Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 35, 27 August 1887 — Page 1

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Patricia Ravarra
This work is dedicated to:  Merrie Monarch Festival organizers

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXVI, HELU 35.

HONOLULU, POAONO, AUGATE 27, 1887.

NA HELU A PAU, 2143.

 

HOOLAHA KUMAU.

 

@@@@@@@@@ @@@ ney vaillancourt

@@@@@@@@@                          ashford.

Ashford & ashford

@@@@ anae akipuka. )

He mau Loio, Hoakuk@, P@le ma ke Kumu@,

@, Luna Hooponopono @ me

ka hana @ i na Palapala Hoa@.

@ @WE ILOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

@ @ palapala pilikanawai a pau.

Keena Hana Helu 21, Alanui Kalepa, Honolulu Hale.

                          2082-@y

 

@ Heky 34@.             Pahu Leta Helu 415.

Chas. T. Gulick.

Notari, a he Agena Hooiaio Palapala

@apa no na Paa@ana.  He Agena

haawi Laik@@i Mare

@@@@ awe oihana

–––– a me –––

                        agena komisina

He mea Hooponopono Waiwai Paa.

@ @ ka Hale Pohaku o Kimo Kama@@ela, @ @ ma@@ e pili koke ana me ko ke Kama@@ @@, alanui Kalepa, Honolulu, H. I.

2@@0 @

 

A rosa.  (Akoni.)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

He Luna Hooiaio Palapala.

            Keena Hana :  Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

Cecil brown.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai?

He Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

            Keena Hana :  Ma alanui Kalepa.

tf.

 

William o. aohi

Loio a he kokua ma ke kanawai imua o na Aha@a pau o keia Aupuni.

            He Mea Ana Aina a he Boroka ma na waiwai paa.

            Keena Hana, Helu 15, Alanui Kaahumanu

            Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini me Peterson.                                          2114-y

 

John mahiai kaneakua.

            Loio a he Kokua me ke Kanawai.

            He mea Unuhiolelo ma ka Olelo Beritania a me ka Olelo Hawaii.

            Keena Hana ma ke Keena o ka Loio Kuhina.

@ @.

 

James m. monsarrat.

(Maunakea.)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

He Luna Hooialo Palapala.

            E nana ia no na Palapala Kuai, Palapala H@ hanalima, a me na palapala pili kanawai @ ma ke olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie @ @ @ki ma na waiwai paa.

            Keena Hana :  Alanui Kalepa.

 

Kamika, kakina a me kini ,

LOIO, LOIO, LOIO.

Keena Hana:  Helu –– Alanui Papu,

Honolulu.             @

 

S. b dole.

LOIO, LOIO, LOIO.

He Luna Hooiaio Palapala.

            Keena Hana :  Helu 15 alanui Kaahumanu.

2079  @ y

 

W r. kakela.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

M. THOMPSON,

loio me ke kanawai.

            Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o @, kuhi o na alanui Papu me Kalepa, Honolulu.

 

HE LOIO IMUA O NA AHA.

            @ makemakeia, alaila e haawi no oia @ kanawai ma ke kakau ana ma ka @, @ ke ano o ka hihia e manaoia ana e @ o na olelo ike e waiho ia mai @ nana ka hihia.                     2121 – 1y.

 

Wilder & co. (waila ma.)

            Mea kuai papa a me na @@ko kuku@@ hale @ @ @ pau, a me na me na pono a pau @ ka hale.

            K@ Alanui Moiwahine me Papu.                                           tf

 

E g hitchcock

            (@ue hikikoki).

            Loio a Kokua ma na mea a pau e @ me ke kanawai.

            E @i ia no na Bila A@@, me ka awiwi

            K @ hawaii.

                                                                                    @114. 1yr.

 

S. @ mahoe.

            Loio a me Kokua ma ke Kanawai.

            He Agena Hooiaio Palapala Kope no ka Mokupuni o Oahu.

            He Luna Hooiaio Palapala K@pa Wa@hona no @ Apana o Waialua, Oahu.

            @ ma Waialua, Oahu.                                                                         2128 – 1y.

 

WILLIAM McCANDLESS.

            Halekuai bipi o wiliama ma kalalena @ Ulakoheo.  Na ano Bip@ a me a la a pau o ka makeke no na kumakeai oluolu.  U@laKahiki a pela’ku.

2002-1y.

