Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 34, 20 August 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

( r CAKAC IA NO KA NIPEPA £fOKOA-)i AHE m#»a otc nae hoi i3 nui kana-1 ka, i ka hooUwa ia i ka ai a me j ka īa no ka mea, na lakou no e kahumu ka ai. a na lakou no hoi e hele i kaj Uwaia. Ua hoolawa pono la na maka | ainana a pau, i akoakoa aku, ma kahio na alii e noho ana Ina mea at, oia hoi na mea e oluolu ai ke ola kina Ua hoopiha ioa ia ka naau ona kamaaina 1 ka mahaia a me ka makema- | ke nui, n ) na hana aloha makaainana a ke alii nui o Hawaii,- aole hoi pela na alii oko lakou aina, aohe launa pu la mai me na makaainana, aoie no he ai pu me na kanaka, a he oki loa aku hoi ma ka iauna oieio ana mai, me na makaainana, oiai hoi; he mau kaukau aiii wale no lakou oia hoi na aiii o Moiokai nei, aoie hoi he mau aiii nui. e iike pu me ka mea nona keia moolelo, a kakou e walea nei. He mau anahuiu ka noho ana, oua mau aiii nei, ma ua aina paii kooiau 'la maikai o ke oia kino. () ka hana i hoohala ia ai oka manawa o na alii o ka noho ana ia mau la, oia no ka hana i hai mua ia aku nei ia kakou, oia no ke Konane, ua iiio ia hana, i ipo aioha na ua niau aln nei, a 11.1 kuakaea ika noho ana o na alii, a me na kanaka o ia au kahiko o Hawaii nei. Ma keia wahi o ko kakou mooieio he mea pono i ka mea kakaU ke hoakaka aku, ua niuhua ioa ke kihu o ke aiii wahine Kaikilani oia hoi o Heakekoa no ka ioihi loa o ko lakou noho ana ina Kaunakakai i Molokai. a no ka ike oie aku hoi'kekahi, i kana hai\ai aiii wahine, a e ake aku ana oia e lohe 11 ke ano oka noho ana o ra aiii, me ko ia nei kakali aku o ka hoouna mai o ua mau ali nei 1 ka luna, 1 mapopo hoi ko iakou nei wa e holo aku ai mahope e ukali aku hoi i ka huakai makaikai a na alii, a i mea hoi kahi e ike aku ai i ka maka o ka hanai ana, he ole nae ka ike aku, a he o!e no hoi ka hoouna ana mai i ka luna.

