoī i oi ioa aku | ko laua akamai, ma ia ano hana hoo j walea o ke au kahiko Hawaii neij ua noho iaua me ko laua raau hoa me| na kamaaina i kah! 1 hoikeia aku nei j raa na helu i haia, o ko kakou mooleio he kakaikahi loa na alii, ame na ma-1 kaainana oka mokupuni o Hawaii, e aa aku i keia mau alii ma ke konane ana ia wa I ka wa i ike ai o na kamaama i aka* mai i ke konane, i ka hana mau o keia mau alii i ke konane i na la a pau o ko lakou noho ana malaila, ua makemake mai la na kamaaina, e konane pu me ke alii o Hawaii. Ua hoike aku la lakou iko lakou manao i ke kahu o ke alii, iko lakou makemake e konane pu me ke alii. i akaka hoi ka mea akamai i keia mea he konane, o na keiki paha o Molokai, a o na aIM no paha 0 Hawaii. Ika lohe ana oke kahu oke alii i ka man&o o na kamaaina, e makemake ana e konane pu me ke alii kane, a me ke alii wahine pu no hoi, ua hoike aku la oia la manao imua o kana mau alii me kona olelo pu aku, he manao ko na makaainana kamaaina o Molokai nei, i hoike mai nei ia'u, e pili ana no olua e na alii. Ia wa i ninau mai ai ke alii kane, heaha ia manao e Loli? la manawa i pane aku ai o Loli, eia ua manao 'la, a lakou i hoike mai nei ia'u, he makemake kekahi poe akamai Ike konane o Molokai nei e konane pu me olua e na alii, a nawai ana la auanei ka 'eo a oukou, a owai la ke lanakiia ana ma ke kahua konane, o olua paha ena alii, a ona kamaaina no paha ke kaiii ana i ka haaheo o ke kahua konane. I aku ia ke aiii kane i kona kahu, e hoolohe mai oe, na maua no ka eo, i

na manawa a pau, ua ike nq oe e kuu kahu, ua liio ka papa konane a me na iliili i ipo aloha na maua, he kawa hoi na maua i lele a opu. ahe men makehewa i na kamaaina ke hoano mai a o maua na hoa konane, o pili wale n a iliili a lakou ika paia. Aka, i e pau ai ko lakou kuhihewa, e aho e ae aku ia lakou. e konaue pu me kekahi o maua owau paha o ke alii wahine paha aia 1 ka mea a lakou e makemake ai o maua nei. Ua hoike koke aku la o L jii i na kamaaina i makemake e konane pu me na alii, ua ae mai nei ke alii ika manao a ouko 1 i waiho mai ai ia'u e pono nae oukou e wae ma lea poe oi loa o ke akamai ma neia mea he konane, i kupono no ka mea, he mau aiii akamai loa kela i keia hana. Ia manawa, kuem» ho{>e aku la ka hapanui o na kamaaina, o na kamaaina i makemake e konane pu me na alii, ua kuhihewa lakou o ke akamai ae ia a hapa mai, eia ka ua pakela loa i na hi'a ioloa» a maka'u honua ka hapa-; nui o lakou i ke konane ana me nrfali»! o Hawaii o Keawe. ]

Uu hookuu ia mai la kekahi kamoaina akamai, e konane imi me ke alii ka- ] ne me Lonoikamakahiki. Ua akoakoa mai la na kamaaina he nui o na pali kooiau, ua piha a hookeke na kanaka, no ke ake nui e ike i ke akamai o ke alii kane, nia ka heonee ana i kana mau iliili, eleoie a m; ke keokeo, a o ka ooe no i hiki mua. o 'akou no ka i kokoke aku i ke* stfii, a ua ike io no lakou i ke akamai o ke aiii o Lonoikamakahiki, he akamai e launa oie aku ai o kekahi. Navai e ole ke akamai. he po moe ko ka makaainana he po aJa ko ke ahi» a no takoo no ke kukui a i ke ao me ka pa He mea oiaio » ka hoohele ana o na iliili a ke alii me ke kamaaina, ua pili «ale ka ilūli a ke kamaaina i oa iliili a ke ahi Ia manawa, ua manao ia o ka ihili a ke kamaaina ke hoohele mua, e ku t kahi hookahi ka iliili a ke alii me ka eoanao kuhihewa o ka - lehukhu e puni ana la na iliīH a ke*li| • paa U iwaena konu, eia ka auanei aole e paa tna na | iliili a ke alii īwaena, no ka mea, ' he [alaheU o Puol » na Kaihupahau^pela

110 i h*U laelae aku na iliili ake ahi Ika ioa a me ka !.u:!a aka l.iua {apa e konaoe ana la manawa i hooho ae ai na leo iku»a o na kanaka, i ka mahalo i ka pake ia akaimi o ke atii i nei mea o ke konane ana. a he mea hoi i rke ole ia e lakou mamua. Oia ka manawa a ka jx>e elemakule i hookani mai ai i ko lakou mau leo moakaka uenei: He noho wale ae nei no hoi, aohe wa a make, akahi no a ike i keia mea maikai nui oka hoohele ana o na iliili a ke akamai; pela iho la ka ka hoohele ana o na iliili; hele ka iliili keokeo ma kona alanui hele. oii na hoi ka iliili eleele ma kona kuamoo hele, he mea e waie no ka ho» ke akamai o kē alii i ke kenane Oia ka kou mea knkau e hoohuai hou aku n*i i keia mau mapuna hoohe* no: "0 ka ulu la o Kapa{>aloa i kaa ia e ke akamai Paa Kalani ke Koaimoku A )>aa i kai o Kalani Aohe puu aohe kee Aohe kaulana ailolo e koe Ua kaa ia e Lonoikamakahiki Ke alii akamai i ke konane.''