 

EDISEPA FERIDO

KA HIENA KAULANA O B@GALIA

ka ol@l@ o na mea huna pohihihi

Ka Aina Lewa Fahaohao o Ka@na Beria

Ke Kuhikuhi P@u@ne Poupou Kamahao, a o

ka Liona Hanu Meheo Pololei.

He Moolelo Enelani i unuhi ia no ke Kuokoa.

            OIAI ua hiena nei a kakou e hele ana ma kona alahele, a aole i loihi kona hele ana aku, halawai aku la oia me kekahi mau manu hulu maemae elua, a pane aku la oia ia laua penei:

            E na manu kamahao o ka lewa nei, e aha ana olua ?  Pane mai la na manu; heaha kou kuleana i ko maua kau maanei, a heaha hoi kou kuleana no ko maua ano, e hele aku oe ma kou alahele a mai olelo hou mai.

            Pane aku la o Edisepa, mai hana mai olua pela e kena mau wahi manu o pepehi ia aku olua e a’u a make loa i keia manawa.

            Ahaha, he kanaka ino oe, e make ia ana ka hoi maua ia oe, aole e loaa ana ko wahine no ka mea, ua ike aku nei maua ua kaumaha kou naau no kekahi mea, nolaila; aloha ino oe.

            Kulikuli au ia olua, mai hoopuka hoke-ke hou mai olua i kela mau hua olelo, o make koke aku auanei olua i keia wa.

            Kahuhu, nani ke kanaka huhu hikiwawe o oe, wahi a na manu i pane mai ai me ka akaaka hoohenehene.

            Mahope o keia mau kukai olelo hahana ana o ka kakou hiena me na manu, huli ae la ua Edisepa nei a hele aku la oia ma kona alanui me ka naau i piha i ka huhu.

            Oiai oia i mamao aku ai mai na manu aku, pane aku la kekahi manu, e ke kanaka kuewa e hele @a, hoi hou o ai oe @o’u nei, i haawi aku ai au i ka’u makana ia oe.

            Pane mai a o Edisepa me ka huli ku@@i ana @ ai o kona poo, manu @wale.  Heaha ke ano o kau makana e haawi mai ai ia’u.

            Pane aku la ua manu nei, heaha ke k@m@ ko@ kapa ana @ ai ia maua he mau @a@u @@puwale, kai no hoi no k@ @ua aloha ia oe no kau huakai oia hoi maua i kahea aku nei ia oe e hoi hou mai i hope nei.

            Ia manawa, huli mai la o Edisepa a pane mai la, eia au ke hoi hou aku nei i o olua, a ina aole olua e makana mai ana i kekahi mea, alaila; o ka make no ka’u mea nui e hookau aku ai maluna o olua a elua.

            Hoi hou aku la oia a ku ana imua o na manu a pane aku la, eia au a olua i kahea ae nei; e haawi mai hoi paha ka olua makana.  Pane mai la kekahi manu, no ka nui o ko maua aloha nou, ke makana aku nei maua ia oe i keia ipu lepo gula maemae, a o ka maua kauoha ikaika ia oe, mai wehe ana, o kou poino ana no ia, aole hoi e loaa ia oe ko wahine ka mea a kou manao i kaunui ai e ike.

            Eia kekahi, o keia ipu lepo, he kokua kokoke loa keia nou no ka wa popilikia, a o ka inoa o keia ipu lepo o “Ilumeda,” a penei oe e olelo ai, “e ka ipu lepo pahaohao o Ilumeda e kokua oe ia’u” a e ike auanei oe, o ka wa koke no ia e ko ai kou makemake.

            Pane aku la ua Edisepa nei, akahi au a ike i ko olua maikai e kena mau wahi manu, nolaila; ke ae aku nei au e lawe mai i ka olua makana a e lilo olua i mau aikane na’u a mau loa a o ka make ka mea nana e hookaawale i ko kakou noho aloha ana.

            Ia manawa i pane mai ai ua mau manu nei, ano; ua lilo ae nei kakou i mau hoaaloha ma kai, ma keia wa aku a @iki i ka hopena o ko kakou ola ana, nolaila; oia maua ke makana aku nei keia ipu lepo ia oe a o hele ma kou ala, a o ke aloha no.