Ua lilo keia, i mea hoopaha'oha'o i ko Heakekoa noonoo, no ka loihi o ka manawa me ka ike ole aku 1 na maka 0 kana hanai akp, 1 kekahi la ae, ua hoohikilele fa kona manao, no ka lohe ana ina kamaaina o Kaunakakai e olelo ana he elua mau kanaka i hiki mai nei mai Koolau mai, a ua oleio mai nei laua ia makou, i ka piha i na kanaka o Koolau o lakou, no ka hauoli, a no ka piha i ka lealea, me na alii o Hawaii. Oka hana nui ka a ua mau alii nei e noho 'la o ke konane, a he mau alii akamai loa ka ma ia hana, ua konane mai nei ke alii kane me ka poe akamai o Koolau a ua pau loi lak -)U i ka eo, i ke alii nui o Hawaii. Ia manawa, ua kauoha kjke aku la o Heakekoa i na kanaka e kamailio pu ana me ia, e kii aku i ua mau kanaka nei o Kooliu, e hele koke mai imua o kona alo, a i ninau pono aku oia ia !aua ike ano oka noho ana o ila mau hanai nei, i mai>opo hoi ka manawa e haalele ihoai na alii ia Molokai, a ma lia, ua lohe wale keia inau kanaka i ka manawa holo oua mau alii nei ana a' elua i Oahu. Ua kii ia aku la ua mau kanaka nei | 0 Koolau, e hele inai e haiawai pu, ine Heakekoa, i, ninau pono ia aku ka noho ana o na alii. Ua hele aku la na kamaaina, a olelo' aku la i ua mau kanaka nei, ua kauoha mai nei ke kahu o ke alii wahine oia o Heakekoa ia makou, e kii mai la olua e hele aku e hui me ia. Ia manawa, ua hele 10 aku ia uaiuau kanaka nei e hui pu me Heakekoa, ua apo aloha mai ia o Heakekoa ia laua me ka oluoiu, oiai; e iohe ana no kana mau alii mai keia mau kanaka mai o na Koolau. Mahope iho o ka oiuoiu ana 0 ko Uua uae, ua kauoha aku la o Heakekoa 1 kona mau kanaka iaweiawe, e hoomakaukau koke ia, i mau mea ai na na kanaka o, KooUu, i piha ka houpo lewalewa, a mahope aku na kamailio no ua mau aiii nei. Mahope iho o ka pau ana o ka laua paina ana, ua hoomaka aku nei o Heakekoa e ninau i ua mau kanaka nef o Koohu mai. I kauoha aku nei au i na kanaka e kii aku ia olua e hele mai 1 o'u nei, ua makemake hoi wau e mnau aku laoiua no kuu lohe ana iho nei mai Kooiau mai nei ka olua, he oiaio anei mai Koolau mai nei olua ? Ae» mai Koolau mai nei maua, wahi a ua mau kanaka Ijl Ua ike nae paha oiua i na lii o makou o Hawaii, wahi a Heakekoa. Pane mai ia ua mau kanaka. la, he okoa paha ka ike he okoa ka noho pu me ua mau aiii aioha kanaka ia o oukou o Hawaii, o na iii keia oia na maklainana, no ka Inea he mau alii oluolu, a ua nohoaiii hoi ka iokomaikai maluna o iaua, he mau puuwai hamama ko laua o ka heahea. Pane mai la o Heakekoa, heaha 1« ka iaua haoi ?

Hookihi no a Uua hana t makou i ike roai nei he konane, ua konane la ka la a po e ua mau alii la, a he keu no hoi ona 1« aka»Oiii nut w«*le i konane. ua aa mai nei ko makou \k-h akamai o Koolau ike konane me ke aliī kane t aua kaa ka lanakiia nui ma ka aoao o ke alii kane, i he mea make hewa i kekabt ooe akamai i ke konane 'ke aa hou aka e konane me ua mau alu la, - Aua lohe wale anei olua i ka manawa e holo ai o ua mau alii la o inakoa i Oahu. a i ole aule paha olua i lo he no ko laua wa e holo aku i Oahu wahi a Heakekoa. I aku !a ua mau kanaka nei, e oluolu oe e kala mai ia maua, oiai, aole makou i lohe i ko lakou manawa e holo ai i Oahu, eia aku paha i ka wa mahope e holo al A i ka wa hea olua e hoi ai i Koolau | wahi a Heakekoa. ! * He efua o maua la i koe; alaiia hoi aku maua iua pali Koolau la o maua. I oluolu hoi ka maopaopa • na wavrae 0 maua oka pii ana mai nei o ka pah! a me ka iho ana mai nei o ke kula loa ' A i ke aha la, «ahi a ua mau kana- i ka nei ia Heakekoi, he man io nae paha kou ia maua ? Ae he manao ko'u, aia hoi a hiki i ko olua la e hoi ai, alaila e hele pololei mai olua i o'u nei. he wahi inanao ho; ko'u 110 ke aliiwahine, a o olua hoi na mea e hoi la i Koolau a hui aku me ua mau alu la a'u. l'a ae nui la laua, ae, heaha la auatu'i ho'i ka hewa, ina hoi paha he «aa nao kou i ua mau ahi la, a na maua hoi ia e hai aku ia laua la manawa ua hooki ae la lakou i ko lakou kamaiiio ana, a ua hookuu aku la o Heakekoa i ua mau kanaka nei e hoi i ka haie o ko laua kamaaina, a ua hoomaka aku la laua e hoi, a ua haawi mai !a no hoi i ko laua aloha ia Hea kekoa, a i>ela pu no hoi 4 me Heakekoa 1 panai aku ai ia haawina hookahi. I ka wa i hoi aku ai o ua mau k%naka nei i kahi o ko laua mau makamaka ua noho iho la ua kahu nei o ke aliiw» hine me ka pono ole o kona manao, oi ai hoi aole i miopopo ko lakou wa e jhok> ai i Oahu, o kona ake nui o ka | ike aku i na maka nohea o kana hanai ! aliiwahine, ua loihi na la o ke kaawale j ana a he mea ehaeha loa ia i kona ma i nao, ua ane ono ole mai kana ai ia mau la, no ka mea, aohe mau lono e hoohauoli mai ai i kona maiuo, nolaila, ua noho iho la oia ia mau la me ka hoomanawanui, a hiki i ka la e hoi ai o na kanaka i Koolau, a oia auanei ka mana wa e hoike aku ai i kona manao i ua mau kanaka nei, a na laua hoi e hai aku ike i kona manao, oia hoi e aloha aku ana i ke aliiwahine, a ma ia aloha ana a Heakekoa ia Kaikilani, ua huhu loa ia o Lonoikamakahi* ki ia Kaikilani a ua haalele ia o Kaikilani i Kalaupapa i Molokai.