Ike iho nei ke alii, aohe o keia kamaaina a laua e konane nei kona hoa e kohu ai, oiai, o keia hoa ona e papa lealea nei he luu oia no ke kai papau, aole no ke kai hohonu aku, he wahi luu no oia no ke kai paeaea, aole aku oia he wahi luu no ke kai malolo aku, ina la hoi e aho iki ia. He ma'u io no ka ole ke ike pu ae la no kakou, ina la ka paha o mi nei e aho la ia, ina ua paa na iliili a ke alii i kahi hookahi. Pela paha, aole i maopopo, aia ilaiia iho kahi oki loa, ina ua like aku la no paha oe me kela wahi kaaka. la manawa i huli ae ai ke alii a olelo ae la, aohe hou aku he kanaka akamai o oukou i ke konane, e hele hou mai ai me a'u e konane ai. Ia wa i kahea mai ai na kanaka kamanina, aohe hou aku he kanaka akam&i i koe, e lihi iauna aku ai i ke akamai o ke alii ma ke konane. la lohe ana o ke alii aohe kanaka e hiki ai ke aa mai imua oke alii ma ke konane ana, ia m3nawn oia i oielo ae ai imua o ke anaina kanaka he nui e ku ! pohai aku ana ma kahi a ua alii la e noho mai ana, o ka inoa auanei o keia papa konane o Kalaupapa.

Oia ka wa ana i hoike ai i ka inoa o kana papa konane, a ua kapa ia he aina, oia no o Kalaupapa, o kekahi aina ia o ka Pap? Ola i hookaawale ai no ka mai Lepera. Mahope iho o ka pau ana o na olelo ana a ke alii kane, ua puana mai la na kanaKa, e oluolu na alii o ke aliiwahine no kona hoa e konane ai, i ike hou aku makou ika mea oi o o!ua ma ke konane, Ia wa 1 pane mai ai o l.oli ike anaina kanaka nui e akoakoa aku nei, he raea makehewa ina o laua wale no ke konane, no ka mea, ua like no ko laua akamai ma ke konane ana, aka, aia no nae ia i ka manao o ua niau' alii nei a kakou, ina e manao laua he kupono no laua ke konane o laua wa!e no, aia no ia i ko laua manao, he mea iae ike aku ai oka lehulehu i ke akamai o na alii, nawai !a auanei o laua e kaili i ka hae oka !inaki!a. na ke nlii kane paha, na ke a!ii wahine paha

Mahope o ii manawa, ua hookuene pono iho la ka oaj>a kunane a ua mau alii nct i m<? ke kau atv.i o na iliiii a la ua nei. Ua hoike mat ke akamai o na iīi i ke konane, tua ka lawena mikioi ana a na welelau li'oa o ua mau nlii nei i ka laua mau ilii'i. ma ka hoohele «na o na iliili ua like n > ka b«rc p*>sh} ana o na hapa pulana o iaua. Ia manavrj t ua he*c like no ru iliili a laua me ke akamai launa ole nm, ua like loa ke akamai o ua mau »lii neī aoie t oi kekahi a me kekahi. Mahope o ka īke pono ana o ka khulehu i ke akama», ua hooki ae la na iii i ko laua iealea ana ma ke ano konane« ua hoomaha na !ii a ua hoomakaih kau ia na mea ai ni*T*a lii a me n» ma* kaainaāa i akoakoa mai, a ua n<»ho iho ia kela tnea keia mea e ai i oa mea ai o iuna' o ka papaaina a ua boojitha ia ka houpo lewalewa o na fii a me na maka ainana i na mea ai a «ta kamaaioa i ho o'a'cq mai ai He mau mea at keia a oa kamaaina *i hoolako ai &0 ka hauoii i m lii oluolu *mii «ak t a m$ ke akamai pookela ma

ke akamai i ke konane, ua laha aku !a keia akamai o na hi i ke konane a puni ka moku 4 >uni o Molokai, aua hoala ia mai la na manao uilani o na keiki lae 00 o ua aina la. ka aina hoi i kiulana ka Molokai a ka pule 00, no ka lohe pu ana aku kekahi i na lii ui a ka launa o)e mai. a ua piha hoi i ka olu w-aipahe. Ua ohohia mai na kanaka ma ka at> ao 0 Kona o Molokai, e iho mai e ike i na lii a me ko iaua kaulana i ke akanui 1 ke konane, a ua nui na kanaka i iho i Koolau iioko o ia mau ia, Iko lakou iho ana nui, ua ikt ku " maka lakou i ua mau alii la. a me laua mau oiwi kino mohaha a nani hoi, 1 he mea a ka naau e mahalo nui ai. ] Ua hoolaukanaka nui ia na paii Keo|| lau ia manawa a ua mau alii nei e noho " ana i kela mau la, oka hana oui a na kanaka, o ka hele i ka lawaia i ū e ai iho ai o ua mau alii nei. O kekahi poe kanaka hoi, ua hele lakou i Waikoiu i ke kalua ai, oia hoi ke kahu imu ana, i ai ai na na lii a me na makaainana, no ka mea, ua piha loa t na kanaka ke alo o na lii. {Aole i