            Huli ae la o Edisepa a hele aku la a iho aku la oia ma kekahi pa@, a ike aku la oia i kekahi muliwai nui, a e kahe ana kona wai me ka ikaika.  Hele aku la oia a me ke kae o ka muliwai a noho iho la oia ilalo a pane iho la, “ua loihi ae nei na la a me na po i h@la, a aole @a wa@ halawai me kekahi poino e like me k@a.  O ke@a ahele pohihihi o kuu wahine i h@le @ai, ua like no ia @3 ka wai o k@a muliwai o ka hapa@ @ o ke kino o kuu wahine, oia no me @ a o kekahi hapa aole.  Aloha no oe e kuu wahine.

            Maanei e hoomanao kaua e ka mea @ helu a na olelo a Edisepa e olelo nei, oiai ke olelo nei oia ua loaa iaia ka hapalua like o ke kino o kana wahine a he hapalua koe, o keia ka mea pohihihi a Edisepa i olelo mua ai me kona noonoo kanaka maole, aole he mana kup@a aole hoi he like (ike?) no kekahi mea ok@a mai, aka, he hana noeau i noonoo ia e Edisepa iloko o kona naau a ola kana i hoike ae la maluna, “ua loaa iaia ka hapalua like o ke kino o kana wahine, a ua pohihihi pu paha kaua e ka mea heluhelu i ka oiaio o ka Edisepa mau olelo, oiai @a nalo kana wahine a a oia iwaena o na aina pohihihi i maopopo ole, aka, na ke au o ka manawa e hoike mai ia kaua e ka mea heluhelu i ka oiaio o keia mau olelo a Edisepa.

            Oiai ua Edisepa nei e noho malie ana ma ke kae o ua muliwai la, he mau minute paha, aia hoi, ike aku la oia i kekahi mau moo elua i ka oili ana ae mai loko ae o ka wai a pane mai la ia Edisepa pene(i?) ;  A@ heaha kau e keia kanaka e noho nei maanei, aole anei oe i ike no maua keia aina, a me keia muliwai nani, a o na kanaka a pau e noho ana ma ke kae o keia muliwai he make wale no ko lakou hopena.

            Pane aku la o Edisepa, kahaha heaha iho la ka hewa n@i a’u i hana iho nei maluna o keia muliwai a olua e olelo mai nei e make au, he keu aku olua a no moo a ka lapuwale nui wale.

            A @o oe hoi e kena wahi kanaka uuku a ka launa ole, ka mea hoi a’u e kau nui nei e ai aku, a loaa hoi ko’u wahi paina awakea me kuu hoa nui aloha no oe.

            I kela wa eu ino ae la ua Edisepa la a pane aku la i ua mau moo la me ka maka hulili, a pane aku la oia penei:  Ina olua e pae mai ana ma ke kae o keia muliwai, alaila, e uwi no au ia olua i oko o ka poho o ku@ mau lima, a e like no auanei olua me he opala la.

            Ia wa, pahenehene mai la ua mau moo la ia Edisepa, a me ka pane ana mai, mai manao oe he hapa ikaika ko mana ma keia hana o ka hakaka, a o oe auanei ka luahi a ko maua mau niho aunui; aloha no oe e kena wahi ka @a.

            Kulikuli ia olua e kena mau moo lap@wale, ano ko olua wa eneenee mai ai maanei, mai no olua a hoohana mai ia’u o lele aku au iloko o ka wai e pepehi ai ia olua, piha maole au i ka huhu ia olua.

            I kela wa, pane mai la ua mau moo la, ano ua aloha maua ia oe, a e hoaikane kakou i keia wa, e lilo maua i mau aikane nau, a pela hoi oe i aikane na maua, a e oluolu no auanei ko kakou noho ana a hiki i ko kakou mau la hope.

            I kela wa ku ae la ua Edisepa la a hele aku la me ka pane ana ae, ua ike no au i ko olua ano, he mau wahi moo makau wale no olua ma ke hakaka ana a o ko olua ake nui wale no ma ka waha palolo ma ka olelo, ano hoonana, hoonaukiuki ikaika ole, nolaila ke hele nei au ma ko’u alahele, a o ke aloha no ko olua.

            Huli ae la ua Edisepa la a hele aku la me na kaina wawae mama me kona manao hoo ole ae no keia mau moo.

            Iaia nae i mamao aku ai mai ua mau moo nei, kahea aku la kekahi o laua i ka pane ana aku penei:  E ke alii a no lii e, ano kou wa e hoi hou mai ai, a ina aole oe e hoi mai ana, alaila, aole auanei e loaa ko wahine ia oe ka mea a ko naau e aloha nei, aloha no oe.