E hoomanawanui mai ena hoa, a hi ki io aku kakou ika manawa a ke alii kane i haalele ai i kona aiii wahine, a haU io na la elua mahope iho. ua hoomakauk.iu ae la ua niau kanaiea nei i ke kakahiaka nui o k?kahi la ae, no ko lauahoi ana i Koolau ia la, ui aia ae la laua i ke kakahiaka wale, e liuliu i ka laua mau ope i-a, oia hoi ka Pua-ii 0 ua kaha ia, oia no kalii ukana i ma nao nui ia no ka hoi ana, no ka inea hoi, he Pua-ii ae ko na Kona, a he po» nui ae hoi ko ke Koolau, ua paina iho ia iaua i ko laua hale kamaama a maona, a hoomaka aku nei iaua e hai no Kooiau, niamua o ko laua hiki ana 1 ke alanui no Koolau.

Ia manawa laua i hoomanao ae ai i ke kauoha a Heakekoa, a ua hoaui ae ia iaua i ko laua aianui hele no ka ho me o Heakekoa raa e noho ana.

la hmi ana aku o laua a halawai pu me Heakekoa, ia wa i oielo mai ai o Heakekoa, o ka lioi keia o oiua i na Koolau o olua, ae aku la laua nei, ae, o ko maua hoi hoi keia, i heie mai nei e halawai mua me oe maniua o ko ma ua huii hoi ana aku no Kooiau, ua maikai wahi a Heakekoa, eia ka'u wahi makana e haawi aku ai ia olua, he hoo kahi iako kapa a Heakekoa i haawi ai no iaua, oia hoi, ke kapa eleele o Hawaii, he kapa la aohe loaa _waie i na makaainana, a'a waie no la i na alii, no ko Heakekoa makemake* loa e hooko pono keia mau kanaka i kana kauoha e piii ana i kona aloha no ke alp wahi ne, oia kona mea i haawi ai t keia inau kapa me ka minamina ole, i hooko ke ia mau kanaka me ka poioiei loa, me ka haule ole o kekahi huaolelo mai kona waha aku. nolaila, o ka'u wahi uku ho» keia ia olua, a Dcla auanei hoi olua e hoike pololei aku ai i ko'u manao i ke alii wahine, mai hele aku nae hoi olua a kokoke loa i kahi a laua e noho pu ana me ke alii kane. ! I kahi momao mai no olua e kahea j aku ai me kū moakaka lea o na huaoielo, a e hoopaa no hoi olua a paanaau me ka haule ole o kekahi huaolelo. Heah* ia hoi ka hewa? na maua hoi paha ia e hoopaanaau a paa, no ka mea ua hauoli loa ia ua mau wahi kanaka nei i ka loaa ana o ko laua mau kapa (Paupau.) la manawa i oielo aku ai o Heakekoa 1 ua mau kaoaka nei, i hoi auanei olua, a ina ua kokoke aku olaa i kahi o ua mau alii la e noho la, oia hoi, kahi e lohe ia mai «i o ko oiua leo kahea e ua mau alii la, ma ia wahi olua e kahea aku ai me ka lea nui kupono e lohe ia mai ai (AoU i p#u.)