            Huli mai la o Edisepa a pane mai la penei, ua ike au ia olua he mau wahi moo maalea olua, he makemake wale no ko olua e kamailio pu me a’u ma ke ano kualehelehe ma na mea lapuwale, aole ma na mea maikai.

            Pane aku la kekahi o na mau moo @, ano kou wale hoi hou mai ai, ina he makemake e loaa ko wahine, alaila he alanui ka i a maua e paa nei, he alanui pokole he alanui maikai a he kokoke ma ka hele ana, nolaila, e hoi hou mai oe.

            No keia mau olelo a ua mau moo la huli hou mai la o Edisepa i hope a hoi hou mai la @ kona wahi i ku mua ai me ka piha hoo@kiu@ i na moo.

            Oiai @a Edisepa nei e ku ana imua o na @ pane aku la oia, eia au ka mea a olua a kahea ae nei, heaha ka olua makana ia’u?

            N@en@e mai la ua mau moo la a kokoke imua o Edisepa a pane mai la, no ka nui o ko maua aloha ia oe e keia kanaka opio no kau huakai imi wahine, nolaila maua e makana aku nei i keia mau kookoo pula ia oe no laua no inoa h@e i kapaia, na kookoo apo aloha o “Idama.”

            A ina i hele oe ma kau huakai imi wahine a i ku ia ka pilikia, alaila kahea ae oe penei, “e na kookoo apo aloha o Idama” e kokua mai olua iau, alaila, o ka @a koke no auanei ia e hooko ia ai o kou makemake me ka hakalia ole.

            Pane aku l@o Edisepa, nani ka maikai o ko olua mau manao e hoopuka mai nei ia’u a me ka olua mau ma kana makamae, ano, ke haawi aku nei au i ko’u mahalo piha no olua e a’u mau aikane hou, a e lilo na auanei olua i mau hoaloha maikai loa no’u a mau loa aku, a ke haalele nei au ia olua, no ka mea e hele aku ana no au ma ka’u huakai, oiai, he ake nui au e hui kino maua me kuu aloha ka’u mea e kau nui nei.

            Mahope iho okeia mau kukai olelo ana, hule ae la o Edisepa a hele aku la ma kona alahele me ka hanou o ka naau.

            He wa loihi keia hele ana aku ana hiki aku la oia ma ke kae o ka aina a puiwa ae la ua Edisepa la me ka pane ana ae, auwe!  o ke ka’e ka keia o ka aina, he mea kupanaha keia ia’u, aole au i manao mua e loaa ia’u ke kae o ka honua i keia wa, aka, i keia hora, eia au ke ku nei me ka naau hopohopo.

            Oiai au Edisepa nei e ku ana me ka nanea, aia ho@ @me he lima kanaka la kona mea na@i pahu mai mahope a lele koheoheo aku la oia i ka lewa me ka akaka ole o kona wahi i haule aku ai, oiai, aohe aina malalo koke ona, aohe kokua aohe hoopakele.

            Ia Edisepa no hoi a haule iloko o ka lewa, ku ana ku L@na Hame Bur i kahi a ua Edisepa nei i ku ai.

(Aole i pou.)

 

Na Lunamakaainana o Kohala Akau.

            E holo Balota ana o Jno. Maguire no keia makahiki; oiai, he paniolo hoohei pipi oia no keia aina o Puuhue, a o@a no ka mea nana e malama nei na pipi he nui wale ma ia wahi.  Nolaila, ke ake nui nei na poe mahiai-ko o Kohala nei e puka oia, i emi ka ke kumu kuai o ka pipi hana palau &c. a lakou ke kuai aku i ua Jno. Maguire la.  O ke ake nui hoi o’u mau hoa makaainana e puka oi@, i loaa ka ona i o pipi haawi wale ia mai me ke kuai ole.  Ea!  Heaha kana pala a kakou e koho aku ai, e hele anei oia i lua no ke kii o Pak@ka, aohe no hoi oia i ao ma ka Oihana Kanawai o keia Aupuni, a e hoohalike no anei kakou elike me Kauka Waika ke kii leo ole o keia kau iho nei i hala he nalo ka loaa ia ia.  Nolaila, e waiho no kakou ia ia i paniolo hoohei pipi no Kohala nei.

            E holo Balota ana o D. S. Kahookano.  He Hawaii ponoi oia he keonimana hanohano nou e ka apana o Kohala Akau, he oihana L. Kanawai kana mamua a ua waiho aku oia ia oihana, a eia oia ma ka Oihana Loio i keia wa.

            He naauao oia he ike kanawai he Loea ma na hana akamai, aka, e waiho no kakou iaia i Loio no kakou no ka apana o Kohala Akau nei.

            E holo Balota ana o J. K. Hookano.  He Hawaii oiaio oia, he Loea ma na mea pili Kanawai, he naauao ma na mea helu a pau, eia oia ma ka Oihana Loio e ku nei, aka, e hoonoho ono kakou no ka apana o Kohala Akau nei.

            E holo Balota ana o J. Kekipi.  He Hawaii oiaio no oia, he naauao ma na mea pili i ke Akua.  He oihana @ Kanawai kana no keia apana mamua, aka, ua hoopauia oia ma ia kulana, oiai, ua hoopai aku oia a hala mawaho o na rula o ke Kanawai, nolaila, e hoonoho no kakou iaia i Kahunapule no kakou o ka apana o Kohala Akau nei.

            E holo Balota ana o Jos. Kaohi.  He Hawaii oiaio oia, he Keonimana hanohano no Kohala Akau.  He ike Kanawai oia, he Loea ma ma mea pili naauao, he kupono ma kana mau hana, he oluolu kana mau kamailio, he Oihana na L. Kanawai kana mamua ano keia apana, aia oia ma ka Oihana Loio e ku nei no keia apana, nolaila, eia mai o Jos. Kaohi, koho ia mai.

            O keia mau Keonimana ae la ka poe e holo Balota L. Makaainana no keia kau, owai la o lakou e puka ana.

J. S. Kaleimamo.

 

he moolelo no

Lonoikamakahiki

––– ka –––

Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[ kakau ia no ka nupepa kuokoa. ]

            A ninau aku la ua mau kanaka nei a pehea auanei maua e kahea ai?

            I aku la o Keakekoa penei olua e kahea ai:

            I aa mai nei ka maulupali hoaloha ohea.

            I aa mai nei ia oe ka maulupali hoaloha ohea.

            I aa mai nei ka maulupali ohea Heakekoa.

            A pela auanei olua e kahea aku ai i ua alii wahine la, me ka moakaka lea, e hooko pololei hoi, olua i ka’u mea e kauoha aku nei ia olua.

            Na maua hoi paha ia e hooko i kau kauoha me ka pololei, aole maua e hoohala i kau mau olelo e kauoha nei ia maua, na maua ia e hooko.

            Nolaila, olelo aku la o Heakekoa i ua mau kanaka nei, o ko kakou halawai hope ana paha keia.

            Ae aku la ua mau kanaka nei, ae no hoi paha, ua ike ia aku auanei hoi ka wa hou aku ma keia hope aku, nolaila, ua hoopau ae la ko lakou hui ana a ua haawi ae la ko lakou mau aloha hope, a huli hoi aku la ua mau kanaka nei o na Koolau, me ka haawi pu ana mai o ko laua aloha nui loa no Heakekoa, no ka mea hoi, mai a Heakekoa aku i loaa ai ko laua mau kapa paupau eleel [ as printed ], oia ka mea i oleoia ai e ka poe kahiko.

            Hoi puolo no kanaka o kahi ahi.

            Ke kokoe wale la ua mau wahi kanaka nei i ke kula loa o Kalae, a hiki aku la laua nei i Kauluwai, a hoomaha iho la.  A kuu ka nae, hoomaka aku la laua nei e pii a hiki i Kilohana, hoopaa hou iho la laua nei i na wahi puolo ukana a laua a paa, no ka mea, eia la he ihona pali ke Koolau.

            Ua hoomaka aku la laua e iho i ka pali, o Kukuiohapuu oia ke alanui ka hiko o Koolau e iho ai, o Puupaneenee e iho ia nei i keia wa, he alanui hou mai ia, he elua mau alanui kahiko o ia Koolau o Molokai, ma Kipu e iho ai kekahi alanui a loaa iho na hala o Nihoa ilalo, oia alanui kahiko ia i kela wa, aole nae ia o ke alanui pali a ua mau kanaka nei e iho nei, aole no hoi o ke alanui o Puupaneenee, aka, o ke alanui no o Kukuiohapuu.

            Ua makemake kou mea kakau e hoa kaka pono aku:  He like ole ka manao o na elemakule e kamailio nei i keia wa, malia o alakai hewa ia ka hanauna opio o keia wa:  Ina ua iho ua mau kanaka nei ma ke alanui o Puupaneenee, alaila, o ke kahua a na lii i konane ai oia no o Pikoone, a e manao kakou o kahi a ua mau kanaka nei i kahea ai ia Kaikilani, o Kapili a Nahinalau, oia ka pili a ua mau kanaka nei i kahea ai i ke aliiwahine o Puna, ina i laila e kahea ai ua mau kanaka nei, aole e lohe ia e na lii e konane la ma Pikoone, no ka mea hoi he loihi loa ia wahi a hiki i Pikoone.

            Ina pela, aohe io no i iho ua mau kanaka la ma ia wahi, ua iho io no ma Kukuiohapuu, ua iho aku la laua a waena kon@ pali, huli mai nei kekahi kanaka a ninau i kekahi o laua, owai mai nei la hoi ka inoa o ka mea a kaua e kahea aku ai i ua aliiwahine nei o Hawaii?

            Owai hoi, ua poina pu iho la no ia kaua a elua.  Nolaila, ke hoaa like la laua me ke ano hoka, ma ia mea, ua iho malie aku la laua ma ke alanui pali, aole hoi e like me kekahi poe e olelo nei, “kani ke o he ihona pali,” aole pela ka laua nei he ihona nawali ka laua nei i ka pali, no ka nalowale ana o ka inoa.

            I ko laua nei hiki ana i kekahi pili a hoomaha iho la laua nei, no ka mea hoi, oia kahi oneanea e ike ia aku ai o lalo o ka aina i ka waiho kahelahe a mai, ua hele o lalo o kahi a ua mau alii la e konane mai ana a haiamu i na kanaka, ua hu i ke pili ua mea maikai o ka nui o na kanaka, na noho iho la laua nei ma ua puu oioina nei e noonoo nui i ka laua mea i kauoha pono ia mai ai e Heakekoa, a oia ka laua e kahea maopopo aku ai i ke aliiwahine.

            Ia laua nei e noonoo pono ana i ua inoa nei, ua loaa pono ae la i kekahi o laua nei ua mea la a Heakekoa i kauoha maiai ia ia laua nei, oia hoi keia mau huaolelo e like me keia:

            I aa mai nei ka maulupali aloha o o Hea.

            I aa mai nei ka maulupali hoaloha o Hea.

            I aa mai nei ka maulupali o Hea Heakekoa ia oe.

            Ia manawa i hooho ae ai ke kokoolua me kona leo o ka hauoli, ua loaa ia’u @ ua loaa ia’u ! ua loaa ia’u ! ka mea a kaua e kahea aku ai i ke aliiwahine.

            I aku la kekahi o laua i kekahi, he mea oiaio anei kau e hoike mai aei ?

            Ae, he mea oiaio no ua loaa ia’u, e kahea ae paha wau o kaua i@ua aliiwahine nei, aia no laua me ke alii kane e konane mai la.

            Pela iho wahi a kona wahi hoa, aia a hoi pono iho ka manao i ke kino, alaila oe kuupau aku i ke kahea i ke aliiwahine me ka leo moakaka.

            Ae ua pono ia ia, he ano lele ko’u manao i keia wa a kaua e hoomaha nei.

            I ka pau io ana o ka manao lelele ona, ua hoomaka io aku la ua wahi kanaka nei e kahea, o keia pili a laua e noho nei, oia hoi ka puu hoomaha, o Kapilihooleleiwi ka inoa o keia pili, a ma keia wahi ua kanaka nei i hoomaka ai e kahea, e like me ka Heakekoa kauoha ia laua nei.

            Ma keia kahea ana a ua mau kanaka nei, i loaa ai ka manao kue i ua mau alii nei, oia hoi ka pii ana o ke kai o ka huhu o ke alii kane nona keia moolelo i kana alii wahine, hoa make o ke alo ana mai i na ale kualoloa o ka moana, e ike auanei kakou e ka poe heluhelu ana i keia moolelo, i ka haalele ino o ke alli kane i kana alii wahine, a ke hoomanao la no auanei oukou i kahi olelo a ke kilokilo i hoike ai i kona ike imua o ua mau alii nei i Hawaii oiai ua e manao ana e holo mai ma ke ano makaikai i na mokupuni o ka la komo nei, o ka manawa keia e hooko ia ai ka olelo a ke kilokilo no ka ka haalele o ke alii kane i ke alii wahine.

            Ia manawa, hoomaka aku nei ua wahi kanaka nei e kahea me ka leo moakaka:  “i aa mai nei ka malupali aloha o Heakekoa”, “i aa mai nei ka malupali hoaaloha o hea”, i ke kahe mua ana no a ua wahi kanaka nei, ua lohe no ke alii wahine, ia manawa no i puana ae ai ke alii wahine i kana huaolelo penei.

            I ke–––

            I ka lua o ke kahea ana a ua kanaka nei, e like ae la me kela ma huaolelo maluna, ua hoomaka hou no ke alii wahine e puana i ka huaolelo i ane like me kana i kahea ai mamua, i ke––i ke ia Hea, me ka leo nanahe a nawali hoi ke alii wahine i puana malie ae ai, ia manawa ua lohe no ke alii kane ia ano huaolelo me ka moakaka, ia manawa no i ninau aku ai ke alii kane i ke alii wahine, heaha ia?

            Hoole mai la ke alii wahine, aole, heaha auanei? pela no ka aihue he hoole no, aole e ae aka, i ka hoole no a make i ka hoole.

            Kahea hou ua kanaka nei o ke kolu ia, “i aa mai ne ka malupali o Heakeia oe,” ia manawa i lohe ai ua mau alii nei a i elua i keia kahea hope loa ana a ua kanaka nei, puana ae la ke alii wahine i kana mau huaolelo me ka leo ane nei, i mea e nalo ai o kana no’a, aole nae e nalo kana no’a, ua loaa wale aku la i ke alii kane ke ano o ka laua no’a me kona kahu, e like me keia mau huaolelo.

            “O ke kui keai o ka holo kela, moe ka wa, hapalu ke kea, na ka ele ka ai.  E hoohui aku ana ua aliiwahine nei i kana @ keokeo me ka iliili eleele a ke alii kane, me ka manao kuhihewa o Kaikilani e nalo ana, eia ka auanei aole e nalo ana, ua ahuwale ka no’a.

            Ia manawa i hoopuka mai ai o Lonoikamakahiki i kana huaolelo ia Kaikilani, eia no ka he ipo no kou kahu nau, akahi no au a maopopp ae la, i kona haawi ana mai nei i kona aloha nui loa ia oe, aole hoi i haawi mai nie i wahi aloha no’u, no ka mea, heaha no la auanei ko iaia kuleana ia’u e haawi mai ai i ke aloha, aia no i kana mea i kuleana ai ilaila no e haawi mai ai i kona aloha a nui.

            I kela wa ke aliiwahine e noho la he mea ehaeha loa ia i kona manao, no ka mea ua maopopo no iaia e haalele mai ana kana alii kane iaia, hu mai la kona aloha a nui i kana alii kane, no ka hana pauaka a kona kahu maluna ona, heaha la ka mea i haawi like ole mai ai i ke aloha i na alii a elua.

            Ia manawa i olelo aku ai ke alii kane i kana aliiwahine, e, auhea oe e ka aliiwahine, aole na’u i haalele ia oe, nau no i haalele mai ia’u, ke kuhihewa nei au, owau wale no la hoi keia e ike nei ia oe, e like me ke kane a me ka wahine, eia ka eia oe i Lehua i ka wai a ka Paoo, ke kuhi nei la wau ke malama nei no la oe i ka maluhia o ke kihapai, eia no ka hoi he nui no ka poe nana e mahiai nei i keia wa akahi no wau a hai aku i ko’u kanawai ia oe:

            He mea pono hoi i kou mea kakau ke hoakaka aku, he elua mau kanawai a ka poe elemakule e olelo like ole nei i keia wa, oia hoi na kanawai o ke alii nona keia moolelo, he “kahapouli” ke kanawai, oia ka ke kanawai o ua alii kane nei, elua, “kaiiokia” kanawai o ke alii, o ka manao o ka mea haku moolelo, oia hoi no na kanawai a elua o ke alii.

            O ke kanawai elua oia no ke kanawai pololei loa o ua alii la, oia ka ke alii kane i olelo aku ai imua o kana aliiwahine oia hoi o Kaikilani, “he kai ke kanawai, he kanawai keia a Lonoikamakahiki i hoopuka aku ai i kana alii wahine iloko o kona wa huhu.

            Ianei kaua e ka wahine la kaawale, kaawale hoi oe e ka wahine, a kaawale hoi au ke kane, he kai auanei ka mea nana e hookaawale, ke ku nei au a hele a haalele hoi au ia oe e ka wahine, i ke kahu auanei ka mea i hewa ai, aole auanei kahu a hahai ae mahope o ka’u huakai, no ka mea, i hewa hoi i ke kahu, oia ke kumu i kaawale ai o ke kane a me ka wahine.

            Ia manawa i olelo aku ai ke kahu o ua alii kane nei, oia no o Loli, aole paha pela ka manao e ke alii e hoopuka ai i ka huaolelo, he kahu au nou, he mau iwi make hoi keia mahope ou e ke alii, i poe kahu okoa kau e hoonoho, owau nei la mai hoonoho oe ia’u, ina e hoonoho oe ia’u, make mai oe i kekahi hoa paio o’u, eia aku mamua o kou alanui hele o kau haukai e hele aku nei, nolaila, o oe hele o ke alii o wau hele o ke kahu, nou ka pilikia e komo pu kaua i ka pilikia, nou ka make e komo pu kaua i ka make, a nou hoi ka lanakila o kaua pu hoi iloko o ia lanakila, mai hoonoho oe ia’u e ke alii, o ka mea i hana hewa imua o kou alo, @oia kau e hoonoho.

            Ia manawa kena ae la ke alii i na hoe waa, o ka olua hana o ka waa, e iho mua aku olua e hoomakaukau i ka waa o kakou, ae mai la na hoe waa, ae aole ia he mea loihi ia maua, no ka mea, o ka maua ai ia a me ka maua ia, a me ko maua kapa a me ko mana noho ana, he koke wale no ia hana ia maua, i loihi ia oe e ke alii; ke ku ae lano ia o na hoe waa iho ana i kai o Kalaupapa, i kahi i hekau ai o ka waa o lakou nei, kena hou ae la ua alii nei i ka na keiki hookama ia Hokuula:

            E Hokuula, eia aku kau ukana e lawe ai o ka hokeo a kaua, oia hoi o Lawalawaihonua.

            I ka wa i ku ae ai o Hokuula e kii @ ka hokeo, ua eleu mua ae la o Loli @ ua hokeo nei, me ka hoopuka ana ae @ ka huaolelo:  Aole e lilo ia ukana ia hai, no ka mea, o ka’u wahi ukana hookahi iho la no ia o ka noho ana i ke alo o na lii a elemakule, o ka make aku hoi koe mahope ou e ke alii, oia auanei ka wa maikai e lawe ia aku ai o keia ukana mai a’u aku.

            I keia wa a Loli e kamailio nei, ke hoomaka la ua alii nei e iho mamua, a mahope aku kana keiki hookama, a mahope loa aku kahi kahu ona o ka iho ana aku me ua hokeo nui la a ua alii kane la, mahope o ka haalele ana iho a ua alii kane la i ke aliiwahine, aole oia i haawi iho i hookahi huaolelo o ke aloha i ke aliiwahine, ke uwe kuwo mai nei ke aliiwahine i kana alii kane, i ka nui o ke aloha i ka hoapili he kane, ke iho la ke alii i kai o Kalaupapa i kahi i kau ai o ka waa, ke iho aku la no hoi ke aliiwahine mahope me ka uwe kaukau ana aku mahope o ke kane, me ka manao la hoi o ua aliiwahine nei, e malliu ia mai ana la hoi e kana alii kane, eia ka auanei aole e maliu ia mai ana.

            I ka wa no o ua alii kane nei i pili aku ai ma ka aoao o ko lakou waa, ua pii koke aku la no oia iluna o ka waa me ka eleu nui, a kahea koke mai la oia i kana keiki hookama e pii koke aku iluna o ka waa, ua eleu koke aku la no hoi ke keiki a ua alii nei i kona kau ana iluna o ka waa, no ua keiki nei ana ke kahea ana mai e kau koke aku iluna o ka waa, hookahi ke kau like ana iluna o ka waa me kahi kahu o ua alii nei, oia no hoi o Loli.

            Ia wa no i kakea aku ai au alii kane nei i na hoe waa, e hoopololeia ka ihu o ka waa o kakou no ka la komo.

(Aole i pau.)